Χωριά στη Νάξο

Χωριά στη Νάξο

Μια βόλτα στα χωριά της Νάξου είναι μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη. Η περιήγηση στα χωριά του νησιού είναι μια διαδρομή στην ιστορία και στο παρελθόν της Νάξου, με μύθους και ήρωες, μεσαιωνικούς θρύλους, λαϊκά έθιμα που ζουν αυτούσια ακόμα και σήμερα. Αλλού φυσά αιγαιοπελαγίτικος δροσερός αέρας και αλλού βουνίσια δροσιά. Τα χρώματα εναλλάσσονται, το ίδιο και οι ήχοι: ο παφλασμός των κυμάτων, τα γάργαρα νερά ενός ποταμού, το τρίξιμο των καλαμιών, το θρόισμα των φύλλων και τόσοι άλλοι ήχοι και εικόνες που συνοδεύουν τον επισκέπτη σε κάθε βήμα του. Εκκλησίες και μοναστήρια σπάνιας ιστορικής αξίας, αρχοντικά και πύργοι, σπήλαια, μονοπάτια, ορυχεία, αλώνια και αμπελώνες δίνουν στα χωριά αυτά έναν μεγάλο πλούτο από αξιοθέατα, που δύσκολα συναντάται σε άλλο νησί.

Στους νοτιοδυτικούς πρόποδες του λόφου του Χρυσόστομου, σε απόσταση τριών χιλιομέτρων από την πόλη της Νάξου, βρίσκεται χτισμένο το όμορφο μικρό χωριό Αγγίδια. Χτισμένο αμφιθεατρικά στο ύψωμα, με τον κατάλευκο ναό του Αγίου Χαραλάμπους, το χωριό αγναντεύει εμπρός του τον καρπερό κάμπο των Λιβαδιών και πέρα μακριά τη Χώρα και τη γαλάζια θάλασσα.

Ο Άγιος Αρσένιος ή Αγερσανί, όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι, είναι ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της δυτικής Νάξου, 7 χλμ περίπου νοτιότερα της Χώρας. Σύμφωνα με την παράδοση, πήρε το όνομά του από το εκκλησάκι του Αγίου Αρσενίου, που υπήρχε στην περιοχή πριν ακόμα χτισθεί το χωριό και το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Στις περιπλανήσεις σας μέσα στο χωριό με τα όμορφα παραδοσιακά σπίτια και τις φροντισμένες γεμάτες λουλούδια αυλές, θα συναντήσετε τη μεγάλη ανακαινισμένη εκκλησία του Άγιου Σπυρίδωνα, καθώς και την εκκλησία του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 18ου αιώνα, που στα χρόνια των πειρατών χρησίμευε και σαν παρατηρητήριο. Στα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής, που φημίζεται για τα πολλά ξωκλήσια της, περιλαμβάνονται επίσης δυο παλιοί ανεμόμυλοι στο λόφο του Στρούμπουλα, το πυργάκι του Αγίου Νικολάου με τους χαρακτηριστικούς περιστερώνες, καθώς και το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που όμως δεν έχει κατοικηθεί ποτέ από μοναχούς. Επίσης, στη θέση Ελληνικό, ένα λόφο στο νότιο μέρος του χωριού, έχουν βρεθεί ερείπια αρχαίου φρουρίου και στα Πετράδια, συνοικισμό στα Ύρια, σημάδια αρχαίου ναού και σπασμένα αγγεία. Ο Άγιος Αρσένιος, θεωρείται από τα πιο εύφορα χωριά της Νάξου και οι κάτοικοί του που ξεπερνούν τους 1000, έχουν πολλές γεωργικές καλλιέργειες, όπως αυτή, της περίφημης πατάτας Νάξου, και ανεπτυγμένη κτηνοτροφία.

Ο Άγιος Θαλλέλαιος είναι ένας από τους τέσσερις οικισμούς που αποτελούν την κοινότητα Μελάνων, στη δυτική Νάξο. Με μικρά ισόγεια σπίτια, χτισμένα κολλητά το ένα δίπλα στο άλλο, απλώνεται στους πρόποδες ενός μικρού λόφου, μπροστά από μια πανέμορφη κοιλάδα γεμάτη δένδρα και περιβόλια, που καλλιεργούν οι κάτοικοι του χωριού. Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Θαλλέλαιος, στον οποίο οφείλει άλλωστε και το όνομά του, μάρτυρας του Χριστιανισμού στα χρόνια της βασιλείας του Νουμεριανού, στον 3ο μ.Χ. αιώνα. Η εκκλησία του Άγιου Θαλλέλαιου, που υπήρξε καθολικό παλαιότερης μονής, γιορτάζει κάθε χρόνο στις 20 Μαΐου, οπότε οργανώνεται και μεγάλο πανηγύρι. Το σημαντικότερο αξιοθέατο του οικισμού, είναι το τμήμα από το αρχαίο υδραγωγείο της Νάξου, που έχει αποκαλυφθεί στην ανατολική άκρη του χωριού. Ανήκει στην ύστερη ρωμαϊκή φάση του υδραγωγείου, έχει αναστηλωθεί και είναι επισκέψιμο.

Όμορφο σα ζωγραφιά, το χωριό Ακάδημοι, βρίσκεται περίπου στο κέντρο του εύφορου κάμπου της Τραγαίας. Τα γραφικά σπιτάκια του, χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο, έχουν πολύχρωμους κήπους με πηγάδια, ενώ σήμα κατατεθέν του χωριού είναι ο επιβλητικός πύργος του Μαρκοπολίτη στην είσοδό του, ένας από τους ελάχιστους πύργους στη Νάξου που δε χτίστηκε από Ενετούς. Στα αξιοθέατα του χωριού ανήκουν και οι δύο νερόμυλοι των Μπαρότση και Γκούφα, ένα παραδοσιακό ελαιοτριβείο, καθώς και η βυζαντινή εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου.

Η Απείρανθος ή «τ’ Απεράθου», όπως την αποκαλούν οι Ναξιώτες, είναι χτισμένη στους πρόποδες του βουνού Φανάρι, σε υψόμετρο 600 μέτρων. Απέχει 28 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νησιού. Ενετικοί πύργοι, όμορφα παλιά διώροφα σπίτια, μαρμάρινα καλντερίμια με καμάρες, γραφικές πλατείες με καφενεία και η ποιητική διάθεση των Απεραθιτών, δημιουργούν μια ιδιαίτερη ατμόσφαιρα που σπάνια συναντάται στον κυκλαδικό χώρο. Η Απείρανθος ξεχωρίζει από τα άλλα χωριά της Νάξου στο γλωσσικό ιδίωμα, τα ήθη και τα έθιμα, καθώς οι κάτοικοί της θεωρείται ότι προήλθαν από άλλες περιοχές (Κρήτη, Μικρά Ασία κ.ά.). Με μια εξαιρετικά δραστήρια τοπική κοινότητα, η Απείρανθος αναπτύχθηκε, κρατώντας αναλλοίωτο το χρώμα της. Σήμερα διαθέτει τη μεγαλύτερη βιβλιοθήκη των Κυκλάδων, τη Βιβλιοθήκη Νίκου Γλέζου, καθώς και ένα συνεταιρισμό υφαντικής τέχνης γυναικών. Εντυπωσιακός είναι ο Πύργος του Ζευγώλη (17ος αι.), χτισμένος πάνω σε βράχο στην είσοδο του χωριού. Από εκεί ξεκινάτε την περιήγησή σας στους δρόμους του χωριού που είναι στρωμένοι με μαρμαρόπλακες, πριν καταλήξετε στην κεντρική πλατεία με τα καφενεία. Αξίζει να επισκεφθείτε τα πολύ ενδιαφέροντα μουσεία του χωριού: το Αρχαιολογικό, με ευρήματα κυρίως της Πρωτοκυκλαδικής περιόδου, το Γεωλογικό, με 2.000 σπάνια εκθέματα από την πλούσια φύση της Νάξου, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας με συλλογή από την πανίδα της περιοχής και ένα μικρό ενυδρείο, καθώς και το Λαογραφικό, με παραδοσιακά υφαντά και εργαλεία. Μην παραλείψετε να δείτε το Μουσείο Παιδικού Πολιτισμού Αιγαίου, ένα μικρό μουσείο όπου παρουσιάζεται η σχέση των παιδιών με το παιχνίδι -και όχι μόνο- από την αρχαιότητα έως τα νεότερα χρόνια. Επίσης, αξίζει να επισκεφθείτε τις σημαντικές εκκλησίες του χωριού και κυρίως την Αγία Κυριακή, που χρονολογείται την περίοδο της Εικονομαχίας (9ος αιώνας) και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία, όχι μόνο της Νάξου, αλλά και των Βαλκανίων.

