Γενικές Πληροφορίες για το Νομό Λασιθίου

Στο νομό Λασιθίου ανήκουν επίσης αρκετά μικρά νησάκια και βραχονησίδες καθένα εκ των οποίων έχει ιδιαίτερη φυσιογνωμία. Ξεχωρίζουν το Γαϊδουρονήσι ή αλλιώς νήσος Χρυσή, στα ανοιχτά της Ιεράπετρας με τους αμμόλοφους, τις πανέμορφες παραλίες, τους κέδρους και τα εκατομμύρια κοχύλια, οι Άγιοι Πάντες απέναντι από τον Άγιο Νικόλαο που αποτελούν καταφύγιο των κρητικών αιγάγρων (κρι-κρι) και η Σπιναλόγκα στην Ελούντα με το ενετικό οχυρό που χρησιμοποιήθηκε και ως τόπος συγκέντρωσης των Χανσενικών (λεπρών) της Κρήτης. Η Λευκή στην Ιεράπετρα είναι το μεγαλύτερο ενός συμπλέγματος από νησάκια (Μακρουλό, Στρογγυλό, Τράχηλα, Μαρμαρά). Εξίσου αξιόλογα είναι ο Άγιος Νικόλαος πολύ κοντά στο Μόχλο, με το μινωικό «αμφίδυμο» λιμένα και τον οικισμό, Άγιοι Πάντες (Άγιος Νικόλαος), Αυγό (Μίλατος), Βρυονήσι (Καλό Χωριό), Γράντες (Παλαίκαστρο), Γιανυσάδα (Σητεία), Διονυσάδες με αρχαία ευρήματα (Σητεία), Δραγονάδα (Σητεία), Ελάσα (Παλαίκαστρο), Καλυδώνας (Ελούντα), Κολοκύθα (Ελούντα), Κουφονήσι ή Λεύκη με το ρωμαϊκό θέατρο και τις αμμουδερές παραλίες (Γούδουρας), Μικρονήσι (Άγιος Νικόλαος), Παξιμάδα και Παξιμαδάκι (Σητεία), Σαβούρα και Ψείρα (Μόχλος) με το μινωικό λιμάνι-ναυτικό κέντρο, αλλά και με τον πλουσιότερο και πιο παρθένο θαλάσσιο βιότοπο στο Αιγαίο και το μοναδικό μινωικό ναυάγιο.

Η οικονομία του Λασιθίου στηρίζεται κυρίως στη γεωργία, στην κτηνοτροφία των αιγοπροβάτων και στον τουρισμό. Στο νομό Λασιθίου, όπως και σε ολόκληρη την Κρήτη, επικρατεί η ελαιοκαλλιέργεια, τα οπωροκηπευτικά, δημητριακά, σουλτανίνα, εσπεριδοειδή, χαρουπιές, κτηνοτροφικών προϊόντων κ.ά. Είναι η 6η παραγωγός περιοχή ελαιολάδου στη χώρα, η 6η στην παραγωγή πατάτας και 7η στην παραγωγή ντομάτας. Ιδιαίτερα τα φρούτα (κυρίως μήλα), πατάτες και τα λαχανικά που δίνει το οροπέδιο Λασιθίου καλύπτουν μεγάλα ποσοστό των αναγκών της χώρας. Στο νότιο τμήμα του νομού το ιδιαίτερα θερμό κλίμα βοηθάει στην παραγωγή πρώιμων κηπευτικών και μπανάνας. Η παραγωγή πρώιμων κηπευτικών (κυρίως ντομάτας) είχε αρχίσει στην περιοχή Ιεράπετρας πριν από το Β’ Παγκόσμιο πόλεμο. Από ορισμένες περιοχές (Ιεράπετρα, Σητεία, Σίσι, Μιραμπέλλο κ.α.) γίνεται συστηματική εξαγωγή πρώιμων κηπευτικών, όχι μόνο προς την Ηπειρωτική Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Άλλα εξαγόμενα προϊόντα είναι το λάδι, τα αμύγδαλα, τα χαρούπια και κυρίως η εκλεκτή σταφίδα και το κρασί που παράγεται κατ’ εξοχήν στην επαρχία Σητείας. Αναπτυγμένη είναι και η κτηνοτροφία με δυναμική παρουσία γαλακτοκομικών προϊόντων. Η μελισσοκομία που τελευταία σημειώνει συνεχή ανάπτυξη με παραγωγή που ξεπερνάει τους 750 τόνους ετησίως. Τα τελευταία χρόνια ο τουρισμός σημειώνει συνεχή ανάπτυξη, ειδικότερα στις παραθαλάσσιες περιοχές. Στο νομό υπάρχουν ελαιουργεία και λίγες μικρές βιοτεχνίες.

