Χωριά στο Νομό Λασιθίου

Πόλεις & Χωριά στο Νομό Λασιθίου

Ο Αβρακόντες είναι ορεινό χωριό στο δυτικό τμήμα του νομού Λασιθίου. Βρίσκεται στο μεγάλο λασιθιώτικο οροπέδιο στις βόρειες πλαγιές του όρους Δίκτη (Λασιθιώτικα) και πολύ κοντά στο Δικταίο Άντρο, πάνω στον επαρχιακό δρόμο Μέσα Λασιθίου-Καστελλίου και σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 870 μέτρα. Παλαιότερα, κάθε 4 χρόνια, τεχνίτες του χωριού, λειτουργούσαν εργαστήρι αγγειοπλαστικής όπου κατασκεύαζαν, ξέραιναν κι έψηναν διάφορα πήλινα: πυθάρια, κουρούπες, βρασκιά, γλάστρες κ.ά., που τα πουλούσαν σε όλο το Λασίθι. Το χωριό έχει ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, με τα πρώτα σπίτια να έχουν χτιστεί με πολύ απλά υλικά, πέτρες, λάσπη, δωματόχωμα και ξύλα. Ήταν χαμηλά, παραλληλόγραμμα, σκεπασμένα με δώμα, με τρία δωμάτια και ελάχιστα ή καθόλου παράθυρα, και με χαρακτηριστική πόρτα από εγχώρια χοντρή ξυλεία. Χτίζονταν σε κύκλο κολλητά το ένα με το άλλο, προσφέροντας ασφάλεια στους κατοίκους από επιδρομές διαφόρων εχθρών, για να διαφεύγουν εύκολα. Από το χωριό διέρχεται το περίφημο ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4, που έρχεται από τα δυτικά και, κατόπιν, με νότια κατεύθυνση οδηγεί στο οροπέδιο του Λιμνάκαρου και στην κορυφή του Όρους Δίκτη, στα 2.148 μ. Επίσης, ακολουθώντας το προς τα δυτικά και, μέσα από το χωριό Ψυχρό, μπορεί κάποιος να οδηγηθεί στον αρχαίο λατρευτικό χώρο του Δικταίου Άντρου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Έδρα πρώην κοινότητος που περιλάμβανε τους οικισμούς Αγόροι, Κουνάλι, Τσαμπί, Φραθιάς, Άγιος Αντώνιος, Ανώγεια και Αμυγδαλόλακος. Πρόκειται για μικρά παραδοσιακά χωριά με ενδιαφέρουσα λαϊκή αρχιτεκτονική, χτισμένα παράλληλα με τη βορειοδυτική ακτογραμμή του Απάνω (Βόρειου) Μιραμπέλλου. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και κτηνοτροφία. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Ο Άγιος Γεώργιος είναι η δεύτερη μεγαλύτερη σε πληθυσμό κοινότητα του Δήμου Οροπεδίου Λασιθίου και μέχρι το 1970 η πολυπληθεστέρη. Δημιουργήθηκε από τη συνένωση των οικισμών Κάτω Χωριό ή Άγιος Γεώργιος με το Πάνω Χωριό ή Πλαθιανό, που πριν το 1950 ήταν ξεχωριστοί οικισμοί, ενώ σήμερα χωρίζονται μόνο από ένα κεντρικό δρόμο που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1950 πάνω σε προ υπάρχον ρυάκι, το οποίο για το λόγο αυτό καλύφθηκε. Στην περιφέρεια του σύγχρονου Αγίου Γεωργίου υπήρχαν κατά το παρελθόν άλλοι οικισμοί, μικρότεροι (Βενέρη, Βασιλικού, Αγία Πελαγία, Μόρο κ.ά.), οι οποίοι με το πέρασμα του χρόνου εγκαταλείφθηκαν και οι κάτοικοί τους εγκαταστάθηκαν στον Άγιο Γεώργιο. Το χωριό πήρε το όνομα του από την εκκλησία του, που είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Η εκκλησία, η οποία είναι η κεντρική του οικισμού, χτίστηκε δίπλα σε ένα μεγάλο βράχο (χαράκι ή χάρακα στην κρητική διάλεκτο), που αποτέλεσε το κέντρο του Κάτω χωριού. Πάνω στο βράχο ανέβαινε ο τελάλης του χωριού και ανακοίνωνε στους χωριανούς σημαντικά νέα για τον τόπο. Η εκκλησία αυτή κατεδαφίστηκε τη δεκαετία του 1960 και χτίστηκε άλλη μεγαλύτερη, νεοβυζαντινού ρυθμού. Η εκκλησία του Πλαθιανού, της πάνω συνοικίας του χωριού, είναι ο Άγιος Δημήτριος. Στην περιφέρεια του Αγίου Γεωργίου ανήκει και το Οροπέδιο του Λιμνακάρου, που βρίσκεται σε υψόμετρο 1120 μέτρων, από το οποίο μπορεί να κατευθυνθεί κανείς στην κορυφή Σπαθί (ή Εντίχτης), στα 2148 μέτρα, την υψηλότερη κορυφή της Δίκτης ή να ακολουθήσει το νότιο μονοπάτι και να κατευθυνθεί στην κορυφή Αφέντης Χριστός (2141 μ), στη δεύτερη σε ύψος κορυφή των Λασιθιώτικων βουνών. Σε όλα αυτά μπορεί κανείς να οδηγηθεί, αν ακολουθήσει την πορεία του ευρωπαϊκού μονοπατιού Ε4, που διασχίζει την Κρήτη από το Καστέλι Κισάμου στα δυτικά, περνάει από τον Άγιο Γεώργιο, και καταλήγει στην Κάτω Ζάκρο ανατολικά. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Κωνσταντίνος είναι χτισμένος σε υψόμετρο 826 μέτρα. Όπως όλα τα χωριά του Λασιθίου, έτσι και ο Άγιος Κωνσταντίνος συνοικίστηκε από τους πρώτους καλλιεργητές, οι οποίοι ενοικίαζαν τα χωράφια του κάμπου που ανήκαν στη βενετική διοίκηση από το 1463 κι έπειτα, οπότε αποφάσισε η Βενετία να καλλιεργηθεί και πάλι το Λασίθι για λογαριασμό της. Οι ενοικιαστές έχτιζαν πρόχειρα σπίτια (μόνιμα δεν επιτρέπονταν) σε μικρούς οικισμούς, που αναφέρονται από τότε μετόχια και στα οποία έμεναν την περίοδο της σποράς και του θερισμού. Το χωριό του Αγίου Κωνσταντίνου είναι από τα λίγα χωριά που το όνομά του δεν προήλθε από το όνομα του οικιστή του. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ουσιαστικά πρόκειται για μια ένωση μικρών οικισμών (Πλαθιανώ, μετόχι Αυγουστή) που βρίσκονταν κοντά στον αρχικό οικισμό του Αγίου Γεωργίου. Το όνομα του χωριού οφείλεται στην εκκλησία του. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου)

Τριάντα χιλιόμετρα ανατολικά της Ιεράπετρας, βρίσκεται η δημοτική ενότητα του Αγίου Στεφάνου που εκτός από το ομώνυμο γραφικό χωριό περιλαμβάνει και το δημοφιλές τουριστικό θέρετρο του Μακρύ Γιαλού. Χτισμένος πάνω σε λόφο στα 453 μ. υψόμετρο ο γραφικός οικισμός του Αγίου Στεφάνου αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της ορεινής κουλτούρας του Κρητικού λαού. Η προνομιακή του θέση προσφέρει μοναδική θέα στο Λιβυκό Πέλαγος και τα βουνά της Θρυπτής ενώ σε απόσταση μικρότερη των έξι χιλιομέτρων κάτοικοι και επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν τις πολυσύχναστες παραλίες του Μακρύ Γιαλού. Οι παλιότεροι θα θυμούνται τον οικισμό με το όνομα «Γρας», ονομασία που για την προέλευση της υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες. Το σημερινό του όνομα το οφείλει στον εντυπωσιακό ιερό ναό του Αγίου Στεφάνου, ο οποίος διακρίνεται για την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, τον εσωτερικό αλλά και τον εξωτερικό διάκοσμό του. Αυτός είναι και το κύριο σημείο αναφοράς του χωριού, με την μικρή πλατεία στο πλάι του να συγκεντρώνει στα καφενεία της τους κατοίκους του χωριού. Ο Άγιος Στέφανος ξεχωρίζει για την πυκνή του δόμηση και τα δαιδαλώδη πλακώστρωτα σοκάκια του. Κάπου εκεί θα συναντήσετε το Κιμέρι, την παλιά (και πλέον αναπαλαιωμένη) πηγή του χωριού με τη χαρακτηριστική καμάρα της, στις γούρνες της οποίας οι γυναίκες έπλεναν τα ρούχα τους τις εποχές που το νερό δεν είχε φτάσει ακόμα στα σπίτια του οικισμού. Πάνω στο δύσβατο και απόκρημνο λόφο στην κορυφή του χωριού, δέσποζε κάποτε ο «Κάστελος» ή «Φορτέτσα». Ένα, ερειπωμένο πλέον, ενετικό φρούριο το οποίο πιστεύεται πως έχει χτιστεί στα θεμέλια ακρόπολης, πιθανότατα των γεωμετρικών χρόνων, και σύμφωνα με τους θρύλους του χωριού καταστράφηκε από τις επιδρομές του διαβόητου πειρατή Μπαρμπαρόσα. Αν και στην περιοχή δεν έχουν γίνει συστηματικές ανασκαφές, ευρήματα υποδεικνύουν πως κατοικείται από τον 9ο π.Χ. αιώνα. Λόγω της αλματώδους τουριστικής ανάπτυξης του Μακρύ Γιαλού που ξεκίνησε τη δεκαετία του ‘80, πολλοί Αγιοστεφανιώτες εγκατέλειψαν την περιοχή μετακομίζοντας στα πιο «εύφορα» θαλασσινά εδάφη, όμως στις μέρες μας ο Άγιος Στέφανος είναι ένα ορεινό χωριό που ξαναζωντανεύει με γοργούς ρυθμούς. Κύρια αιτία είναι η -εκ νέου-ανακάλυψη της ομορφιάς του χωριού από τους τουρίστες που πλημμύριζαν κάθε καλοκαίρι τις γύρω παραθαλάσσιες περιοχές. Δεκάδες είναι οι αλλοδαποί-κυρίως βορειοευρωπαίοι- που εκτίμησαν την ιδιαίτερη γραφικότητα της περιοχής και το ήπιο κλίμα της, αγοράζουν σπίτια και εκτάσεις, μετακομίζουν είτε περιστασιακά είτε μόνιμα στον Άγιο Στέφανο, δίνοντας ένα πιο ζωηρό χρώμα στην περιοχή. Το καλοκαίρια ο πληθυσμός του χωριού υπερδιπλασιάζεται και η περιοχή ζωντανεύει. Τα καφενεία της περιοχής φιλοξενούν κάθε λογής εκδηλώσεις από ανταλλακτικά παζάρια την ημέρα μέχρι βραδιές εκμάθησης λύρας και μπουζουκιού για τους ξένους της περιοχής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Φιλίπ από το Βέλγιο, ο οποίος αφού ταξίδεψε ψάχνοντας ολόκληρη την Κρήτη, κατέληξε να μείνει μόνιμα στον Άγιο Στέφανο για να στήσει το δικό του μικρό αστεροσκοπείο, στο οποίο ο καθένας πλέον μπορεί να απολαύσει τον έναστρο ουρανό καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Ο Άγιος Χαράλαμπος είναι ορεινός οικισμός του δυτικού τμήματος του νομού Λασιθίου. Βρίσκεται στο δυτικό άκρο του οροπεδίου Λασιθίου (Τζερμιάδο), στις βορειοδυτικές κλιτύς της Δίκτης, πολύ κοντά στα όρια με τον νομό Ηρακλείου, πάνω στην επαρχιακή οδό Μέσα Λασιθίου-Καστελίου και σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 860 μέτρα. Σύμφωνα με κάποια εκδοχή, η αρχική ονομασία του χωριού ήταν, «Γέρων το Μουρί», και οφείλεται στην εδαφική έξαρση (Μουρί) που παρουσιάζει μορφολογικά η περιοχή. Εδώ συγκεντρώνονταν οι δημογέροντες της επαρχίας, προκειμένου να εξετάσουν και να πάρουν αποφάσεις πάνω σε σημαντικής σημασίας θέματα που αφορούσαν τον τόπο. Στην είσοδο του χωριού και απέναντι από το σημερινό νεκροταφείο σώζεται τμήμα του ιερού παλιάς βυζαντινής εκκλησίας αφιερωμένης στους Αγίους Σέργιο και Βάκχο. Πριν από μερικά χρόνια κατά τη διάνοιξη του περιφερειακού δρόμου του οροπεδίου αποκαλύφθηκε, βόρεια από το χωριό, σπήλαιο γεμάτο οστά και κρανία, όπως ανέφεραν. Αμέσως το σφράγισαν, αλλά αν και πέρασαν αρκετά χρόνια, δεν έγινε τίποτε από την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία για να γίνουν γνωστά τα ιστορικά μυστικά που κρύβει. Δυτικά του χωριού βρίσκεται το Βιτσιλόκουμο, μια πολύ όμορφη τοποθεσία, και πιο ψηλά το ύψωμα Αφέντης (1577 μέτρα). (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άη-Γιάννης είναι χτισμένος λίγα χιλιόμετρα πάνω από τον παραθαλάσσιο οικισμό Κουτσουνάρι. Ένα υπέροχο χωριό για να επισκεφθείτε, πολύ κοντά στην Ιεράπετρα, και σε πολύ μικρή απόσταση από τη θάλασσα. Η θέα είναι μοναδική, ενώ το χωριό συνεχώς αναστηλώνεται κυρίως από Ευρωπαίους αλλά και Έλληνες απόγονους των παλιών κατοίκων. Το ανατολικό άκρο της μεγάλης παραλίας στον οικισμό Κουτσουνάρι. Η μεγάλη παραλία είναι μια από τις πιο όμορφες παραλίες της Ιεράπετρας, στην περιοχή του Αη-Γιάννη. Το 1583 οι Ενετοί τον είχαν καταγράψει ως San Ζuanne, με πληθυσμό 157 κατοίκους, όμως έπρεπε να φτάσει το 1940 για να φτάσει ο Άγιος Ιωάννης στο μεγαλύτερή ακμή του με 752 κατοίκους. Με το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι Αη γιαννιώτες ξεκίνησαν τη σταδιακή κάθοδο προς τη θάλασσα και με σύμμαχο το εύφορο έδαφος και τα πανέμορφα παράλια άρχισε αφενός μια πιο συστηματική γεωργική εκμετάλλευση του εύφορου εδάφους και αφετέρου η ραγδαία άνοδος του τουρισμού για να οδηγηθούμε τελικά στη δημιουργία του Κουτσουναρίου των Φερμών και της Αγιάς Φωτιάς, τριών νέων κοινοτήτων, που σήμερα φιλοξενούν σύγχρονες και πολυδιάστατες τουριστικές εγκαταστάσεις. Ο Άη γιάννης, το μητρικό χωριό της κοινότητας, μπορεί στα χαρτιά να φαίνεται ερειπωμένο, όμως η πραγματικότητα δείχνει πως το όμορφο αυτό χωριό κάθε άλλο παρά μια φάση παρακμής βιώνει. Οι κάτοικοι μπορεί να μη μένουν πια μόνιμα εκεί, όμως το χωριό δεν έχει εγκαταλειφθεί. Το νερό είναι αυτό που όριζε και συνεχίζει να ορίζει την ταυτότητα της κοινότητας του Άη Γιάννη. Ο δρόμος του, ξεκινάει από τις κορυφές του Αφέντη Χριστού, περνάει από τις πολύτιμες πηγές του Ψυχρού (που όπως και σήμερα υδροδοτούσαν με πόσιμο νερό την Ιεράπετρα από την αρχαιότητα), χαρίζοντας ζωή στο βουνό, σμιλεύοντας τα βράχια, δημιουργώντας ένα μοναδικό φυσικό τοπίο, σπάνιας ομορφιάς που δύσκολα συναντά κανείς στην Κρήτη. Ο εύκολα προσβάσιμος και ιδιαίτερα εντυπωσιακός καταρράκτης του Μυλωνά με το νερό να χύνεται από τα 40 μέτρα αποτελεί σημείο αναφοράς με τα νερά να τρέχουν μέχρι και τα μέσα του καλοκαιριού. Οι παραλίες είναι το δεύτερο διαμάντι της περιοχής. Είτε μιλάμε για την αχανή «Μεγάλη Παραλία» στο Κουτσουνάρι, είτε για τις κατάφυτες παραλίες των Φερμών με τα βράχια που στάζουν, είτε για την πολυδιαφημισμένη Αγιά Φωτιά, μια, κατά γενική ομολογία, από τις πιο όμορφες παραλίες σε όλη την Ελλάδα που χιλιάδες περνάνε απ’ τα νερά της τα καλοκαίρια, είναι σίγουρο πως ο Άγιος Ιωάννης μπορεί να ικανοποιήσει την κάθε απαίτηση. Μη διστάσετε να ρωτήσετε τους ντόπιους για τις λιγότερο γνωστές παραλίες της περιοχής που δεν υστερούν σε τίποτα από τις προηγούμενες. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Χωριό του ανατέλλοντος ηλίου όπως δηλώνει το όνομα του. Παλιό, ιστορικό, παραδοσιακό χωριό 17 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ιεράπετρας σε υψόμετρο 600 μέτρων. Τα σπίτια του είναι φωλιασμένα στο οχυρό βουνό της Ανατολής. Τη δεκαετία του ‘70 οι περισσότεροι κάτοικοι της Ανατολής κατέβηκαν στον κάμπο και ασχολούνται με τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες. Ίδρυσαν μαζί με κατοίκους από άλλα χωριά τους συνοικισμούς Στόμιο, Νέα Ανατολή, Αμμουδάρες. Το μικρό γραφικό χωριό Καλόγεροι που σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε από κάποιο Τούρκο Αγά ανήκει στην Ανατολή. Αναφέρεται από την εποχή της Ενετοκρατίας. Υπάρχει ερειπωμένος ο Πύργος του Ενετού φεουδάρχη βόρεια του χωριού. Πολλά τα εκκλησιαστικά της μνημεία, οι Μονές, οι μεγάλης τέχνης Βυζαντινές εικόνες. Ο παλιός παραδοσιακός οικισμός της Ανατολής έμεινε αναλλοίωτος στο χρόνο, με τα πετρόχτιστα σπίτια, τα σοκάκια, την παλιά Κάτω Βρύση. To χωριό είναι σε πρόγραμμα αναπαλαίωσης και χαρακτηρίστηκε παραδοσιακός οικισμός. Η Ανατολή Ιεράπετρας είναι ένα από τα ωραιότερα παραδοσιακά χωριά της Κρήτης, με το θαυμάσιο κλίμα, την καταπληκτική θέα, το απαράμιλλο φυσικό. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

