Χωριά στο Νομό Ηρακλείου

Πόλεις & Χωριά στο Νομό Ηρακλείου

To Αβδού στο Ηράκλειο βρίσκεται στο νομό Ηρακλείου Κρήτης, χτισμένο στην κοιλάδα του ποταμού Αποσελέμη, στους πρόποδες της Σελένας. Είναι χαρακτηρισμένο ως αγροτικός ορεινός οικισμός και βρίσκεται στη μέση του καταπράσινου κάμπου της Λαγκάδας. Το πανέμορφο γραφικό χωριό Αβδού βρίσκεται στην ενδοχώρα του Δήμου Χερσονήσου, στους πρόποδες του όρους Σελένα και σε υψόμετρο 230 μέτρα. Χωριό με αξιόλογα, ιστορικά μνημεία βυζαντινής τέχνης. Βυζαντινές και μεταβυζαντινές εκκλησίες βρίσκονται διάσπαρτες στην περιοχή και αποτελούν ανεκτίμητης αξίας μνημεία πολιτιστικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς. (δείτε περισσότερα)

Η Αγία Ειρήνη βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του νομού Ηρακλείου, σε λοφώδη τοποθεσία στις βόρειες απολήξεις του Γιούχτα, πάνω στο δρόμο προς Κνωσό και Αρχάνες, σε υψόμετρο 150 μέτρα. Αξιοθέατα του χωριού είναι η Καμάρα, γέφυρα μεταφοράς νερού, κατασκευασμένη μεταξύ 1831-41 από τους Αιγυπτίους, κατά τη διάρκεια της αιγυπτιακής κατοχής του νησιού που βρίσκεται στον οικισμό Σπήλια και το εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης στα ανατολικά του χωριού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Αγία Ειρήνη είναι ορεινός οικισμός στο δυτικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται σε ορεινή τοποθεσία που δεσπόζει στο μικρό ρέμα του Γαζανού, στις δυτικές απολήξεις του Ψηλορείτη και σε μέσο υψόμετρο 630 μέτρα. Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1971. Στο χωριό βρίσκεται η Μονή Αγίας Ειρήνης ένα μεγάλο γυναικείο μοναστήρι από τα ακμαιότερα της Κρήτης. Πιθανόν, χτίστηκε κατά το 14ο – 15ο αιώνα, παρόλο που πρωτοαναφέρεται σε έγγραφα του ύστερου 16ου αιώνα. Στα τέλη του 16ου αιώνα και στην αρχή του 17ου αιώνα ανήκε στο φέουδο της οικογένειας Mudazzo. Ελάχιστα είναι τα έγγραφα για την ιστορία της μονής, πιθανώς επειδή καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1822. Το καθολικό είναι δίκλιτο, αφιερωμένο στην Αγία Ειρήνη και την Κοίμηση της Θεοτόκου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Αγία Πελαγία είναι παραθαλάσσιος οικισμός στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται στον δυτικό μυχό του φερώνυμου όρμου, κοντά στο αρχαίο ακρωτήρι Δίον. Στην αρχαιότητα η περιοχή ήταν γνωστή ως Πάνορμος. Ανασκαφές δίπλα από το σπήλαιο της Εύρεσης, έφεραν στο φως μινωικά και ελληνιστικά κατάλοιπα, μεταξύ των οποίων μεγάλο ορθογώνιο οικοδόμημα του 4ου αιώνα π.Χ., το Πρυτανείο-Ανδρείο. Ο αρχαιολόγος Στυλιανός Αλεξίου, ταυτίζει την Αγία Πελαγία με την αρχαία Απολλωνία, σύμφωνα με τα ευρήματα. Ήταν από τα σημαντικότερα λιμάνια της Κρήτης κατά την Ενετική περίοδο. Αργότερα οι Οθωμανοί έκτισαν εδώ κι ένα φρούριο, ίχνη του οποίου δεν υπάρχουν σήμερα. Οι Οθωμανοί είχαν ονομάσει τον όρμο της Αγίας Πελαγίας ως Τσανάκ Λιμάνι, επειδή η λεκάνη του θυμίζει πιάτο (τσανάκ= πιάτο). Εδώ άραζε και το θρυλικό πλοίο Αρκάδι κατά την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης, για να παρέχει πολεμοφόδια στους επαναστάτες. Η Αγία Πελαγία, στις αρχές του 20ού αιώνα εξυπηρετούσε την Αχλάδα ως επίνειό της. Σήμερα, είναι από τα πλέον πολυσύχναστα τουριστικά θέρετρα του νομού Ηρακλείου με σημαντική ξενοδοχειακή υποδομή. Αξιοθέατα της Αγίας Πελαγίας είναι:

• Οι υστερομινωικοί τάφοι στη θέση «Κλαδιστός»
• Το μικρό σπήλαιο της Εύρεσης και το εικονοστάσι της Αγίας Πελαγίας στο βόρειο κομμάτι της παραλίας
• Το εκκλησάκι της Αγίας Πελαγίας, σε βραχώδη τοποθεσία δίπλα στη θάλασσα
• Η εκτεταμένη αλλά μικρή σε πλάτος παραλία του χωριού, με χοντρή άμμο και γαλαζωπά νερά
• Οι παραλίες «Ψαρομούρα», «Φυλακές» και «Γλυφάδα» κοντά στην κεντρική παραλία (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Άγιες Παρασκιές (και Αγιές Παρασκιές) είναι χτισμένες σε πανοραμικό ύψωμα, κοντά στο Καστέλλι Πεδιάδας. Η ονομασία τους οφείλεται στις πολλές εκκλησίες που υπήρξαν εκεί και ήταν αφιερωμένες στην Αγία Παρασκευή. Στο χωριό διασώζονται τα ερείπια πέντε ναών, που είναι αφιερωμένοι στην Αγία. Οι δυο από αυτούς βρίσκονται μέσα στις Άγιες Παρασκιές. Σημαντικοί ναοί είναι επίσης ο Άγιος Γεώργιος και η εκκλησία της Αγίας Ζώνης, με παλιές τοιχογραφίες. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η γεωργία (αμπέλια, σταφίδες, ελιές). Στα τέλη του 16ου αιώνα το χωριό αναφέρεται ως Επάνω Άγιες Παρασκιές και Κάτω Άγιες Παρασκιές. Η γειτνίαση του χωριού με τη Μονή Αγκαράθου είχε ωφελιμότατη επίδραση στην πνευματική ανάπτυξη των κατοίκων. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Άγιοι Δέκα είναι χωριό χτισμένο σε κατάφυτο ύψωμα με θαυμάσια θέα ανάμεσα σε ελαιώνες, στη βόρεια πλευρά της πεδιάδας της Μεσσαράς, πάνω σε ερείπια της αρχαίας Γόρτυνας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 170 μέτρων. Πιθανολογείται ότι εκεί βρισκόταν το νεκροταφείο της Γόρτυνας. Άλλωστε, πολλά από τα σπίτια του χωριού έχουν χτιστεί με οικοδομικό υλικό από τα ερείπια της αρχαίας πόλης. Στο Μικρό Μουσείο της Γόρτυνας εκθέτονται ευρήματα της περιοχής. Στην Κέρκυρα υπάρχει αντίστοιχο χωριό Άγιοι Δέκα, οι κάτοικοι του οποίου θεωρούνται πρόσφυγες από τους Αγίους Δέκα της Κρήτης, οι οποίοι εκδιώχθηκαν από τους Άραβες Αγαρηνούς. Στα νοτιοδυτικά του χωριού βρίσκεται το Φυλακείον, όπου φυλάσσονται αγάλματα, επιγραφές και γλυπτά ευρήματα από την αρχαία Γόρτυνα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Βασίλειος είναι χτισμένος σε υψόμετρο 550 μέτρων, στο λόφο που σχηματίζεται ανάμεσα σε δύο κοιλάδες που διαρρέονται η μία από τον Κρυγιό ποταμό και η άλλη από τον Πλατύακο. Τα δύο ποτάμια μαζί και με άλλους χείμαρρους της περιοχής ενώνονται σε κάποιο σημείο και συνεχίζουν μετά την πορεία τους μέσω του φαραγγιού της Άρβης. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια, τη μπανανοκαλλιέργεια και την καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών. Η ονομασία του οικισμού οφείλεται στην αρχαία εκκλησία του Αγίου Βασιλείου. Σημαντικός είναι ο διμάρτυρος ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και του Αγίου Στυλιανού, ο οποίος βρίσκεται στη μέση περίπου του χωριού. Άλλοι ναοί είναι της Αγίας Φωτεινής και της Αγίας Λουκίας, οι οποίοι είναι βυζαντινής προέλευσης με τοιχογραφίες. Άξια αναφοράς μέρη στον Άγιο Βασίλειο, είναι:

• τα Χάλαυρα. Πρόκειται για ένα τεράστιο βράχο λίγο έξω από το χωριό, που είναι γεμάτος μικρές σπηλιές οι οποίες δημιουργήθηκαν τα παλαιότερα χρόνια από τους κατοίκους, για την εξόρυξη οικοδομικού υλικού (τσάχαλη) με την ιδιότητα του τσιμέντου. Σήμερα ο βράχος, μετά από ενέργειες του Πολιτιστικού Συλλόγου και του Συνεταιρισμού, φωτίζεται και δίνει μια εικόνα φαντασμαγορική στην περιοχή.
• η Μέσα Βρύση. Είναι η γνωστότερη και μεγαλύτερη πηγή της περιοχής. Ανάμεσα σε τεράστια πλατάνια και μυρτιές η Μέσα Βρύση είναι τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Βρίσκεται στη βόρεια είσοδο του χωριού, και αποτελεί σημείο όπου οι κάτοικοι και οι επισκέπτες μπορούν να δροσιστούν και να ηρεμήσουν. Τα παλαιότερα χρόνια ύδρευε μεγάλο μέρος του χωριού.
• το Μελισούρι. Βρίσκεται 500μ βόρεια του χωριού, κάτω από το δρόμο Βιάννος-Ιεράπετρα. Περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και σημαντική πηγή για την ύδρευση και την άρδευση του χωριού.