Τα προϊόντα του νομού Λασιθίου είναι γνωστά από τα αρχαία χρόνια. Έχουν αποσπάσει παγκόσμια βραβεία και διακρίσεις, όπως τα ελαιόλαδα της Σητείας και της Κριτσάς, που θεωρούνται τα καλύτερα στον κόσμο, τα κρασιά, το μέλι και τα παραδοσιακά γλυκά.
Στην κτηνοτροφία η ελεύθερη και πλούσια βοσκή αιγοπροβάτων στα βουνά είναι η αιτία των ονομαστών κρεάτων και των θαυμάσιων γαλακτοκομικών προϊόντων του τόπου.
Η μυζήθρα, ο ανθότυρος, το κεφαλοτύρι, το γαλοτύρι, η γραβιέρα, η φέτα, το γιαούρτι, το ξύγαλο, η ξινομυζήθρα, ο βούτυρος και άλλα εκλεκτά προϊόντα του γάλακτος είναι περιζήτητα.
Το Ξύγαλο είναι τυροκομικό προϊόν που παρασκευάζεται αποκλειστικά στη Σητεία της Κρήτης από κατσικίσιο, πρόβειο ή αιγοπρόβειο γάλα και η γεύση του είναι υπόξινη και ελαφρώς αλμυρή.
Τα εξαιρετικά λαχανικά και φρούτα του Λασιθίου, κυρίως από την Ιεράπετρα που αποκαλείται «λαχανόκηπος της Ευρώπης», καθώς μεγάλες ποσότητες από αυτά εξάγονται στο εξωτερικό.
Στο Οροπέδιο Λασιθίου παράγονται νόστιμα όσπρια και πατάτες. Στην Ιεράπετρα, Παχειά Άμμο και Σητεία καλλιεργείται η μπανάνα.
Στα καταστήματα με τα τοπικά παραδοσιακά προϊόντα θα βρείτε ακόμα κρητική ρακή, φυσικά και φυτικά προϊόντα, καλλυντικά ελαιόλαδου, μέλι, αρωματικά βότανα, μπαχαρικά, γλυκά του κουταλιού κλπ. Ονομαστά επίσης είναι τα ξυλόγλυπτα, τα υφαντά και τα κεντήματα.

Δείτε το ειδικό αφιέρωμα για τα Τοπικά Προϊόντα της Κρήτης

Στα ταβερνάκια στην παραλία της Χιόνας ξακουστή είναι η νόστιμη κακαβιά και η αστακομακαρονάδα. Στην παραλία του Κουτσουρά χοχλιούς με πλιγούρι, ντολμαδάκια γιαλαντζί, λαδερά της μαμάς, φρέσκο ψάρι και καλές τιμές. Στο παραδοσιακό χωριό Μοναστηράκι στην ομώνυμη ταβέρνα, αβγά με στάκα, μελιτζανοσαλάτα, λαντουριστό, φάβα παντρεμένη, χοχλιούς μπουμπουριστούς, ομελέτα με χόρτα, κουνέλι κρασάτο, γίγαντες και μυζηθροπιτάκια. Στο χωριό Kαπηλειό τσιγαριαστό κατσικάκι, τσιγαρίδες, σκιουφιχτά μακαρόνια με απάκι, πατάτα τηγανητή. Στο Καβούσι οματιές, αρνάκι με ασκολύμπρους, σιτάρι σπασμένο κοκκινιστό με μελιτζάνα, νεράτες μυζηθρόπιτες και ξιγκοπίταρο, ένα πιταράκι από αλεύρι χόντρου πλασμένο με νερό και αρνίσια μπόλια. Φημισμένα της περιοχής είναι επίσης τα κρητικά εδέσματα, όπως ξεροτήγανα, πατούδα και αμυγδαλωτά, σταφιδωτά και καλιτσούνια ανεβατά. Στο γραφικό ψαροχώρι του Μόχλου και στην πλάκα της Ελούντας φρέσκο ψάρι και ειδικά τσιπούρα με βότανα και αρωματικά φυτά. Στα χωριά του Οροπεδίου αρνάκι με ασκολύμπρους, γιαχνερά με χοχλιούς, κόκορα κοκκινιστό με μακαρόνια, χοιρινό (καπρικό) με πατάτες στον φούρνο και άλλες εξαιρετικές σπεσιαλιτέ, ενώ ειδική αναφορά θα πρέπει αν γίνει στα χειροποίητα γλυκά του κουταλιού, τη σοκολατόπιτα, τη μηλόπιτα και τα αφεψήματα από ντόπια βότανα και φυτά.