Ο Απόλλωνας είναι το επίνειο της Κωμιακής, στα βορειοανατολικά παράλια της Νάξου. Κατοικημένος από την αρχαιότητα, κυρίως εξ’ αιτίας του αρχαίου λατομείου μαρμάρου που εκτείνεται δυτικά και βόρεια του οικισμού, είναι γνωστό ότι υπήρξε το λιμάνι απ’ όπου μεταφέρονταν τα μάρμαρα εκτός Νάξου, σε όλη τη διάρκεια της λειτουργίας των αρχαίων λατομείων. Ο τεράστιος κούρος του Απόλλωνα, κείτεται ακόμα μερικά μέτρα πριν από την είσοδο του χωριού, ενώ απομεινάρια του αρχαίου λιμανιού έχουν βρεθεί στη θέση «Μάρμαρα». Αξιοθέατο της ευρύτερης περιοχής του Απόλλωνα αποτελούν επίσης και τα ερείπια του προϊστορικού κάστρου του Καλογέρου, που υψώνεται στη βουνοκορφή πάνω από τον όρμο. Σήμερα ο Απόλλωνας, είναι ο πιο ανεπτυγμένος τουριστικά οικισμός της βόρειας Νάξου. Με γραφικά άσπρα σπιτάκια που απλώνονται πίσω από μια όμορφη αμμουδερή παραλία, αλλά και αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια, ξενοδοχεία, ταβέρνες και καφέ, προσφέρεται για χαλαρωτικές διακοπές αλλά και για εξερεύνηση της γύρω περιοχής που είναι γεμάτη από μοναδικά αξιοθέατα.

Το Αργοκοίλι είναι ένας μικρός οικισμός της βορειανατολικής Νάξου, ονομαστός για το μοναστήρι της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας. Χτισμένος σε υψόμετρο 550μ, στην ανατολική πλαγιά του όρους Αμμόμαξη, έχει λίγα αγροτόσπιτα και ελάχιστους μόνιμους κατοίκους, αλλά εκπληκτική θέα προς το ανατολικό Αιγαίο, ιδιαίτερα τις πρωινές και απογευματινές ώρες. Στην περιοχή αυτή, το 1835, βρέθηκε μία πολύ παλιά εικόνα της Παναγίας, προς τιμή της οποίας χτίστηκε μονόκλιτη εκκλησία το 1851, και αργότερα το σημερινό μοναστήρι με τη μεγάλη καινούργια εκκλησία και τα 30 κελιά φιλοξενίας προσκυνητών.

Η Ατσιπάπη είναι ένας μεσαιωνικός οικισμός της βορειοανατολικής Νάξου. Χρονολογείται το 15ο αιώνα, αλλά τα υλικά κατασκευής κάποιων κτισμάτων συνηγορούν στο ότι μπορεί να είναι και αρκετά παλαιότερος (8ος – 9ος αιώνας). Στις μέρες μας, τα περισσότερα σπίτια είναι ερειπωμένα, και μόνο ελάχιστα διατηρούνται σε καλή κατάσταση και χρησιμοποιούνται ως μητάτοι και αγροικίες. Στα ερείπια των χτισμάτων με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, διακρίνονται διαφορετικοί τύποι κατασκευής ξερολιθιάς, τοξωτές κατασκευές, παλιοί φούρνοι, αλώνια, πατητήρια κ.α. Σημαντικό αξιοθέατο του οικισμού είναι η εκκλησία του Αγίου Ισιδώρου που χτίστηκε πριν τον 11ο αιώνα, ενώ 1,5 χιλιόμετρο μετά την Ατσιπάπη, στη θέση Λιοΐρι, βρίσκεται το βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας Κεράς του 9ου αιώνα, με θαυμάσια αρχιτεκτονική και ίχνη τοιχογραφιών στο εσωτερικό του. Η περιοχή γύρω από την Ατσιπάπη, είναι πολύ όμορφη με πυκνή βλάστηση και πολλά μονοπάτια, γι’ αυτό και θεωρείται ιδανικός τόπος για περιπατητές.

Η Βουρβουριά, είναι ένα μικρό γραφικό χωριό της κεντρικής Νάξου, χτισμένο σε εύφορη περιοχή ανάμεσα σε δύο ποτάμια. Σύμφωνα μάλιστα με μια εκδοχή, οφείλει το όνομά της στα βούρλα που υπήρχαν σε αφθονία στις όχθες των ποταμών. Το πρώτο επίσημο έγγραφο όπου αναφέρεται η Βουρβουριά είναι του 1538, ωστόσο οι εκκλησίες του οικισμού μαρτυρούν ότι η περιοχή είχε κατοικηθεί πολύ νωρίτερα. Μέχρι το 1950, η Βουρβουριά ήταν ένα όμορφο και πλούσιο χωριό με περισσότερους από 150 μόνιμους κατοίκους και μεγάλη παραγωγή λαδιού. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει, τα περισσότερα σπίτια είναι άδεια και οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 25, η Βουρβουριά όμως εξακολουθεί να είναι ένα πολύ όμορφο χωριό. Εκτός από τα πετρόχτιστα αρχοντικά με τα μεγάλα μπαλκόνια, και τις αυλές με τις καμάρες, στα αξιοθέατα του χωριού ανήκουν επίσης και οι παλιές εκκλησίες του Αγίου Κωνσταντίνου (1311), της Αγίας Παρασκευής (1397), του Αγίου Γεωργίου (1762) όπως επίσης και η εκκλησία του Αγίου Προκοπίου που κτίστηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Επίσης μέσα στο χωριό υπάρχουν τα ερείπια από 3 παλιά ελαιοτριβεία, ενώ λίγο πιο έξω, στέκουν ακόμα τα παλιά πλυσταριά δίπλα στο πηγάδι που κάποτε ήταν πολύ σημαντικό για τη ζωή των κατοίκων. Απομεινάρι της Φραγκοκρατίας στη Βουρβουριά, τα λείψανα του πύργου του Άρχου, δηλαδή του άρχοντα Σομαρίπα, που βρίσκονται μέσα στο περιβόλι ενός κατοίκου του χωριού.

Χτισμένο αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 90μ., το Γαλανάδο, έχει θέα την καταπράσινη πεδιάδα του Λιβαδιού και λίγο μακρύτερα στον ορίζοντα τη Χώρα. Λέγεται ότι το όνομά του προέρχεται από τη γαλλική λέξη «galant» που σημαίνει ιπποτικός, γαλαντόμος. Η πεδιάδα του Λιβαδιού όπου βρίσκεται το χωριό, είναι από τις πιο εύφορες περιοχές του νησιού, γι’ αυτό και οι περίπου 400 μόνιμοι κάτοικοι του ασχολούνται κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Χαρακτηριστική είναι άλλωστε και η μεγάλη παραγωγή πατάτας και γάλακτος στο Γαλανάδο. Η ενοριακή εκκλησία του Αγίου Πνεύματος, είναι χτισμένη το 1780, όπως αναγράφεται πάνω από τη πόρτα του αριστερού κλίτους. Στα αξιοθέατα της ευρύτερης περιοχής ανήκει ο πύργος Μπελόνια, που υψώνεται λίγο πιο νότια από το χωριό. Χτίστηκε γύρω στο 1600, είναι καλοδιατηρημένος και ανήκει σε ιδιώτη. Ακριβώς δίπλα του βρίσκεται το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη, καθολικό και ορθόδοξο μαζί, γεγονός που
συμβαίνει σπανίως. Επίσης, ανατολικά του χωριού, ανάμεσα στις εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Ειρήνης, όπου, στέκουν τεράστιοι ογκόλιθοι, πιθανολογείται ότι υπήρχε παλαιολιθικός οικισμός.

Η Γαλήνη είναι ένα μικρό αγροτικό χωριό της δυτικής Νάξου που απέχει μόλις 6 χλμ από τη Χώρα. Είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στη δυτική πλευρά της κοιλάδας των Εγγαρών, με όμορφα σπίτια και φροντισμένους κήπους που λάμπουν από χρώμα και καθαριότητα. Μπροστά στο χωριό απλώνεται ο εύφορος κάμπος των Εγγαρών με περιβόλια γεμάτα με οπωροφόρα δένδρα, αμπέλια, ελιές και κάθε είδους άλλες καλλιέργειες από τις πιο σύγχρονες μέχρι τις παραδοσιακές. Οι Εγγαρές είναι ο κάμπος στον οποίον αναφέρεται ο Νίκος Καζαντζάκης όταν κάνει λόγο για τον «παράδεισο», στο βιβλίο του «Αναφορά στον Γκρέκο». Εκατό μέτρα έξω από το χωριό, βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας Ατταλειώτισας, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ περίπου 500μ μετά εντυπωσιάζει το μοναστήρι της Υψηλής, ένα από τα πιο χαρακτηριστικά καστρομονάστηρα της Νάξου. Για μπάνιο προσφέρεται η παραλία του Αμμίτη, που απέχει περίπου 1.5 χλμ από το χωριό. Ένας πολύ όμορφος περίπατος σε ένα παλαιό μονοπάτι που βρίσκεται κοντά στη Γαλήνη θα σας μεταφέρει στο βυζαντινό παρελθόν της Νάξου. Πρόκειται για το μονοπάτι που οδηγεί στις αρχαίες κρήνες, της περιοχής Μεσονήσι, η οποία αποτελεί τμήμα παλιού μονοπατιού που χρησιμοποιούσαν κάποτε οι μοναχοί του νησιού. Ακόμη και σήμερα οι κρήνες έχουν νερό όλο το χρόνο.