O τελευταίος οικισμός του Δήμου Ιεράπετρας προς το Δήμο Βιάννου, χτισμένος σε κατάφυτο τοπίο με καταπληκτική θέα. Αξιοθέατα είναι ο  βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου, του 15ου αιώνα με θαυμάσιες τοιχογραφίες, που έγιναν την εποχή της Αλώσεως της Κωνσταντινούπολης και ο τρίκλιτος ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, χτισμένος το 1841. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Με φανταστική θέα στην Ιεράπετρα και χτισμένη μόλις τρία χιλιόμετρα μακριά απ’ αυτή, βρίσκεται το χωριό της Βαϊνιάς. Ως το 1932 του όνομά του ήταν Γιανίντσι, πιθανότατα λόγω της ισχυρής επιρροής ενός Ρώσου οικιστή με πλούσια κοινωφελή δράση, όμως θεωρήθηκε τουρκόφωνο και έτσι οι κάτοικοι αποφάσισαν να το αλλάξουν, επιλέγοντας το Βαϊνιά λόγω τοπωνυμίου που βρισκόταν κοντά στον οικισμό με χαρακτηριστικό του τις πολλές εκκλησίες. Στην περιοχή βρίσκονται αρκετές εκκλησίες με το μεγαλύτερο πανηγύρι να γιορτάζεται προς τιμήν του Αγίου Παντελεήμονα στις 27 Ιουλίου. Χαρακτηριστικές οι πολυάριθμες αρτοκλασίες του, ανάλογες των θαυμάτων που συνοδεύουν τη φήμη του ναού. H ιστορία της μονής Παπλινού φανερώνει με δραματικό τρόπο κομμάτια της ιστορίας της Βαϊνιάς, της Ιεράπετρας και βέβαια ολόκληρης της Κρήτης. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε ως έπαυλη πριν τον 16ο αιώνα και την τουρκική κατοχή, η οποία παραχωρήθηκε -άγνωστο πότε- στο μοναχό Παπουλινό, έμεινε άσημη στο πέρασμα των αιώνων όμως ένα τραγικό γεγονός λίγα χρόνια πριν την ελληνική Επανάσταση του 1821, έμελλε να σφραγίσει με τραγικό τρόπο την μοίρα της. Πρόκειται για τις βαρβαρότητες του γενίτσαρου Μεχμέτ Πιλαβά, ο οποίος κατέφυγε στην Ιεράπετρα διοκώμενος για τις βάναυσες πράξεις του από τους ομοεθνείς του, επιτέθηκε μαζί με τη συμμορία του στη μονή, στην οποία τότε μόναζαν γυναίκες, τις βίασε και τις κακοποίησε ατιμωτικά και ύστερα κατέφυγαν στο Κουφονήσι για να κρυφτούν. Η πράξη αυτή έγινε γρήγορα γνωστή και δεν έμεινε αναπάντητη, αφού οι οπλαρχηγοί της Ιεράπετρας, τους βρήκαν και τους σκότωσαν σχεδόν όλους. Σήμερα η μονή έχει ανακαινιστεί, έχει προστεθεί δεύτερο κλίτος στη μνήμη του Αγίου Φανούριου και γιορτάζεται μεγάλο πανηγύρι κάθε χρόνο το Δεκαπενταύγουστο. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Στο στενότερο σημείο της Κρήτης ανάμεσα στην Ιεράπετρα και τον Άγιο Νικόλαο, βρίσκεται το χωριό Βασιλική με τα φημισμένα καφενεία και τη μικρή πλατεία με τη λιμνούλα γεμάτη χρυσόψαρα. Στο χωριό μετά από συστηματικές και σε βάθος χρόνου ανασκαφές βρέθηκαν σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα που θεωρούνται μεγάλης σημασίας για τον καθορισμός της πρώιμης μινωικής τεχνολογίας. Κάποια πήλινα αγγεία μάλιστα ήταν τόσο ιδιαίτερα κα που ο ρυθμός τους πήρε το όνομα του χωριού, αφού πουθενά δεν είχαν βρεθεί παρόμοια. Αξιοθέατα στη Βασιλική είναι ο Μινωικός οικισμός στη θέση «Κεφάλι», χρονολογείται από 2300 – 2100 π.Χ. που η ιδιαιτερότητα των αγγείων που βρέθηκαν εκεί οδήγησε τους αρχαιολόγους στην ονομασία του συγκεκριμένου ρυθμού, «ρυθμό Βασιλικής» και στη θέση Βενετσάνος υπάρχουν τα ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού (4ος – 6ος αι.), που πιθανολογείται ότι είναι χτισμένος στα θεμέλια παλαιότερου ειδωλολατρικού ναού. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Η Βουλισμένη, βρίσκεται πάνω στο επαρχιακό οδικό δίκτυο σε απόσταση 1,5km Β.Δ της Νεάπολης και περιβάλλεται από κήπους οπωροφόρων δένδρων. Ενδιαφέροντα μνημεία είναι ο ενετικός Ναός της Αγίας Αικατερίνης καθώς και οι δύο Κρήνες της οθωμανικής περιόδου. Στην περιοχή της Βουλισμένης ανήκει το μετόχι Ξερολίμνη και οι Ιερές Μονές των Ξερών Ξύλων, του Αγίου Ονουφρίου και της Παναγίας της Βιγλιώτισσας που βρίσκεται στην περιοχή Βιγλί πάνω από τη Βουλισμένη, στο κέντρο της κατάφυτης από δάφνες, μυρτιές και βελανιδιές πλαγιάς. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Το Βραχάσι είναι χτισμένο αμφιθεατρικά, σε υψόμετρο 360 μέτρων, στη νότια πλαγιά ορεινού όγκου Ανάβλοχος. Είναι από τα αρχαιότερα κεφαλοχώρια της περιοχής με πλούσια ιστορία, όπως μαρτυρούν τα παλαιά αρχοντικά του σπίτια, οι κρήνες, και το πλούσιο σε σπάνια εκθέματα Λαογραφικό Μουσείο, που ονομάζεται «Το Βραχασιώτικο Σπίτι». Στην κορυφή του Ανάβλοχου υπάρχουν ενδείξεις για ύπαρξη οικισμών της πρωτομινωικής και μεσομινωϊκής περιόδου. Σημαντικότεροι από τους οικισμούς στην περιοχή Βραχασίου είναι το Σίσι, η Αγία Βαρβάρα, καθώς και οι Ιερές Μονές Αγίου Γεωργίου Σεληνάρι και Αγίου Γεωργίου Βραχασιώτη. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Στο βουνό που βρίσκεται πάνω από τη λιμνοθάλασσα της Ελούντας είναι χτισμένος ο Βρουχάς. Στο χωριό φτάνει ο επισκέπτης μετά από μια σύντομη διαδρομή με πανοραμική θέα του κόλπου του Μεραμπέλλου, που γίνεται μαγευτικότερη από τους ανεμόμυλους που είναι «παρατεταγμένοι» στην είσοδο του και τελευταία έχει ξεκινήσει η αποκατάσταση τους. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Βρίσκεται στα νότια της κοιλάδας του Μιραμπέλλου, πάνω στη βόρεια πλαγιά του όρους Καβαλαρά. Το χωριό βρίσκεται σε υψόμετρο 400μ. Είναι κρυμμένο μέσα στο πράσινο και έχει κλίμα ξηρό και υγιεινό. Μπροστά του ο ορίζοντας είναι ανοικτός με πανοραμική θέα σε όλο το Άνω Μιραμπέλο. Εντυπωσιακή είναι η Βρύση (1887) του χωριού με τη θαυμάσια επιγραφή της. Δυτικά της Βρύσης βρίσκεται ο ναός του Αφέντη Χριστού (1863) με εντυπωσιακή αρχιτεκτονική και εξαιρετικά ξυλόγλυπτα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα (14ος-1ος αιώνας π.Χ.) που βρέθηκαν στο λόφο του Προφήτη Ηλία και στη μαγευτική αγροτική περιοχή Δράσι μαρτυρούν πως η ευρύτερη περιοχή των Βρυσών κατοικείται από τα προϊστορικά χρόνια. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Αρχοντικό χωριό, χτισμένο σε συνοικισμούς, 22 χιλιόμετρα, από την Ιεράπετρα, σε υψόμετρο 225 μέτρα, δίπλα στον επαρχιακό δρόμο Ιεράπετρας – Βιάννου. Πράσινο κατάφυτο από ελιές τοπίο. Απεριόριστη θέα στο Λυβικό πέλαγος, στους Γδοχιανούς τόπους Κόλεητο, Κακόν όρος, στις παραλίες Βάτο και Καλλικοβρέχτη. Η εκκλησία, Παναγία η Ευαγγελίστρια των Γδοχίων, έργο τέχνης, σπουδαίο εκκλησιαστικό μνημείο, έργο επίσης των Γδοχιανών. Το χωριό Γδόχια έδρα κοινότητας και σήμερα τοπικό Διαμέρισμα του Δήμου Ιεράπετρας παρουσιάζει εξαιρετικό περιηγητικό ενδιαφέρον. Φυσικά τοπία, ωραίες παραλίες, γραφικά εκκλησάκια στους λόφους, ευρύχωρη πλατεία με φοίνικες, παγκάκια και ηρώο των πεσόντων αγωνιστών. Πλούσιο χωριό σε ιστορία και πολιτισμό, με απέραντους ελαιώνες, ωραίο ήπιο κλίμα χειμώνα καλοκαίρι. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Φεύγοντας προς Ελούντα, σε μικρή απόσταση από τη Φουρνή συναντούμε τη διασταύρωση που οδηγεί προς τις Δωριές. Οι Δωριές είναι ένας μικρός αγροτικός οικισμός με σπίτια που αποτελούν αξιόλογα δείγματα ορεινής κρητικής αρχιτεκτονικής. Εντυπωσιακή είναι η τεχνητή ανοιχτή δεξαμενή συγκέντρωσης όμβριων υδάτων που προέκυψε από τη συνένωση 14 προγενέστερων στερνών της περιοχής. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Χτισμένη στις νότιες ακτές του κόλπου της αρχαίας πόλης Ολούς, στην οποία οφείλει το όνομα της. Παγκόσμια φήμης τουριστικό θέρετρο, βόρεια του Αγίου Νικολάου με γραφικές ακρογιαλιές, υπήνεμες αμμουδιές, πεντακάθαρη θάλασσα και γαλήνιο περιβάλλον. Ο επισκέπτης μπορεί να χαρεί τη θάλασσα απολαμβάνοντας το μπάνιο του στα νερά των παραλιών Σχίσμα, Χιόνα, Κολοκύθα, Διανισκάρι και Αλυκές. Η Ελούντα θεωρείται ως ένας από τους διασημότερους τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως προσελκύοντας κάθε χρόνο ένα μεγάλο αριθμό ταξιδιωτών. Οι ξενοδοχειακές μονάδες που κατέχει, ικανοποιούν ανάγκες πολυτελούς διαμονής, αλλά και απλών ενοικιαζόμενων δωματίων. Στην περιοχή της Ελούντας βρίσκεται ένα από τα ιστορικότερα μνημεία της Ελλάδας, το νησί της Σπιναλόγκας, το οποίο κατέχει μία ενδιαφέρουσα ιστορία. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Τα Έξω Μουλιανά είναι χτισμένο σε υψόμετρο 380 μέτρων. Στην απογραφή του 1881 αναφέρονται ως Όξω Μουλιανά, με 570 Χριστιανούς και 108 Μουσουλμάνους κατοίκους. Κατά τη δεκαετία του 1940 είχε κοντά στους 1000 κατοίκους και 120 μαθητές στο Δημοτικό Σχολείο που τώρα έχει καταργηθεί και λειτουργεί ως πολιτιστικό και επιμορφωτικό κέντρο. Το χωριό έχει πολύ μεγάλη αγροτική και κτηνοτροφική περιοχή που εκτείνεται από την Κεφάλα μέχρι του Ρίχτη στη βόρεια ακτογραμμή της Κρήτης. Σήμερα παράγει κατά μέσο όρο 250 τόνους ελαιολάδου κατ’ έτος. Παλαιότερα παρήγαγε κρασί και σταφίδα, ενώ τώρα απέμεινε η παραγωγή ρακής. Στο χωριό μέσα σώζεται η παλαιότερη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Πάνω Χωριό με βυζαντινές εικόνες και επιγραφές του 15ου αιώνα. Ο προστάτης άγιος έδινε παλαιότερα και την ονομασία του χωριού και τους κατοίκους ως Αγιωργίτες. Στο Πάνω Χωριό σώζονται και ενετικά κτίρια που λόγω της καλής κατασκευής τους χρησιμοποιήθηκαν ως δεξαμενή ύδρευσης του χωριού μετά την πρώτη γεώτρηση στη δεκαετία του ’50. Σώζεται επίσης τουρκική κρήνη στην τοποθεσία Γουρνιά με αραβική επιγραφή που δυστυχώς έχει καταστραφεί. Στην Αγία Μαρίνα στο Κάτω Χωριό υπάρχει και λατινική επιγραφή. Σύμφωνα με αφηγήσεις των παλαιοτέρων κατοίκων στα Έξω Μουλιανά υπήρχε σημαντικός αριθμός κατοίκων τουρκικής καταγωγής. Στην πλατεία του χωριού με την ονομασία Πλατιά Στράτα υπήρχε μιναρές που κατεδαφίστηκε μετά την εξόντωση των Τούρκων από τους Κριτσώτες πολέμαρχους. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου δεσπόζει στο Κάτω Χωριό. Στην περιοχή του χωριού βρίσκεται η περιοχή του Λαχανά με το ονομαστό πετρόχτιστο γεφύρι. Από το σημείο αυτό αρχίζει η κατάβαση προς τους καταρράκτες του Ρίχτη μέσα από μια ρεματιά ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Η διαδρομή διαρκεί 3 ώρες και καταλήγει στους καταρράκτες και στην ακτή του Ρίχτη. Ο επισκέπτης του χωριού έχει πρόσβαση και στην παραλία του Ρίχτη με αυτοκίνητο. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Ετιά είναι χτισμένη σε υψόμετρο 510 μέτρων και βρίσκεται νότια της πόλης της Σητείας. Το χωριό ήταν ένα από τα μεγαλύτερα στη βενετσιάνικη Κρήτη και σώζεται μεγάλη ενετική έπαυλη στο χωριό. Έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός. Στο ύψωμα Ετιανή Κεφάλα (υψόμετρο 715 μέτρα), νότια του χωριού βρέθηκε συλημμένο ιερό κρυφής, χωρίς ίχνη κτιρίου. Από τη θέση συλλέχθησαν τεμάχια ειδωλίων και ζώων. Το χωριό πιθανότατα υπήρχε ήδη από τη βυζαντινή εποχή, όπως μαρτυρά η παρουσία των ναών της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Ιωάννη, με ίχνη τοιχογραφιών. Το όνομα του χωριού προέρχεται από το δέντρο ιτιά, το οποίο στην Κρήτη αποκαλείται Ετιά ή Εθιά. Το γόνιμο έδαφος και το κλίμα της περιοχής οδήγησαν σε μεγάλη ανάπτυξη του οικισμού κατά τους ενετικούς χρόνους και έγινε ένας από τους μεγαλύτερους οικισμούς της Κρήτης. Η περιοχή φαίνεται να αποτελούσε φέουδο της οικογένειας Ντε Μέτσο, η οποία κατασκεύασε μεγαλοπρεπή έπαυλη στο χωριό. Η έπαυλη σώζεται μέχρι σήμερα, αν και μερικώς κατεστραμμένη και αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα δείγμα βενετσιάνικης αρχιτεκτονικής σε ολόκληρη την Κρήτη. Μετά την απομάκρυνση του Βενετών, η έπαυλη χρησιμοποιήθηκε ως κατοικία των Τούρκων πρόκριτων και έγινε γνωστή ως Σεράγι. Στο χωριό σώζονται επίσης ο ναός του Αγίου Ιωάννη, με τοιχογραφίες, και ο ναός της Αγίας Αικατερίνης, ο οποίος κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας είχε μετατραπεί σε τζαμί και λειτουργούσε ως τέτοιο μέχρι το 1897. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Ζάκρος βρίσκεται στην ανατολική ακτή της Κρήτης. Χωρίζεται σε Πάνω Ζάκρο, το τμήμα που βρίσκεται ψηλότερα στο λόφο, και Κάτω Ζάκρο, το τμήμα που είναι κοντά στη θάλασσα. Ένα φαράγγι, γνωστό ως το «Φαράγγι των νεκρών» διασχίζει τόσο το πάνω όσο και το κάτω τμήμα της αρχαίας πόλης και φέρει το όνομά του από τους πολυάριθμους τάφους της Μινωικής Εποχής, που βρέθηκαν στις σπηλιές κατά μήκος των πλευρών του. Στην περιοχή βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας Μινωικής πόλης της Ζάκρου και αποτελούν σήμερα σημαντικό αρχαιολογικό χώρο του Μινωικού πολιτισμού. Θεωρείται ότι υπήρξε ένα από τα τέσσερα κύρια διοικητικά κέντρα των Μινωιτών, ενώ το προστατευμένο λιμάνι της και η στρατηγική της θέση την κατέστησαν σημαντικό εμπορικό κέντρο για το εμπόριο προς τα ανατολικά. Στην πόλη κυριαρχούσε το παλάτι της Ζάκρου, το οποίο χτίστηκε το 1900 π.Χ. περίπου, ξανακτίστηκε το 1600 π.Χ. περίπου και καταστράφηκε το 1450 π.Χ. μαζί με τα υπόλοιπα κύρια κέντρα του Μινωικού πολιτισμού. Σήμερα τα ερείπια του παλατιού, που βρίσκονται δίπλα στη θάλασσα, στην Κάτω Ζάκρο, είναι εμφανή και επισκέψιμα, καθιστώντας τη Ζάκρο δημοφιλή τουριστικό προορισμό. Το 1961 ανακαλύφθηκε το Παλάτι της Ζάκρου. Στον χώρο ανακαλύφθηκαν επίσης αγγεία καθώς και αργιλικές πλάκες με επιγραφές σε Γραμμική Α. Τέλος ανακαλύφθηκε αρχαίος λαβύρινθος όμοιος με αυτούς της Κνωσού και της Φαιστού. Η αρχιτεκτονική δομή του ανακτόρου ακολουθεί εκείνη των άλλων μινωικών ανακτόρων του νησιού: γύρω από μία κεντρική αυλή αναπτύσσονται τα υπόλοιπα κτίρια (εργαστήρια, δωμάτια κατοικίας κ.ά.), υπάρχουν αίθουσες με πολύθυρα και δεξαμενές καθαρμών.