Πανηγύρια με αφορμή διάφορες θρησκευτικές γιορτές, σημαντικά πολιτιστικά φεστιβάλ διεξάγονται κάθε χρόνο σε ολόκληρο το νομό. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Στη Ζάκρο το πανηγύρι του Αγίου Αντωνίου στις 17 Ιανουαρίου.
• Στη Ζίρο πανηγύρι ανήμερα της γιορτής της Αγίας Παρασκευής στις 26 Ιουλίου.
• Στο Μέσα Λασιθάκι πανλασιθιωτικό πανηγύρι ανήμερα της γιορτής των Αγίων Ιατρών Αναργύρων.
• Στο Οροπέδιο το πανηγύρι του Αγίου Ιωάννη στις 29 Αυγούστου.
• Στο Πισκοπιανό και Χαμέζι τα γνωστά «καζανέματα», παρασκευή ρακής που συνοδεύεται πάντα από νόστιμους μεζέδες και παραδοσιακό κρητικό γλέντι.
• Στο Σελινάρι πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου ή τη Δευτέρα του Πάσχα αν πέφτει μέσα στη Σαρακοστή.
• Στη Τζερμιάδο η γιορτή της πατάτας στα τέλη Αυγούστου, η οποία και μαγειρεύεται με δεκάδες τρόπους και σερβίρεται πάντα με συνοδεία τοπικής ρακής και ντόπιου κρασιού.
• Στον Άγιο Νικόλαο κάθε καλοκαίρι οι πολιτιστικές εκδηλώσεις «Μιράμπελλο».
• Στη Σητεία κάθε καλοκαίρι το πολιτιστικό φεστιβάλ «Κορνάρεια».
• Στην Ιεράπετρα κάθε καλοκαίρι το πολιτιστικό φεστιβάλ «Κύρβεια».

Ο νομός Λασιθίου αποτελεί μία εξαιρετική επιλογή για τους λάτρεις του εναλλακτικού τουρισμού για φυσιολατρικές διαδρομές, θρησκευτικό τουρισμό, ιστορικές και αρχαιολογικές αναζητήσεις και για όσους αρέσκονται στην περιπέτεια και στις ποικίλες δραστηριότητες.

• Πεζοπορίες με μοναδικές διαδρομές σε μέρη φυσικού κάλους και σπάνιες εικόνες από την πλούσια κρητική φύση.
• Ποδηλασία με θέα τη θάλασσα αλλά και δύσκολες πορείες σε κακοτράχαλα εδάφη που απαιτούν σκληρή αντοχή.
• Θαλάσσια σπορ – Καταδύσεις σε παραθαλάσσιες περιοχές.
• Ορειβασία στα πανέμορφα οροπέδια, αναρρίχηση στους επιβλητικούς βράχους του νομού.

Ο νομός Λασιθίου διαθέτει εξαιρετικές τουριστικές υποδομές, ενώ τα παραθεριστικά θέρετρά του έχουν αποκτήσει παγκόσμια φήμη με μεγάλη ποιότητα σε ξενοδοχειακές υποδομές με συγκέντρωση πολυτελών ξενοδοχείων αλλά και μικρότερες ξενοδοχειακές μονάδες, διαμερίσματα, δωμάτια και βίλες-κατοικίες όπου τα τελευταία χρόνια γνωρίζει σημαντική ανάπτυξη. Υπάρχουν πολλά παραδοσιακά ξενοδοχεία και ξενώνες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσαρμοσμένα στο φυσικό περιβάλλον και στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Κρητικής υπαίθρου.

Αεροπορικώς: Ο νομός Λασιθίου διαθέτει δικό του αεροδρόμιο στη Σητεία και συνδέεται με πτήσεις από Αθήνα, αλλά και από άλλα μέρη και νησιά της χώρας.