Το Γλινάδο είναι ένα αγροτικό χωριό στον εύφορο κάμπο Λιβάδι, που βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά της Νάξου. Ο κάμπος του Λιβαδιού, που εκτείνεται από τους λόφους μέχρι τη θάλασσα, είναι η μεγαλύτερη πεδιάδα του νησιού και την μοιράζονται όλα τα γύρω χωριά, που αποκαλούνται «Λιβαδοχώρια». Το Λιβάδι είναι αποτέλεσμα ανθρώπινης επέμβασης μέσα στους αιώνες και συνθέτει ένα πολύπλοκο γεωργικό κυκλαδίτικο τοπίο. Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του είναι οι καλαμιώνες που χωρίζουν τις ιδιοκτησίες και τις προστατεύουν από τους ανέμους ενώ παράλληλα σκιάζουν τους δρόμους το καλοκαίρι. Πολλοί από τους αγροτικούς δρόμους που διασχίζουν την περιοχή, όταν βρέχει, λειτουργούν σα διαδρομές απορροής των όμβριων υδάτων προς την θάλασσα ενώ μέχρι πριν 40-50 χρόνια οδηγούσαν τα νερά της βροχής σε τεχνητά κανάλια (χαντάκια) που εξυπηρετούσαν τις καλλιέργειες. Το συγκεκριμένο σύστημα, εκτός από την καθαρά αγροτική του χρήση, βοηθάει επίσης στο να διατηρούνται έντονα τα φυσικά χαρακτηριστικά και η πλούσια χλωρίδα της περιοχής. Ο οικισμός Γλινάδο, που είναι ένα από τα Λιβαδοχώρια, δημιουργήθηκε γύρω στο 1650, όταν εγκαταλείφθηκαν παλαιότεροι οικισμοί που υπήρχαν στη κοιλάδα του Τζίτζαμου και του Λιβαδιού. Με όμορφα παλιά νησιώτικα σπίτια, αλλά και αρκετά καλαίσθητα καινούργια, το χωριό απλώνεται σε υψόμετρο περίπου 100μ, έχει πανοραμική θέα προς όλες τις πλευρές του ορίζοντα και φημίζεται για τα ηλιοβασιλέματά του. Η εντυπωσιακή εκκλησία που συναντάμε στην είσοδο του χωριού, είναι ο Άγιος Νικόδημος, που χτίστηκε το 1990. Επίσης, περίπου 500μ πριν φθάσουμε στο Γλινάδο, στους πρόποδες του λόφου, βρίσκεται η παλιά μονόκλιτη καμαροσκεπής εκκλησία των Άγιων Σαράντα, που υπήρξε μετόχι της μονής Ξηροποτάμου (Αγίου Όρους), και το υπέρθυρο του κτιρίου που κάποτε φιλοξενούσε μοναχούς φέρει τη χρονολογία 1638.

Ο Δαμαλάς ένα μικρό χωριό της κεντρικής Νάξου, χτισμένο στην όμορφη πεδιάδα της Τραγαίας. Αλωμένο αμφιθεατρικά στους πρόποδες του λόφου «Λα(γ)ού», είναι ορατό από πολλά σημεία της Νάξου και διαθέτει υπέροχη θέα σε ολόκληρη τη γύρω περιοχή. Οι μόνιμοι κάτοικοι του χωριού σήμερα, είναι λιγοστοί, αλλά πολύ δραστήριοι και φιλόξενοι, και διατηρούν με ζήλο τις παραδόσεις και τον πολιτισμό του τόπου τους. Στα πλαίσια της διατήρησης της παράδοσης έχει αναπαλαιωθεί και το παλιό ελαιοτριβείο του χωριού, που κάθε χρόνο διοργανώνει την εκδήλωση παραδοσιακής εξαγωγής λαδιού. Επίσης ο Δαμαλάς έχει μεγάλη παράδοση στην αγγειοπλαστική, όπως άλλωστε και ολόκληρη η περιοχή της Τραγαίας, γιατί το χώμα του τόπου είναι αργιλώδες και συνεπώς κατάλληλο για την κατασκευή κεραμικών. Στο χωριό λειτουργεί μέχρι σήμερα εργαστήρι αγγειοπλαστικής, του Μανώλη Λυμπερτά, συνεχίζοντας μια παράδοση αιώνων. Στα αξιοθέατα του Δαμαλά περιλαμβάνεται επίσης και η ενοριακή εκκλησία του Χωριού η Αγία Ειρήνη, που χτίστηκε γύρω στο 1800, και διαθέτει περίτεχνο μαρμάρινο τέμπλο και εξαιρετική μαρμάρινη κολυμπήθρα.

Ο Δαμαριώνας είναι ένα πολύ όμορφο χωριό, χτισμένο στη νότια πλευρά του λιόφυτου κάμπου της Τραγαίας. Σύµφωνα µε την παράδοση, το χωριό πήρε το όνομα του από την Δάµαρις, την Αθηναία που μαζί µε τον Άγιο Διονύσιο ασπάσθηκαν πρώτοι το χριστιανισμό. Η Δάμαρις αργότερα διέδωσε το χριστιανισμό στους Δαμαριωνίτες και αυτοί για να την τιμήσουν, έδωσαν το όνομά της στο χωριό τους. Εκτιμάται ότι οι πρώτοι κάτοικοι του Δαμαριώνα κατοικούσαν στην παραθαλάσσια περιοχή της Αγιασσού. Ο φόβος όμως των πειρατών, τους ανάγκασε να τραβηχτούν στο εσωτερικό του νησιού, αρχικά στη θέση Ροαλίδια, στην πλαγιά του Κάστρου του Απαλίρου και αργότερα, γύρω στο 1400, στην τωρινή τους θέση. Σήμερα ο Δαμαριώνας, με κάτασπρα σπίτια στολισμένα με γλάστρες και λουλούδια, πλακόστρωτα καλντερίμια, γνήσιες κυκλαδίτικες εκκλησίες, και όμορφες πλατείες, έχει χαρακτηρισθεί παραδοσιακός οικισμός, και διαθέτει πολλά αξιοθέατα. Μέσα στο χωριό ξεχωρίζουν τα αρχοντικά «Προμπονά», «Βασιλικούλας» και «Μπακάλαινας», η ωραία πλατεία «Ποτηρού» με τον τεράστιο γέρικο πλάτανο, καθώς και η παλιές εκκλησίες του Χριστού στην πλατεία «Πάτελου», και του Αη Γιώργη. Στο Δαμαριώνα υπάρχει επίσης το Πνευματικό και Πολιτιστικό κέντρο «Ανδρονίκη» που λειτουργεί και σα χώρος εκδηλώσεων και συνεδρίων. Επίσης στο Δαμαριώνα υπάγονται πολλά γραφικά παλαιοχριστιανικά ξωκκλήσια στην περιοχή του Μπαούζη καθώς και η περίφημη παλαιοχριστιανική εκκλησία, η «Καλορίτσα», χτισμένη σε σπηλιά στη δυτική πλευρά του βουνού Άη Λιας.

Ο Δανακός είναι ένα μικρό χωριό, χτισμένο στο βάθος μιας χαράδρας, στους πρόποδες του όρους Δίας ή Ζας. Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Νάξου, καθώς αναφέρεται στον Όμηρο, το Θουκυδίδη κ.ά., αλλά και όπως μαρτυρούν τα απομεινάρια αρχαίων νεκροταφείων, πηγαδιών και βυζαντινών εκκλησιών στην περιοχή. Λέγεται ότι το όνομά του προήλθε από τους Δαναούς που κατοίκησαν πρώτοι στην περιοχή. Κατά μια άλλη εκδοχή, το χωριό ονομάστηκε Δανακός από την αρχαία λέξη «δάναξ» που σημαίνει καλάμι, εξ’ αιτίας των πολλών καλαμιών που υπήρχαν στην περιοχή. Ο Δανακός φημίζεται για τα πολλά νερά του. Πηγές εφοδίαζαν το χωριό με καθαρό, κρυστάλλινο νερό, ενώ ποτάμια και ρυάκια παλαιότερα κινούσαν νερόμυλους. Επτά από αυτούς στέκονται ακόμα στη ρεματιά του Δανακού, απομεινάρια παλαιότερης μεταποιητικής διαδικασίας. Η ρεματιά του Δανακού είναι ένα φυσικό μνημείο με πλούσια βλάστηση κυρίως από πλατάνια και πικροδάφνες (φυλλάδες). Κύριο χαρακτηριστικό της ρεματιάς είναι η φυσική πηγή νερού που βρίσκεται στη δυτική πλευρά της. Εάν βρεθείτε στο Δανακό, μην παραλείψετε να δείτε τη μαγευτική τοποθεσία της Βρύσης με την πηγή και τα πλατάνια, αλλά και τη Μονή Φωτοδότη, το παλαιότερο μοναστήρι της Νάξου, που βρίσκεται λίγο πιο έξω από το χωριό.