Η Ζίρος είναι χτισμένη σε υψόμετρο 590 μέτρων, στους νότιους πρόποδες του υψώματος «Εγκρεμνός», στο βορειοδυτικό άκρο του οροπέδιου των Αρμενοχαντράδων ή οροπέδιο της Ζίρου. Στο εύφορο οροπέδιο καλλιεργούνται ελιές και αμπέλια. Παλαιότερα, στη θέση της σημερινής κεντρικής πλατείας υπήρχε μικρή λίμνη. Στην περιοχή γύρω από το χωριό παρατηρούνται ασβεστολιθικά πετρώματα με καρστικές γεωμορφές όπως σπηλαιοβάραθρα και καταβόθρες. Τα πιο γνωστά σπήλαια της περιοχής είναι το σπήλαιο της Αγριλιάς, της Λυγιάς και το σπήλαιο του Βοεβόδα στον Λαγκαδά. Η περιοχή της Ζίρου διαθέτει πλούσιο αρχαιολογικό απόθεμα, αλλά δεν έχει πραγματοποιηθεί συστηματική ανασκαφή. Στο χωριό βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Παρασκευής. Ο ναός της Αγίας Παρασκευής είναι αγιογραφημένος και οι τοιχογραφίες του χρονολογούνται από το 1523, χρονολογία η οποία είναι χαραγμένη στο υπέρθυρο της ανατολικής πόρτας. Στο κεντρικό τμήμα του χωριού σώζεται κατοικία με ενετική αρχιτεκτονική, με κυβική μορφολογία και είναι διώροφη. Στο ναό του Αγίου Νικολάου υπάρχουν χαράγματα του 1507 και του 1515. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Καβούσι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 140 μέτρων, στους πρόποδες του υψώματος Αφέντης του Όρους Θρυπτής. Το κύριο προϊόν που παράγεται στην περιοχή είναι το ελαιόλαδο, ενώ υπάρχει επίσης και παραγωγή αιθέριων ελαίων από τα αρωματικά φυτά της περιοχής. Το όνομά του στην κρητική διάλεκτο σημαίνει λάκκος όπου μαζεύεται νερό. Το χωριό περιβάλλεται από πολλές τοποθεσίες με αρχαιολογικό ενδιαφέρον, όπως ο Βροντάς, το πλάι Κάστρο και ο Αζοριάς, ένας λόφος στον οποίο έχει ανακαλυφθεί πόλη των αρχαϊκών χρόνων. Επίσης, στη γύρω περιοχή έχουν βρεθεί βυζαντινές εκκλησίες, όπως αυτή των Αγίων Αποστόλων, με τοιχογραφίες του 1456. Σημερινός ενοριακός ναός του Καβουσίου είναι ο Ναός Αγίας Τριάδος που βρίσκεται επί της κεντρικής οδού. Ως τότε, η δίκλιτη εκκλησία Κοιμήσεως Θεοτόκου και Αγίου Ιωάννη Θεολόγου που βρίσκεται σε ένα ωραίο μέρος πίσω από την πλατεία του χωριού ήταν ο ενοριακός ναός του Καβουσίου. Στο νότιο τμήμα του χωριού βρίσκονται οι τοιχογραφημένες εκκλησίες των Αγίων Αποστόλων και του Αγίου Γεωργίου (15ος αι.). Εντός του χωριού υπάρχουν επίσης οι εκκλησίες Μεταμορφώσεως Σωτήρος, Μιχαήλ Αρχάγγελος και Προφήτης Ηλίας. Πλησίον της μικρής παραλίας της Αγριομάντρας στα δυτικά του Καβουσίου βρίσκεται ο ερειπωμένος σπηλαιώδης ναός του Αγίου Ιωάννου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 500 μέτρων στους ανατολικούς πρόποδες των Λασιθιώτικων Ορέων.  Υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από τη μινωική εποχή. Στα Μέσο-Κάστελα υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από το 1100 π.Χ. και στη θέση Κισσός έχει βρεθεί μινωική έπαυλη. Στο λόφο Κάστελο βρέθηκε χάλκινο ειδώλιο, αφιερωμένο στο Θεό Ασκληπιό, που πιστοποιεί την ύπαρξη αρχαίου ελληνικού ιερού. Στο λόφο Κάστελο επίσης έχει βρεθεί σημαντικός εκτεταμένος αρχαίος οικισμός, οι κύριες φάσεις κατοίκησης του οποίου χρονολογούνται από τα γεωμετρικά έως και τα ρωμαϊκά χρόνια. Ο οικισμός αυτός έχει ταυτιστεί με την αρχαία πόλη Λάρισα. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από τις πηγές της. Από την περιοχή Κεφαλοβρύσι πηγάζει ο Καλαμαυκιανός ποταμός, ο οποίος διασχίζει τον οικισμό. Κοντά στη νότια συνοικία του χωριού υψώνεται ο απότομος λόφος Κάστελος, ύψους περίπου 200 μέτρων. Στην κορυφή του, προσβάσιμο μέσω σκάλας με 248 σκαλοπάτια, βρίσκεται μέσα σε σπήλαιο, ο ναός του Σταυρού. Κοντά στην Καλαμαύκα βρίσκεται το φαράγγι του Χαυγά. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 600 μέτρων και παρουσιάζει δύο πόλους ανάπτυξης, οι οποίοι χωρίζονται μεταξύ τους με μικρή χαράδρα, και έχει περίπου κυκλικό σχήμα. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η πλατεία με την εκκλησία, το καφενείο και παραδοσιακά καταστήματα, δηλαδή το μπακάλικο, το ραφείο και το σαγματοποιίο. Η δόμηση του χωριού είναι πυκνή, με λιθόστρωτους δρόμους πλάτους 0,8 με 2,5 μέτρων, οι οποίοι ακολουθούν το φυσικό ανάγλυφο. Υπάρχουν και κάθετοι δρόμοι, οι οποίοι όμως παρουσιάζουν έντονη κλίση και έχουν σκαλοπάτια. Τα σπίτια του χωριού είναι μικρά μονόχωρα, κλασικά δείγματα της λαϊκής αγροτικής κρητικής αρχιτεκτονικής, με εμβαδόν 25 με 35 τετραγωνικά μέτρα, και τα διώροφα σπίτια είναι λίγα. Τα σπίτια έχουν ελάχιστα ανοίγματα και επικοινωνούν εσωτερικά μεταξύ τους. Η εξωτερική σειρά σπιτιών έχει σκαρπωτούς τοίχους, δηλαδή έχουν στη βάση χτισμένη μια ενίσχυση από λαξευτή πέτρα με μικρή κλίση. Αυτά τα χαρακτηριστικά υποδεικνύουν ότι ο οικισμός έχει αμυντικό χαρακτήρα. Οι είσοδοι των σπιτιών είναι τοξωτές και τα υπόλοιπα ανοίγματα έχουν είτε ευθύ είτε τοξωτό ανώφλι, απηχώντας την βενετσιάνικη παράδοση. Τα τόξα διαθέτουν κλειδιά στην κορυφή τους, που μπορεί να είναι διακοσμημένα με φυτικά μοτίβα. Οι πέτρινοι τοίχοι είναι κτισμένοι από αργολιθοδομή και έχουν πάχος 0,5 με 0,7 μέτρα. Οι οροφές είναι επίπεδες και έχουν τρύπα για την καμινάδα διακοσμημένη με αγγείο. Μπορεί να διαθέτουν παράσπιτα, όπου βρισκόταν ο φούρνος και πατητήρι στην αυλή. Το παλιό δημοτικό σχολείο του χωριού πλέον στεγάζει το κέντρο ενημέρωσης του γεωπάρκου Σητείας. Κοντά στο Καρύδι βρίσκεται το σπήλαιο Άνω Περιστεράς, ένα από τα μεγαλύτερα ποτάμια σπήλαια στην Ελλάδα, με χαρτογραφημένο μήκος περίπου 7 χιλιόμετρα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Κουτσουράς είναι παραθαλάσσιο χωριό ανατολικά της Ιεράπετρας. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία (καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών, ελαιοκομία) και δευτερευόντως με τουριστικά επαγγέλματα. Στον Κουτσουρά μπορεί κανείς να δει το άλσος του Απηγανιά, με υποδομή για φιλοξενία συναυλιών και ποικίλων πολιτιστικών εκδηλώσεων. Από το άλσος ξεκινά ένα φαράγγι, το οποίο έπειτα από διαδρομή μισής ώρας, καταλήγει σε ένα εκκλησάκι. Η παραλία έχει σκούρο σταχτί βότσαλο και είναι βραβευμένη με γαλάζιες σημαίες από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το χωριό οφείλει την ονομασία του, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή από τα κούτσουρα, τα οποία προήλθαν από την κοπή των πεύκων, που γινόταν στην περιοχή με σκοπό τη συστηματική καλλιέργεια. Άλλη παρεμφερής εκδοχή αναφέρει ότι τα επιφανειακά ύδατα μετέφεραν ξύλα (κούτσουρα) από τα γύρω ορεινά μέρη στον κάμπο του Κουτσουρά. Οι κάτοικοι του χωριού εγκαταστάθηκαν στον οικισμό γύρω στο 1950, προερχόμενοι από τα γύρω ορεινά χωριά και κυρίως από το Σταυροχώρι. Ο κύριος ναός του χωριού είναι της Αγίας Ειρήνης, ενώ πολιούχος του είναι ο Άγιος Αντώνιος. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Κριτσά είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στους πρόποδες του βουνού Κάστελλος σε υψόμετρο από 330 μέχρι 365 μ. Διαθέτει ευρεία εποπτεία σε μεγάλο ελαιόφυτο κάμπο και στη συνέχεια στον κόλπο του Μεραμπέλλου και στα Σητειακά βουνά στο βάθος του ορίζοντα. Είναι ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Κρήτης και διατηρεί σε σημαντικό βαθμό ακόμη αναλλοίωτη την παλιά αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της και την ιδιαίτερη οργανική πολεοδομική της συγκρότηση. Ιστορικά η Κριτσά αποτελούσε στο τέλος του 19ου αιώνα το παραδοσιακό παραγωγικό κέντρο του Κάτω Μεραμπέλλου και αποτέλεσε αναμφίβολα τη μητρική γη του γειτονικού Αγίου Νικολάου. Οι κάτοικοι της συνδέονται και υπήρξαν αναμφίβολα απόγονοι των κατοίκων της κοντινής Λατούς Ετέρας, της οποίας τα ερείπια βρίσκονται 3 χλμ. βοριοανατολικά του χωριού στην περιοχή Κουτάραντος. Από τις ανασκαφές που έχουν γίνει ως τώρα στη Λατώ κυρίως στις αρχές του 20ου αιώνα, ήρθαν στο φως ο χώρος της αγοράς με το Πρυτανείο, την εξέδρα και το Ιερό της Πόλης. Η φυσική κτηματική περιφέρεια της Κριτσάς, ξεκινά από τη θάλασσα του κόλπου του Μεραμπέλλου και φθάνει μέχρι τον ορεινό σχηματισμό της Δίκτης και την κορυφή Λάζαρος (2.085 μ. υψόμετρο). Στο μεγάλο αυτό σε έκταση περιβάλλον υπάρχει μεγάλη ποικιλία σχηματισμών που περιλαμβάνει το μεγάλο ελαιόφυτο κάμπο της Κριτσάς, το φαράγγι του Χαυγά, το αρχαίο πρινόδασος στη διαδρομή προς το οροπέδιο Καθαρού (ή Αόρι) όπου βρίσκεται ο οικισμός με το μεγαλύτερο υψόμετρο στην Κρήτη. Η περιοχή αυτή χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μιας ενδιαφέρουσας χλωρίδας, που περιέχει σπάνια και ενδημικά φυτά που προβάλλονται και εκτίθενται με συστηματικό τρόπο στο Μουσείο «Ροδάνθη» , που βρίσκεται στο χωριό της Κριτσάς. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Χαρακτηριστικό, παραδοσιακό, κρητικό χωριό, σε απόσταση 20 λεπτών από τον Άγιο Νικόλαο. Ένα εύφορο μέρος, φημισμένο για τα παραδοσιακά φαγητά και γλέντια του. Καλοσυνάτοι άνθρωποι με κρητική φλόγα στην καρδιά, είναι πρόθυμοι να εξιστορήσουν ανά τους αιώνες το τί συνέβη στο χωριό του Κρούστα, αλλά και σε ολόκληρη την ενδοχώρα του δήμου. Κάθε χρόνο γίνεται η «Γιορτή του Αμυγδάλου» και η «Γιορτή του εφτάζυμου», τα οποία συνδέονται άμεσα με τον γαστρονομικό χαρακτήρα του χωριού. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Το Λαγού είναι χωριό στο Οροπέδιο Λασιθίου χτισμένο σε υψόμετρο 830 μέτρων. Στην πλαγιά του λόφου Κεφάλι έχουν βρεθεί ίχνη κεραμικής από την υστερομινωική εποχή μέχρι τη ρωμαϊκή περίοδο. Στη θέση Ντονάδης ανασκάφηκαν το 1937 λείψανα οικίας των αρχαϊκών χρόνων και στη θέση Κόλονα, περίπου 5 χιλιόμετρα ανατολικά του χωριού ανασκάφηκαν δύο κτίρια της αρχαϊκής περιόδου, ενώ η ίδια ανασκαφή απέδωσε όστρακα της κλασικής και ελληνιστικής εποχής. Στη θέση Κεράσα, ανατολικά του χωριού, έχει βρεθεί νεκροταφείο των αρχαϊκών και ελληνιστικών χρόνων. Το οροπέδιο Λασιθίου κατά τα πρώτα ενετικά χρόνια ήταν εστία αναβρασμού και έδρα συχνών επαναστάσεων εναντίον των Βενετών, με αποτέλεσμα οι Βενετοί το 1364 να αποφασίσουν να καταστρέψουν τα χωριά του οροπεδίου και να απαγορεύσουν την κατοίκηση σε αυτό. Το 1465 όμως αποφασίστηκε να αρχίσει πάλι η καλλιέργεια σιτηρών στο οροπέδιο, αρχίζοντας τότε η εποχική κατοίκηση του οροπεδίου κατά τη σπορά και τη συγκομιβή. Αυτοί οι προσωρινοί οικισμοί – μετόχια έγιναν με τον καιρό μόνιμοι οικισμοί. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της κοιλάδας του Μιραμπέλου, σε υψόμετρο 250μ. Απέχει δύο χιλιόμετρα από τη Νεάπολη. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στην αγροτική παραγωγή. Η παλαιότερη μνεία στο χωριό γίνεται κατά την Ενετοκρατία,  το 1369. Κοντά στο χωριό, σε ένα υπέροχο τοπίο, βρίσκεται ο ναός που χρονολογείται από τον 14ο αιώνα της Παναγίας της Κεραγωνιώτισσας αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Στην ανατολική άκρη της Σκάφης του Μιραμπέλου, δίπλα στην Εθνική οδό Νεάπολης – Αγίου Νικολάου, βρίσκονται οι Λίμνες. Είναι ένα από τα παλαιότερα παραδοσιακά χωριά της περιοχής με στενά δαιδαλώδη δρομάκια, πετρόκτιστα σπίτια που επικοινωνούν μεταξύ τους και διατηρούν τα αυθεντικά στοιχεία της λαϊκής αρχιτεκτονικής και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της παραδοσιακής ζωής. Χάρη στον εύφορο κάμπο, το γεμάτο ανεμόμυλους, οι Λίμνες είναι ένα ιδιαίτερα παραγωγικό και πλούσιο χωριό. Στα νότια του χωριού ανάμεσα σε ελαιώνες βρίσκεται η βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 14ου και 15ου αιώνα. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Ο Μαγουλάς είναι ορεινό χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 861 μέτρων. Η συγκεκριμένη ονομασία οφείλεται, σύμφωνα με μαρτυρίες, στη θέση του χωριού που βρίσκεται στο μάγουλο του βουνού. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του χωριού είναι η πλούσια φύση του. Στο εσωτερικό του Μαγουλά υπάρχουν ποικίλα είδη δέντρων, όπως καρυδιές, αμυγδαλιές, μηλιές, καστανιές, συκιές, αχλαδιές, βελανιδιές κ.α ενώ περιτριγυρίζεται από μικρά άλση, τα οποία είναι εύκολα προσβάσιμα. Στο βόρειο τμήμα του χωριού, βρίσκεται η ορεινή περιοχή του Κλώρου, στην οποία οι κάτοικοι παράγουν κρασί, όσπρια, σιτάρι κ.α, ενώ παράλληλα ασχολούνταν με την κτηνοτροφία. Στο νότιο τμήμα του χωριού, απλώνεται ο λασιθιώτικος κάμπος με τους παλιούς ανεμόμυλους. Εκεί καλλιεργείται πληθώρα αγροτικών προϊόντων, όπως η πατάτα και διάφορα κηπευτικά και οπωροφόρα δέντρα.  Ο Άγιος Σπυρίδωνας είναι ο πολιούχος άγιος του χωριού και η μνήμη του γιορτάζεται στις 12 Δεκεμβρίου. Η εκκλησία αυτή είναι, επίσης, δίκλιτη, αφού φιλοξενεί και τους Αγίους Πάντες. Σε αυτό το ναό τελούνται όλες οι θρησκευτικές λειτουργίες του χωριού ενώ αποτελεί τον κύριο χώρο συγκέντρωσης των κατοίκων. Το πρώτο ιστορικό γεγονός που έχει μείνει χαραγμένο στις μνήμες των κατοίκων του χωριού, είναι η υπεράσπιση της θρησκείας τους μέσω της ανοικοδόμησης της εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Ο ναός που υπήρχε τότε, παρουσίαζε προβλήματα στην τέλεση των χριστιανικών λειτουργιών, λόγω του μικρού μεγέθους του. Οι χωριανοί ζητούσαν αδιάκοπα από τον Οθωμανό διοικητή -της γενιάς των Χανιαλήδων- να τους επιτρέψει την ανέγερση μιας πιο ευρύχωρης εκκλησίας. Εκείνος, εν τέλει, αναγκάστηκε να δώσει άδεια, κυρίως λόγω της συνεχούς πίεσης από τους ντόπιους. Πάραυτα, διόρισε ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα, στο οποίο ήταν αδύνατο να ολοκληρωθεί ένας ναός. Οι Χριστιανοί, όμως, που συγκεντρώθηκαν από τον Μαγουλά, αλλά και τα γύρω χωριά ήταν τόσοι πολλοί, ώστε λέγεται πως δημιούργησαν μια ανθρώπινη αλυσίδα από τη θέση Πετροκοπιό του Κλώρου (ορεινή περιοχή πάνω από το Μαγουλά) μέχρι το χωριό και έδιναν ο ένας στον άλλο τις πέτρες και τα υλικά κατασκευής, κατορθώνοντας να ολοκληρώσουν έγκαιρα την εκκλησία. Το κύριο χαρακτηριστικό του Μαγουλά είναι οι δυο πηγές νερού, οι οποίες θεωρούνταν από πολλούς αρίστης ποιότητας. Σε αυτές τώρα υπάρχουν, η Μεγάλη Βρύση και η Βρυσοπούλα, οι οποίες υδροδοτούν το χωριό εξυπηρετώντας τόσο τις βασικές όσο και τις γεωργικές ανάγκες. Γι’ αυτό το λόγο, προς τα τέλη του 19ου αιώνα, χτίστηκαν στο χωριό δύο νερόμυλοι, των οποίων τα ερείπια σώζονται ακόμα. Η Μεγάλη Βρύση είναι ένα από τα γνωστότερα σημεία του χωριού όπου αποτελεί πηγή ζωής για τον τόπο και σημείο συνάντησης των ανθρώπων. Η τελική μορφή της δημιουργήθηκε σταδιακά, από τα μέσα του 19ου αιώνα και ολοκληρώθηκε το 1879. Στη θέση της βρύσης υπήρχε, αρχικά μία πηγή της οποίας το νερό θεωρούνταν εξαιρετικό, καθώς, σύμφωνα με μαρτυρίες, ο τότε Τούρκος διοικητής της περιοχής, Χανιαλής είχε ανοικοδομήσει τη θερινή κατοικία του κοντά σε αυτήν και ανάγκαζε τους Χριστιανούς να μεταφέρουν ποσότητες από το συγκεκριμένο νερό στην οικεία του στο Ηράκλειο. Στις αρχές του 20ου αιώνα προστέθηκαν στη βρύση οι δυο στέρνες, οι οποίες είχαν πλύστρες και ένα κανάλι με νερό γύρω τους. Εκεί συγκεντρώνονταν όλες οι γυναίκες του χωριού και έπλεναν τα ρούχα τους. Η δεύτερη πηγή του Μαγουλά είναι η Βρυσοπούλα, μια μικρότερη βρύση από την πρώτη. Το κτίσμα της Βρυσοπούλας προϋπήρχε από τις αρχές του 20ου αιώνα αλλά παραμένει άγνωστο το πότε ακριβώς πρωτοχτίστηκε. Η σημερινή του μορφή αποτελεί μετεξέλιξη της πρώτης Βρυσοπούλας. Η βρύση αυτή βρίσκεται πιο πάνω από τη Μεγάλη Βρύση και είναι προσβάσιμη από τον ανηφορικό δρόμο με αυτοκίνητο ή με τα πόδια μέσα από το χωριό. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Μικρό χωριό 7 χιλιόμετρα βόρεια της Ιεράπετρας σε υψόμετρο 212 μέτρα. Εξίμιση δισεκατομμύρια χρόνια πριν, στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Μακρυλιά κολυμπούσαν ψάρια ο βυθός ήταν γεμάτος με κοράλλια και στις όχθες της θάλασσας φύτρωναν σπάνια φυτά ανάμεσά τους και οι ενδημικοί φοίνικες της Κρήτης που πλέον υπάρχουν μόνο στο Βάι. Πλέον στα 130 μέτρα υψόμετρο βρίσκεται ένα παραδοσιακό χωριό με πλούσια αγροτική παραγωγή, φημισμένους ελαιώνες. Η περιοχή παρουσιάζει τεράστιο γεωλογικό ενδιαφέρον μιας και στη Μακρυλιά ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά απολιθώματα φυτών και ζώων που δεν είχαν καταγραφεί στην παγκόσμια βιβλιογραφία, ενώ ήταν και το πρώτο μέρος του οποίου τα απολιθώματα αποδείκνυαν το πλούσιο γεωλογικό παρελθόν της Κρήτης, για το οποίο μόνο εικασίες γινόταν ως τότε. Τα ευρήματα αυτά φαίνονται σε διάφορα σημεία στα πετρώματα του χωριού, ενώ υπάρχει ειδική συλλογή στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης. Αξίζει να σημειωθεί μάλιστα πως ένα απολιθωμένο ψάρι επιλέχθηκε να τυπωθεί στο πρώτο ελληνικό γραμματόσημο στο οποίο απεικονιζόταν κάποιο απολίθωμα, ενώ κατά καιρούς διάφορες επιστημονικές ομάδες επισκέπτονται το χωριό για μελέτες. Οι πλούσιοι ελαιώνες που ευδοκιμούν στην περιοχή είναι υπεύθυνοι για την ανάπτυξη του χωριού τις τελευταίες δεκαετίες αλλά και για το όνομά του, το οποίο πιστεύεται ότι το πήρε από ένα μεγάλο δέντρο, ξακουστό για το μακρόστενο σχήμα των καρπών του και την παραγωγικότητά του σε λάδι. Η Μακρυλιά έχει πλούσιο αρχαιολογικό και θρησκευτικό παρελθόν. Στην περιοχή Πετράς, διακρίνονται κτίσματα υστερομινωικής εποχής, ενώ έχουν βρεθεί διάσπαρτα ευρήματα, ανάμεσά τους και ένας υδρευτικός αγωγός πεντακοσίων μέτρων, στοιχεία που μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίας πόλης. Βόρεια του χωριού βρισκόταν κάποτε (η ίδρυσή της υπολογίζεται ανάμεσα στο 880και 1000 μ.Χ.) η ξακουστή κοινόβιος μονή του Αγίου Αντωνίου η οποία φιλοξενούσε διακόσιους μοναχούς σε σκήτες, δηλαδή σε φυσικές αλλά και λαξευμένες σπηλιές, καλογιεργόσπηλιους τους ονομάζουν οι ντόπιοι, οι οποίες παραμένουν αναλοίωτες μέχρι και σήμερα. Σε μια απ’ αυτές μάλιστα πιστεύεται πως λειτουργούσε κρυφό σχολειό την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με τους θρύλους της περιοχής υπάρχει μια που ακόμα δεν ανακαλύφθηκε και μέσα της υπάρχουν οι θησαυροί του μοναστηριού, ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν πως το σπήλαιο αυτό ήταν ο τόπος γέννησης του Κρόνου, του πατέρα του Δίο, γι’ αυτό και το ονομάζουν Κρόνειο. Το 1970 ο κεντρικός ναός της Μονής ανακαινίστηκε και μετονομάστηκε σε Πέτρου και Παύλου. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Κατηφορίζοντας το πευκόφυτο δάσος του Πευκοσελίου συναντάμε το Μακρύ Γιαλό, ένα από τα πιο δημοφιλή καλοκαιρινά θέρετρα σε ολόκληρη την Κρήτη. Ο Μακρύ Γιαλός, παίρνει το όνομά του και χαρακτηρίζεται από τις μεγάλες αμμώδεις παραλίες του, τις οποίες κάθε χρόνο απολαμβάνουν χιλιάδες, ντόπιων και αλλοδαπών επισκεπτών. Η νεότερη ιστορία τον καταγράφει ως ένα μικρό ψαροχώρι με λιγοστούς κατοίκους το οποίο εξυπηρετούσε ως διαμετακομιστικό κέντρο αγροτικών προϊόντων και ζώων, όμως το ιδανικό φυσικό τοπίο έμμελε να αλλάξει καθοριστικά την ταυτότητα της περιοχής. Οι μεγάλες τουριστικές επενδύσεις που ξεκίνησαν τη δεκαετία του 80’ ανέδειξαν την ποιότητα του Μακρύ Γιαλού και τον μετέτρεψαν σε ιδανικό καλοκαιρινό προορισμό. Η χρυσαφένια άμμος, τα αβαθή και βραβευμένα με γαλάζια σημαία νερά των παραλιών του Μακρύ Γιαλού, η πλήρης και πολυδιάστατη κάλυψη υπηρεσιών που προσφέρονται, ταύτισαν την περιοχή ως ενδεδειγμένο οικογενειακό προορισμό και όχι μόνο. H κομβική θέση του ανάμεσα στην Ιεράπετρα και τη Σητεία συνιστά το Μακρύ Γιαλό ιδανικό ορμητήριο για δραστηριότητες εναλλακτικού τουρισμού στην Ανατολική Κρήτη ενώ το ήπιο κλίμα του προσελκύει κυρίως βορειοευρωπαίους πολίτες στην αγορά γης και κατοικιών. Το μικρό και γραφικό λιμανάκι τροδοδοτεί τις ταβέρνες της περιοχής με φρέσκα ψάρια ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες πραγματοποιούνται ημερήσιες εκδρομές προς το Γαιδουρονήσι και το Κουφονήσι. Η αξία της περιοχής του Μακρύ Γιαλού φαίνεται ότι εκτιμάται από αρχαιοτάτων χρόνων, και τα ερείπια της μινωικής έπαυλης, (μικρογραφία του ανακτόρου της Κνωσού) που χρονολογείται στα 1500 π.Χ. είναι ο καλύτερος μάρτυρας. Στην περιοχή βρίσκεται επίσης και η μεγάλη ρωμαϊκή έπαυλη η ηλικία της οποίας χρονολογείται μεταξύ 1ου π.Χ. και 3ου μ.Χ. αιώνα και στην οποία πιστεύεται πως έμενε Ρωμαίος εκατόνταρχος, ο οποίος επόπτευε τις καλλιέργειες θαλάσσιων σαλιγκαριών για την παραγωγή της πολύτιμης τότε πορφύρας. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Το χωριό Μάλες είναι χτισμένο σε υψόμετρο 580 μέτρων βόρεια της κοιλάδας του Σαραντάπηχου, με θέα την πεδιάδα του Μύρτου και προς το Λιβυκό πέλαγο. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στην παραγωγή ελαιόλαδου. Ανάμεσα στα σημερινά χωριά Μάλες και Χριστός βρισκόταν η αρχαία πόλη Μάλλα, της οποίας το όνομα διατηρούν οι Μάλες μέχρι σήμερα. Υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους. Κατά την Ενετοκρατία ήταν ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Κρήτης. Μέσα και γύρω από το χωριό σώζονται πολλές παλιές εκκλησίες, όπως ο Άγιος Νικόλαος, με επιγραφή του 17ου αιώνα, η Ζωοδόχος Πηγή, ο Άγιος Γεώργιος, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και η Παναγιά η Μεσοχωρίτισσα με τοιχογραφίες που χρονολογούνται από το 1431, σύμφωνα με επιγραφή στο δυτικό τοίχο. Επίσης η μονή της Παναγιάς της Εξακουστής που βρίσκεται ανάμεσα στις Μάλες και την Ανατολή, σε υψόμετρο 560. Στους γειτονικούς λόφους σώζονται ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Μάλλας. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Μαρμακέτο βρίσκεται στις ανατολικές πλευρές του Οροπεδίου Λασιθίου σε υψόμετρο 850 μέτρα, στους πρόποδες του λόφου Φακιδιά. Στην κοινότητα του Μαρμακέτου ανήκει και ο οικισμός Φαρσάρω. Η κατοίκηση της περιοχής του Μαρμακέτω ξεκινάει από τη Νεολιθική Εποχή (3500 π.Χ.), όπως μαρτυρούν τα ευρήματα στο λόφο Κάστελο. Εδώ υπάρχει το «Κρόνιο Σπήλαιο» ή «Τράπεζας», όπου βρέθηκαν αντικείμενα λατρείας. Το χωριό πήρε το όνομα του από τους πολλούς μαρμαράδες που κατοικούσαν. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ένα σύμπλεγμα μικρών χωριών, μόλις 10 λεπτά μακριά από τον Άγιο Νικόλαο τα οποία με τη σειρά τους, χωρίζονται σε δύο μεγαλύτερους οικισμούς, τα Μέσα Λακώνια και τα Έξω Λακώνια. Οι οικισμοί που αποτελούν τα Έξω Λακώνια, έχουν ονόματα οικογενειακά, τα περισσότερα Βυζαντινά ή Ενετικά. Σημαντικό βυζαντινό μνημείο, είναι ο ναός του Μιχαήλ Αρχάγγελου, ο οποίος βρίσκεται στην καρδιά των Λακωνίων. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Το χωριό Μέσα Μουλιανά είναι χτισμένο σε υψόμετρο 400 μέτρα. Είναι επίσης μία σπουδαία αρχαιολογική περιοχή με πλήθος ευρημάτων. Στην τοποθεσία «Σελλάδες» το 1903 ανασκάφηκαν δύο Μινωικοί θολωτοί τάφοι της ύστερο-μινωικής εποχής με συνέχεια ταφών και κατά την πρωτογεωμετρική εποχή. Στον πρώτο τάφο παρατηρούνται και τα δυο συστήματα ταφής και της καύσεως και του ενταφιασμού που είναι χαρακτηριστικό της πρωτογεωμετρικής εποχής. Μεταξύ των ευρημάτων ήταν χρυσή προσωπίδα, ψευδόστομοι αμφορείς, πήλινα και χάλκινα αγγεία, ξίφη, χάλκινη πόρπη. Πολύ σημαντικός είναι ο κωδωνόσχημος πρωτογεωμετρικός κρατήρας, στον οποίο από την μία πλευρά εικονίζεται ένας κυνηγός που θηρεύει δύο αγρίμια – προφανώς γίδες άγριες – και στην άλλη η πρώτη γνωστή στην Κρήτη απεικόνιση έφιππου άνδρα. Στην ίδια τοποθεσία έχει εντοπιστεί Μινωικός οικισμός ενώ επίσης μινωικά ευρήματα προέρχονται από τις θέσεις Βουρλιά (θολωτός τάφος), Γούβες και Ελληνικά ή Πύργος. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η καλλιέργεια σταφυλιών για την παραγωγή κρασιού και ρακής, και η καλλιέργεια της ελιάς για παραγωγή ελαιόλαδου. Οι ντόπιοι ασχολούνται επίσης με το κυνήγι, την κτηνοτροφία και την καλλιέργεια διαφόρων προϊόντων. Το χωριό είναι γνωστό και από την αρχαιότητα, για το Μουλιανίτικο κρασί που προέρχεται από λιάτικο σταφύλι καλλιεργημένο κυρίως σε αμπελώνες στης περιοχή Αγριλός, μία εξαιρετική τοποθεσία για την καλλιέργεια τους, που βρίσκεται λίγα μέτρα πάνω από το χωριό. Στην παλιά εκκλησία της Αγίας Τριάδας στο κεντρικό κλίτος διακρίνονται υπολείμματα τοιχογραφιών. Στο σπήλαιο Κρυφός Σπήλιος υπάρχουν ενδείξεις κατοικήσεως της ύστερο-μινωικής εποχής. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μια θαυμάσια περίοπτη οθωμανική κρήνη σε πολύ καλή διατήρηση. Επίσης στο κέντρο του χωριού βρίσκεται μία θαυμάσια κρήνη από την περίοδο της Τουρκοκρατίας με την ονομασία «Κυμέρι». (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το πιο ορεινό χωριό του Δήμου Αγίου Νικολάου σε υψόμετρο από 840 έως 880μ. Όλοι οι οικισμοί είναι χτισμένοι μέσα στο πράσινο, στις ρεματιές και στις πλαγιές της Σελένας, του ιστορικού για τον τόπο μας βουνού που πιθανότατα οφείλει το όνομα του στη Σελήνη, τη δωρική Σελάνα. Εκατοντάδες πηγές, μικρές και μεγάλες, με δροσερό και πεντακάθαρο νερό ποτίζουν τους κάμπους, όπου καλλιεργούνται λαχανικά, μηλιές, καρυδιές και αμπέλια και είναι κατάφυτο με αιωνόβια πλατάνια, πρίνους, καστανιές και βελανιδιές. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Το Μέσα Λασίθι βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του Οροπεδίου Λασιθίου, σε υψόμετρο 850 μέτρα και αποτελεί την «έξοδο» του Οροπεδίου Λασιθίου προς τον Άγιο Νικόλαο. Η ιστορία του Μέσα Λασιθίου χάνεται στο βάθος των αιώνων. Είναι στενά δεμένη με εκείνη του Οροπεδίου Λασιθίου. Η παρουσία ανθρώπων στην ευρύτερη περιοχή του Μέσα Λασιθίου ήταν αδιάκοπη από την πρώιμη αρχαιότητα. Η περιοχή ήταν κατοικημένη από τα Μινωικά χρόνια, όπως μαρτυρούν στις περιοχές Αρμί, Αγίων Αποστολών, Αγίων Αναργύρων και αλλού, εμφανή ίχνη μινωικών οικισμών. Στο Μέσα Λασίθι αναπτύχθηκε από τις αρχές του 19ου αιώνα μέχρι και τα μέσα του 20ου αιώνα η εκκλησιαστική ξυλογλυπτική. Μια γενιά συγγενείς νιταδώροι (ξυλογλύπτες τέμπλων) του Μέσα Λασιθίου φιλοτέχνησαν περί τα 200 ξυλόγλυπτα τέμπλα που βρίσκονται σε ναούς και μοναστήρια του Οροπεδίου Λασιθίου και στις επαρχίες Μεραμβέλλου, Ιεράπετρας, Πεδιάδας, Βιάννου, Σητείας και Μυλοποτάμου. Οι κυριότεροι εκφραστές αυτής της τέχνης προέρχονταν από τις οικογένειες των Μακράκηδων και των Χαλάτσηδων. Επίσης, λειτούργησε για αρκετά χρόνια μέσα στη δεκαετία του 60, ένα από τα πρώτα συνεταιριστικά τυροκομεία στην Κρήτη. Παλαιότερα είχε μεγάλη παραγωγή μήλων και αμυγδάλων. Στην ενορία, Μέσα Λασίθι και Μέσα Λασιθάκι, ανήκουν τα ξωκλήσια, Προφήτης Ηλίας, Άγιοι Απόστολοι, Άγιος Ιωάννης (Αλόϊδα), Άγιοι Ανάργυροι (Κοιμητήριο Μέσα Λασιθάκι), Μιχαήλ Αρχάγγελος (Κοιμητήριο Μέσα Λασίθι) και οι ιεροί ναοί, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου (Πολιούχος του Μέσα Λασιθίου), Άγιοι Πάντες (Νικηφόρηδων) και Άγιος Ιωάννης (Μέσα Λασιθάκι). Στην ΒΔ πλευρά του οικισμού Μέσα Λασίθι, στη θέση Πατέλα, υπάρχει ένα από τα πιο όμορφα δάση από δρυς στην περιφέρεια του Νομού Λασιθίου. Επίσης, ιδιαίτερου φυσικού κάλλους είναι και το φαράγγι του Χαυγά, μεταξύ Μέσα Λασιθίου και Αγίου Γεωργίου. Η διάβαση του διαρκεί μία ώρα και καταλήγει στις θρυλικές «Νεραϊδοκολύμπες». (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

To χωριό Μεσελέροι πήρε το όνομα του από την αρχαία ΩΛΕΡΟ. Βρίσκεται 10 χιλιόμετρα βόρεια από την Ιεράπετρα σε υψόμετρο 360 μέτρων. Χωριό με μακρά ιστορία και παράδοση οι Μεσελέροι, με τις ρίζες του να βρίσκονται πάνω από τρεις χιλιάδες χρόνια στο παρελθόν. Εδώ βρισκόταν η σπουδαία αρχαία πόλη Ωλερός ενώ από την ιστορική μονή της Παναγίας της Βρυωμένης θεωρείται πως ξεκίνησαν οι πρώτες επαναστατικές πράξεις κατά των Τούρκων το 1821, φανερώνοντας τη σπουδαία συνεισφορά αυτού του τόπου στην ευρύτερη περιφέρεια της Ιεράπετρας αλλά και όλης της Κρήτης. Γραφικό, παραδοσιακό και ήσυχο χωριό με λίγους κατοίκους οι οποίοι κάνουν ότι μπορούν για να διασώσουν τη σπουδαία ιστορία τους αλλά και να αναπτυχθούν στο παρόν και το μέλλον. Μια βόλτα στα όμορφα και επιμελώς ρυμοτομημένα σοκάκια φανερώνει μονομιάς τις αντιθέσεις των παλιών εγκαταλελειμμένων σπιτιών, με άλλα προσφάτως αναπαλαιωμένα που εντυπωσιάζουν. Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και οι ναοί του Αγίου Γεωργίου, που κατά την παράδοση λειτούργησε ως κρυφό σχολείο και της Αγίας Μαρίνας όπου διασώζονται τοιχογραφίες του 13ου αιώνα και σήμερα λειτουργεί ως κοιμητηριακός ναός. Το όνομα των Μεσελέρων οφείλεται στο σπουδαίο αρχαίο παρελθόν του αφού είναι χτισμένο ανάμεσα στην αρχαία πόλη Ώλερο και το ναό της Ωλερίας Αθηνάς, που πιστεύεται ότι βρισκόταν κοντά στη θέση της Μονής της Παναγίας της Βρυωμένης. Η μονή της Παναγίας της Βρυωμένης, λίγο έξω από τον οικισμό, είναι αναμφισβήτητα όχι μόνο το σημαντικότερο αξιοθέατο του χωριού αλλά και ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Κρήτης. Χτισμένη πιθανότατα το 14ο αιώνα περιτριγυρίζεται από ένα καταπράσινο τοπίο με άφθονα νερά και μια πηγή που βρίσκεται κάτω από το μοναστήρι από την οποία τροφοδοτούνται οι Μεσελέροι με νερό από την αρχαιότητα. Εκεί λέγεται πως έγινε η πρώτη συνάντηση των οπλαρχηγών της Ανατολικής Κρήτης και συντονίστηκαν οι πρώτες ενέργειες κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του 1821. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Μικρό χωριό με ελάχιστους κατοίκους, 4 χιλιόμετρα δυτικά του χωριού Χριστός σε υψόμετρο 600 μέτρων. Οι Μεταξοχωρίτες μετανάστευσαν στα πεδινά της Ιεράπετρας, στο Στόμιο, στις Αμμουδαρές, στον Ξηρόκαμπο και ασχολούνται με τα θερμοκήπια. Το χωριό μετονομάστηκε το 1955 από Παρσάς σε Μεταξοχώρι προς τιμήν του Οικουμενικού Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη που γεννήθηκε εδώ. Ο οικισμός του Μεταξοχωρίου είναι του 17ου αιώνα όπως προκύπτει από την χρονολόγηση των παλαιών εκκλησιών. Παλιότερα ο Παρσάς όπως λεγόταν ήταν χτισμένος 2 km και πιο κάτω στη θέση Μυρτάρας. Το Μεταξοχώρι έχει καλές υποδομές, ασφαλτόστρωτο δρόμο, ανακαινισμένο σχολείο, ηρώο πεσόντων, ωραίες παλιές και νέες εκκλησίες, την προτομή του Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη. Το Μεταξοχώρι ή Παρσάς με τα ερειπωμένα σπίτια Κρητικού ρυθμού, την εκκλησία του Κοιμητηρίου μισογκρεμισμένη, τα υπέροχα φυσικά τοπία, τη θέα των βουνοκορφών έχει ωραίο υγιεινό κλίμα και απίστευτη ησυχία που διαταράσσεται μόνο από τις φωνές των ζώων και των πουλιών. Απίθανες ορειβατικές, φυσιολατρικές διαδρομές. Το σπήλαιο στο «Κλεισίδι» όπου υπάρχουν παλαιά ευρήματα,. Βόρεια του Μεταξοχωρίου σε μεγάλο υψόμετρο είναι και το σπήλαιο της «Νεραϊδόγουλας» το οποίο παρουσιάζει ένα ανεξήγητο φαινόμενο. Μερικές φορές τον Αύγουστο εκβάλουν από τα έγκατα του σπηλαίου απίστευτες ποσότητες νερού που πλημμυρίζουν τον «Ψωριάρη ποταμό» και προκαλούν καταστροφές. Γι’ αυτό ίσως ονομάστηκε «Νεραϊδόγουλα» δηλαδή πηγή της Νεράιδας. Στο Μεταξοχώρι όμως κυριαρχεί η μορφή του οικουμενικού Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη, 1871-1935. Η προσφορά του στις θέσεις που υπηρέτησε ήταν τεράστια και η προτομή του κοσμεί την κεντρική πλατεία της Ιεράπετρας. Το Μεταξοχώρι έχει καταπληκτικό κλίμα και αέρα μυρωμένο από τις κατάφυτες βουνοπλαγιές της Δίκτης. Οι λιγοστοί κάτοικοι που απολαμβάνουν την ηρεμία περιμένουν τους απόδημους, τους ορειβάτες, τους φυσιολάτρες να θαυμάσουν το χωριό του Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Στη σκιά του επιβλητικού φαραγγιού του Χα βρίσκεται το γραφικό Μοναστηράκι. Οικισμός με παρουσία αιώνων, με τα πρώτα σπίτια να ανήκουν σε μοναχούς, ήκμασε το 19ο αιώνα, όμως σταδιακά εγκαταλείφθηκε και για πολλά χρόνια μόνο ένας κάτοικος έμενε στην περιοχή. Σήμερα το Μοναστηράκι μετά από συστηματικές αναπαλαιώσεις κτιρίων και υποδομών δίκαια χαρακτηρίζεται ως ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Ιεράπετρας. Χαρακτηριστικοί οι παλιοί νερόμυλοι και τα παραδοσιακά καφενεία που προσφέρουν τοπικά εδέσματα και μια εντυπωσιακή θέα. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Καπετανοχώρι και κεφαλοχώρι μαζί με τα χωριά Γδόχια, Κάτω και Πάνω Σύμη, Μύθους, Μύρτος, Ρίζα τους συνοικισμούς Καρύδι και Μινό. Όμορφο, ιστορικό, γραφικό και παραδοσιακό χωριό, με την παλιά βρύση, στενά δρομάκια που διακλαδίζονται στον κεντρικό δρόμο του χωριού. Πήρε το όνομα του μάλλον από το δένδρο Μουριά αν και δεν αφθονεί στην περιοχή. Ο σημερινός οικισμός των Μουρνιών ίσως δεν προδίδει την παλιά του αίγλη όμως όλα τα χρόνια των εξεγέρσεων εναντίων των Τούρκων υπήρξε σπουδαίο επαναστατικό και διοικητικό κέντρο της Ανατολικής Επαρχίας Βιάννου όπου υπήγετο μέχρι το 1929. Στο Τοπικό Διαμέρισμα των Μουρνιών ανήκει διοικητικά ο εγκαταλειμμένος σήμερα οικισμός της Πάνω Σύμης, βορειοδυτικά του χωριού σε υψόμετρο 900 μέτρων, στα σύνορα με το Νομό Ηρακλείου. Θέση οχυρή, τοπίο υπέροχο. Τα παλιά αρχοντικά, τα γραφικά εκκλησάκια, τα καφενεία με τους φιλικούς και φιλόξενους κατοίκους και τους σε επισκέπτες, δημιουργούν ένα γραφικό, παραδοσιακό Κρητικό περιβάλλον στις Μουρνιές Ιεράπετρας. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Στο βάθος της κοιλάδας του ποταμού Σαραντάπηχου είναι χτισμένο το χωριό Μύθοι. Απέχει 22 χλμ. από την Ιεράπετρα, είναι μικρό χωριό, σε καταπράσινο τοπίο, με ωραία πλατεία που την σκιάζουν αιωνόβια πλατάνια. Λέγεται ότι το χωριό πήρε το όνομα του από το φυτό «Μύνθη» κοινώς φλισκούνι που αφθονεί εκεί. Ίσως όμως να ονομάστηκε έτσι από τους πολλούς θρύλους, παραδόσεις, μύθους με κυριότερο του Σαραντάπηχου. Μυθικού γίγαντα με σαράντα πήχες μπόι σαν άλλος Τάλως ή Ακρίτας Διγενής προστάτευε τους κατοίκους από τις επιδρομές. Υπάρχει και το τοπωνύμιο, του «Σαραντάπηχου η πατουσιά» και του «Σαραντάπηχου το μνήμα». Στοιχεία αρχαίας κατοίκισης υπάρχουν στην τοποθεσία «Λενικό» όπου φαίνονται ίχνη τειχών. Επίσης σε ανασκαφή βρέθηκε κεφαλή γυναικός της Ρωμαϊκής εποχής. Στις τοποθεσίες Καστέλου χαράκι και ορφανού το σπηλιάρι βρέθηκαν πήλινα δοχεία, λυχνάρια κ.λ.