Ακτοπλοϊκώς: Καθημερινά πραγματοποιούνται δρομολόγια από τον Πειραιά για το λιμάνι του Αγίου Νικολάου και της Σητείας. Τους καλοκαιρινούς μήνες η Σητεία και ο Άγιος Νικόλαος συνδέονται με τα Δωδεκάνησα και τις Κυκλάδες. Από τον Πειραιά, τη Μήλο και την Σαντορίνη το ίδιο καράβι που πάει για Ηράκλειο συνεχίζει και για Σητεία οπότε υπάρχει μια επιπλέον επιλογή.

Λεωφορεία: Τα ΚΤΕΛ Ηρακλείου – Λασιθίου Α.Ε καλύπτουν όλους τους βασικούς άξονες της Κρήτης με καθημερινά και τακτικά δρομολόγια.

Οδικό Δίκτυο: Ο νομός Λασιθίου έχει πυκνό οδικό δίκτυο στο οποίο περιλαμβάνεται και ο Βόρειος Οδικός Άξονας που είναι μέρος του Διευρωπαϊκού Οδικού Δικτύου.

Η ονομασία «Λασίθι» είναι ενετική (Lascito), όπως και τόσες άλλες της Κρήτης, απλά αρχικά με το όνομα Λασίθι (LASCITO CAMPO και LASSITI CAMPAGNA, CAMPUS DI LASSITHI κ.α) καλούνταν μόνο ο κάμπος του οροπεδίου της Δίκτης που σήμερα λέγεται Οροπέδιο Λασιθίου και από εκεί μετά προήλθαν οι ονομασίες: Επαρχία Λασιθίου, Νομός Λασιθίου και Δήμος Λασιθίου. Ο νομός Λασιθίου είναι ο μόνος από τους σημερινούς νομούς της Κρήτης που το όνομά του δεν είναι σχετικό με το όνομα της πρωτεύουσάς του, αλλά με αυτό μιας από τις επαρχίες του. Ο νομός Λασιθίου επί Ενετών δεν υπήρχε αλλά δημιουργήθηκε επί τουρκοκρατίας με τον καλούμενο οργανικό νόμου του 1868, ο οποίος εκδόθηκε μετά από την ιστορική μάχη στη Μάχη Λασιθίου το 1867.

Σύμφωνα με τη μυθολογία στο Δικταίο Άντρο του Οροπεδίου γεννήθηκε ο πατέρας των θεών ο «Δίας».

Ευρήματα πιστοποιούν πως η περιοχή κατοικήθηκε από τα νεολιθικά κιόλας χρόνια. Το 2700 π.Χ. στο Λασίθι εγκαταστάθηκαν φυλές από την Αφρική και την Ασία. Ακολούθησε η δημιουργία και η ακμή του μινωικού πολιτισμού – ακμή που κράτησε μέχρι και την καταστροφή του το 1700 π.Χ. Το ανάκτορο της Ζάκρου, οι οικισμοί του Μόχλου και του Παλαίκαστρου επιβεβαιώνουν την άνθηση του νομού στη Μινωική Εποχή, όπου οικοδομούνται ανάκτορα, οικισμοί και μεγάλα παλάτια. Τον 11ο αιώνα (1.100 -1.101 π.Χ.) εισβάλλουν οι Δωριείς. Κατά τους Κλασσικούς και Ελληνιστικούς Χρόνους (500-67 π.Χ.) διαφωνίες μεταξύ των πόλεων οδήγησαν σε καταστροφικούς πολέμους. Το 66 π.Χ. κατακτήθηκε από τους Ρωμαίους. Το 395 γίνεται επαρχία της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Το 824 κατακτήθηκε από τους Σαρακηνούς. Το 961 απελευθερώθηκε με τη βοήθεια του Νικηφόρου Φωκά και ακολουθεί η περίοδος της Ενετοκρατίας. Το 1645 υποδουλώνεται στην Τουρκία μέχρι το 1898. Είναι γνωστό πως το οροπέδιο Λασιθίου αποτέλεσε πυρήνα της επανάστασης του 1866 για την ανατολική Κρήτη με αιματηρές συγκρούσεις με τους Τούρκους. Το 1913 ενώνεται όλο το νησί με την Ελλάδα. Στον B΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι κάτοικοι του νομού Λασιθίου αντιστάθηκαν επίσης με τόλμη και πάθος στα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, γράφοντας το δικό τους έπος, στοιχείο που μαρτυρούν τα ιστορικά μνημεία που θα συναντήσει κανείς κατά την περιήγησή του στο νομό.