Οι Εγγαρές είναι ένα μικρό πεδινό χωριό της δυτικής Νάξου, λίγα χιλιόμετρα βορειότερα της Χώρας. Ο κάμπος των Εγγαρών, που απλώνεται γύρω από το χωριό, είναι από τους πιο εύφορους του νησιού, με πολλά νερά και κατάφυτες καλλιεργημένες εκτάσεις, απ’ όπου προέρχονται πολλά γεωργικά προϊόντα του νησιού. Τον τόπο αυτό ο Νίκος Καζαντζάκης περιέγραψε σαν επίγειο Παράδεισο στο έργο του «Αναφορά στον Γκρέκο». Χαρακτηριστικό γνώρισμα του χωριού, η κεντρική πετρόκτιστη πλατεία με τη σύγχρονη πλέον διαμόρφωση της, δίπλα στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στις Εγγαρές βρίσκονται 2 υπέροχα αναπαλαιωμένα Ελαιοτριβεία: Το πρώτο, σύμφωνα με την ένδειξη που υπάρχει στο πιεστήριό του χρονολογείται το 1885, και σήμερα στεγάζει το Κοινοτικό Γραφείο και το ιατρείο του χωριού. Το δεύτερο, το Μουσείο-Ελαιοτριβείο, σύμφωνα με την ένδειξη του πιεστηρίου του χρονολογείται το 1884, αλλά σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων της περιοχής είναι πολύ παλαιότερο, και πιθανώς να υπήρχε από τις αρχές του 19ου αιώνα.Κατά μήκος του ενός από τους δύο ποταμούς που διασχίζουν το χωριό, βρίσκεται ο εγκαταλελειμμένος σήμερα οικισμός Μέσα Γειτονιά, με τον πύργο του Φουφόπουλου, καθώς και ο εγκαταλελειμμένος οικισμός, της Λαγκάδας. Εκεί μπορείτε να επισκεφθείτε επτά διατηρητέους νερόμυλους. Πρόκειται για κτίσματα της προβιομηχανικής εποχής, μερικά από τα οποία λειτουργούσαν μέχρι τη δεκαετία του ‘60. Λίγο παραπάνω από τον εγκαταλελειμμένο οικισμό Μέσα Γειτονιά βρίσκεται, μισογκρεμισμένη πλέον, η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας της Μοναστηριώτισσας. Υπήρξε τρίκλιτος καμαροσκεπής ναός, πιθανόν του 9ου μ.Χ. αιώνα, ίσως και προχριστιανικό ιερό. Διακρίνονται τοιχογραφίες καθώς και ανεικονικές παραστάσεις. Λίγο πιο έξω από τις Εγγαρές, υπάρχει ένα μαρμάρινο, δίτοξο γεφύρι του 1899, που εντυπωσιάζει με την κομψότητα της αρχιτεκτονικής του. Στο παρελθόν, όταν δεν υπήρχε νερό στα σπίτια, οι νοικοκυρές του χωριού, άναβαν φωτιές κάτω από το γεφύρι και έβραζαν νερό για να πλύνουν τα ρούχα τους. Ανατολικά του οικισμού Εγγαρές, υψώνεται ο λόφος της Γέννησης με το μικρό ομώνυμο ξωκλήσι χτισμένο μέσα σε βράχο, όπου στην αρχαιότητα υπήρχε ιερό των Νυμφών. Η θέα από εδώ είναι μαγευτική.

Ο Καλόξυλος, είναι ένα από τα γραφικότερα χωριά του κάμπου της Τραγαίας, πλάι στο Χαλκί. Χτισμένος σε περιοχή κατάφυτη με ελιές, πλατάνια και βελανιδιές, φημίζεται για τα όμορφα σπίτια του και κυρίως για τα σπάνια λουλούδια στις αυλές τους. Στην είσοδο του χωριού δεσπόζει η μεγάλη εκκλησία της Αγίας Τριάδας με το μαρμαρόγλυπτο τέμπλο και τις βυζαντινές εικόνες, ενώ εκεί κοντά βρίσκεται και το παλιό ελαιοτριβείο του χωριού που έχει ανακαινισθεί και είναι επισκέψιμο. Οι καταπράσινοι λόφοι γύρω από το χωριό, ιδανικοί για περιπάτους και πεζοπορία, είναι διάσπαρτοι με εκκλησάκια νεότερα και βυζαντινά, με πιο σημαντικά αυτά της Παναγίας Δαμνιώτισσας και του Αγίου Iωάννη Θεολόγου.

To Κεραμί είναι ένα ακόμα όμορφο χωριό του κάμπου της Τραγαίας, στη μέση περίπου του δρόμου που ενώνει το Χαλκί με το Φιλότι. Τα σπίτια του χωριού, που τα τελευταία χρόνια έχουν διπλασιαστεί, έχουν υπέροχους κήπους και δροσερές αυλές ενώ στο κέντρο του οικισμού, ο πύργος Μαρκοπολίτη – Καλαβρού του 18ου αιώνα, εντυπωσιάζει με την αρχιτεκτονική και το μέγεθός του. Ενοριακός ναός του οικισμού είναι ο Άγιος Ταξιάρχης, και τριγύρω του χτυπά η καρδιά του χωριού, που τελευταία σφύζει από ζωή, με πολλούς νέους ανθρώπους, όμορφα καφέ και αρκετά ταβερνάκια. Σπουδαία αξιοθέατα στην ευρύτερη περιοχή αποτελούν οι βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη (13ος αιώνας), που είναι κρυμμένη μέσα στους ελαιώνες δίπλα στον κεντρικό δρόμο, αλλά και η σπάνιας αρχιτεκτονικής εκκλησία των Αγίων Αποστόλων που βρίσκεται στο διπλανό εγκαταλελειμμένο πλέον χωριό, το Μετόχι. Αν φτάσετε μέχρι εδώ αξίζει τον κόπο να κάνετε και μια επίσκεψη στο Μετόχι, με τα παλιά σπίτια και τα λείψανα πύργου, που σύμφωνα με την παράδοση κάποια εποχή στέγαζε τούρκικο δικαστήριο.

Η Κεραμωτή είναι ένα ορεινό παραδοσιακό χωριό, που βρίσκεται στον Σταυρό της Κεραμωτής, τη μεγαλύτερη διασταύρωση επαρχιακών δρόμων της ορεινής Νάξου. Στο σημείο αυτό υπάρχει μια μικρή κατάλευκη εκκλησία αφιερωμένη στην Ύψωση του Σταυρού, απ’ όπου η θέα είναι μοναδική, καθώς μπορεί κανείς να διακρίνει τμήμα της ανατολικής, αλλά και της δυτικής ακτής της Νάξου. Το χωριό, χτισμένο στο βάθος μιας καταπράσινης λαγκαδιάς, με μικρά πετρόκτιστα σπίτια και στενά γραφικά σοκάκια που δεν επιτρέπουν την είσοδο των αυτοκινήτων, διατηρεί στο ακέραιο τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Στο κέντρο του, η πλατεία ή πλάτσα, όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι, με το παλιό ελαιοτριβείο του χωριού, περιστοιχίζεται από πεζούλια, που τους καλοκαιρινούς μήνες, γεμίζουν από κόσμο. Λίγο πιο κάτω από την πλατεία, βρίσκεται το καφενείο-ταβέρνα του χωριού που είναι και το σημείο συνάντησης των ντόπιων. Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, ενώ στον περίβολο της λειτουργεί λαογραφικό μουσείο που διαρκώς εμπλουτίζεται. Στην πανέμορφη περιοχή γύρω από την Κεραμωτή, αξίζει να επισκεφθεί κανείς τον καταρράκτη της Ρουτσούνας, το παλιό γεφύρι του νότιου ποταμού χτισμένο από πέτρα και μάρμαρο, τα παλιά πλυσταριά, τους δύο νερόμυλους, καθώς και το παλιό υδραγωγείο, όπου συγκεντρώνεται νερό από μικρά ρυάκια, και συνεχίζει την πορεία του μέσα από τους υδραύλακες (αγωγοί νερού), ποτίζοντας όλους τους μπαξέδες της κοιλάδας της Περάδας.