π. Το μέρος που ονομάζεται Σαρακίνα πάνω από τους Μύθους ήταν οχυρό, ορμητήριο των Σαρακηνών Πειρατών. Η νεότερη ιστορία του χωριού είναι πλούσια σε προσφορά στους αγώνες εναντίων των κατακτητών. Βόρεια των Μύθων 6 χλμ. περίπου είναι ο συνοικισμός Καρύδι με την περίφημη Μονή της Παναγίας της Καρυδιανής και παραθεριστικές κατοικίες που σήμερα είναι ερειπωμένες. Στην κοινότητα Μύθων ανήκει και ο ορεινός συνοικισμός «Μινός» που βρίσκεται σ ένα καταφύγιο, μικρό οροπέδιο, κάτω από την κορυφή Αφέντης των Λασιθιώτικων βουνών. Το χωριό Μύθοι είναι ένα ζωντανό χωριό με πλούσια κοινωνική και πολιτιστική ζωή. Η πλατεία του χωριού με τους γεροπλατάνους, τις μουριές, την παλιά βρύση, τα παραδοσιακά καφενεία με τη ρακή και τα ντόπια εδέσματα, είναι σημείο αναφοράς για τους Μυθιανούς. Τα αξιοθέατα, τα άγρια φυσικά τοπία βόρεια του χωριού, το περίφημο φαράγγι της Σαρακήνας, μνημείο φυσικού κάλλους, προσελκύουν πολλούς ντόπιους και ξένους επισκέπτες. Το φαράγγι της Σαρακήνας είναι ένα από τα ωραιότερα στην Κρήτη. Οι απότομες, κάθετες πλευρές του προκαλούν δέος, φθάνουν σε ύψος μέχρι 250 μέτρα. Το πλατύτερο του άνοιγμα δεν ξεπερνά τα 15 μέτρα ενώ σε μερικά σημεία στενεύει τόσο που φαίνονται οι πλευρές του ενωμένες. Η πλούσια χλωρίδα και πανίδα, ο δίκταμος, τα άγρια πουλιά που φωλιάζουν εκεί, καθιστούν τη διαδρομή μέσα στο φαράγγι συγκλονιστική. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Δυτικά της Ιεράπετρας, 25 χλμ., στις εκβολές του ποταμού Σαραντάπηχου, σε μια καταπράσινη κοιλάδα με ελιές και πορτοκαλεώνες είναι χτισμένο το όμορφο, παραλιακό, τουριστικό χωριό Μύρτος. Πήρε την ονομασία του από τη Μυρτιά την κοινή ή Μυρθιά που φύεται στην περιοχή. Οι παραλίες του, τα βαθιά καταγάλανα νερά, η αύρα του Λιβυκού και το ήπιο κλίμα, έχουν καθιερώσει εδώ και χρόνια το Μύρτος ως ιδανικό τόπο παραθερισμού. Ένα από τα πιο δημοφιλή θέρετρα της περιοχής, μαγεύει με την ομορφιά του, ενώ ταυτόχρονα κρύβει πίσω του ένα πολύ πλούσιο ιστορικό παρελθόν. Το γαλήνιο περιβάλλον και μια ιδιαίτερη αίσθηση ψυχικής ανάτασης που εκπέμπει η περιοχή είναι τα βασικά χαρακτηριστικά που ο κάθε επισκέπτης θαυμάζει στο Μύρτος. Η περιοχή σφύζει από ζωή τους καλοκαιρινούς μήνες μιας και είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη τουριστικά. Στο μακρύ παραλιακό πεζόδρομο αλλά και στα ενδότερα του χωριού, υπάρχουν πλήθος καταστημάτων, ταβέρνες και βέβαια κάθε λογής κατάλυμα. Τα γραφικά σοκάκια προσφέρονται για βόλτες, ενώ στο χωριό λειτουργεί και Μουσείο, αφιερωμένο στην ιστορία του τόπου και περιλαμβάνει και αρχαιολογική συλλογή, με σπουδαία ευρήματα από την αρχαία ιστορία του τόπου. Στη θέση Φούρνου Κορυφή βρίσκεται ένας από τους πρώτους οικισμούς της μινωϊκής εποχής, ο μοναδικός της πρωτομινωϊκής περιόδου που είναι πλήρως ανασκαμμένος, στον οποίο αναπτύχθηκε ιδιαίτερα η κεραμοποιεία ενώ η ομοιομορφία στα κτίσματα φανερώνει πως εκείνη την περίοδο δεν είχαν αναπτυχθεί ακόμα κοινωνικές διακρίσεις ανάμεσα στους κατοίκους. Στοιχείο που φαίνεται να αλλάζει σε μεταγενέστερες φάσεις του μινωϊκού πολιτισμού, όπως φαίνεται και από την πολυτελή έπαυλη που διασώζεται στη θέση Πύργος. Στο Μύρτος, σε μεταγενέστερη φάση του μινωικού πολιτισμού, άκμασε και άλλη μια κοινότητα από την οποία διασώζονται σήμερα ερείπια ενός πολυτελούς ανακτόρου στη θέση Πύργος. Δυτικά του Μύρτους διακρίνονται και τα ίχνη του Ρωμαϊκού παρελθόντος της περιοχής, με διάφορα κτίσματα λουτρά και ψηφιδωτά. Όπως και σχεδόν όλα τα χωριά της ευρύτερης περιοχής δυτικά της Ιεράπετρας, ο Μύρτος υπέφερε από τη Γερμανική κατοχή με το μνημείο πεσόντων στο κέντρο του χωριού να μαρτυρά τις εκτελέσεις που έγιναν το 1943. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Η Νεάπολη βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα του Νομού Λασιθίου, στο κέντρο της Κοιλάδας (Σκάφης) γύρω από την οποία εκτείνεται το επονομαζόμενο Απάνω Μεραμπέλλο, και απέχει 14 km από την πόλη του Αγίου Νικολάου. Είναι γεμάτη Ναούς οικοδομημένους από το 17ο μέχρι τον 20ο αιώνα, παλιά αρχοντικά, γραφικά σοκάκια και καλοδιατηρημένες οθωμανικές κρήνες. Η Κεντρική πλατεία με το Δημοτικό κήπο, τα νεοκλασικά κτίρια που την περιβάλλουν και τον επιβλητικό Καθεδρικό Ναό της Μεγάλης Παναγίας δημιουργούν το αισθητικά άρτιο και ιδιαίτερα ευχάριστο και φιλόξενο κέντρο της πόλης. Η Νεάπολη και η ευρύτερη περιοχή της φημίζεται για τις πολιτιστικές, και αθλητικές εκδηλώσεις που οργανώνονται εκεί σε όλη τη διάρκεια του έτους. Ιδιαίτερα γνωστές και δημοφιλείς είναι οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται στην Κεντρική Πλατεία της Νεάπολης, με αποκορύφωμα τις εορταστικές εκδηλώσεις του Δεκαπενταύγουστου. Στη νότια πτέρυγα του Παλαιού Γυμνασίου της Νεάπολης (έτος ίδρυσης 1882), στεγάζεται το Λαογραφικό μουσείο (έτος ίδρυσης 1979), ενώ στη βόρεια πτέρυγα η Αρχαιολογική Συλλογή (Μουσείο) της Νεάπολης (έτος ίδρυσης 1935). Η γύρω περιοχή είναι γεμάτη μοναστήρια και εκκλησίες. Σπουδαίο ιστορικό μνημείο είναι το Φραγκισκανικό μοναστήρι στην περιοχή «Φραρώ», καθώς και σε απόσταση 2 km ανατολικά ο χώρος της αρχαίας πόλης Δρήρου (1200-200 π. Χ.). Μοναδικό οικιστικό σύνολο αποτελούν τα λεγόμενα Μετόχια της Νεάπολης που βρίσκονται Β.Α. της πόλης, σε αναλλοίωτο μέχρι σήμερα φυσικό περιβάλλον σπάνιας ομορφιάς, μιας και οι επεμβάσεις που έχει δεχθεί είναι ελάχιστες. Πρόκειται για 20 οικισμούς με πρόσβαση στο επαρχιακό οδικό δίκτυο, οι μεγαλύτεροι από τους οποίους είναι ο Νοφαλιάς και οι Κουρούνες. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Ο Νικηθιανός είναι ένα μικρό, καλά διατηρημένο παραδοσιακό χωριό που βρίσκεται μέσα στην κοιλάδα του Απάνω Μεραμπέλου, μεταξύ της Εθνικής οδού και του επαρχιακού δρόμου, σε απόσταση 1,5 km Ν-Δ της Νεάπολης. Στην πλαγιά βόρεια του χωριού και νότια της Εθνικής οδού, βρίσκεται ένα από τα πιο εντυπωσιακά Μυλοτόπια της Κρήτης, σε σχέση με το πλήθος, την ποιότητα και ποικιλία κατασκευής των πέτρινων παραδοσιακών του ανεμόμυλων. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Το πεύκο και η πέτρα συνθέτουν το μοναδικό σκηνικό που συναντάμε στο ιστορικό Ορεινό, χωρίο που οι ρίζες του χάνονται στα βάθη των αιώνων. Όπως και πολλά άλλα χωριά των βουνών της Κρήτης, έτσι και το Ορεινό διαδέχτηκε τη φάση της εγκατάλειψης με αυτή της ανοικοδόμησης, κάτι που γίνεται φανερό κάνοντας μια βόλτα στο εσωτερικό του. Οι σύγχρονες αναπλάσεις κατοικιών και οι πεζοδρομήσεις συνυπάρχουν πλάι στα χωμάτινα σοκάκια και εγκαταλελειμμένα χαμόσπιτα, ενθύμια πια μιας άλλης εποχής. Όπως γίνεται φανερό και από το όνομά του, το Ορεινό, είναι χτισμένο σε ψηλό υψόμετρο των πλαγιές του βουνού της Θρυπτής. Πρόκειται μάλιστα για τον πιο ορεινό, κατοικημένο οικισμό Ιεράπετρας, ατενίζοντας το Λιβυκό Πέλαγος απ’ τα 620 μέτρα υψόμετρο. Η γεωγραφική του θέση και το εντυπωσιακό φυσικό τοπίο του Ορεινού το έχουν μετατρέψει σε πόλο έλξης για κάθε λογής φυσιολάτρες. Η κορυφή της βουνού της Θριπτής (η οποία αποτελεί μέρος της ευρωπαϊκής ορειβατικής διαδρομής Ε4, προσβάσιμη και οδικά από το Ορεινό) αποτελεί πρόκληση και τόπο θρησκευτικής κατάνυξης (με την εκκλησία του Αφέντη Χριστού στο πιο ψηλό σημείο της), ενώ κατηφορίζοντας απ’ το χωριό προς τις παραλίες του Κουτσουρά διασχίζουμε το φαράγγι των Κόκκινων Πεταλούδων. Δυστυχώς ο πληθυσμός των ενδημικών αυτών εντόμων μειώθηκε δραστικά μετά από μεγάλη πυρκαγιά, ωστόσο δεν εξαφανίστηκαν, και έτσι κυρίως την άνοιξη οι επισκέπτες μπορεί να τις δουν να ξεπροβάλλουν μέσα απ’ τη πυκνή βλάστηση και τα τρεχούμενα νερά του φαραγγιού. Μέσα στο φαράγγι βρίσκεται ο φημισμένος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, χτισμένος τη νεοβυζαντινή περίοδο (961-1204 μ.Χ.), με εντυπωσιακές τοιχογραφίες που σώζονται σε καλή κατάσταση. Στο Ορεινό συναντάμε και άλλους αξιόλογους ναούς όπως αυτόν του Αφέντη Χριστού μέσα στο χωριό αλλά και του Άγιου Δημήτριου στα νότια, επίσης πολύ παλιού ναού ο οποίος είναι και αυτός τοιχογραφημένος. Ο Ανδριανός και ο Καλυβίτης είναι οι δύο εγκαταλελειμμένες κοινότητες που βρίσκονται κατεβαίνοντας τις πλαγιές από το Ορεινό, ενώ στο παραλιακό μέτωπο, πλάι στον Μαύρο Κόλυμπο, βρίσκεται και αραιοκατοικημένη κοινότητα του Αγίου Παντελεήμονα στην οποία υπάρχουν αρκετές τουριστικές εγκαταστάσεις και όμορφη παραλία. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Το Παλαίκαστρο βρίσκεται ανατολικά της Σητείας. Στην ευρύτερη περιοχή του Παλαίκαστρου βρίσκονται αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία. Ιδιαίτερα γνωστό είναι το σπάνιο φοινικόδασος Βάι. Στην περιοχή Ρουσολάκκος, στην παραλία Χιόνα, αποκαλύφθηκε από τις ανασκαφές στις αρχές του 20ού αιώνα μια μινωική πόλη, η οποία άκμασε την υστερομινωική περίοδο, μέχρι τον 15ο αιώνα π.Χ.. Εδώ βρέθηκαν οι Μινωικές μήτρες του Παλαικάστρου και ο Κούρος Παλαικάστρου. Επίσης βρέθηκαν τάφοι της πρωτομινωικής και μεσομινωικής περιόδου. Το όνομα της πόλης δεν είναι γνωστό. Στην πόλη αυτή βρισκόταν το ιερό του Δικταίου Δία, ένα από τα γνωστότερα της ανατολικής Κρήτης. Η λατρεία στο ιερό συνεχίστηκε μέχρι τους ρωμαϊκούς χρόνους. Στο ύψωμα Πετσοφάς, νοτιοανατολικά του Παλαίκαστρου, βρισκόταν σημαντικό ιερό κορυφής, στο οποίο βρέθηκαν ειδώλια λατρευτών. Κοντά στο φοινικόδασος του Βάι, βόρεια από το Παλαίκαστρο, βρίσκεται η αρχαία πόλη Ίτανος ή Ερημούπολη. Η ίδρυση της πόλης ανάγεται στα προϊστορικά χρόνια και αναφέρεται στα ομηρικά έπη. Η πόλη ήταν σημαντικό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου και εξήγαγε πορφύρα, σπόγγους, γυαλί και αλιεύματα, ενώ η πόλη είχε έσοδα και από το ιερό του Δικταίου Δία. Η Ίτανος ήταν σε διαμάχη με την Πραισό και αργότερα με την Ιεράπυτνα. Η Ίτανος συνέχισε να είναι σημαντική πόλη κατά τη ρωμαϊκή εποχή, μέχρι που καταστράφηκε τη βυζαντινή εποχή. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η Ίτανος κατοικήθηκε και την ενετική εποχή. Επίσης, στο απομονωμένο ύψωμα Καστρί, κοντά στη θάλασσα, έχουν ανασκαφεί οικήματα της γεωμετρικής και ελληνιστικής εποχής. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Μόλις 1 χλμ από το Κάτω Χωριό, βρίσκεται η γενέτειρα του ποιητή – λογοτέχνη Νίκου Στρατάκη. Μαζί με το Κάτω Χωριό και την Επισκοπή αποτελούν την κοινότητα του Κάτω Χωριού. Αξιοθέατά του είναι ο ναός της Αγίας Άννης στη Θρυπτή σε ένα πανέμορφο πευκόφυτο τοπίο, τοιχογραφημένος, χτισμένος στα τέλη του 14 ου αι. και οι πηγές Κεφαλοβρυσίου, λίγο πιο πάνω από το χωριό, με τρεχούμενα νερά και καταπράσινο τοπίο. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Χτισμένα αμφιθεατρικά με καταπληκτική θέα 1 χλμ πάνω από το Πάνω Χωριό βρίσκονται τα Παπαδιανά με το ναό του Αγίου Γεωργίου, χτισμένος το 1805. Πιστεύεται ότι είναι θαυματουργός και οι κάτοικοι διηγούνται ότι τους έσωσε πριν πολλά χρόνια από την επιδημία πανούκλας, που είχε χτυπήσει όλη τη γύρω περιοχή. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Με θέα τον κόλπο του Μεραμπέλλου και πάνω στο σταυροδρόμι που ενώνει τις τρεις μεγάλες πόλεις του νομού, βρίσκεται το παραθαλάσσιο χωριό της Παχειάς Άμμου. Χαρακτηριστικές οι πολλές ταβέρνες πάνω στο κύμα και βέβαια ο σπουδαίας σημασίας μινωικός οικισμός των Γουρνιών που βρίσκεται στην περιοχή. Η ξανθιά χοντρή άμμος που απλώνεται στο μεγάλο παραλιακό μέτωπο ευθύνεται προφανώς για το όνομα με την πρώτη αναφορά να γίνεται το 1630 χωρίς όμως να καταγράφεται ο οικισμός. Αυτός δημιουργήθηκε αρκετά αργότερα, στις αρχές του 20ού αιώνα και εξελίχθηκε πολύ γρήγορα, με μικρές τουριστικές εγκαταστάσεις και βέβαια τις ξακουστές ψαροταβέρνες. Πλέον η Παχειά Άμμος αποτελεί σταθμό για τον καθένα που επισκέπτεται το Λασίθι ενώ τα καλοκαίρια πέρα από τη μεγάλη παραλία της φημίζεται και για τις πολλές εκδηλώσεις που συγκεντρώνουν πλήθη κόσμου. Στην Παχειά Άμμο πλέον εδρεύει το Ινστιτούτο Μελέτης Προϊστορικού Αιγαίου Ανατολικής Κρήτης που επιμελείται συστηματικών αρχαιολογικών ερευνών στην ευρύτερη περιοχή. Αξιοθέατα του χωριού είναι η μινωική κωμόπολη των Γουρνιών, 2 χλμ δυτικά της Παχειάς Άμμου, που άκμασε γύρω στα 1600π.Χ. χτισμένη περιφερειακή σε μικρό λόφο, στην κορυφή του οποίου υπήρχε μικρό ανάκτορο με πλατεία για τις ανακτορικές τελετουργίες και η Μονή Φανερωμένης, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και τη Ζωοδόχο Πηγή ιδρύθηκε πιθανότατα κατά τη Βυζαντινή περίοδο. Στους απελευθερωτικούς αγώνες εκεί κατέφευγαν οι καταδιωκόμενοι χριστιανοί, αλλά και οι οπλαρχηγοί και οι αγωνιστές της περιοχής για καταφύγιο και ενδυνάμωση. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Το Πινακιανό είναι μικρός ορεινός οικισμός στο Οροπέδιο Λασιθίου σε υψόμετρο 840 μέτρα. Το Πινακιανό διαθέτει τρεις εκκλησίες, την Εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, του Άγιου Τίτου και του Αφέντη Χριστού στο νεκροταφείο. Είναι από τα νεότερα χωριά του Οροπεδίου και είναι το πρώτο χωριό που συναντάμε κατεβαίνοντας από το Σελί. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο οικισμός της Πλάτης είναι από τους πλέον ιστορικούς οικισμούς στο Οροπέδιο, καθώς έχει μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον. To 1913 μετά από σύσταση του Ιωσήφ Χατζηδάκη έγιναν ανασκαφές δίπλα στο χωριό, από το R.M. Dawkins της Αγγλικής Aρχαιολογικής Σχολής. Αποκαλύφθηκαν τρία μινωικά κτίρια, Υστερομινωικής I και νεότερα της ελληνικής εποχής. Δυστυχώς η καταστροφή των κτισμάτων ήταν τέτοια, ώστε δεν ήταν δυνατόν να διαμορφωθεί ολοκληρωτικά το σχεδιάγραμμά τους. Γεγονός όμως είναι ότι ο χώρος κατοικήθηκε από την Υστερομινωική I περίοδο ως την Υστερομινωική III και έπειτα από εγκατάλειψη αιώνων ξανακατοικήθηκε την ελληνική περίοδο. Τα κτίσματα των διαφόρων εποχών διαδέχονταν το ένα το άλλο πάνω στον ίδιο χώρο. Η πιο ενδιαφέρουσα περίοδος είναι η Υστερομινωική III. Την περίοδο αυτή υπήρχε μια πλατεία σε σχήμα Π, αρκετά ευρύχωρη. Γύρω απ’ αυτήν ήταν τρία συγκροτήματα κτιρίων, συμμετρικά τοποθετημένα προς το Βορρά, το Νότο και την Ανατολή. Στο κέντρο της πλατείας βρέθηκε μια εστία της ίδιας εποχής. Κατά την ελληνική περίοδο η πλατεία καλύφθηκε από νέα κακοφτιαγμένα κτίσματα. Η πολεοδομική τοποθέτηση των κτισμάτων είναι θαυμάσια. Εάν τα τρία αυτά συγκροτήματα αποτελούσαν κατοικίες που ανήκαν σε διάφορους ιδιοκτήτες, έχουμε μπροστά μας έναν οικισμό εντελώς πρωτότυπο, διαφορετικό σε σχέδιο απ’ όσους έχουν ανασκαφεί μέχρι σήμερα. Αν, όμως, ήταν τμήματα ενός και του αυτού οικοδομήματος με την κεντρική αυλή στο κέντρο, τότε πρόκειται περί ανακτόρου παρόμοιου με τα γνωστά ανάκτορα της Κνωσού. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου)

Στο νοτιότερο χωριό του δήμου, φθάνει κανείς διασχίζονται ένα πλούσιο πευκόδασος, και ανεβαίνοντας στα 345 μέτρα υψόμετρο. Η Πρίνα αναφέρεται στις βενετσιάνικες απογραφές από τον 16ο αιώνα, όμως η ζωή του χωριού σίγουρα εκτείνεται βαθύτερα μέσα στο χρόνο. Το χωριό συνδέεται άμεσα με την παραγωγή μελιού, και γι’ αυτό το λόγο το καλοκαίρι διοργανώνεται παραδοσιακή γιορτή. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

«Ριζωμένο» στους πρόποδες των όρεων Δίκτη και σε υψόμετρο 540 μέτρων, βρίσκεται το ιστορικό χωριό της Ρίζας. Οικισμός που κρατάει από την περίοδο της Ενετοκρατίας, χτισμένος σε στρατηγική τοποθεσία, μαρτύρησε πολλές φορές στην ιστορία του και πλέον οι λιγοστοί κάτοικοι που έχουν απομείνει ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και την παραγωγή μελιού. Το εντυπωσιακό βουνίσιο τοπίο, με τα παρατηρητήρια που έχει φροντίσει να φτιάξει ο Πολιτιστικός Σύλλογος του χωριού, και οι αξιόλογοι και ιστορικοί ναοί που υπάρχουν στην περιοχή είναι βασικοί λόγοι για να επισκεφτεί κανείς την περιοχή. Ανατολικά του χωριού στη θέση Σφακούρα βρίσκεται η ιστορική εκκλησία του Τίμιου Σταυρού. Σ’ εκείνο το σημείο έγιναν οι εκτελέσεις των ντόπιων από τους Γερμανούς, το μνημείο πεσόντων να μαρτυρούν το τραγικό παρελθόν. Οι Σαρακήνοι άφησαν και αυτοί το στίγμα τους στην περιοχή, αφού ο διπλανός οικισμός του Καημένου, μερικές εκατοντάδες μέτρα από τη Ρίζα, σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση πήρε το όνομά του από τον ιδιοκτήτη πανδοχείου, το οποίο έκαιγαν και λεηλατούσαν συστηματικά οι άραβες πειρατές το όνομά του από τον ιδιοκτήτη πανδοχείου, το οποίο έκαιγαν και λεηλατούσαν συστηματικά οι Άραβες πειρατές. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Η Ρούσσα Εκκλησία ή Ρούσα Εκκλησιά βρίσκεται ανατολικά από τη Σητεία, χτισμένη σε υψόμετρο 340 μέτρων. Σύμφωνα με μία εκδοχή, το όνομα προέρχεται από τη ύπαρξη τρεχούμενου νερού κάτω από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου (Ρέουσα Εκκλησία) ή από τα κόκκινα χώματα της περιοχής σε συνδυασμό με την εκκλησία. Στη θέση «Άνοιξη», κοντά στο ναό του Τιμίου Σταυρού, έχει ανασκαφεί μινωικό ιερό κορυφής. Επίσης, στη θέση Λογοκέφαλο βρέθηκαν ερείπια αρχαίου οικισμού και στη θέση Καστρί ερείπια ακρόπολης. Μέσα στο χωριό βρίσκεται κρήνη που κατασκευάστηκε το 1877. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Στη βορειοδυτική άκρη της περιφέρειας του Δήμου βρίσκεται ο Σκινιάς, που περιλαμβάνει τους οικισμούς Άγιος Γεώργιος, Βάλτος, και Χοντροβολάκοι. Οι βοτσαλωτές παραλίες στα Βλιχάδια και στον Άγιο Αντώνιο το «Σφουγγαρά» είναι ιδανικές για κολύμπι και για ψάρεμα. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Ιστορικό κεφαλοχώρι του Λασιθίου, ξακουστό για τις 24 εκκλησίες του και τα πανηγύρια στη μνήμη των Αγίων που γίνονται όλο το χρόνο. Χτισμένο σε υψόμετρο 313 μέτρων σε κομβική θέση ανάμεσα στα υπόλοιπα χωριά της περιοχής γεγονός που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη μετέπειτα πορεία του. Το όνομα του προέρχεται από παραλλαγή του παλαιότερου το οποίο ήταν Στραβοδοξάρι, ονομασία που ίσως προέρχεται από το στραβό δοξάρι της λύρας ενός θρυλικού οργανοπαίχτη του χωριού, όπως πιστεύουν μερικοί, όμως για το όνομα υπάρχουν και άλλες ερμηνείες. Κάποιοι αναφέρουν πως το αρχικό όνομα οφείλεται στο ότι η εικόνα του χωριό από μακριά μοιάζει σαν ένα στραβό δοξάρι, ενώ έχει καταγραφεί πως Στραβοδοξάρης, λεγόταν ο πρώτος οικιστής του χωριού μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Νικηφώρο Φωκά το 961 μ.Χ. Τα γραφικά στενοσόκακα του Σταυροχωρίου διασταυρώνονται στη μικρή και γραφική πλατεία που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Εκεί που βρίσκονται πλέον τα περισσότερα καφενεία υπήρχε κάποτε το παρατηρητήριο του χωριού μέρος μιας σειράς άλλων, που ανά 300 μέτρα απλώνονταν ως τη θάλασσα, για να προειδοποιούν τους κατοίκους για τις επιδρομές των κατακτητών -σημάδια της πολυτάραχης ιστορίας του. Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πολυάριθμες εκκλησίες και ξωκλήσια που βρίσκονται στην περιοχή, 24 τον αριθμό. Τα πολλά πανηγύρια που γίνονται καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου στη μνήμη των αγίων μαζεύουν τους Σταυροχωριανούς πίσω στα μέρη τους, με το πιο ξακουστό απ’ αυτά να γίνεται το Δεκαπενταύγουστο στο μοναστήρι της Παναγίας της Λυγιάς. Η γραφική εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου νότια του χωριού ξεχωρίζει χτισμένη πλάι σε καταρράκτη που τρέχει σχεδόν όλο το χρόνο δημιουργώντας εικόνες σπάνιας ομορφιάς. Στην τοπική κοινότητα Σταυροχωρίου, ανήκουν επίσης τα Τσικκαλαριά, μετόχι της περιοχής, που πήρε το όνομά του από την κατασκευή σταμνών, όμως πλέον έχει εγκαταλειφθεί και πλέον στην ευρύτερη περιοχή έχουν κατασκευαστεί πολυτελή κτίσματα για τουριστική εκμετάλλευση. Ένα χιλιόμετρο ανατολικά του Σταυροχωρίου βρίσκεται η Λάπιθος, επίσης παλιό και ιστορικό χωριό κάτι που μαρτυρά και μια πηγή με ημερομηνία 1779. Πιστεύεται πως το όνομά του πήρε από τους αρχαίους Λάπιθες, θεσσαλική φυλή της ελληνικής μυθολογίας συγγενική με τους Κένταυρους. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Συνδυάζοντας τις ομορφιές του βουνού και της θάλασσας, η τοπική κοινότητα Σχινοκαψάλων ξεχωρίζει για το εντυπωσιακό ορεινό ανάγλυφο και τις πανέμορφες παραλίες στις κοινότητες Αχλιών, Μαύρου Κολύμπου και Γαλήνης. Ανεβαίνοντας τις πλαγιές της Θριφτής και διασχίζοντας μια μοναδική – πνιγμένη στα πεύκα- διαδρομή, συναντάμε τα Σχινοκάψαλα σε υψόμετρο 432 μέτρων. Χωριό αμφιθεατρικά χτισμένο, με άπλετη θέα στο Λιβυκό πέλαγος. Τα νερά της περιοχής, χαρίζουν στα Σχοινοκάψαλα μια πολύ πλούσια βλάστηση, με το πευκοδάσος Λειβαδάκια να δεσπόζει στα βόρεια του χωριού, ιδανικό για περιπατητικές εξορμήσεις. Η ιστορία του χωριού ξεκινάει από παλιά -η Ενετική απογραφή του 1583 καταγράφει 162 κατοίκους- ενώ σύμφωνα με το θρύλο η ονομασία του προέρχεται από τις περιπέτειες του πρώτου οικιστή, ο οποίος ζούσε σε μια σπηλιά που την προστάτευαν σκίνοι (φυτά), κάποια στιγμή, μετά από πυρκαγιά οι σκίνοι κάηκαν και το καψαλισμένο τοπίο με τις στάχτες και τους καμένους κορμούς που απέμεινε, ήταν αυτό που χαρακτήρισε και τελικά ονοματοδότησε την περιοχή. Αργότερα το χωριό ερήμωσε όχι όμως και τα ιδιαίτερα εύφορα εδάφη του, τα οποία αξιοποιούνταν κυρίως από κατοίκους του Ορεινού. Αυτοί ήταν που ξαναζωντάνεψαν το χωριό και από το 1928 και έπειτα ο πληθυσμός τους άρχισε να αυξάνεται ραγδαία. Πλέον ο αριθμός των κατοίκων έχει μειωθεί σημαντικά, όμως οι ομορφιές του χωριού και το εξαιρετικό κλίμα του, έχουν προξενήσει το ενδιαφέρον πολλών και δεν είναι λίγοι πλέον οι αλλοδαποί που είτε μόνιμα είτε εποχιακά επιλέγουν τη ζωή στα Σχινοκάψαλα, αγοράζοντας σπίτια και εκτάσεις. Το ιστορικό καφενείο που λειτουργεί πάνω από 50 χρόνια προσφέρει τοπικές και παραδοσιακές νοστιμιές ενώ στο χωριό υπάρχουν και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Αξίζει να ψάξετε για το τοπικό εμφιαλωτήριο κρασιού, εξαιρετικής ποιότητας. Στα Σχινοκάψαλα υπάρχουν πολλές αξιόλογες εκκλησίες με αυτή του Αγίου Γεωργίου στην οποία διατηρούνται εντυπωσιακές τοιχογραφίες, να ξεχωρίζει στα νότια του χωριού. Πλέον πολλοί είναι οι Σχινοκαψαλιώτες που έχουν μετακομίσει στα παράλια, δημιουργώντας τις κοινότητες Αχλιά, Γαλήνη και Μαύρος Κόλυμπος, γνωστές για τις τουριστικές τους υποδομές, και βέβαια τις πανέμορφες παραλίες. Η παραλία των Αχλιών είναι εκείνη που συγκεντρώνει πλήθη κόσμου τα καλοκαίρια, με τον πολιτιστικό Σύλλογο να διοργανώνει κάθε χρόνο το δημοφιλές τουρνουά beach volley στις αρχές Ιουλίου. Το άγριο βραχώδες τοπίο με το σκουρόχρωμο βότσαλο και τα ήρεμα μαύρα, σε σημεία νερά χαρακτηρίζουν την παραλία του Μάυρου Κόλυμπου. Η Γαλήνη όπως γίνεται φανερό και από το όνομά της χαρακτηρίζεται από το ήσυχο περιβάλλον, ενώ εκεί βρίσκονται και κάποιες πανέμορφες αλλά δύσβατες παραλίες που αξίζουν την προσοχή. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Το Τζερμιάδο, παλιά γραφή Τζερμιάδω, (επίσημο: Τζερμιάδον) είναι χωριό στο Οροπέδιο Λασιθίου σε υψόμετρο 840 μέτρα. Οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια πατάτας και άλλων οπωροκηπευτικών. Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από τη νεολιθική εποχή. Το σπήλαιο της Τραπέζας, γνωστό και ως Κρόνιον, ανατολικά του χωριού, θεωρείται ότι κατοικείται από την υπονεολιθική-πρωτομινωική περίοδο. Στη θέση Κάστελος, ανατολικά του χωριού, έχουν βρεθεί ταφές και κατοικίες που χρονολογούνται από τη νεολιθική εποχή μέχρι τη μεσομινωική. Όστρακα νεολιθικής έως υστερομινωικής εποχής έχουν βρεθεί στο σπήλαιο στη συνοικία Αργουλιάς. Ταφές νεολιθικής εποχής έχουν βρεθεί και στο σπήλαιο στη θέση Σκαφίδια. Θεωρείται ότι με την κατοίκηση στον Κάστελο, το σπήλαιο της Τράπεζας μετατράπηκε σε χώρο ταφής και ως ιερό και σε αυτό έχω βρεθεί προσφορές και αναθήματα, όπως πρωτομινωικά ειδώλια από ελεφαντόδοντο. Πριν το τέλος της μεσομινωικής εποχής, όμως εγκαταλείφθηκε και τη θέση του ως ιερό πήρε το Δικταίον Άντρον, κοντά στο χωριό Ψυχρό. Στη θέση Πόντα Αγία Άννα έχουν υστερομινωικά όστρακα και στην επιφάνεια του εδάφους αρχαϊκά και ελληνιστικά μπρούτζινα αντικείμενα και ρωμαϊκά νομίσματα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Φουρνή αποτελείται ουσιαστικά από τρία διακριτά, αλλά σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, χωριά το Καστέλι, το Κάτω Χωριό και το Πάνω Χωριό, πάνω στον ομώνυμο εύφορο κάμπο (πόλγη) που τα περιβάλει, σε υψόμετρο 320 μέτρα. Στην ευρύτερη περιοχή της βρίσκονται τα μετόχια Σύρμεσο, Σκουράς, Χαυγάς, Χοντροβολάκοι. Ήταν οικονομικά εύρωστοι αγροτικοί οικισμοί, με πλούσια πολιτιστική παράδοση. Στα χωριά της Φουρνής ο επισκέπτης συναντά συχνά δείγματα της ενετικής αρχιτεκτονικής, που υποδηλώνουν την παλαιότητα αυτών των οικισμών. Διασχίζοντας μια εκπληκτική ορεινή διαδρομή συναντούμε τα τρία χωριά της Φουρνής που βρίσκονται πάνω στο επαρχιακό οδικό δίκτυο που συνδέει την Νεάπολη με την Πλάκα – Ελούντα, σε απόσταση 7 km ανατολικά της Νεάπολης και 12 km δυτικά της Ελούντας. Στην ευρύτερη περιοχή της Φουρνής βρίσκονται επίσης δεκάδες ξωκλήσια και μονές οι περισσότερες από τις οποίες οικοδομήθηκαν το 16ο – 17ο. Ο μεγάλος αριθμός και η πυκνότητα των μονών που συναντούμε στο Άνω Μιραμπέλο είναι ο λόγος για τον οποίο ονομάστηκε «Το Άγιο Όρος της Κρήτης». (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 430 μέτρα. Νότια του χωριού, στο λόφο Σουβλωτό Μουρί έχουν έρθει στο φως τα ερείπια μιας μινωικής οικίας η οποία ξεχωρίζει εξαιτίας του ελλειπτικού της σχήματος, ενδιάμεσο ενός κυκλικού και ορθογώνιου κτηρίου. Χρονολογείται από τη Μεσομινωική ΙΑ περίοδο (περ. 20ος αιώνας π.Χ.) και χτίστηκε στη θέση παλαιότερων οικημάτων που χρονολογούνται από την Πρωτομινωική περίοδο. Στη θέση Λινάρες, κοντά στην παραλία, έχει εντοπιστεί ορθογώνιος κτιστός μινωικός τάφος της πρωτομινωικής εποχής με δωμάτια και στη θέση Φατσή, κοντά τη Λιόπετρα, βόρεια του σημερινού οικισμού, πέντε τετράγωνοι, θολωτοί πρωτογεωμετρικοί τάφοι. Σύμφωνα με τον Paul Faure, στη θέση Λιόπετρο ή Λιόπετρα, όπου βρίσκονται ερείπια μεγάλου μεσαιωνικού κάστρου, βρισκόταν η αρχαία πόλη Πέτρα, της οποίας το όνομα αναφέρεται μόνο σε ένα νόμισμα. Στο λόφο Σουβλωτό Μουρί, σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων, νότια από το Χαμέζι, ανασκάφηκε το 1903 μινωική οικία της Μεσομινωικής ΙΑ περιόδου (περ. 20ος αιώνας π.Χ.). Η οικία χαρακτηρίζεται από το ελλειπτικό της σχήμα. Το κτίσμα είχε θεωρηθεί ότι ήταν ιερό κορυφής, καθώς σε αυτό ανακαλύφθηκαν ειδώλια, αλλά φαίνεται ότι προέρχονται από ιερό το οποίο είχε ενσωματωθεί στην οικία. Στη βορειοανατολική πλευρά της οικίας έχουν εντοπιστεί μινωικές αγροτικές οικίες όπου αποκαλύφθηκαν πολλά χάλκινα αντικείμενα. Η οικία διαθέτει δύο εισόδους, μία στη νοτιοανατολική γωνία, η οποία είναι πλακόστρωτη, και μία στα βορειοδυτικά. Στο κέντρο της οικίας θεωρείται ότι βρισκόταν εσωτερική αυλή, στο ανατολικά της οποίας υπάρχει πηγάδι. Στο δωμάτιο όπου οδηγούσε η ΒΔ είσοδος ήταν κλιμακοστάσιο το οποίο οδηγούσε στον επάνω όροφο. Το κάστρο Λιόπετρο (από το Leon de Pietra), πάνω σε ύψωμα ύψους 430 μέτρων, με θέα στη θάλασσα, πιθανώς χτίστηκε στη θέση αρχαίας ακρόπολης βόρεια του χωριού. Το φρούριο έχει ερειπωθεί σήμερα σώζονται υπολείμματα του τείχους και των πύργων, θολωτών δεξαμενών και άλλων κτισμάτων. Στην κορυφή του είναι χτισμένος ναός αφιερωμένος στον Προφήτη Ηλία. Στο Χαμέζι υπάρχει Λαογραφικό μουσείο το οποίο στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό σπίτι του 19ου αιώνα. Το σπίτι είναι ένα καμαρόσπιτο, με την καμάρα να χωρίζει το χώρο στα τέσσερα, δίνοντας σε αυτούς τους χώρους λειτουργική αυτονομία. Ο χώρος αυτός επικοινωνεί με μία εσωτερική πόρτα με το χώρο όπου βρίσκεται ο αργαλειός και λειτουργούσε ως αποθηκευτικός χώρος. Στα εκθέματα που παρουσιάζονται σε αυτόν το χώρο είναι τα παραδοσιακά σκεύη και έπιπλα, καθώς και είδη λαϊκής τέχνης. Η νέα πτέρυγα του μουσείου περιλαμβάνει το εργαστήριο του σπιτιού, όπου βρισκόταν το ελαιουργείο, και η εσωτερική αυλή, όπου βρίσκεται πέτρινο πατητήρι, καζάνι και φούρνους. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια

Το περιτριγυρισμένο από ελαιώνες Χουμεριάκο, είναι χτισμένο πάνω σε τρείς λόφους, στην άκρη της Κοιλάδας του Μιραμπέλλου. Η παλαιά αίγλη του χωριού είναι και σήμερα αισθητή στα γεμάτα λουλούδια σπίτια και τα μαγαζιά με τη χαρακτηριστική λασιθιώτικη αρχιτεκτονική. Σήμερα στο χωριό διασώζονται 17 παλαιοί ναοί, όμως ο σημαντικότερος από αυτούς είναι η Παναγία Κουμπελίνα. Είναι ο μοναδικός ναός που διασώζεται στην ανατολική Κρήτη του τύπου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, (11ος-12ος αιώνας), ενώ ο νάρθηκάς του χρονολογείται από τον 16ο αιώνα (Ενετοκρατία). Σημαντικό μνημείο της ενετικής περιόδου είναι και η εντυπωσιακή αψιδωτή θύρα, είσοδος ενός ενετικού palazzo του 16ου- 17ου αιώνα, γνωστή με το όνομα Ρομάνα Πορτέλα, όπως και η Κρήνη του Αγίου Γεωργίου της οθωμανικής περιόδου. Στην επικράτεια του Χουμεριάκου υπάγεται το μικρό παραδοσιακό χωριό Πλατυπόδι. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου)

Χωριό, ορεινό παραδοσιακό και καταπράσινο, χτισμένο εδώ και αιώνες στις απόκρημνες πλαγιές της Δίκτης, με το βουνίσιο τοπίο να κόβει την ανάσα, το δάσος του Σελάκανου το κόσμημά του, και δύο ποτάμια να κυλούν στο πλάι του, ο Χριστός είναι ένας τόπος δέους, γαλήνης και ηρεμίας. Σύμφωνα με τους τοπικούς θρύλους τον ενδέκατο μ.Χ. αιώνα, οι πρώτοι οικιστές του Χριστού παρατηρούσαν εντυπωσιασμένοι ένα φως να λάμπει τα βράδια σε συγκεκριμένο σημείο του βουνού, κι αφού έψαξαν, βρήκαν ανάμεσα σε θάμνους μια εικόνα του Χριστού. Έκτοτε αποφάσισαν να επικοίσουν την περιοχή δίνοντας το σημερινό της όνομα. Τα γραφικά σοκάκια και καλντερίμια στο εσωτερικό του χωριού που παραμένουν αναλλοίωτα στο χρόνο προδίδουν την ιστορία του χωριού, ενώ το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής λίγο έξω από το χωριό, με την όμορφη πλατεία του, τα άφθονα νερά και τα πλατάνια του, αλλά και την ταβέρνα που λειτουργεί εκεί όλο το χρόνο είναι ένα από τα ομορφότερα σημεία του χωριού. Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος νότια του χωριού του 18ου αιώνα θεμελιώθηκε σε παλιότερο βυζαντινό ναΐσκο. Η περιήγηση στα τοπία του Χριστού κόβει την ανάσα. Οι γκρεμοί, τα φαράγγια, η σκίστρα, οι πελώριοι βράχοι, τα καρστικά τοπία αποτυπώνουν τις βίαιες μεταμορφώσεις του γεωλογικού σχηματισμού του Κρητικού τοπίου. Μια κοιλάδα παραμυθένιας ομορφιάς με το μεγαλύτερο συνεχόμενο πευκόδασος της Κρήτης. Με την εκκλησία του Αγίου Ευσταθίου και την Παναγία την Σελακανιώτισσα. Με τις πολυτελείς πετρόχτιστες επαύλεις των Χριστιωτών που επενδύουν εκεί και παραθερίζουν όλο το καλοκαίρι. Περίφημο είναι και το φαράγγι του Σελάκανου και οι διαδρομές προς τις κορυφές Αφέντης, Σπαθί και Λάζαρος της Δίκτης. Ο οικισμός του Χριστού, η γύρω περιοχή, το οροπέδιο του Σελάκανου παρουσιάζουν εξαιρετικό περιηγητικό ενδιαφέρον για όποιον θέλει να ξεφύγει από την αστική καθημερινότητα. Εξαιρετικής ομορφιάς επίσης είναι το παλιό λιθόστρωτο μονοπάτι που συνδέει το Σελάκανο με το Μεταξοχώρι. Οι φυσικές ομορφιές, οι οπτικές αντιθέσεις, του Κρητικού ορεινού τοπίου αποθεώνονται στο Χριστό Ιεράπετρας. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Ιεράπετρας)

Το χωριό βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του βουνού Τούμπα Μουτσούνας, που συναποτελεί μέρος της οροσειράς της Δίκτης. Το Ψυχρό έχει χτιστεί στο νότιο τμήμα του Οροπεδίου Λασιθίου και τα κοντινότερα χωριά σε αυτό είναι η Πλάτη και ο Μαγουλάς. Το σπήλαιο Ψυχρού, σε υψόμετρο 1.025 μέτρων, αποτελούσε κατά τους μινωικούς και αρχαίους χρόνους σημαντικό τόπο λατρείας. Έχει ταυτιστεί με το Δικταίο Άντρο, το σπήλαιο στο οποίο κατέφυγε η Ρέα για να γεννήσει τον Δία και να ξεφύγει από τον παιδοκτόνο Κρόνο. Στο πάνω κομμάτι του σπηλαίου βρισκόταν το τέμενος με τον βωμό ενώ στο κάτω τμήμα βρέθηκαν πολλά ειδώλια, αγγεία, αναθηματικοί πέλεκεις, κοσμήματα και άλλα τέχνεργα, τα οποία έχουν αναγνωριστεί ως προσφορές στους θεούς. Περίπου 400 μέτρα δυτικά του σπηλαίου έχουν βρεθεί λείψανα μεσομινωικής αγροικίας. Ο οικισμός έχει ιδιαίτερα πλούσια φύση. Στο εσωτερικό του Ψυχρού υπάρχουν ποικίλα είδη δέντρων, όπως καρυδιές, αμυγδαλιές, μηλιές, κυπαρίσσια, συκιές, αχλαδιές, βελανιδιές κ.α. ενώ δίπλα από το δημοτικό σχολείο υπάρχει ένα άλσος με πεύκα και βελανιδιές. Στην γύρω περιοχή, οι κάτοικοι παράγουν μήλα, όσπρια, αχλάδια, πατάτες, διάφορα οπωροφόρα κ.α, ενώ παράλληλα ασχολούνται με την κτηνοτροφία. Σε αυτήν την περιοχή, τον λεγόμενο λασιθιώτικο κάμπο, βρίσκονται πολλοί λασιθιώτικοι ανεμόμυλοι, είτε λειτουργικοί είτε κατεστραμμένοι. Πάνω από το χωριό βρίσκεται το σπηλαίου Ψυχρού (Δικταίον Άντρον). Σύμφωνα με την παράδοση, αλλά και λόγω πολλών λατρευτικών κειμηλίων που έχουν βρεθεί μέσα στο σπήλαιο, θεωρείται το μέρος όπου γεννήθηκε και κυρίως λατρεύτηκε ο πατέρας των Ολύμπιων Θεών, ο Δίας. Το σπήλαιο διαθέτει εκατοντάδες μικρούς και μεγάλους σταλακτίτες. Είναι από τα πλέον τουριστικά μέρη της Κρήτης και κάθε χρόνο εδώ και 60 χρόνια το επισκέπτονται δεκάδες χιλιάδες τουρίστες. Ο πολιτιστικός σύλλογος συνδιοργανώνει ήδη από την δεκαετία του 80 τους Δικταίους Αγώνες, που περιλαμβάνουν διαδρομές μέσα από το χωριό αλλά και έναν ημιμαραθώνιο που διασχίζει ολόκληρο το οροπέδιο. Στο επάνω μέρος του χωριού, κάτω από το σπήλαιο Δικταίο Άνδρον, λειτουργούν πολλαπλές επιχειρήσεις, μεταξύ άλλων και ένα πρότυπο θεματικό πάρκο, που ενισχύει ιδιαίτερα τον τουρισμό της περιοχής. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Πηγή πληροφοριών: Δήμος Αγίου Νικολάου, Δήμος Ιεράπετρας, Δήμος Οροπεδίου Λασιθίου, Βικιπαίδεια

Πηγή photo slider: commons.wikimedia.org