Η Κόρωνος είναι ένας από τους παλαιότερους οικισμούς της βορειοδυτικής Νάξου. Εμφανίζεται σε έγγραφες πηγές περίπου από το 1200, και ήταν ένας από τους 56 τόπους που χώρισε τη Νάξο ο Μάρκος Σανούδος. Χτισμένη σε υψόμετρο 540μ στις πλαγιές μιας ρεματιάς, που περιβάλλεται από τα βουνά Αμμόμαξη και Κόρωνος, παρουσιάζει από μακριά ένα τοπίο μαγευτικό, πνιγμένο στο πράσινο. Τα όμορφα σπίτια της, με ανέπαφη την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους, χωρίζονται στις γειτονιές Ανεγυρίδα, Κάστρο, Λειβαδάκι, Κάτω Γειτονιά, Απάνω Στέρνα, Πλάτσα και Προβολάκια, που επικοινωνούν μεταξύ τους με γραφικά καλντερίμια και αμέτρητα σκαλοπάτια. Η Κόρωνος προπολεμικά αναπτύχθηκε πολύ χάρη στο σμυρίγλι, και αριθμούσε περίπου 3.000 κατοίκους. Σήμερα είναι ένα από τα πιο γραφικά χωριά του νησιού με αξιόλογη τουριστική ανάπτυξη, που περιλαμβάνει καφενεία, ταβέρνες, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα, εμπορικά καταστήματα, εργαστήρια παραδοσιακών προϊόντων, οικομουσείο (πολυχώρο εκδηλώσεων), όπως επίσης και Λαογραφικό μουσείο που στεγάζεται σε παραδοσιακό ξενώνα. Γύρω από την Κόρωνο μπορείτε να επισκεφθείτε τον οικισμό Αργοκοίλι, που είναι ονομαστός για το μοναστήρι της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας. Επίσης, τον οικισμό του Λιώνα, που είναι το επίνειο της Κορώνου και υπήρξε το παλαιότερο λιμάνι εξαγωγής της σμύριδας πριν την κατασκευή του εναέριου σιδηροδρόμου. Τέλος, αξίζει να επισκεφθείτε την Ατσιπάπη, έναν μεσαιωνικό οικισμό της βορειοανατολικής Νάξου,που χρονολογείται τον 15ο αιώνα, αλλά τα υλικά κατασκευής κάποιων χτισμάτων συνηγορούν στο ότι μπορεί να είναι και αρκετά παλαιότερος (8ος – 9ος αιώνας). Σημαντικό αξιοθέατο του οικισμού είναι η εκκλησία του Αγίου Ισιδώρου που κτίστηκε πριν τον 11ο αιώνα, ενώ ενάμιση χιλιόμετρο μετά την Ατσιπάπη, στη θέση Λιοΐρι, βρίσκεται το βυζαντινό εκκλησάκι της Παναγίας Κεράς του 9ου αιώνα, με θαυμάσια αρχιτεκτονική και ίχνη τοιχογραφιών στο εσωτερικό του.

Το Κουρουνοχώρι είναι ένα από τα 4 πανέμορφα χωριά της κοιλάδας των Μελάνων. Χτισμένο στην καταπράσινη πλαγιά ενός λόφου, λουσμένο στο φως του ήλιου και προφυλαγμένο από τους βόρειους ανέμους, παρέχει ιδανικές συνθήκες για εγκατάσταση, χειμώνα καλοκαίρι. Τα όμορφα μονώροφα η δίπατα σπίτια του χωριού, έχουν αυλές, κήπους και παράθυρα γεμάτα με λουλούδια, γι’ αυτό άλλωστε πολλοί το αποκαλούν και ανθοχώρι. Διάσπαρτα μέσα στο χωριό, τα αρχοντικά των Μαυρογένη, Ντεμαρί, Γαλανού, Κόκκου, η έπαυλη των Καλογραιών, αλλά και η εγχάρακτη επιγραφή με την κορώνα του Όθωνα, υπενθυμίζουν ότι το Κουρουνοχώρι υπήρξε δημοφιλής προορισμός υψηλών προσώπων, και του χαρίζουν ακόμα και σήμερα έναν αέρα αρχοντιάς. Σημαντικό αξιοθέατο του οικισμού, ο Πύργος Φραγκόπουλου – Δελλαρόκα, ένας από τους παλαιότερους του νησιού, αλλά και το μουσείο που στεγάζεται στο παλιό δημοτικό σχολείο και φιλοξενεί τα πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα από το αρχαίο υδραγωγείο της Νάξου.

Ο Κυνίδαρος, είναι ορεινό χωριό της Νάξου, 15 χλμ περίπου ανατολικά της Χώρας. Χτισμένος σε πετρώδη πλαγιά και σε υψόμετρο 400μ, βρίσκεται δίπλα στα λατομεία μαρμάρου της Νάξουκαι περιστοιχίζεται από λαγκαδιές κατάφυτες με ελιές, πλατάνια και βελανιδιές. Οι παραδόσεις αναφέρουν ότι αρχικά το χωριό ήταν χτισμένο στη θέση «Κιουρά», στη γραφική κοιλάδα των Χαλάνδρων από όπου ξεκινούσε το αρχαίο υδραγωγείο του Λύγδαμι τον 6ο π.Χ. αιώνα. Όμως μετά από μια άγρια επιδρομή πειρατών, περίπου τον 15ο αιώνα, το χωριό καταστράφηκε εντελώς και οι λιγοστοί κάτοικοι που σώθηκαν, μετακινήθηκαν στην ενδοχώρα για μεγαλύτερη ασφάλεια και έκτισαν το χωριό τους, τον Κυνίδαρο, στη θέση που βρίσκεται σήμερα. Τα απομεινάρια του οικισμού της «Κιουράς», καθώς και οι ερειπωμένες βυζαντινές εκκλησίες του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Αρτεμίου, στέκουν ακόμα στην περιοχή των Χαλάντρων.

Η Κωμιακή είναι το βορειότερο ορεινό χωριό της Νάξου. Χτισμένη αμφιθεατρικά στις κορυφογραμμές του όρους «Κόρωνος», έχει ανοιχτό ορίζοντα προς το Ικάριο Πέλαγος, παραμένει όμως αθέατη από τις παράλιες περιοχές. Το χωριό κατοικείται από την προϊστορική εποχή, όπως καταδεικνύεται από την ύπαρξη του μνημειώδους θολωτού Μυκηναϊκού τάφου στη βόρεια άκρη του αλλά και από το όνομά του, Κωμιακή, που παραπέμπει στην ύπαρξη αρχαίου οικισμού στην περιοχή που έφερε το όνομα Κώμη. Επίσης η ύπαρξη φράγκικου κάστρου στο κέντρο του χωριού και μάλιστα σε στρατηγικό σημείο, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το τοπωνύμιο Κωμιακή αναφέρεται σε έγγραφα από το 1537, φανερώνουν ότι η ζωή στον οικισμό συνεχίστηκε αδιάκοπα καθ’ όλη τη διάρκεια της Φραγκοκρατίας-Τουρκοκρατίας. Τα αξιοθέατα του χωριού περιλαμβάνουν τον υστεροβυζαντινό ναό της Θεοσκέπαστης, στο κέντρο του οικισμού, καθώς και τα ανακαινισμένα και πλέον επισκέψιμα κτίρια του ελαιοτριβείου, του νερόμυλου και του παραδοσιακού πατητηριού, που βρίσκονται σε πολύ κοντινή απόσταση από το χωριό.

Οι Μέλανες είναι ένα από τα πιο παλιά χωριά της Νάξου, χτισμένο αμφιθεατρικά στην πλαγιά ενός λόφου της ομώνυμης κοιλάδας. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το χωριό οφείλει τ’ όνομά του στο μελανό χρώμα των χιτώνων που υποχρεώθηκαν να φορέσουν οι κάτοικοι της περιοχής, όταν εκεί αλληλοσκοτώθηκαν οι ημίθεοι αδερφοί Ότος και Εφιάλτης, τιμωρημένοι από το Δία. Σύμφωνα με μια άλλη πιο ρεαλιστική εκδοχή, το όνομα «Μέλανες» προέρχεται από το σκούρο χρώμα του εδάφους. Η ευρύτερη περιοχή των Μελάνων φιλοξενεί μερικά από τα σημαντικότερα αξιοθέατα της Νάξου. Στην τοποθεσία Φλεριό, έχει αποκαλυφθεί η είσοδος του αρχαίου υδραγωγείου της Νάξου, που μετέφερε το νερό από τις πηγές της περιοχής στην πόλη της Νάξου, το αρχαίο ιερό των πηγών, ενώ λίγο πιο έξω από το χωριό στη θέση όπου υπήρχαν τα αρχαία λατομεία μαρμάρου έχει βρεθεί ο Κούρος Μελάνων, έργο του 6ου αιώνα π.χ. Στη Μουσειακή Συλλογή Μελάνων που βρίσκεται στο χωριό, εκτίθενται ευρήματα από την ανασκαφή του αρχαίου ιερού στις πηγές του Φλεριού και την έρευνα στο αρχαίο υδραγωγείο Νάξου. Άλλα σημαντικά αξιοθέατα της περιοχής είναι το θέρετρο των Ιησουιτών στα Καλαμίτσια, καθώς και το ελαιοτριβείο Ντεμαρή.

Η Μέση είναι ένα μικρό γραφικό χωριό στον κεντρικό δρόμο προς τον Απόλλωνα, στη βορειοανατολική πλευρά του νησιού. Λέγεται ότι οφείλει το όνομά της στη θέση της, ανάμεσα στα χωριά Σκαδό και στον Απόλλωνα, ή επειδή παλαιότερα βρισκόταν ανάμεσα σε δύο άλλα χωριά, που σήμερα δεν υπάρχουν πια. Χαρακτηριστικό γνώρισμα του οικισμού η τοποθεσία «Πλάτανος» με το αιωνόβιο δένδρο δίπλα στην πηγή με το τρεχούμενο νερό, όπου γίνονται και όλες οι κοινωνικές εκδηλώσεις των κατοίκων του. Λέγεται μάλιστα ότι το νερό της πηγής είναι και «ελιξίριο νεότητας», μιας και το χωριό υπάρχουν αρκετοί υπερήλικες σε εξαιρετική φυσική κατάσταση. Άλλα αξιοθέατα στη Μέση είναι το ανακαινισμένο παραδοσιακό ελαιοτριβείο ή «φάμπρικα» όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, καθώς και το Λαογραφικό Μουσείο, που στεγάζεται στο παλιό δημοτικό σχολείο. Στην ευρύτερη περιοχή του οικισμού της Μέσης, βρίσκεται ένα σπήλαιο με σταλαχτίτες και σταλαγμίτες, το «Δρακοντόσπηλιο», όπου σύμφωνα με την παράδοση κρύβονταν οι κάτοικοι του χωριού για να γλιτώσουν από τις επιδρομές των πειρατών, ενώ στο δρόμο προς τον Απόλλωνα υψώνεται το βουνό Καλόγερος με το κάστρο στην κορυφή του, που κατοικήθηκε από την αρχαιότητα μέχρι το Μεσαίωνα.

Η Μονή είναι ένα ορεινό παραδοσιακό χωριό στο κέντρο της Νάξου, δυτικά της Απειράνθου. Βρίσκεται στα 500 μέτρα ύψος και έχει απεριόριστη θέα προς στο λεκανοπέδιο της Τραγαίας, ενώ όταν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες η θέα απλώνεται μέχρι τη θάλασσα. Το όνομα του χωριού προέρχεται από το πρώην βυζαντινό μοναστήρι και νυν εκκλησία της Παναγιάς Δροσιανής, που βρίσκεται στο δρόμο προς το Χαλκί, και είναι μία από τις παλαιότερες των Βαλκανίων. Τα σπίτια του χωριού απλώνονται αμφιθεατρικά σε μια πλαγιά, δεξιά και αριστερά από τον κεντρικό πλακόστρωτο δρόμο. Είναι χτισμένα από πέτρα με παραδοσιακό τρόπο, άλλωστε οι ντόπιοι, οι «Μονιάτες», υπήρξαν ονομαστοί μάστορες της πέτρας. Η περιήγηση στα γραφικά σοκάκια του χωριού, όπου απαγορεύεται η κυκλοφορία αυτοκινήτων, θα σας φέρει στην πλακόστρωτη κεντρική πλατεία, στα δυο παλιά ελαιοτριβεία, στην ενοριακή εκκλησία της Αγίας Φωτεινής, και τέλος στο πηγάδι που βρίσκεται στην άκρη του χωριού. Η περιοχή γύρω από τη Μονή είναι πολύ εύφορη και παράγει μερικά από τα καλύτερα ζαρζαβατικά του νησιού, ενώ οι αμπελώνες του χωριού διαθέτουν γύρω στις 20 οινικές ποικιλίες σταφυλιών, από όπου προέρχονται το ονομαστό κρασί και η ρακί της Μονής. Οι Μονιάτισσες διατηρούν με ζήλο την παραδοσιακή τέχνη της υφαντικής στον αργαλειό.

Τα Μονοίτσια, είναι ένα όμορφο γραφικό χωριουδάκι, χτισμένο μέσα στους ελαιώνες και την πυκνή βλάστηση του κάμπου της Τραγαίας. Παλαιότερα υπήρξε κατεξοχήν χωριό αγγειοπλαστών, ενώ εδώ ίδρυσαν οι καπουτσίνοι μοναχοί το πρώτο σχολείο έξω από τη Χώρα. Σήμερα οι μόνιμοι κάτοικοι είναι ελάχιστοι, τα σπίτια τους όμως εξακολουθούν να έχουν λουλουδιασμένες αυλές και η φύση τριγύρω εξακολουθεί να είναι πανέμορφη. Γι’ αυτό άλλωστε τα τελευταία χρόνια, πολλοί ξένοι αλλά και ντόπιοι έχουν επιλέξει το χωριό για να κτίσουν τα εξοχικά σπίτια τους. Τα Μονοίτσια περιτριγυρίζονται από όμορφες βυζαντινές εκκλησίες. Στη Ράχη, την επάνω γειτονιά του χωριού, συναντάμε την εντυπωσιακή βασιλική χωρίς τρούλο του Άη Σίδερου, ενώ λίγο πιο έξω από το χωριό βρίσκονται η Παναγία η Ραχιδιώτισσα, ο Άγιος Αντώνιος, ο Άη Νικόλας κ.α. Μέσα στο χωριό, υπάρχει αναπαλαιωμένη η εκκλησία του Αγίου Βασιλείου.

Όλοι οι οικισμοί στα ανατολικά παράλια της Νάξου θεωρούνται επίνεια της Απειράνθου και ανήκουν ιδιοκτησιακά στους κατοίκους της. Στο μεγαλύτερο απ’ αυτούς, τη Μουτσούνα, υπάρχουν ακόμα οι παλιές εγκαταστάσεις του εναέριου σιδηρόδρομου που μέχρι και τη δεκαετία του ’70, μετέφερε στο λιμάνι το σμυρίγλι από τα ορυχεία της Κορώνου. Σήμερα η Μουτσούνα, το μόνο φυσικό λιμάνι του νησιού, είναι ένας γραφικός παραθαλάσσιος οικισμός με αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια και γραφικές ψαροταβέρνες δίπλα στην αμμουδιά. Νότια από τη Μουτσούνα ξεκινάει ο παραλιακός δρόμος που οδηγεί στους μικρότερους οικισμούς Ληγαρίδια, Κανάκι και Κλειδός και στις πανέμορφες παραλίες τους. Τόσο τα Ληγαρίδια όσο και ο Κλειδός αποτελούν τις βασικές πηγές κτηνοτροφικής παραγωγής των Απεραθιτών, χωρίς ωστόσο να υστερούν σε φυσική ομορφιά. Ανάμεσα τους, ο οικισμός Κανάκι με τη μαγευτική παραλία της Ψιλής Άμμου, διαθέτει αγροτουριστική μονάδα, γραφικές ταβέρνες και καφέ. Ο παραλιακός δρόμος καταλήγει στο απάνεμο λιμάνι του Πανέρμου, με την ωραία αμμουδιά. Στο λόφο πάνω από τον όρμο, βρίσκονται τα λείψανα της προϊστορικής ακρόπολης των Αμυγδαλιών, που είναι ο αρχαιότερος οικισμός της περιοχής της Απειράνθου.

Οι Μύλοι είναι ένα μικρό χωριό της δυτικής Νάξου, χτισμένο στην καταπράσινη κοιλάδα των Μελάνων. Το όνομά του προέρχεται από τους πολλούς νερόμυλους της περιοχής, μερικοί από τους οποίους διατηρούν ακόμα την «αφούκλα» που τους τροφοδοτούσε με νερό για να γυρίζει η πέτρα και να αλέθεται το κριθάρι. Οι Μύλοι χωρίζονται σε τρεις συνοικισμούς, τους Κάτω, τους Μεσαίους και τους Πάνω Μύλους. Οι Κάτω Μύλοι, που είναι και ο παλαιότερος από τους τρεις, έχει χαμηλά δίχωρα σπιτάκια με αυλές, τα περισσότερα από τα οποία είναι πλέον εγκαταλελειμμένα. Μια συστάδα 5-6 διώροφων σπιτιών της δεκαετίας του 30 και ένα ασβεστωμένο πλακόστρωτο δρομάκι είναι ότι έχει απομείνει από τους Μεσαίους Μύλους, ενώ στους Πάνω Μύλους, όπου ζουν και οι περισσότεροι από τους λιγοστούς κατοίκους του χωριού, γίνονται προσπάθειες συντήρησης και αναπαλαίωσης αρκετών σπιτιών με αγάπη και σεβασμό στη παράδοση. Η διαδρομή που συνδέει τους συνοικισμούς είναι μαγευτική, ανάμεσα από κατάφυτα περιβόλια, παλιούς νερόμυλους και πελώρια πλατάνια δίπλα σε δροσερούς καταρράκτες. Τα παλιά σπιτάκια του χωριού σε συνδυασμό με την όμορφη φύση που τα περιβάλλει δημιουργούν μια παραμυθένια ατμόσφαιρα που δεν αφήνει κανένα ασυγκίνητο.

Η Ποταμιά, ένα από τα πιο παραδοσιακά χωριά της Νάξου, απλώνεται στην καρδιά μια καταπράσινης και δροσερής κοιλάδας, που είναι διάσπαρτη με παλιούς νερόμυλους, ξωκλήσια και ερειπωμένους πύργους. Το όνομά της προέρχεται από τα ποτάμια που διασχίζουν την περιοχή, η οποία την περίοδο της Φραγκοκρατίας γνώρισε μεγάλη ακμή, καθώς υπήρξε δημοφιλές θέρετρο πολλών Ενετών αρχόντων. Το χωριό σήμερα αποτελείται από τέσσερις συνοικισμούς, την Άνω Ποταμιά, τη Μέση Ποταμιά, το Λιεράδο και την Κάτω Ποταμιά, που διατηρούν το παραδοσιακό χρώμα τους, χτισμένα σε ειδυλλιακό περιβάλλον με τρεχούμενα νερά, αιωνόβια πλατάνια, και κατάφυτα περιβόλια. Στην Άνω Ποταμιά ξεχωρίζει η πλατεία με την παλιά βρύση, δίπλα στο εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου (1799), ενώ στα σύνορα του οικισμού έχει αναστηλωθεί και είναι επισκέψιμος, ένας από τους 14 παλιούς νερόμυλους της περιοχής. Επίσης λίγο πιο έξω από το Πάνω χωριό, στο δρόμο για Χαλκί, βρίσκεται και ένα γυναικείο άγαλμα, η Κόρη της Ποταμιάς, γνωστό και ως η σύντροφος του Κούρου των Μελάνων. Ο συνοικισμός της Μέσης Ποταμιάς, φιλοξενεί τον ενοριακό ναό του χωριού, τον Άγιο Γεώργιο, που χτίστηκε το 1898. Στο Λιεράδο, τον επόμενο στη σειρά συνοικισμό, δίπλα στο ποταμάκι, βρίσκεται το εντυπωσιακότερο αξιοθέατο της περιοχής, ο Πύργος του Κόκου. Κτίσμα του 17ου αιώνα, έχει νερόμυλο στο υπόγειο του, ενώ διακρίνονται ακόμα οι ενδιαφέρουσες επιγραφές στα υπέρθυρα των εισόδων του. Σύμφωνα με την παράδοση στον πύργο του Κόκκου διαδραματίσθηκε και μια ιστορία αγάπης ανάλογη με αυτήν του Ρωμαίου και της Ιουλιέττας, ανάμεσα στις οικογένειες Κόκκου και Μπαρότσι. Η εκκλησία της Κάτω Ποταμιάς είναι αφιερωμένη στην Παναγία, χτίστηκε το 1871 και θεωρείται θαυματουργή από τους κατοίκους του νησιού. Το σημαντικότερο από τα περίπου 37 ξωκλήσια της περιοχής είναι ο Άγιος Μάμας, στη θέση Μητροπούλου, στο δρόμο για Φιλώτι. Πρόκειται για βυζαντινή εκκλησία του 10ου αιώνα με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, αφιερωμένη στον Άγιο Μάμα που θεωρείται προστάτης των βοσκών. Εκτός όμως από τα μνημεία της η ευρύτερη περιοχή της Ποταμιάς προσφέρεται και για απολαυστικές πεζοπορίες σε καταπράσινο περιβάλλον.

Χτισμένο σε εύφορο οροπέδιο στο δυτικό τμήμα του νησιού, το Σαγκρί, είναι ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Νάξου. Το όνομά του, προέρχεται από παραφθορά του Saint Croix, που είναι η γαλλική ονομασία του διπλανού μοναστηριού του Τίμιου Σταυρού (πύργος Μπαζαίου), ενός από τα πολλά αξιοθέατα της περιοχής. Το σημαντικότερο ωστόσο αξιοθέατο της ευρύτερης περιοχής είναι ο αρχαιολογικός χώρος του Γύρουλα με τον πρόσφατα αναστηλωμένο ναό της Δήμητρας, που απέχει μόλις 4 χλμ από το Σαγκρί. Εκτός όμως από τα γύρω αξιοθέατα και το ίδιο το χωριό, που αποτελείται από το Άνω Σαγκρί και το Κάτω Σαγκρί (διατηρητέος οικισμός), είναι γνωστό για την καταπληκτική αρχιτεκτονική του. Στο Άνω Σαγκρί αξίζει να επισκεφθείτε το εντυπωσιακό πρώην μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου, με τον πυργοειδή ναό, που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας λειτούργησε και σαν κρυφό σχολειό, ενώ σήμερα στεγάζει Λαογραφικό μουσείο. Στο Κάτω Σαγκρί βρίσκονται τα ερείπια δύο Ενετικών πύργων, ενώ ένας τρίτος, ο Πύργος του Παλαιολόγου του 1699, σήμερα ανακαινισμένος και κατοικήσιμος, απέχει περίπου 20 λεπτά από το χωριό. Πολύ αξιόλογες είναι και οι βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής από τις οποίες ξεχωρίζουν η Παναγία Ορφανή δίπλα στον πύργο του Παλαιολόγου, η Παναγία Αρκουλιώτισσα, η Παναγία Καλορίτισσα, ο Άγιος Αρτέμιος, ο Άγιος Νικόλαος και πολλές ακόμα. Ξακουστές είναι και παραλίες της περιοχής, όπως ο Ορκός και η Μικρή Βίγλα, παράδεισος για τους λάτρεις του wind surfing και του kite surfing, το Καστράκι, η Γλυφάδα αλλά και οι όμορφες αμμουδιές στο Αλυκό με το υπέροχο κεδροδάσος.

Το Σκαδό είναι ένα μικρό παραδοσιακό χωριό της ορεινής Νάξου, χτισμένο αμφιθεατρικά στις ανατολικές πλαγιές του όρους Κόρωνος. Με όμορφα δίπατα σπίτια και κυριολεκτικά πνιγμένο στο «πράσινο», λέγεται ότι χρωστάει το όνομά του στις πολλές συκιές που υπήρχαν στην περιοχή («συκιά=ισκάς-ισκάδο-Σκαδό»). Το Σκαδό ανήκει στα σμυριδοχώρια του νησιού, οι κάτοικοί του, δηλαδή, έχουν «μερίδιο» στα ορυχεία σμύριδας και εργάζονται σ’ αυτά. Δεν είχαν ποτέ μεγάλη αγροτική παραγωγή, ούτε ανεπτυγμένη κτηνοτροφία και γι’ αυτό την περίοδο της Κατοχής, όταν τα ορυχεία έκλεισαν, πολλοί πέθαναν από την πείνα. Στα αξιοθέατά του ανήκουν το παλιό ελαιοτριβείο στο κέντρο του χωριού για το οποίο γίνονται προσπάθειες να λειτουργήσει σαν εκθεσιακός χώρος, η εκκλησία της Παναγίας που λέγεται ότι χτίστηκε στην περίοδο της Τουρκοκρατίας, και γιορτάζει με μεγάλο πανηγύρι την παραμονή και ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο, καθώς και η πολύ ενδιαφέρουσα Λαογραφική Συλλογή της Μαριγώς Πιτταρά. Βρίσκεται στις αίθουσες και στην αυλή ενός κτιρίου στο χωριό και περιλαμβάνει έπιπλα, ξύλινα και σιδερένια εργαλεία, όπλα, πήλινες κυψέλες, είδη οικιακής χρήσης, τοπικές ενδυμασίες, κεντήματα, καθώς και αντικείμενα προετοιμασίας και παραγωγής οίνου και τυριού.

Οι Τρίποδες, είναι ένα από τα γραφικότερα και μεγαλύτερα χωριά της νοτιοδυτικής Νάξου. Απέχει περίπου 9 χλμ από τη Χώρα και ελάχιστα από την ξακουστή παραλία της Πλάκας. Τα ερείπια του πύργου της Πλάκας και το εκκλησάκι του Αγίου Ματθαίου που είναι χτισμένο πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού, ενισχύουν την άποψη ότι ο οικισμός παλαιότερα ήταν χτισμένος στην παραθαλάσσια περιοχή της Πλάκας. Αργότερα, λόγω του φόβου των πειρατών μεταφέρθηκε στα ενδότερα, σε διάφορες κατά καιρούς τοποθεσίες, ενώ στη σημερινή του θέση οριστικοποιήθηκε από την εποχή της Φραγκοκρατίας. Σε μία από τις περιοχές όπου λέγεται ότι βρισκόταν παλαιότερα ο οικισμός, στις Κεχριές, σώζονται τα ερείπια του πύργου του Γα, θέρετρο του Ιωάννη Γα που υπήρξε νοτάριος της κοινότητας Νάξου. Λίγο δυτικότερα βρίσκονται τα ερείπια του πύργου του Αη-Γιώργη, που χτισμένος σαν αετοφωλιά πάνω σε γκρεμό, φαίνεται ότι χρησίμευε σαν προστατευτικό φρούριο (βίγλα) του πύργου του Γα. Στις μέρες μας οι Τρίποδες, με κάτασπρα σπίτια, πλακόστρωτους δρόμους, και γραφικούς ανεμόμυλους, διαθέτουν γνήσια κυκλαδίτικη ατμόσφαιρα και είναι ένα από το πιο ζωντανά χωριά της Νάξου με πληθυσμό πάνω από 800 μόνιμους κατοίκους. Στα αξιοθέατα του ανήκουν ο επιβλητικός ναός της Παναγίας Τριποδιώτισσας, πολιούχου των Τριπόδων, οι γραφικοί ανεμόμυλοι στο ύψωμα που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού, τα ερείπια του πύργου της Πλάκας, γνωστού και ως Παλαιόπυργου ή πύργου της Αριάδνης, καθώς και το Λαογραφικό Μουσείοπου στεγάζεται στο ανακαινισμένο ελαιοτριβείο του χωριού.

Το Τσικαλαριό μαζί με το Χείμαρρο, είναι δύο μικρά χωριά με κοινή ενορία και δημοτικό σχολείο, που αποτελούν τον οικισμό της Ζωοδόχου Πηγής στο λεκανοπέδιο της Τραγαίας. Η ιστορία τους φαίνεται ότι είναι στενά συνδεδεμένη με το Απάνω Κάστρο, χτισμένο στα δυτικά των οικισμών, που υπήρξε σημαντικό οχυρό από την αρχαιότητα μέχρι την Ενετοκρατία. Λέγεται μάλιστα ότι το Τσικαλαριό ήταν το εργαστήρι κατασκευής πήλινων σκευών των κατοίκων του κάστρου, εξ’ ου και το όνομα του (τσικάλι = πήλινο μαγειρικό σκεύος). Το τοπωνύμιο Χέιμαρρος προέρχεται από το ποτάμι που ρέει τον χειμώνα και την άνοιξη δίπλα στο χωριό. Στην είσοδο του χωριού στο Τσικαλαριό, δίπλα στη φημισμένη παλιά πηγή βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Στεφάνου, του 6ου αιώνα, με σπάνιες τοιχογραφίες. Ένα μονοπάτι που ξεκινάει από το Τσικαλαριό οδηγεί σε ένα από τα πιο εντυπωσιακά μνημεία της Νάξου, το Απάνω Κάστρο. Χτισμένο στη βραχώδη κορυφή ενός λόφου, με καταπληκτική θέα προς τη θάλασσα, υπήρξε αμυντικό οχυρό από την αρχαιότητα μέχρι την Ενετοκρατία. Τα απομεινάρια του τεράστιου τείχους µε τους μεγάλους ορθογώνιους λίθους, που διακρίνονται στο λόφο, ανήκουν προφανώς στην κλασσική εποχή, ενώ το κάστρο που φαίνεται σήμερα το έκτισαν οι Ενετοί περίπου στα μέσα του 13ου αιώνα, και το ονόμασαν Απάνω, για να το ξεχωρίζουν από το Κάτω Κάστρο της Χώρας. Λίγο βορειότερα από το χωριό στέκει το βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Παχωμίου, γνωστού και ως Άϊ Παχύ, γιατί από τη μαρμάρινη κουλούρα που κρέμεται από το υπέρθυρό του, περνούσαν κάποτε τα αδύνατα παιδιά για να παχύνουν.

Απλωμένο αμφιθεατρικά στις πλαγιές δύο λόφων στους πρόποδες του Ζα, στέκεται το Φιλώτι, το μεγαλύτερο και πολυπληθέστερο χωριό της Νάξου. Πολύβουο και ζωντανό, με 1.800 μόνιμους κατοίκους που αγαπούν με πάθος το χωριό τους και τις παραδόσεις τους, το Φιλώτι αποτελεί σήμερα μία από τις υγιέστερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτιστικές εστίες της ελληνικής περιφέρειας. Η ονομασία Φιλώτι προέρχεται από την αρχαία εποχή και μάλλον έχει ιωνική προέλευση. Το χωριό αποτελείται από τρεις μικρότερους οικισμούς, το Ραχίδι, τον Κλέφαρο και το Λιοίρι. Εντυπωσιακά είναι τα γύρω βουνά που κάνουν κύκλο γύρω από το χωριό, αφήνοντας δυο ανοίγματα: το δυτικό που επιτρέπει την επικοινωνία με το λεκανοπέδιο της Τραγαίας και το νότιο που οδηγεί στο ζωτικό χώρο του χωριού, που έχει ως κύρια δραστηριότητα την κτηνοτροφία. Το Φιλώτι είναι ένα εντυπωσιακό παράδειγμα ζωντανού και πολιτιστικά πλούσιου χωριού, πράγμα που επιβεβαιώνει και η πρώτη εικόνα που έχει ο επισκέπτης περπατώντας από την είσοδο μέχρι την κεντρική πλατεία του χωριού. Αριστερά και δεξιά του δρόμου είναι διάσπαρτα πολιτιστικά κέντρα και άλλα πολιτιστικά αξιοθέατα. Ξεχωρίζουν το μαρμάρινο, αρχαιόσχημο αθλοθέατρο «Μανώλης Ψαρράς», το Ηρώον με τα 100 ονόματα πεσόντων Φιλωτιτών, το Δημοτικό Σχολείο, καθώς και το Πολιτιστικό Κέντρο του Συλλόγου Φιλωτιτών, όπου στεγάζεται η Βιβλιοθήκη Ανωμερίτη, η Κινηματογραφική Λέσχη καθώς και η Λέσχη Ανάγνωσης Βιβλίου. Γύρω από την κεντρική πλατεία του χωριού, τη Γέφυρα, βρίσκονται καφενεία, μεζεδοπωλεία, εστιατόρια και πολλά άλλα εμπορικά καταστήματα, ενώ στο κέντρο της δεσπόζει εντυπωσιακός αιωνόβιος πλάτανος. Ο πλακόστρωτος δρόμος αριστερά της πλατείας οδηγεί στη μία από τις δύο γειτονιές του χωριού, τον Κλέφαρο. Εδώ βρίσκεται η όμορφη εκκλησία της Παναγίας Φιλωτίτισσας και λίγο πιο κάτω, υψώνεται ο πύργος του Μπαρότση, επιβλητικό κατάλοιπο της πολύχρονης φραγκοκρατίας στο νησί. Δίπλα στον πύργο υπάρχει μαρμάρινη βρύση με εντοιχισμένη, από τα χρόνια του Όθωνα, μαρμάρινη επιγραφή ενώ νότια του πύργου, ξεκινούν οι ανηφοριές για την άλλη μεγάλη γειτονιά του χωριού, το Ραχίδι. Στα αξιοθέατα του χωριού ανήκει επίσης και το Μουσείο Συλλογής Ελληνικών Νομισμάτων του Νικόλα Μουστάκη, που στεγάζεται σε ένα πολύ προσεγμένο χώρο στον κεντρικό αυτοκινητόδρομο. Στην περιοχή γύρω από το Φιλώτι αξίζει να επισκεφθεί κανείς τη γραφική βρύση των Αριών και τοσπήλαιο του Ζα στην πλαγιά του βουνού, τον εντυπωσιακό Πύργο του Χειμάρρου στο δρόμο για Καλαντό, καθώς και τα αμέτρητα βυζαντινά εξωκλήσια που βρίσκονται διάσπαρτα στην περιοχή. Οι λαϊκές παραδόσεις είναι πολύ ζωντανές στο Φιλώτι. Διατηρούνται τα πανάρχαια έθιμα των Χοιροσφαγίων, του Κλύδωνα και της Πληθερής. Επίσης στο χωριό γίνονται συχνά ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις που φιλοξενούνται στις αίθουσες του Πολιτιστικού Κέντρου, στο Παλιό Σχολείο, στην αίθουσα εκδηλώσεων ΕΠΑΛ, καθώς και στο Αθλοθέατρο «Μανώλης Ψαρράς» και τα προαύλια της εκκλησίας και του Δημοτικού Σχολείου.

Το Χαλκί είναι ένα μικρό, αλλά μοναδικό κεφαλοχώρι. Ξεχωρίζει με τα παλιά του αρχοντικά με τα κεραμίδια, τα κλασσικά μπαλκόνια με τα ωραία κάγκελα, γιρλάντες στις στέγες και πλακόστρωτες αυλές. Βρίσκεται δίπλα στο ρέμα, με τα πανύψηλα πλατάνια και το τρεχούμενο νερό, τις γούρνες που έπλεναν τα ρούχα τους άλλες εποχές και τα μικρά συμπαθητικά καταπράσινα περιβολάκια. Χιλιάδες επισκέπτες κάθε χρόνο, βιώνουν μια διαφορετική αίσθηση ανεμελιάς, απόλαυσης και εξερεύνησης ενός χώρου που παντρεύει με επιτυχία το χθες με το σήμερα. Τα περισσότερα σπίτια  ανακαινισμένα και καλαίσθητα μας πληροφορούν περήφανα, για την ευημερία των λιγοστών κατοίκων του σε μια εποχή που η ζωή στα υπόλοιπα χωριά ήταν πολύ σκληρή. Αυτό συνέβαινε γιατί η θέση του Χαλκιού είναι σε σημείο που ενώνει οδικά όλα τα χωριά και για το λόγο αυτό είχε εξελιχθεί σε σπουδαίο εμπορικό κέντρο. Τα αξιοθέατά του ξεχωριστά, όπως και ολόκληρο το χωριό, περιλαμβάνουν τη σημαντική εκκλησία της Παναγίας της Πρωτόθρονης που λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1052, τον επιβλητικό πύργο Μπαρότσι του 17ου αιώνα, αλλά το όμορφο αρχοντικό που στεγάζει την ιστορική ποτοποιεία Βαλληνδρά, δημιουργό του περίφημου κίτρου της Νάξου. Η ευρύτερη περιοχή της Τραγαίας έχει χαρακτηριστεί «Μυστράς του Αιγαίου» κι όχι αδικαιολόγητα. Μέσα στον απέραντο ελαιώνα βρίσκονται περίπου 30 σημαντικές βυζαντινές εκκλησιές με σπάνιες τοιχογραφίες, επιγραφές και γλυπτά. Μερικές από αυτές είναι η Παναγία Δροσιανή, ο Άγιος Γεώργιος Διασορίτης, η Παναγία Δαμιώτισσα, ο Άγιος Ιωάννης στο Κεραμί, οι Άγιοι Απόστολοι Μετοχίου κ.α.

Πηγή πληροφοριών: Δήμος Νάξου & Μικρών Κυκλάδων

Πηγή photo slider: Johnny Africa on Unsplash