• η Λυγιά. Είναι μια πανέμορφη κοιλάδα, σε υψόμετρο 460μ, κατάφυτη από Ελιές και Λυγαριές (απ’ όπου πήρε και το όνομα η περιοχή). Στη νότια πλευρά, στην κορυφή του βουνού της Λυγιάς είναι κτισμένη η εκκλησία της Παναγίας και ανατολικά της εκκλησίας δεσπόζει το μνημείο των εκτελεσθέντων πατριωτών το Σεπτέμβρη του 1943. Η θέα από την αυλή της εκκλησίας είναι υπέροχη, προς την πανέμορφη Άρβη και το απέραντο γαλάζιο του Λυβικού πελάγους. Στα δυτικά βρίσκεται το φαράγγι της Άρβης και νότια στους πρόποδες του βουνού η ιστορική Μονή του Αγίου Αντωνίου. Βόρεια της Λυγιάς βρίσκεται το βουνό της Βίγλας (670μ), με αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Στη Λυγιά υπάρχουν πολλές παλιές αγροικίες (μετόχια), για την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων, που είναι κτίσματα ειδικής αρχιτεκτονικής. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Βασίλειος Πεδιάδας είναι ημιορεινό χωριό σε υψόμετρο 347 μέτρα. Βρίσκεται στις υπώρειες του υψώματος Κεφάλα σε ωραία τοποθεσία με πανοραμική θέα. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκαλλιέργεια. Στο χωριό υπάρχουν πολλές εκκλησίες καθώς και η Ιερά Μονή Σπηλιώτισσας ιδιοκτησία της Μονής του όρους Σινά. Σε ενετικές πηγές ο Άγιος Βασίλειος αναφέρεται ως S. Baseggio. Δίπλα από τον καινούριο ναό του Αγίου Βασιλείου βρίσκεται ο πρώτος ναός και πιο μικρός από τον οποίο πιθανότατα έχει πάρει την ονομασία το χωριό. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Βλάσιος ή Άγιος Βλάσης είναι προάστιο της πόλης του Ηρακλείου σε υψόμετρο 260 μέτρων, στους βορειοδυτικούς πρόποδες του όρους Γιούχτας. Στην περιοχή εξασκείται η αμπελουργία, με την παραγωγή σουλτανίνας σταφίδας και επιτραπέζιων στραφυλιών. Γύρω από τον κεντρικό ναό του χωριού σώζονται αρχιτεκτονικά μέλη τα οποία πιθανότατα προέρχονται από παλαιότερο ναό των βυζαντινών χρόνων, ίσως της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Το 1821 (=έτος εγίρας 1237) ο Μουσταφά Μπέι ίδρυσε στον Άγιο Βλάση (τότε Μαγαραλί Κιόι) τεκέ των Μπεκτασήδων στο σπίτι του, το οποίο βρισκόταν στο δυτικό άκρο του χωριού. Ο Μουσταφά Μπέι, ο οποίος ίδρυσε άλλους δύο τεκέδες, ένα στο Ρέθυμνο και ένα στα Χανιά, συντηρούσε τον τεκέ επί 35 χρόνια, μέχρι το θάνατό του το 1855/56. Τάφηκε σε τουρμπέ κοντά στο χωριό. Επικεφαλής του τεκέ ανέλαβε τότε ο γιος του, Αλί Μπαμπά, που είχε λάβει τον τίτλο του ντεντέ, ο οποίος πρόσθεσε ένα ακόμη όροφο. Πέθανε το 1869/1870 και τον διαδέχθηκε ο γιος του Μουσταφά Μπαμπά. Με το θάνατο του Μουσταφά Μπαμπά το 1918, ο τεκές σταμάτησε να λειτουργεί και έκλεισε το 1924, με την ανταλλαγή πληθυσμών. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Δημήτριος είναι ημιορεινός οικισμός στο νοτιοανατολικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται στις νοτιοδυτικές απολήξεις της Δίκτης, ΝΑ. του Άνω Βιάννου και σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 300 μέτρων. Αξιοθέατα του χωριού είναι η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στο βορειοδυτικό τμήμα του οικισμού. Το εκκλησάκι της Παναγιάς Κεραλιμενιώτισσας, ανατολικά του οικισμού και το μικρό φαράγγι της Παναγιάς, βορειοανατολικά του οικισμού. Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1961. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Δημήτριος είναι ημιορεινός οικισμός στο βορειοδυτικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται κοντά στον όρμο Ροδιάς, σε υψόμετρο 160 μέτρων. Αξιοθέατα του χωριού είναι η Μονή Παναγίας (Ροδιάς), στο νοτιοανατολικό τμήμα του οικισμού και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, νοτιοανατολικά του οικισμού. Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 2001. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Θωμάς έχει άφθονα νερά και πολλά περιβόλια με οπωροκηπευτικά. Η γεωλογική σύσταση του τόπου με τους απόκρημνους ψηλούς βράχους δίνει στο τοπίο ιδιότυπη όψη. Στην περιοχή του χωριού υπάρχουν πολλά λαξευτά σπήλαια και αρχαίοι τάφοι. Σε ένα τέτοιο σπήλαιο μεταξύ Αγίου Θωμά και του οικισμού Αρδάχθια υπάρχει ο Ναός της Κεράς Σπηλιώτισσας, όπου κατά την παράδοση υπήρχε θέατρο και αρχαίος βωμός. Στον Άγιο Θωμά καθεδρικός ναός είναι ο ομώνυμος, παλαιό κτίσμα τύπου βασιλικής με κυλινδρικό τρούλο. Στο βάθος της κοιλάδας, στη θέση Μουζουράς, βρίσκεται το ξωκλήσι της Παναγίας Καρδιώτισσας, όπου βρέθηκε εικόνα της Παναγίας, το 1912. Δίπλα στο χωριό υπάρχει επίσης η εκκλησία της Κεράς Μελισσανής, της Αγίας Παρασκευής και του Αγίου Πνεύματος στα ερείπια του χωριού Αξέντι, κατοικούμενο από τους πιο πολεμοχαρείς Τούρκους, οι οποίοι παρά τον αιμοβόρο χαρακτήρα τους διατήρησαν την εκκλησία του χωριού τους. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Ιωάννης είναι οικισμός στο νοτιοδυτικό τμήμα του νομού Ηρακλείου, στην πεδιάδα της Μεσαράς. Βρίσκεται στη νότια όχθη του Γεροπόταμου και δίπλα στη Φαιστό, της οποίας αποτελεί τον πλησιέστερο οικισμό, σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 45 μέτρων. Αξιοθέατα του χωριού είναι ο σημαντικότατος αρχαιολογικός χώρος της Φαιστού, της δεύτερης σημαντικότερης μινωικής πόλης μετά την Κνωσσό. Εδώ, βρέθηκε στο «Αρχείο» ο περίφημος πήλινος Δίσκος της Φαιστού, με ιερογλυφικά σημεία (τελευταία περίοδος του «Πρώτου Ανακτόρου») και το Μνημείο «Μηνά Γιαννακάκη», πεσόντος κατά την εισβολή των Τούρκων στην Κύπρο, στη δυτική είσοδο του οικισμού. Ο οικισμός αναγνωρίστηκε το 1925. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Άγιος Κύριλλος βρίσκεται σε υψόμετρο 420 μέτρων. Τα κυριότερα προϊόντα που παράγονται στο χωριό είναι το λάδι, τα πρώιμα κηπευτικά και τα κτηνοτροφικά φυτά. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο κύριος ναός του χωριού, αφιερωμένος στον Άγιο Κύριλλο, ο οποίος, σύμφωνα με την παράδοση, χτίστηκε στα ερείπια παλαιότερου ναού, όπως και ο μικρός ναός του Αγίου Θεοδώρου που έχει τοιχογραφίες. Το χωριό είναι στενά συνδεδεμένο με τον Άγιο Κύριλλο, ο οποίος πιθανότατα μαρτύρησε εκεί το 299 και από αυτό το γεγονός έλαβε το όνομά του. Ο Άγιος Κύριλλος αναφέρεται ότι χειροτονήθηκε Επίσκοπος της πόλης σε ηλικία 68 ετών και διακρίθηκε για τις πράξεις και την πίστη του. Στον ίδιο χώρο ενταφιάστηκε και ο επίσκοπος Γορτύνης Ευμένιος. Το 1583 το χωριό αναγράφεται με τη λατινική ονομασία S. Chirlo. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Είναι χτισμένος στην κορυφή δύο λόφων. Διακρίνεται για την πολύ ενδιαφέρουσα πολεοδομική του συγκρότηση και την εξαιρετικών δειγμάτων παραδοσιακή αρχιτεκτονική του.  Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και παράγουν σταφίδα και κρασί. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα αποτελεί το ρολόι του σχολείου που διακρίνεται απ’ ολόκληρη την επαρχία Μαλεβιζίου. Σε περίοπτη θέση βρίσκεται ο καθεδρικός ναός του Αγίου Μύρωνα, ο οποίος έδωσε και το όνομά του στο χωριό. Μέσα στο ναό βρίσκεται ο τάφος του Αγίου όπως και τα λείψανά του μέσα σε πολυτελή λειψανοθήκη. Στα δυτικά και κάτω από το ναό βρίσκεται η σκήτη όπου μόνασε ο Άγιος, η οποία μετατράπηκε σε παρεκκλήσι. Στις 8 Αυγούστου, ημέρα εορτασμού του Αγίου, γίνεται μεγάλο πανηγύρι. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Δεκαπέντε χιλιόμετρα από το Ηράκλειο και προς το νότο, στους πρόποδες του Γιούχτα με θέα προς τη θάλασσα και τις οροσειρές του Ψηλορείτη, βρίσκεται το χωριό Άγιος Σύλλας. Λόγω αυτής της χωροταξικής του θέσης , αλλά και του σθένους και ηρωισμού των κατοίκων του, επιλέχθηκε ως ο τόπος όπου πάρθηκε ο όρκος της πρώτης ενωμένης Εθνικής Αντίστασης κατά των κατακτητών Γερμανών σε ολόκληρη την Ευρώπη (σπήλαιο Χαμαμουτζή). Στη γύρω περιοχή δόθηκαν μάχες με το χωριό να θρηνεί πολλούς άνδρες στη νεότερη ιστορία. Το όνομα του χωριού οφείλεται στο Άγιο Σύλλα που είναι και προστάτης του. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Δυτικά από την Τύλισο βρίσκεται το γραφικό χωριό Αηδονοχώρι. Ο οικισμός βρίσκεται σε υψόμετρο 565 μέτρων μέσα σε εξαιρετικά αξιόλογο περιβάλλον, με δασικές εκτάσεις και πρινοδάσος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Στο Αηδονοχώρι μπορείτε να δείτε το εντυπωσιακό Δημοτικό Σχολείο, χτισμένο το 1900. Στη θέση Αρμανώγια υπάρχουν ίχνη ελληνιστικής περιόδου, ενώ στις περιοχές Τροχαλιάδες και Χαντάκου τα ερείπια των κτισμάτων που υπάρχουν προδίδουν τη ζωή των Μινωιτών της περιοχής. Στην περιοχή Σώπατα μια τεράστια ολοστρόγγυλη πέτρα μας δείχνει τον τόπο θυσιών, την περίοδο της ειδωλολατρίας. Κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Το Αλάγνι βρίσκεται στο δρόμο Ηράκλειο – Αρκαλοχώρι και τους ανατολικούς πρόποδες του υψώματος Μεγάλη Κορυφή. Η περιοχή έχει μερικές βυζαντινές εκκλησίες. Οι κάτοικοι ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τη γεωργία και ειδικότερα με την παραγωγή λαδιού και κρασιού. Η εκκλησία του Αγίου Βλάσση είναι κοντά στη μεγάλη εκκλησία στο τέλος του χωριού κι έχει τοιχογραφίες. Επίσης, αξιόλογοι ναοί είναι και ο ναός του Σωτήρος, όπως και του Αγίου Γεωργίου, επίσης με τοιχογραφίες. Στην περιοχή Ρούμα βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας στο Ρούμα, όπου βρέθηκαν, στη διάρκεια εργασιών για την αναστήλωσή της, διάφορα παλαιά σκεύη. Άλλη μια εκκλησία αφιερωμένη στη Παναγία έχει ιστορική και θρησκευτική αξία στην νότια άκρη του χωριού. Η ονομασία του χωριού πιθανότατα προήλθε από τη νύμφη Αλαγονία, κόρη του Δία και της Ευρώπης, της οποίας ο ναός βρισκόταν στο ύψωμα Θόλοι, όπου σώζονται, όπως λένε, τα ερείπιά του. Επίσης, στο Αλάγνι εντοπίστηκαν τα ερείπια μινωικής αγροικίας. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Αμιράς (ή τα Αμιρά) βρίσκεται στις νότιες πλαγιές του όρους Δίκτη σε ένα καταπράσινο πλαίσιο από ελαιώνες και οπωροφόρα δένδρα και σε υψόμετρο 680 μέτρων. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στη γεωργία και ειδικότερα στην καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών. Παράγεται κυρίως λάδι. Κύριοι ναοί του χωριού είναι του Μιχαήλ Αρχάγγελου, ο Άγιος Νικόλαος όπου βρίσκεται και το κοιμητήριο, όπως επίσης και ο Άγιος Γεώργιος, ενώ υπάρχουν επίσης και άλλοι ναοί και ξωκλήσια. Η ονομασία του χωριού προέρχεται από την αραβική γλώσσα και πιθανότατα χτίστηκε κατά την Αραβοκρατία, κτίσμα ίσως κάποιου αμιρά της Κρήτης. Την περίοδο εκείνη ο ανώτερος διοικητής της Κρήτης ονομαζόταν αμιράς ή εμίρης (από το αραβικό amir ή emir, δηλ. άρχοντας, αφέντης). Το Σεπτέμβριο του 1943 το χωριό αποτέλεσε θέατρο σφαγής 117 ανδρών κατοίκων του, από τα ναζιστικά στρατεύματα κατοχής. Η εκτέλεση των ανδρών έγινε στη θέση Αμπέλια, σε αντίποινα για την πανωλεθρία που υπέστησαν οι Ναζί στην περιοχή της Κάτω Σύμης, όπου σκοτώθηκαν 84 Γερμανοί. Στη θέση Σελί έχει ανεγερθεί Πανεπαρχιακό Ηρώο κοντά στον Αμιρά και κάθε χρόνο τελείται μνημόσυνο για τα θύματα της σφαγής. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Αμουργέλλες είναι χτισμένες σε υψόμετρο 440 μέτρα στις δυτικές υπώρειες του υψώματος Αμυγδαλοκέφαλο. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία παράγοντας ελαιόλαδο και σταφίδα. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου. Επίσης διαθέτει ένα μεγάλο φράγμα για τις ανάγκες του χωριού. Το φράγμα των Αμουργελλών βρίσκεται σε υψόμετρο 300 μέτρων και έχει έκταση 150 στρεμμάτων και αποτελεί ένα από τα μεγάλα φράγματα της περιοχής του Αρκαλοχωρίου. Περιβάλλεται από πυκνούς ελαιώνες και η θέα στους τριγύρω λόγους είναι μοναδική. Περιμετρικά της λίμνης έχουν τοποθετηθεί παγκάκια, παρατηρητήρια πουλιών και κιόσκια. Επίσης φιλοξενεί δεκάδες είδη πτηνών, ιδιαίτερα το φθινόπωρο και την άνοιξη. Στην περιοχή του χωριού στο ύψωμα Πετροκέφαλο σώζονται ερείπια φρουρίου από άγνωστη εποχή. Στις 20 Αυγούστου του 1823 οι Τούρκοι κέρδισαν σε μάχη τους Κρήτες. Σκοτώθηκαν 600 Τούρκοι και 150 Κρήτες. Το χωριό κατοικούνταν μόνο από Τούρκους. Το 1881 αναφέρονται 128 κάτοικοι, μόνο Τούρκοι. Οι περισσότεροι από τους σημερινούς κατοίκους είναι απόγονοι Ελλήνων προσφύγων από την Καππαδοκία και τη Σμύρνη. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Αμπελούζος βρίσκεται στις νότιες προσβάσεις του Ψηλορείτη, κοντά στη Γεωργική Σχολή της Μεσαράς. Κύρια προϊόντα του είναι το ελαιόλαδο, η σταφίδα, τα σιτηρά και τα φρούτα. Ο κεντρικός ναός είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Το χωριό βρίσκεται στην περιοχή της αρχαίας Γόρτυνας, όπου έχουν βρεθεί αγάλματα και λοιπά αρχαιολογικά αντικείμενα. Εδώ ανακαλύφθηκε το 1860 άγαλμα Μινωταύρου, το οποίο αγόρασε έπειτα από εντολή της αγγλικής πρεσβείας ο τότε πρόξενος της Αγγλίας Λυσ. Καλοκαιρινός και σήμερα βρίσκεται στην Αγγλία. Στην περιοχή του Αμπελούζου υπάρχει ένα λαβυρινθώδες λατομείο της αρχαίας Γόρτυνας. Μερικοί συγγραφείς πίστεψαν ότι είναι ο Λαβύρινθος, εντός του οποίου ήταν κλεισμένος ο Μινώταυρος. Είναι πράγματι λατομείο με δαιδαλώδεις υπόγειες σήραγγες. Οι πλάκες της περίφημης επιγραφής της Γόρτυνας, το οικοδομικό υλικό του ναού του Αγίου Τίτου και των άλλων οικοδομημάτων προέρχονται από το λατομείο αυτό. Πολλοί συγγραφείς που επισκέφθηκαν το λατομείο παλαιότερα, όπως ο Tournefort, o Cockerel, o Sieber, ο Spratt και άλλοι το περιγράφουν λεπτομερώς. Στα τοιχώματα των διαδρόμων υπάρχει τοιχοζωγραφική και χρονολογίες εκείνων που επισκέφτηκαν το λατομείο. Αναφέρονται χρονολογίες του 1495, 1560 κλπ. Στην περιοχή του Αμπελούζου υπάρχουν πολύ παλαιοί ελαιώνες με πανύψηλα ελαιόδεντρα από την εποχή της Βενετοκρατίας και για το λόγο αυτό λέγονται φράγκικες ελιές. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Ανάληψη βρίσκεται ανατολικά από την πόλη του Ηρακλείου. Είναι χτισμένη σε μια όμορφη παραθαλάσσια, τουριστική περιοχή που διατηρεί αρκετά παραδοσιακά στοιχεία. Το όνομα του χωριού προέρχεται από την ομώνυμη εκκλησία της Ανάληψης του Χριστού. Η περιοχή της Ανάληψης αναπτύχθηκε αρχικά κατά την Τουρκοκρατία. Ο οικισμός μέχρι το 1981 ονομαζότανε Σβούρου Μετόχι, από τον Οθωμανό τσιφλικά Σβούρο. Μετά την αποχώρηση των Οθωμανών από την Κρήτη, η Ανάληψη κατοικήθηκε από βοσκούς του Αγίου Γεωργίου που βρίσκεται στο Οροπέδιο Λασιθίου, οι οποίοι χρειάζονταν ένα θερμότερο μέρος για να ξεχειμωνιάσουν και για να βοσκήσουν τα ζώα τους όταν το Οροπέδιο ήταν καλυμμένο με χιόνι. Η περιοχή άρχισε να μεγαλώνει καθώς όλο και περισσότεροι χωρικοί από το Οροπέδιο Λασιθίου μετακινήθηκαν στην περιοχή και έχτισαν σπίτια. Η Ανάληψη διαφέρει από τα γειτονικά παραθαλάσσια θέρετρα γιατί η τουριστική ανάπτυξη της άρχισε πολύ αργότερα στην περιοχή. Έτσι ο επισκέπτης βρίσκεται σε ένα καταπράσινο χωριό της Κρήτης με σπίτια και όμορφους κήπους που εναλλάσσονται με τα χωράφια και τους ελαιώνες. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Ανισσαράς είναι παραθαλάσσιο χωριό στο βορειοανατολικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται στην ευρύτερη τουριστική περιοχή της Χερσονήσου, πάνω στο ακρωτήριο Χερσονήσου και την αρχή του κόλπου Μαλίων. Παλαιότερα, η περιοχή ήταν καθαρά γεωργική, με εύφορο έδαφος, πυκνή βλάστηση και αρκετά πηγάδια. Οι κάτοικοι από τα γύρω χωριά καλλιεργούσαν τη γη και η περιοχή ήταν ονομαστή για τα μποστάνια της. Ωστόσο, ο Ανισσαράς γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη τα τελευταία 20 χρόνια λόγω του τουρισμού και, πλέον, εντάσσεται στην ευρύτερη τουριστική περιοχή της Χερσονήσου με τις πολλές ξενοδοχειακές μονάδες. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Αντισκάρι βρίσκεται στους νότιους πρόποδες των Αστερουσίων, περίπου 70 χιλιόμετρα από το Ηράκλειο. Σήμερα το χωριό είναι πλούσιο. Υπάρχουν πολλά νερά υπόγεια, ενώ η κοιλάδα από το χωριό μέχρι τα Πλατιά Περάματα είναι ένας συνεχής κήπος πρώιμων κηπευτικών, όπως ντομάτες, αγγούρια, πιπεριές, μελιτζάνες, κολοκύθια κλπ. σε χώρους ακάλυπτους, επειδή η θερμοκρασία είναι παντού υψηλή και τα χελιδόνια δε λείπουν και κατά τους χειμερινούς μήνες. Ο κεντρικός ναός είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Σε μικρή απόσταση δυτικά από το χωριό (περίπου 10 χλμ.) βρίσκονται τα ερείπια της αρχαίας πόλης Λασαίας την οποία αναφέρει ο Απόστολος Παύλος στις Πράξεις των Αποστόλων (27,8). Σήμερα, οι χωρικοί συνηθίζουν να αναφέρουν το χωριό με το όνομα Χρυσόστομος. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Άνω Ασίτες βρίσκονται σε υψόμετρο 480 μέτρων, χαρακτηρισμένοι ως αγροτικός ορεινός οικισμός. Ένα μεγάλο μέρος της έκτασης του χωριού αποτελείται από δασικές εκτάσεις στον ορεινό όγκο του Ψηλορείτη. Στον οικισμό υπάρχει το μικρό βυζαντινό εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου, στο ομώνυμο φαράγγι. Υπάρχει, ακόμα, σπήλαιο με νερό, 100 μέτρων βάθους με νυχτερίδες, ο λεγόμενος «νυχτεριδόσπηλιος». Στην περιοχή υπάρχουν επίσης και άλλα σημαντικά σπήλαια, όπως ο «Κυνηγόσπηλιος» στον Κόκκινο Δέτη, το «Φαράγγι» στο φαράγγι του Αγίου Αντωνίου, ο «Άγιος Χαράλαμπος» στο Βαθιά και τα «Σιδερόσπηλια» στην ομώνυμη θέση. Σημαντικό είναι το υπεραιωνόβιο δέντρο Δρυς, στη θέση Κούβδι, όπως επίσης και συστάδες δέντρων στο φαράγγι του Αγίου Αντωνίου, στην προέκταση του φαραγγιού του Αγίου Χαραλάμπους. Στον οικισμό έχει εντοπιστεί το νεκροταφείο της αρχαίας πόλης (Ριζινίας) στο οποίο έχουν αποκαλυφθεί 680 τάφοι τριών συνεχόμενων χρονικών φάσεων, που χρονολογούνται από το τέλος της μινωικής εποχής έως και τα μέσα του 6ου αιώνα καθώς και μία τέταρτη κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Τα παραπάνω ευρήματα αποκαλύπτουν ένα σημαντικό κέντρο του τέλους της προϊστορικής εποχής με αξιοσημείωτο ρόλο στην κεντρική Κρήτη, έως και τα ελληνορωμαϊκά χρόνια. Η νεκρόπολη στη θέση Σιδερόσπηλια μας βεβαιώνει την αδιάσπαστη ανθρώπινη παρουσία για πάνω από 1000 χρόνια και οι πληροφορίες που αντλούμε από τη μελέτη της τοπικής αρχιτεκτονικής και των αντικειμένων είναι σημαντικές, ιδιαίτερα για περιόδους που τα αρχαιολογικά δεδομένα είναι λίγα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Άνω Βιάννος είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στην πλαγιά που σχηματίζουν οι πρόποδες της Δίκτης, σε υψόμετρο 560 μέτρων, με θέα προς τον ελαιώνα της επαρχίας Βιάννου. Είναι χτισμένη στα ερείπια της αρχαίας πόλης Βίεννος ή Βίεννα που ήταν ανεξάρτητη και αυτόνομη, και έκοβε δικά της νομίσματα που απεικόνιζαν κεφάλι γυναίκας από τη μία όψη και από την άλλη λουλούδι. Ο οικισμός αποτελείται από τις συνοικίες Σωρός, Πετρούνι, Πλάκα και Καρύδι. Στη Βιάννο υπάρχουν αξιόλογοι ναοί. Ο ναός της Αγίας Πελαγίας έχει τοιχογραφίες και χρονολογείται από τα μέσα του 14ου αιώνα (1360), όπως φαίνεται και από την επιγραφή στην είσοδό του. Εξίσου αξιόλογος είναι και ο ναός του Αγίου Γεωργίου με τοιχογραφίες του 1401. Υπάρχουν ακόμα ο ναός Μιχαήλ Αρχάγγελος (με κατεστραμμένες τοιχογραφίες) και η Αγία Μαρίνα. Στην περιοχή Πλάκα βρίσκεται ο ναός του Αγίου Δημητρίου και υπάρχει επίσης η εκκλησία της Αγίας Αικατερίνης. Η περιοχή έχει πολλές φυσικές ομορφιές, όπως το οροπέδιο στον Ομαλό και το φαράγγι της Βιάννου που ξεκινά λίγο έξω από το χωριό. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Άνω Κερά είναι ορεινός οικισμός στο ανατολικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται στις δυτικές κλιτύς του όρους Σελένα, δίπλα στα όρια με το νομό Λασιθίου και σχεδόν απέναντι από το Τζερμιάδο, σε υψόμετρο 690 μέτρων. Ανατολικά του οικισμού βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος στη θέση «Καρφί» όπου έχουν εντοπιστεί ίχνη από μινωικό ιερό κορυφής της Υστερομινωϊκής περιόδου και στα νότια είναι το φαράγγι Ρόζα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Τα Άνω Μούλια βρίσκονται νότια της Αγίας Βαρβάρας και είναι χτισμένα αμφιθεατρικά, με πανοραμική θέα προς την πεδιάδα της Μεσαράς. Οι κάτοικοι απασχολούνται με την ελαιοκομία και με την καλλιέργεια αμπελιών και σιτηρών. Παράγεται κρασί, σταφίδα και λάδι. Στο χωριό βρίσκονται οι ιεροί ναοί των Αγίων Αποστόλων (σταυροειδής με τρούλο) μέσα στο χωριό που έχει τοιχογραφίες από το 12ο-13ο αι. και τα ξωκλήσια του Αγίου Παντελεήμονα, της Παναγίας, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Θεόδωρου με κατεστραμμένες τοιχογραφίες όπως επίσης και της Αναλήψεως. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Ανώπολη βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα, στα βορειοανατολικά του νομού. Κατά τη μεγαλύτερη έκταση της είναι πεδινή περιοχή, ενώ η κύρια ασχολία των κατοίκων εντοπίζεται στην αγροτική οικονομία. Τα κυριότερα αγροτικά προϊόντα που παράγει η περιοχή είναι ελαιόλαδο, σταφίδα, κηπευτικά και κτηνοτροφικά φυτά. Το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου Ανωπόλεως βρίσκεται στα νοτιονατολικά της Ανωπόλης και σε υψόμετρο 170 μέτρων. Πρωτύτερα, το σημερινό μοναστήρι ήταν μετόχι της Μονής Αγίου Ιωάννου του «Μπεζέτη», ανατολικά της Ανώπολης, στη συνέχεια όμως εγκαταστάθηκε στην τωρινή του θέση, εξαιτίας των συχνών επιδρομών. Η μονή συμμετείχε στον αγώνα για την απελευθέρωση και μνημονεύεται η ύπαρξη κρυφού σχολειού για τα κρητικόπουλα της περιοχής. Το 1896 οι καλόγεροι της μονής και οι κάτοικοι της Ανώπολης σφαγιάστηκαν από τους Οθωμανούς, και το μοναστήρι καταστράφηκε. Αργότερα ο ηγούμενος Καλλίνικος επανίδρυσε τη Μονή, το πρώτο μισό του 20ού αιώνα. Η μονή γιορτάζει στις 8 Μαΐου, ανήμερα του Αποστόλου και Ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Απεσωκάρι είναι χτισμένο σε υψόμετρο 155 μέτρων στο νότιο άκρο της Μεσαράς, στους πρόποδες των Αστερουσίων. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιοκομία. Ο κεντρικός ναός είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Στον οικισμό έχουν βρεθεί από αρχαιολόγους δύο θολωτοί τάφοι που χρονολογούνται από την πρωτομινωική εποχή. Ο νεότερος και μικρότερος τάφος ανασκάφηκε παρανόμως από τους Γερμανούς το 1942 και βρέθηκαν σε αυτόν πολύχρωμα λίθινα αγγεία και πήλινα, χάλκινοι πελέκυς κ.ά. Ανάμεσα στα ευρήματα είναι και δύο βωμοί. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Απόλυχνος είναι ημιορεινός οικισμός στο νοτιοδυτικό τμήμα του νομού Ηρακλείου. Βρίσκεται στην έξοδο μικρού φαραγγιού, σε μικρό υψίπεδο νότια του Ψηλορείτη, λίγο βορειότερα των Μοιρών και σε μέσο σταθμικό υψόμετρο 260 μέτρων. Σε τοποθεσία με τρεχούμενα νερά και πέτρινες βρύσες βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα στη βόρεια είσοδο του οικισμού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Αποσελέμης βρίσκεται στα βόρεια παράλια της Κρήτης, δίπλα στις ανατολικές εκβολές του ομώνυμου χείμαρρου. Είναι γνωστός για τις μεγάλες τουριστικές και ξενοδοχειακές μονάδες που υπάρχουν στην περιοχή. Σημαντικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο υδροβιότοπος που σχηματίζεται δίπλα στις εκβολές του χειμάρρου Αποσελέμη ο οποίος αποτελεί σημαντικό βιότοπο για τα μεταναστευτικά πτηνά. Σε αυτόν φωλιάζουν 19 είδη πουλιών ενώ 12 άλλα είδη φωλιάζουν σε γειτονικές περιοχές και αναζητούν την τροφή τους στον υγρότοπο. Ως ξεχωριστός οικισμός αναφέρεται επίσημα για πρώτη φορά το 1991. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Αποστόλοι βρίσκονται στο κέντρο περίπου της επαρχίας Πεδιάδος. Ο λεγόμενος Αποστολιανός Κάμπος (στα βόρεια του οποίου είναι χτισμένοι οι Αποστόλοι) είναι κατάφυτος από ελαιώνες και αμπέλια. Η ονομασία του χωριού οφείλεται στο Ναό των Αγίων Αποστόλων ο οποίος οικοδομήθηκε πάνω στα ερείπια άλλης παλαιότερης εκκλησίας και εγκαινιάστηκε το 1876. Η πανήγυρη λαμβάνει χώρα στις 29 Ιουνίου. Το παλαιό πέτρινο σχολείο του χωριού ανακαινίστηκε και σήμερα είναι το Πολιτιστικό Κέντρο. Σημαντικός ναός είναι και αυτός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου και της Παναγίας, ο οποίος είναι διμάρτυρος. Υπάρχουν επίσης και ξωκλήσια, όπως η Αγία Τριάδα και η Αγία Ειρήνη. Ιδιαίτερη καλλιτεχνική και ιστορική αξία έχουν οι τοιχογραφίες στη βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Άρβη είναι ένα παραθαλάσσιο χωριό στη νότια πλευρά του νομού Ηρακλείου. Είναι χτισμένο σε μια κατάφυτη κοιλάδα από μπανάνες στο Λιβυκό Πέλαγος. Η Άρβη διαθέτει ένα μικροκλίμα που χαρακτηρίζεται από υψηλή ηλιοφάνεια και απουσία ισχυρών ανέμων λόγω της προστασίας που προσφέρει το όρος Δίκτη. Κατά συνέπεια, η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η καλλιέργεια κηπευτικών, κυρίως ντομάτας και μπανάνας. Κεντρικός ναός του χωριού είναι ο Άγιος Παντελεήμωνας. Στο βάθος της κοιλάδας βρίσκουμε το επιβλητικό φαράγγι της Άρβης με την πηγή που τρέχει άφθονο νερό από το οποίο αρδεύεται όλη η περιοχή με τις μπανανιές. Στα ανατολικά από το φαράγγι δεσπόζει η Μονή του Αγίου Αντωνίου, που χτίστηκε τελευταία. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Αρχάγγελος (έως το 1947: Βαρβάρω) βρίσκεται στην πεδιάδα του Καστελλίου, νοτιοδυτικά σε μικρή απόσταση. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια, την καλλιέργεια αμπελιών και την οικόσιτη κτηνοτροφία. Στο κέντρο του Αρχαγγέλου βρίσκεται ο περικαλλής ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου (αναφέρεται και ως ναός των Ταξιαρχών), στον οποίο το χωριό οφείλει την ονομασία του. Το χωριό πανηγυρίζει στις 8 Νοεμβρίου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Ασήμι είναι κωμόπολη και πήρε το όνομα του από μια πανέμορφη κοπέλα που την έλεγαν Ασημίνα και είχε καταγωγή από τη Ρούμελη. Η θέση του είναι πάνω στον υδροκρίτη του Γεροπόταμου και του Αναποδάρη. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την αμπελοκαλλιέργεια και με την ελαιοκομία, όπως επίσης και με το εμπόριο. Κοντά στο χωριό, στη θέση Αργιώ, βρέθηκαν λείψανα από οικισμό των ρωμαϊκών χρόνων και έχουν ανακαλυφθεί ευρήματα των ελληνορωμαϊκών χρόνων. Το χωριό για πρώτη φορά, αναφέρεται με το όνομα Ασήμι, σε έγγραφο του 1280 του συμβολαιογράφου του Χάνδακα, Μαρτσέλο. Επίσης το βρίσκουμε σε έγγραφο του 1395, ως φέουδο του Βασάλο. Το βρίσκουμε και σε ενετικές, όπως επίσης και σε τουρκικές απογραφές, αργότερα. Στο χωριό υπήρχαν και Τουρκοκρητικοί που έφυγαν με την ανταλλαγή. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Ασκοί βρίσκονται στις δυτικές προσβάσεις των Λασιθιώτικων βουνών, σε τοπίο εξαιρετικού φυσικού κάλλους. Βρίσκεται στην είσοδο του Ασκιανού φαραγγιού, το οποίο είναι σχετικά δύσβατο λόγω της πυκνής βλάστησης, ενώ σε μικρή απόσταση βορειοανατολικά από το χωριό, στην κορυφή του λόφου Αμυγδαλοκέφαλο, βρίσκονται τα ερείπια μεγάλου οικοδομήματος του Ιερού Κορυφής. Στους Ασκούς βρίσκεται και ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Αστρακοί βρίσκονται στην αριστερή πλευρά της κοιλάδας του ποταμού Καρτερού και αποτελούνταν από δύο οικισμούς τον Επάνω και τον Κάτω. Στην κοίτη του ποταμού, κάτω από το χωριό υπάρχει το σπήλαιο Νεραϊδόσπηλιος. Ένας χωματόδρομος οδηγεί από το χωριό στον πρόσφατα εγκαταλελειμμένο οικισμό Κάτω Αστρακοί, τον παλιό τουρκικό μαχαλά, όπου σώζονται ερειπωμένα τα παλιά παραδοσιακά σπίτια, που παραμένουν αναλλοίωτα λόγω της εγκατάλειψης του οικισμού. Στους Αστρακούς υπάρχει ιδιαίτερο χριστιανικό χρώμα λόγω των σπουδαίων παλαιών ναών: Άγιος Γεώργιος (12ος αιω.) – Παναγία 16ος (αιω.) – Μιχαήλ Αρχάγγελος (12ος αιω.). Στους Αστρακούς βρίσκουμε πολλές παλιές εκκλησίες, όπως της Παναγίας, με υπολείμματα τοιχογραφιών και ανάγλυφο στέμμα με 4 τριαντάφυλλα, δικέφαλο αετό και τη χρονολογία 1555. Αξιόλογος είναι επίσης ο ναός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου με τοιχογραφίες αγίων, μεταξύ των οποίων και ο Άγιος Φραγκίσκος. Κοντά στους Αστρακούς οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως νεκροπόλεις της μινωικής και της πρωτογεωμετρικής περιόδου με σημαντικά ευρήματα. Έχει ανακαλυφθεί επίσης τυχαία μινωικός λύχνος. Το 1933 βρέθηκε ο σπάνιος, καλά διατηρημένος και περίτεχνος σφραγιδοκύλινδρος από αιματίτη (πέτρα γκρίζου χρώματος), ο οποίος χρονολογείται στη Μυκηναϊκή εποχή. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Αστρίτσι ή Αστρίτσιο Πεδιάδας είναι χτισμένο σε υψόμετρο 410 μέτρων. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται κυρίως με την ελαιουργία αλλά παράγουνε και σουλτανίνα, σταφύλια, εσπεριδοειδή, δημητριακά και κηπευτικά. Η λαγκάδα της Κάτω Βρύσης είναι μια στενή και δασωμένη κοιλάδα ανάμεσα σε βουνά. Στην περιοχή δεσπόζουν πολλές φυσικές πηγές, που γίνονταν σύμμαχοι των ανθρώπων για τις καλλιέργειες τους. Η παρουσία του νερού ήταν πάντοτε καταλυτική στην περιοχή και υπήρχαν τρεις σημαντικές πηγές που από την αρχαιότητα ήταν ιερές. Οι πηγές αυτές ήταν οι πηγές που σχημάτιζαν τον ιερό ποταμό Τρίτωνα των αρχαίων που είναι παραπόταμος του σημερινού ποταμού Καρτερού. Στην περιοχή υπήρχαν δύο μεγάλες σπηλιές, εκ των οποίων η μία κατέρρευσε ολοσχερώς και σήμερα είναι πλατεία, ενώ η άλλη έχει υποστεί μεγάλες μορφολογικές διαφοροποιήσεις. Η τελευταία έχει την ονομασία Νεραϊδόσπηλιος και συνδέεται άμεσα με μύθους της περιοχής. Αυτές οι σπηλιές, σε παρελθοντικά έτη φιλοξένησαν τους κατοίκους του Οροπεδίου Λασιθίου, που αναζήτησαν πιο εύφορα μέρη για να ζήσουν. Πολιούχος του Αστριτσίου είναι ο Άγιος Γεώργιος, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Η εκκλησία είναι τριμάρτυρη και είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο, την Αγία Βαρβάρα και τον Άγιο Χαράλαμπο. Η πρώτη εκκλησία του χωριού ήταν ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, που βρίσκεται λαξευμένη μέσα σε βράχο, στην περιοχή της Κάτω Βρύσης. Επίσης, στη θέση Νίρα υπάρχει ο θαυματουργός, όπως λένε οι κάτοικοι, ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Σύμφωνα με μαρτυρίες πολλοί χωριανοί θεραπεύτηκαν από διάφορες ασθένειες πίνοντας αγίασμα. Στην ίδια θέση βρίσκεται και η Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Η Παναγία Άξιον Εστί βρίσκεται στην τοποθεσία «Περιβολάκια». Ο ναός βρέθηκε θαμμένος και ερειπωμένος πριν από μερικά χρόνια. Η Βυζαντινή ρυθμού εκκλησία έχει πλέον αναστηλωθεί. Στη θέση Ρεματιάς Κήπων, μήκους 2,5χλμ., υπάρχουν βυζαντινά κτίσματα, μεταξύ των οποίων υδραγωγείο που λειτουργεί και ερειπωμένες ενετικές εκκλησίες. Στην τοποθεσία Εμινάνη βρέθηκε πώρινος κορμός υπερφυσικού δαιδαλικού αγάλματος αρχαϊκών χρόνων εξαιρετικού ενδιαφέροντος. Η πρώτη αναφορά στο σημερινό οικισμό συναντάται στην ενετική απογραφή του 1583, έκτοτε ακολουθούν και άλλες. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Αστυράκι είναι ορεινό χωριό χτισμένο στους πρόποδες του Ψηλορείτη σε υψόμετρο 610 μέτρα. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία και τη γεωργία. Το λάδι, το κρασί, το γάλα, το κρέας, το μέλι και τα τυροκομικά προϊόντα φημίζονται για την ποιότητα και τη νοστιμιά τους λόγω του ότι στην περιοχή υπάρχει άφθονη βλάστηση από τις συχνές βροχοπτώσεις και των πολλών ειδών από βότανα. Μέσα στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου και Ελένης. Στις 21 Μαΐου τελείται το πανηγύρι στο Αστυράκι. Στο ψηλότερο σημείο του χωριού δεσπόζει η καινούργια εκκλησία των Αρχαγγέλου Μιχαήλ, Αγίου Γεωργίου και Αγίου Ματθαίου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Αχεντριάς, ή Οχεντριάς είναι από τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα ζωντανού κτηνοτροφικού χωριού των Αστερουσίων. Βρίσκεται σε ένα μικρό καλλιεργημένο οροπέδιο δυτικά του Ασφεντυλιά και βορειότερα από τους γκρεμούς και τα φαράγγια που καταλήγουν στη νότια ακτογραμμή. Η αισθητική αξία του οροπεδίου του Αχεντριά είναι μεγάλη, όπως και η οικολογική του σημασία για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Προστατευόμενης Περιοχής των Αστερουσίων. Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται με την κτηνοτροφία και λιγότερο με τη γεωργία. Τα κυριότερα προϊόντα που παράγουν είναι τα παράγωγα της εκτροφής αιγοπροβάτων (κρέας, γάλα και τυροκομικά́ προϊόντα) και είναι γνωστής ποιότητας και γεύσης το τυρί που παράγεται εδώ, στα ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής μιτάτα της περιοχής. Ναοί του χωριού είναι του Αγίου Δημητρίου, της Κοίμησης της Θεοτόκου, του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου. Στις 6 Αυγούστου γιορτάζεται με πανηγύρι η Μεταμόρφωση του Σωτήρα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Αχλάδα είναι χτισμένη σε υψόμετρο 300 μέτρων. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση ο οικισμός έλαβε την ονομασία του από μια μεγάλη άγρια αχλαδιά που συνάντησε ένα ανδρόγυνο το οποίο κυνηγημένο, κρύφτηκε στην ευρύτερη περιοχή. Κύρια αξιοθέατα της Αχλάδας είναι ο ιερός ναός του Αγίου Ιωάννη, του οποίου η ίδρυση ανάγεται στην περίοδο της βενετικής κυριαρχίας και οι πέτρινες κρήνες στη βόρεια πλευρά του χωριού, η παλαιότερη από αυτές κατασκευάστηκε το 1746 ενώ η πιο πρόσφατη στις αρχές του 20ού αιώνα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Βαγιονιά βρίσκεται στην πεδιάδα της Μεσαράς, σε υψόμετρο 230 μέτρων, στους πρόποδες των Αστερουσίων Ορέων. Από το χωριό διέρχεται και ο χείμαρρος Χυλβέστρα, παραπόταμος του Γεροποταμού. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιοκαλλιέργεια, τα αμπέλια και τα σιτηρά. Ο ναός του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου ανεγέρθηκε στη θέση παλαιότερου με το ίδιο όνομα, ο οποίος κατεδαφίστηκε το 1937. Υπάρχουν και πολλοί ακόμα ναοί, όπως της Σαμαρείτιδας, του Αγίου Μοδέστου, προστάτη των ζώων και του Αγίου Χαραλάμπους. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Βαλής είναι ορεινός οικισμός στις παρυφές της πεδιάδας της Μεσσαράς σε υψόμετρο περίπου 330 μέτρα σε λοφώδες και εύφορο έδαφος. Βόρεια δεσπόζει ο λόφος του Αη- Λιά χαρακτηριστικό ανάγλυφο της περιοχής. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία και τη γεωργία. Παράγει σταφύλια, λάδι, κηπευτικά. Στο χωριό υπάρχει τυροκομείο, οικογενειακή επιχείρηση από το 1952, γνωστό για την εξαιρετική μυζήθρα του. Υπάρχουν οι εκκλησίες του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Ισιδώρου του νεομάρτυρος, του Αγίου Αντωνίου και το ξωκλήσι της Ζωοδόχου Πηγής. Πολύ κοντά, 400 μέτρα περίπου, υπάρχουν τα ερείπια του Ξερόκαμπου, ενός μετοχιού της Μεγάλης Βρύσης. Στα 2 χιλιόμετρα βόρεια είναι το μετόχι του Βορρού, κέντρο της αντίστασης κατά τη Ναζιστική κατοχή. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Βασιλική σε υψόμετρο 260 μέτρα κοντά στα Αστερούσια Όρη. Πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου και στις 29 Αυγούστου. Κεντρικός ναός στο χωριό είναι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Στην περιοχή της Βασιλικής βρίσκεται το φαράγγι του Αγίου Σάββα, μήκους 4 χλμ. το οποίο καταλήγει σε αμμώδη παραλία στο Λιβυκό Πέλαγος, όπως επίσης και το Δάσος του Αγίου Σάββα, που βρίθει ελαιόδεντρων και χαρουπόδενδρων σε ήμερη και άγρια κατάσταση. Στο χωριό βρίσκονται οι εκκλησίες του Ευαγγελισμού (του 1876 με ξυλόγλυπτο τέμπλο) και του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου. Στην Κανδήλα υπάρχουν δυο ναοί καθιερωμένοι στο Γενέσιο της Θεοτόκου επίσης με ξυλόγλυπτο τέμπλο. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Βουρβουλίτης είναι χτισμένος σε υψόμετρο 420 μέτρων. Το όνομα προέρχεται από τη λέξη βουρβουλιάς, που σημαίνει χωράφι στο οποίο αναβλύζει νερό. Η παλαιότερη γραπτή μνεία στον Βουρβουλίτη γίνεται σε δουκικό έγγραφο του 1370. Ο Φραντσέσκο Μπαρότσι το 1577 το αναφέρει ως Vurvuliti στην επαρχία Καινούριου. Στην ενετική απογραφή του 1583 από Καστροφύλακα αναφέρεται ως Vurvuliti με 108 κατοίκους. Ο Φραντσέσκο Βασιλικάτα το 1630 το αναφέρει ως Vurvuliti, ενώ στην οθωμανική απογραφή του 1671 αναφέρεται με το ίδιο όνομα και είχε 8 χαράτσια. Στην απογραφή του 1834, η οποία πραγματοποιήθηκε από τους Αιγυπτίους, αναφέρεται ως Vurvuliti με 12 οικογένειες, όλες τουρκικές. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιωάννη, ο ναός του Αγίου Ανδρέα και ο μονόχωρος ναός του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Παρασκευής, πιθανόν της ενετικής εποχής, με δύο κόγχες. Κοντά στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα καταγράφηκε  σκαλιστή κρήνη διακοσμημένη με επιγραφές και τοιχογραφίες. Επίσης, στο νότιο τμήμα του οικισμού, δίπλα σε παλιό κτίριο, εντοπίστηκαν λείψανα κρήνης, τα οποία χρονολογήθηκαν στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Βώροι βρίσκονται στα νότια του νομού Ηρακλείου, στην πεδιάδα της Μεσαράς σε υψόμετρο 60 μέτρων και 2-3 χλμ βόρεια του Αρχαιολογικού χώρου της Φαιστού, χωριό με έντονο παραδοσιακό και πολιτιστικό ενδιαφέρον. Διαθέτει μεγάλη καλλιεργήσιμη έκταση, η οποία αρδεύεται στο μεγαλύτερο μέρος της. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και την αμπελοκαλλιέργεια, ενώ είναι ανεπτυγμένη και η κτηνοτροφία. Μπορεί κανείς να επισκεφθεί το Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας. Ο καθεδρικός ναός είναι των Εισοδίων της Θεοτόκου. Η περιοχή κατοικήθηκε από την πρωτομινωική εποχή και είναι χαρακτηριστικά τα αρχαιολογικά ευρήματα στην περιοχή. Το αρχαιότερο κομμάτι του οικισμού λέγεται «Κατωχώρι». Σε μικρή απόσταση βόρεια του χωριού βρίσκεται η έρημη πλέον μονή της Παναγίας τής Καρδιώτισσας, μετόχι τής μονής Βαρσαμόνερου. Σώζεται μόνον ο κατάγραφος ναός με αξιόλογες τοιχογραφίες με δυτική επίδραση. Από το 1978 οι Βώροι έχουν χαρακτηριστεί ως Διατηρητέος Παραδοσιακός Οικισμός από το Υπουργείο Πολιτισμού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το χωριό είναι χτισμένο στο πλάτωμα της κορυφής ενός λόφου συνεχόμενου των ανατολικών υψωμάτων «Άρμενο» και «Κεφαλόπουλο». Περιβάλλεται ακόμη κυκλικά από την «Πέρα Χαλέπα» και τη «Βίγλα» στο βορρά, την «Κεφάλα» στα ανατολικά, τον «Κάστελλο», τη «Σεϊρα», το «Σγούρο», το «Σωρό (του Παντελή)» και το «Τουπάκι» στο νότο, ενώ στα δυτικά έχει θέα την Επισκοπή και τον Άη Μηνά με το καμπαναριό του. Ανάμεσα στο λόφο του χωριού και τα βορινά υψώματα περνά το βορινό ρυάκι, στο οποίο συγκλίνουν και τα ρυάκια των ανατολικών υψωμάτων και της ενδιάμεσης κοιλάδας. Αντίστοιχα ανάμεσα στο λόφο του χωριού και τα νότια υψώματα περνά το νότιο ρυάκι, που ξεκινά από τον κάμπο του Σμαριού και ενισχύεται από τους χειμάρρους του «Κερατόλακου», του «Σγούρου» και τον «Τούρκο». Τα δυο ρυάκια συγκλίνουν στην «καμάρα» και αφού παραλάβουν το «Φαράγγι», που στραγγίζει τα νερά από το υψίπεδο της Αγίας Τριάδας, συνεχίζουν στον ποταμό που προχωρεί και σμίγει με το ρυάκι «του Κατσοπρίνη» και τέλος χύνεται στο Κρητικό πέλαγος, στα ανατολικά του οικισμού Γούρνες Πεδιάδος. Το τοπίο στη Γαλίφα κυριαρχείται από τα γυμνά βουνά που την περιβάλλουν. Από τις κορυφογραμμές τους φαίνεται η θάλασσα και τα τουριστικά μέρη στα βόρεια και πολλά χωριά στα δυτικά, μέχρι και η πόλη του Ηρακλείου, ενώ στα εύφορα μέρη τους υπάρχουν ελαιώνες, θάμνοι, φασκομηλιές κι ασπάλαθοι. Το χωριό διατρέχεται από ένα κεντρικό δρόμο στη νότια-κεντρική πλευρά, το λεγόμενο «λειβάδι», από το δρόμο «τση πέρα γειτονιάς» και τη «μεσοχωριά», ενώ έχει και μικρές πλατείες. Τα παλαιά σπίτια, κυρίως μονοκατοικίες, είναι χτισμένα με καμάρες, τζάκι ως κουζίνα, αυλή και «λοτζέτα», δηλαδή το δώμα ενός χαμηλότερου σπιτιού που είναι η αυλή του ψηλότερου. Οι εναπομείναντες κάτοικοι εργάζονται σε αγροτικές ή κτηνοτροφικές δουλειές. Η Γαλίφα κατοικείται από τα Μινωικά χρόνια, όπως δείχνουν ανεπίσημα ευρήματα μέσα στο χωριό και τα κοντινά ιερά κορυφής στο Σμάρι, Επισκοπή, στον Άη Λιά κλπ. Στην περιοχή υπάρχουν γενικότερα τα εξής ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία και ευρήματα:

• Αγγεία σε διάφορες εκσκαφές και κατασκευές από πηλό, χώρων μάλλον έκθλιψης σταφυλιών ή ελαιοκάρπου.
• Το «πατητήρι» στην ομώνυμη περιοχή, κοινόχρηστο. Τώρα είναι βάση του ναού Σταυρωμένος.
• Ναός της Δεύτερης Βυζαντινής περιόδου της Κρήτης: Αγιά Παρασκευή-Άγιος Παντελεήμονας, ναός μοναστηριακός με τοιχογραφίες επαρχιώτη ζωγράφου μέσων 13ου αιώνα
• Ναός της Ενετοκρατίας: Μεταμόρφωση του Κυρίου, με λίγες σωζόμενες τοιχογραφίες στο θόλο, Άγιος Δημήτριος, ναός μοναστηριακός, Αγιά Μαρίνα και Άγιος Νικήτας μέσα στο χωριό, Αγία Τριάδα.
• Ναός της Τουρκοκρατίας: ο ενοριακός Ναός Μιχαήλ Αρχαγγέλου με ένδειξη αποπεράτωσης το 1852 (κατεδαφίστηκε το 1968), αλλά ήταν ο τρίτος Ναός στην ίδια θέση αφού βρέθηκαν 2 άγιες Τράπεζες κάτω από την Αγία Τράπεζα που κατεδαφίστηκε.
• Ναός του 20ού αιώνα: ο νεόδμητος ενοριακός του Μιχαήλ Αρχαγγέλου (1966-1975), κοιμητηριακός ο Άγιος Νικόλαος (εγκαίνια το 1935), εξωκλήσια η Παναγία (εγκαίνια το 1955) και ο Σταυρωμένος (ιδιωτικός, αποπεράτωση το 1985).
• Ερείπια μοναστηριών: τα κελιά στον Άη Δημήτρη και στην Αγία Παρασκευή
• Η «Καμάρα» στον ποταμό (νότιο ρυάκι), 1900
• Το Σχολείο, κτίριο του 1903, ανακαινισμένο το 1998
• Τα ελαιοτριβεία του χωριού, που δε σώζονται σήμερα
• Τα πατητήρια μέσα στις αυλές των σπιτιών (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Γέργερη βρίσκεται στην Επάνω Ρίζα, σε υψόμετρο 530 μέτρων, στις νότιες πλάγιες του Ψηλορείτη. Μέσα στο χωριό βρίσκεται η μεγάλη πηγή Φουντάνα, από την οποία υδρευόταν η αρχαία Γόρτυνα. Σώζονται τμήματα από το ρωμαϊκό υδραγωγείο. Στην περίοδο της Βενετοκρατίας στη Γέργερη υπήρχαν πολλοί νερόμυλοι κατά μήκος του ποταμού, για την άλεση των σιτηρών. Στη θέση Μάη Βρύση οι Τούρκοι γιόρταζαν την Πρωτομαγιά και οι γιορτές διαρκούσαν τρεις ημέρες, οπότε σταματούσε η επικοινωνία με τα χωριά της Απάνω Ρίζας. Στο χωριό υπάρχει υδραγωγείο και οι ιεροί ναοί Μεταμόρφωση του Σωτήρος, με μαρμάρινα μέλη αρχαιοτέρου ναού (εντός του οποίου είχαν σφαχτεί) από τους Τούρκους πολλοί Χριστιανοί, ο Άγιος Γεώργιος, ο Άγιος Στυλιανός και ο Προφήτης Ηλίας. Ο τελευταίος βρίσκεται σε βράχο στο κέντρο του χωριού και οικοδομήθηκε το 1905. Σε μικρή απόσταση είναι χτισμένη η Παναγιά η Κερά με τοιχογραφίες του 1443, αλλά καπνισμένες. Από τη θέση αυτή, στις 14 Αυγούστου 1944 οι Γερμανοί εκτέλεσαν 25 κατοίκους της Γέργερης και του γειτονικού χωριού της Νυβρίτου. Περίπου 1 χλμ έξω από το χωριό και πάνω σε ένα λόφο, βρίσκεται εποχιακή φυσική λίμνη, «Στου Διγενή το μνήμα», γνωστή και ως «Βρωμολίμνη», η οποία το χειμώνα συγκεντρώνει νερό και το καλοκαίρι ξεραίνεται και δίπλα της τεχνητή λιμνοδεξαμενή, η οποία τροφοδοτείται από τις πηγές της Γέργερης. Σε αυτήν την περιοχή έχουν καταγραφεί περίπου 63 είδη πουλιών και αναμένεται να αυξηθεί, καθώς οι λίμνες βρίσκονται σε σημαντικό μεταναστευτικό διάδρομο. Στα υψώματα επάνω από το χωριό βρίσκεται το μεγαλύτερο δάσος πρίνων στην Κρήτη. Είναι το δάσος του Ρούβα, το οποίο αποτέλεσε καταφύγιο των Χριστιανών κατά τις επαναστάσεις των προηγούμενων αιώνων. Στην περιοχή του Ρούβα βρίσκονται τα «μιτάτα» των κτηνοτρόφων της Γέργερης, όπου το Μάιο διεξάγονται οι «κουρές». Πρόκειται για το κούρεμα των προβάτων, που συνοδεύεται από γλέντι, οινοποσία και φαγοπότι με συγγενείς και φίλους. Στις 3 Νοεμβρίου ανοίγουν για πρώτη φορά τα βαρέλια με το νέο κρασί και εορτάζεται ο πολιούχος, Άγιος Γεώργιος ο Μεθυστής. Επίσης, στο χωριό γίνεται πανηγύρι της Υπαπαντής (2 Φεβρουαρίου) και του Προφήτη Ηλία (20 Ιουλίου). Στο δάσος από πρίνους του Ρούβα έξω από το χωριό, αναπτύσσονται ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας. Στο χωριό υπάρχει Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και παραδοσιακή δημοτική επιχείρηση που προσφέρει όλα τα κρητικά παραδοσιακά φαγητά. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Γούρνες βρίσκονται στα βόρεια παράλια της Κρήτης σε υψόμετρο 40 μέτρων, στην κεντρική οδική αρτηρία προς τον Άγιο Νικόλαο. Η γεωργία αποτελεί την κύρια ασχολία των κατοίκων τους. Παράγονται ελαιόλαδο, κρασί, σταφίδα και κηπευτικά. Στο χωριό βρίσκονται δυο ναοί, ο Άγιος Γεώργιος και ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, καθώς επίσης Δημοτικό Σχολείο και νηπιαγωγείο. Ο οικισμός είναι ευρύτερα γνωστός για το Θαλασσόκοσμο (Cretaquarium), το μοναδικό ενυδρείο της Κρήτης που βρίσκεται σε κοντινή απόσταση. Στην περιοχή του χωριού η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε τα ερείπια ενός μινωικού συνοικισμού. Ειδικότερα, σε ανασκαφές που διενεργήθηκαν από ομάδα με επικεφαλής τον Ιωσήφ Χατζηδάκη ανασκάφηκαν τάφοι που χρονολογούνται από τη Μεσομινωική Εποχή. Μέσα σε αυτούς βρέθηκαν αγγεία, ειδώλια και σφραγίδες. Σε λόφους, κοντά στο σημείο (στα ανατολικά) όπου είχε εγκατασταθεί η Αμερικανική Βάση Γουρνών, βρέθηκαν απολιθώματα θαλασσίων οργανισμών. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Γωνιές χτισμένες σε υψόμετρο 620 μέτρων διατηρούν τη φυσιογνωμία, ενός ορεινού οικισμού και είναι σκαρφαλωμένες πάνω στο ύψωμα «Φιλιόρημο» του Ψηλορείτη, με μοναδικά φυσικά μνημεία όπως το οροπέδιο του Εβδόμου. Στην κορφή του υψώματος «Φιλιόριμο» βρέθηκε μινωικό ιερό κορυφής. Εδώ θα θαυμάσουμε λόγω της θέσης που βρίσκεται το χωριό, το Μινωικό μέγαρο του Σκλαβόκαμπου. Ανατολικά του οικισμού βρίσκονται τα Αρχοντικά, η συνοικία των ισχυρών του χωριού, σε παλιότερες εποχές. Στην ίδια συνοικία βρίσκεται το παλιό υδραγωγείο των Γωνιών καθώς και η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας (Κοίμηση της Θεοτόκου), χτισμένη το 13ο αιώνα, με τοιχογραφίες και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στους πρόποδές του βρίσκεται ένας ανακαινισμένος ανεμόμυλος του 1904-5 και στην κορυφή του, το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Όταν έσκαβαν για να το θεμελιώσουν, αποκαλύφθηκε ένα «υψίβατο» ιερό της μινωικής εποχής, αποτελούμενο από δύο συνεχόμενους χώρους. Έξω από το χωριό, στο ύψος της διασταύρωσης για Καμαράκι, σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση ένας νερόμυλος, ο οποίος έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία και η γεωργία. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Η Δαμάστα είναι χτισμένη αμφιθεατρικά στις βόρειες πλαγιές του υψώματος Κοίτη στο ορεινό συγκρότημα του Ψηλορείτη, σε μια υπέροχη κατάφυτη πεδιάδα που φαντάζει ωραιότερη ανάμεσα στα άγρια βουνά. Το χωριό είχε καταστραφεί ολοσχερώς από τους Γερμανούς. Έμειναν μόνο λίγα σπίτια, στα οποία εγκαταστάθηκε γερμανική φρουρά, και οι εκκλησίες. Η παλιότερη από αυτές είναι η δίκλιτη εκκλησία του Αγίου Νικολάου και της Παναγίας, χτισμένη επί ενετοκρατίας, με πολλά στοιχεία της ενετικής αρχιτεκτονικής στη μορφή και στη διαρρύθμισή της. Η άλλη παλιά εκκλησία του χωριού είναι των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου. Είναι άγνωστο πότε χτίστηκε, το τέμπλο της όμως είναι του 1795. Ανακαινίστηκε το 1894. Κάτω από την εκκλησία των Αγίων Γεωργίου και Δημητρίου βρίσκεται το Λαογραφικό Μουσείο. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία και ακολουθεί η κτηνοτροφία. Επίσης ασκείται η μελισσοκομία και παράγονται ροδάκινα. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Η Εθιά βρίσκεται στα Αστερούσια Όρη, σε υψόμετρο 740 μέτρων και τις νοτιοδυτικές υπώρειες του υψώματος Ασφεντηλιάς. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία αλλά και τη γεωργία. Κύρια προϊόντα είναι τα παράγωγα της εκτροφής προβάτων και αιγών (κρέας, γάλα και τυροκομικά προϊόντα) το λάδι και η σταφίδα, όπως επίσης και τα κτηνοτροφικά φυτά. Στην Εθιά βρίσκονται οι εκκλησίες του Προφήτη Ηλία, (1874) η διμάρτυρη εκκλησία της Παναγίας (γεννέσιον της Θεοτόκου) και των Ταξιαρχών (1907). Υπάρχουν επίσης τα εξωκλήσια της Αναλήψεως, του Αγίου Σώζοντα του Αγίου Νικολάου, και του Αγίου Αντύπα. Εδώ γίνεται κάθε χρόνο μεγάλο πανηγύρι προς τιμή του Προφήτη Ηλία, προστάτη του χωριού. Σύμφωνα με την παράδοση, η εκκλησία του Προφήτη Ηλία χτίστηκε μέσα σε μια μόνο μέρα. Στο κέντρο του χωριού χτίστηκε και εγκαινιάστηκε το 2007 ξενώνας προς τιμήν του Γέροντα Ευμενίου Σαριδάκη (νυν Άγιος Ευμένιος ο νέος, αγιοκατατάχτηκε στις 14 Απριλίου του 2022), εφημέριου στο Νοσοκομείο Λοιμωδών στην Αγία Βαρβάρα Αθηνών και που ο τάφος του (κατόπιν επιθυμίας του) βρίσκεται πίσω από το ιερό της Παναγίας. Στο χωριό φιλοξενούνται εκτός των άλλων και πολλές εκδηλώσεις πάντα με την βοήθεια και συμβολή των φιλόξενων κατοίκων του. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Επάνω Αρχάνες βρίσκονται σε υψόμετρο 400 μέτρων στο βορειοανατολικό άκρο της κοιλάδος που σχηματίζεται από το όρος Γιούχτας. Στην κορυφή του Γιούχτα βρίσκεται το εκκλησάκι του Αφέντη Χριστού, όπως το λένε οι ντόπιοι, το οποίο ιδρύθηκε το 1443. Πρόκειται για τετραμάρτυρο ναό που είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Χριστού, στην Αγία Ζώνη, στους Αγίους Αποστόλους και στους Αγίους Ανάργυρους. Κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου γίνεται πανηγύρι, το οποίο συγκεντρώνει μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Στη βορειοδυτική πλευρά των Αρχανών βρίσκεται η μινωική νεκρόπολη Φουρνί. Το τοπωνύμιο Αρχάνες φαίνεται ότι είναι νεότερος τύπος της αρχαίας πόλης Αχάρνα, όπου βρισκόταν τέμενος προς τιμήν του θεού Άρχου (ή ήρωα), τον οποίο τιμούσαν οι Κνώσιοι και οι Τυλίσιοι, σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στο Άργος και χρονολογείται στα 450 π.Χ. Η ύπαρξη αρχαίας πόλης στη θέση των σημερινών Αχαρνών επιβεβαιώνεται και από τις ανασκαφές που έγιναν το 1957, το 1964 και τα επόμενα χρόνια. Μέσα στην κωμόπολη ανακαλύφθηκε ανάκτορο της Υστερομινωικής Εποχής με βωμούς αμφίκοιλους και τοιχογραφικό διάκοσμο (Κρητ. Χρον. ΙΑ΄, 329, ΙΗ΄, 282). Επίσης, στη θέση Φουρνί βρέθηκε εκτεταμένη μινωική νεκρόπολη και σε τάφο βασιλέα βρέθηκαν πολύτιμα κτερίσματα, δακτυλίδια, σφραγίδες και άλλα. Όλα αυτά πιστοποιούν την ύπαρξη σπουδαίας μινωικής πόλης στο χώρο των σημερινών Αρχανών. Η κωμόπολη έχει ωραίες οικοδομές από την εποχή της Τουρκοκρατίας, των οποίων η ωραιότερη ήταν του Μουσταφά Ναΐλη Πασά, με σιντριβάνια και κήπους. Στη βόρεια πλευρά της κοιλάδας είναι το φαράγγι Παραδείσι. Οι Τούρκοι την ονόμαζαν Ακάρ Σουλάρ Νταγ (βουνό των τρεχάμενων νερών). Εντός του ιδίου φαραγγιού βρίσκεται και πηγή της οποίας τα νερά διοχέτευσε το 1628 ο Μοροζίνι στο Ηράκλειο. Η πηγή σήμερα αποξηράνθηκε εξαιτίας γεωτρήσεων που έγιναν στην περιοχή. Στην τελευταία περίοδο της Τουρκοκρατίας, η κωμόπολη των Αρχανών έγινε στόχος των Τούρκων, επειδή ήταν προμαχώνας και στρατόπεδο των Χριστιανών. Τέσσερα χιλιόμετρα νότια των Αρχανών βρίσκεται ο εγκαταλελειμμένος οικισμός του Βαθυπέτρου. Σε ανασκαφές που έγιναν το 1949 έχουν βρεθεί εγκαταστάσεις παρασκευής κρασιού και κεραμικών που αποτελούσαν μέρος μινωικού οικισμού. Στην περιοχή των Αρχανών υπάρχουν παλιοί ναοί, όπως η Αγία Τριάδα, καμαροσκέπαστη των αρχών του 14ου αιώνα με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες της Αναλήψεως, της Γεννήσεως της Θεοτόκου και της επίσης καμαροσκέπαστης Αγίας Παρασκευής της ίδιας περιόδου. Υπάρχει επίσης η καμαροσκέπαστη εκκλησία του Ασωμάτου με τοιχογραφίες του 1315, μεταξύ των οποίων και η προσωπογραφία του κτήτορα Μιχαήλ Πατσιδιώτη με τη σύζυγό του. Στην περιοχή της εκκλησίας σώζονται τα ερείπια του συνοικισμού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Ζίντα βρίσκεται στην άκρη ενός λόφου που η ανατολική κρημνώδης πλαγιά του το κάνει να δεσπόζει στον εύφορο κάμπο που απλώνεται στα ανατολικά και νότια του χωριού. Γύρω από το χωριό υπάρχει ένα μη επισκέψιμο σπήλαιο. Στο κάτω μέρος του οικισμού, προς Μιλιαρίσι, βρίσκεται μια πηγή. Το χωριό αναφέρεται στις απογραφές από τα τέλη του 14ου αιώνα. Στον οικισμό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Νικολάου και ο ναός του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης που εγκαινιάστηκε το 2015 και είναι ο πρώτος ναός της Κρήτης στη μνήμη του. Η Ζίντα φημίζεται για τα ελαιόδεντρα που είναι όπου κοιτάξεις. Τα ζώα σε αυτό το χωριό είναι πολλά αλλά ακίνδυνα. Κάποια από τα είδη ζώων της Ζίντας είναι τα εξής: ερπετά, πτηνά, έντομα καθώς έχουν εντοπιστεί από κατοίκους μέχρι και κάβουρες! Οι κάβουρες έρχονται το καλοκαίρι από την λεγόμενη Κάτω Βρύση η οποία είναι νότια του χωριού. Η συγκεκριμένη βρύση έχει ανακαινισθεί πρόσφατα από τον πολιτιστικό σύλλογο Ζίντας. Οι εκκλησίες της Ζίντας είναι περίπου δέκα υπέροχες και περιποιημένες εκκλησίες του Αγίου Νικολάου του πολιούχου, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Χαράλαμπου και Χρυσοστόμου και άλλες. Μια χαρακτηριστική ιδιαίτερη και καταπληκτική εκκλησία είναι του Αγίου Προκοπίου και είναι η μοναδική εκκλησία του Αγίου Προκοπίου σε όλη την Κρήτη! Είναι μέσα στην αυλή ενός αρκετά ευρύχωρου σπιτιού που όπου και να ρήξεις το βλέμμα σου βλέπεις υπέροχα πολύχρωμα λουλούδια που κάνουν ακόμη πιο όμορφο αυτό το αξιοζήλευτο τοπίο. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Θραψανό είναι κωμόπολη και αποτελεί το μητροπολιτικό κέντρο της αγγειοπλαστικής στην Κρήτη και ένα από τα δύο-τρία σ’ ολόκληρη την Ελλάδα. Οι περισσότεροι από τους κατοίκους είναι αγγειοπλάστες, κληρονομικό επάγγελμα, διδασκόμενο από τους γονείς στα τέκνα. Εκτός από την αγγειοπλαστική, οι Θραψανιώτες ασχολούνται και με τη γεωργία (αμπέλια, ελιές) και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Το όνομα του χωριού σύμφωνα με μία εκδοχή προήλθε από τα θράψαλα, τα όστρακα δηλαδή των σπασμένων αγγείων που αφθονούν γύρω από τα καμίνια. Εξάλλου, η ονομασία που είχε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν Τζομλεκτζή Κιόι (=χωριό αγγειοπλαστών), με 206 χαράτσα. Υπάρχουν 13 συνολικά ναοί, με κυριότερους αυτούς της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και της Κοίμησης της Θεοτόκου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Καλό Χωριό είναι χτισμένο σε ύψωμα με πανοραμική θέα και κοντά στο χωριό υπάρχει το φαράγγι Αποσελέμη. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιοκαλλιέργεια. Στα νοτιοανατολικά του οικισμού και στη θέση Κορφή Μάζα (456 μ.) αποκαλύφθηκε ιερό κορυφής, που χρονολογείται από την Πρώτη Μεσομινωική Περίοδο μέχρι τη Γεωμετρική. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους το «Μάζα» είναι προελληνική λέξη και σημαίνει τη Μητέρα Γη. Βρέθηκαν επίσης λατρευτικά ειδώλια και διάφορα ζώδια. Στο ιερό αυτό πιστεύεται ότι λάτρευαν γυναικεία θεότητα, που ανήκε στον κύκλο των θεοτήτων του ουρανού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Τα Καλύβια βρίσκονται στο νότιο τμήμα, στα Αστερούσια Όρη, σε υψόμετρο 240 μέτρων και είναι χτισμένα στην κορυφή λόφου κοντά στον ποταμό Αναποδάρη. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκαλλιέργεια και την αμπελοκαλλιέργεια ενώ τα τελευταία χρόνια διακρίνονται για την ποιότητα της παραγόμενης πατάτας κρεμμυδιών καρότων και κοκκαριού. Στον οικισμό βρίσκεται η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου (1881) που πανηγυρίζει στις 21 Νοεμβρίου. Στη θέση Εκκλησάκι έχει βρεθεί από την αρχαιολογική σκαπάνη τάφος, ο οποίος χρονολογείται από την Τρίτη Υστερομινωική Περίοδο. Διαπιστώθηκε η ύπαρξη νεκροταφείου της ελληνορωμαϊκής εποχής. Συγκεκριμένα, αποκαλύφθηκε επιτύμβια στήλη που φέρει την επιγραφή ΑΚΕΣΤΙΜΑ ΕΥΑΝΓΕΛΟΥ. Βρέθηκε επίσης κτίσμα των παλαιοτέρων βυζαντινών χρόνων, γνωστό με την ονομασία Λούτρα. Στη Λούτρα υπάρχει σταυροειδής χώρος με υπόκαυστα, αγωγούς θερμάνσεως και εξαεριστήρες. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Καμάρες βρίσκονται στους νότιους πρόποδες της Ίδης, σε μικρή απόσταση από την Γρηγοριά. Η ανάβαση προς το Ιδαίο Άντρο είναι εύκολη από το χωριό και αυτό γίνεται η αιτία μεγάλης προσέλευσης τουριστών τους καλοκαιρινούς, κυρίως, μήνες. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και με την κτηνοτροφία. Στο χωριό βρίσκονται οι εκκλησίες της Κοίμησης της Θεοτόκου και του Αγίου Γεωργίου. Παράγονται κυρίως λάδι και κτηνοτροφικά φυτά. Στα βορειοανατολικά του χωριού, στις πλαγιές του βουνού Σωρός, σε υψόμετρο 1.720 μ., βρίσκεται το Σπήλαιο Καμαρών. Στο σπήλαιο βρέθηκαν αγγεία του πρωτοανακτορικού ρυθμού του 2.000 π.Χ., τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από τους κατοίκους της Φαιστού για σπονδές προς μινωική θεότητα. Από το όνομα του χωριού πήρε το όνομα και το σπήλαιο και ο ρυθμός διακόσμησης των αγγείων (καμαραϊκός). Τα ευρήματα από το σπήλαιο αυτό μοιάζουν στα ευρήματα του σπηλαίου της Ειληθυίας στην Αμνισό και από αυτό συμπεραίνει κανείς ότι λατρευόταν η ίδια θεότητα στα δύο μέρη. Το σπήλαιο βρέθηκε το 1890 και ερευνήθηκε από Ιταλούς αρχαιολόγους. Εξερευνήθηκε το 1913 από την Αγγλική Αρχαιολογική Σχολή. Το χωριό καταστράφηκε ολοσχερώς από τους Γερμανούς κατά την περίοδο της Κατοχής, μαζί με το Μαγαρικάρι και τη Λοχριά. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Καμάρι είναι ένα αγροτικό χωριό μέσα σε υπέροχους ελαιώνες κι έχει μια ξεχωριστή ομορφιά. Ο οικισμός έχει διατηρήσει την παραδοσιακή του μορφή. Ο επισκέπτης μπορεί να δροσιστεί στην παλιά μαρμάρινη κρήνη με την αραβική επιγραφή, από την οποία παλιότερα υδρευόταν όλο το χωριό. Σε μικρή απόσταση από τον οικισμό θα συναντήσουμε την πολύ παλιά αναπαλαιωμένη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας, χτισμένη επί τουρκοκρατίας σε μια περιοχή κατάφυτη από αμπέλια και στην πλατεία την Εκκλησία του Αγίου Νικολάου που είναι και ο πολιούχος του χωριού. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία για την παραγωγή ελαιόλαδου και σταφίδας σουλτανίνας. Δίπλα από το χωριό, περνάει ο Καμαριανός ποταμός σε ένα μέρος με μοναδικό φυσικό τοπίο. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Είναι χτισμένος σε μια όμορφη τοποθεσία, σε υψόμετρο 620 μέτρων. Σε κεντρικό σημείο, βρίσκεται η τρίκλιτη, καμαροσκέπαστη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, χτισμένη το 16ο αιώνα. Στο υπέρθυρο της δυτικής πύλης υπάρχει ο λέοντας του Αγίου Μάρκου και στην αψίδα του κεντρικού κλίτους ο δικέφαλος αετός, το οικόσημο της βυζαντινής οικογένειας των Καλλεργών. Η δίκλιτη βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας, που βρίσκεται στην άκρη του χωριού, έχει αξιόλογες τοιχογραφίες κι έναν τάφο στο εσωτερικό της. Στην πλατεία του χωριού υπάρχει μια ενετική βρύση και δίπλα χτιστές ψησταριές και φούρνοι. Στη δυτική έξοδο του Καμαριώτη υπάρχει ένας χωματόδρομος που οδηγεί στην Τρυπητή, όπου υπάρχει ένα εντυπωσιακό φυσικό μνημείο: τεράστιοι βράχοι δημιουργούν «λαβύρινθους» και συνθέτουν παράξενα σχήματα. Για μια σύντομη βόλτα με τα πόδια, προσφέρεται το μονοπάτι που περνάει μέσα από το δρυοδάσος, ένα υπέροχο δάσος από δρυς, χαρουπιές, πρίνους, και τις πανέμορφες εκκλησίες του Καμαριώτη και φτάνει λίγο έξω από το Αηδονοχώρι. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Τα Καπετανιανά είναι ορεινό χωριό στο νότιο μέρος του νομού και αμφιθεατρικά χτισμένο στις πλαγιές των Αστερουσίων, σε υψόμετρο περίπου 750 μέτρων. Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τους λεγόμενους καπεταναίους του με την πλούσια συνεισφορά τους στους αγώνες κατά των Τούρκων. Η πρώτη φορά που αναφέρεται επισήμως το χωριό είναι στην τούρκικη απογραφή του 1834, ενώ σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, ιδρύθηκε από Σφακιανούς αγωνιστές, έπειτα από την επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Στα Καπετανινά βρίσκεται χτισμένος ναός της Παναγίας (Κοίμηση της Θεοτόκου) χρονολογείται από την βυζαντινή περίοδο και τον 15ο αιώνα και η οποία εορτάζει στις 15 Αυγούστου (Δεκαπενταύγουστο). Επίσης, στην θέση Μετζολατί, πάνω στα ερείπια αρχαίου Ιερού Κορυφής, υπάρχει μικρός ναός, αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό, που εορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Κασάνος ή οι Κασάνοι είναι χωριό στο δυτικό πρανές των Λασιθιώτικων Ορέων σε ύψωμα με πανοραμική θέα. Κύριες ασχολίες είναι η ελαιοκομία και η καλλιέργεια εσπεριδοειδών, στην κοιλάδα που βρίσκεται δυτικά από το χωριό. Φημίζεται επίσης για τα κρεμμύδια του και γίνεται κάθε χρόνο μια μεγάλη εορτή. Στους Κασάνους βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Σωτήρος Χριστού. Κεντρικός ναός είναι ο Άγιος Γεώργιος. Στην περιοχή γύρω από τον οικισμό από λαθρανασκαφές έχουν βρεθεί αρχαιολογικά ευρήματα. Ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες βρίσκονται στους ναούς της Παναγίας και της Αγίας Κυριακής. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Κασταμονίτσα βρίσκεται χτισμένη στους δυτικούς πρόποδες του υψώματος Σκλόπα της Δίκτης, σε υψόμετρο 520 μέτρων. Το χωριό κατέχει στρατηγική γεωγραφική θέση, εφόσον ελέγχει την πρόσβαση προς το οροπέδιο Λασιθίου, γεγονός το οποίο εξηγεί αφενός τη διεξαγωγή σφοδρών μαχών επί Τουρκοκρατίας και, αφετέρου, την ανάδειξή της σε σημαντικό εμπορικό κόμβο κατά τον 20ό αιώνα και μέχρι τη δεκαετία του 1970. Η ονομασία του χωριού δόθηκε από τους πρώτους κατοίκους – μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Σαρακηνούς, το 961 μ.Χ. – που κατάγονταν από την Κασταμονή της Μ. Ασίας. Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, το χωριό πήρε την ονομασία από το γεγονός ότι στη θέση που υπάρχει σήμερα το νεκροταφείο με το ναό της Θεοτόκου, υπήρχε, παλιότερα, μια καστανιά με την παράσταση της Κοίμησης της Θεοτόκου και στο σημείο αυτό κτίστηκε εκκλησία που στη συνέχεια έγινε μοναστήρι. Από Μονή Καστανιάς – Κασταμονή, πιθανότατα, προήλθε το υποκοριστικό Κασταμονίτσα, που έγινε και η ονομασία του χωριού. Σήμερα οι κύριες ασχολίες των κατοίκων του χωριού είναι η γεωργία και η κτηνοτροφία. Στο χωριό πριν την επανάσταση υπήρχαν έντεκα εκκλησίες, ενώ μετά την επανάσταση τρεις. Της Κοίμησης της Θεοτόκου, της Αγίας Κυριακής και του Αγίου Νικολάου. Στην είσοδο του χωριού, στο σημερινό κοιμητήριο, βρίσκεται και διασώζεται ο παλαιός ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, παλιά εκκλησία, ρυθμού βασιλικής με τοιχογραφίες του Αγίου Γεωργίου Φλέγες ή Μεσάδα (14ου αιώνα). Πολιούχος ναός είναι της Αγίας Κυριακής που είναι τρίκλιτος (Αγία Κυριακή – Άγιος Δημήτριος – Άγιο Πνεύμα) βασιλικού ρυθμού, χτισμένος στα τέλη του 19ου έως τις αρχές του 20ου αιώνα, συγκεκριμένα το 1890. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Κάτω Ασίτες βρίσκονται στους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη, σε υψόμετρο 450 μέτρων. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιοχές Νοτικό και Πρίνος καθώς και η περιοχή «Κάστελλας» δίπλα στη μονή Γοργολαΐνη, η οποία υπήρξε έδρα της επανάστασης και είναι από τις αρχαιότερες μονές της Κρήτης. Στη μονή βρίσκεται ο τάφος του συμπολεμιστή του Καπετάν Κόρακα, Φραγκιά Μαστραχά που σκοτώθηκε ηρωικά αγωνιζόμενος σε μάχη του 1868. Οι Κάτω Ασίτες διαθέτουν 22 εκκλησίες, με εκείνη της Αγίας Παρασκευής (Πολιούχο του χωριού) να είναι η πιο φημισμένη. Σύμφωνα με την παράδοση, την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ένας Τούρκος περνούσε με το άλογό του έξω από το ναό εξοργισμένος με την Αγία που δεν τους επέτρεπε να διανυκτερεύσουν, στάθηκε μπροστά από την εκκλησία και πυροβόλησε το γλυπτό της Αγίας Παρασκευής πάνω από την κύρια είσοδο, ωστόσο η σφαίρα από το όπλο του εξοστρακίστηκε καταλήγοντας στο στομάχι του και προκαλώντας το θάνατό του. Μάλιστα, μέχρι και σήμερα μπορούμε να διακρίνουμε το σημάδι της σφαίρας πάνω στο γλυπτό. Η Αγία Παρασκευή βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Ο ναός της Αγίας Παρασκευής, μία μονόκλιτη μικρή βασιλική, χτισμένη το 1745, έχει αναπαλαιωθεί, έτσι ώστε να ανακαλυφθεί η εξαιρετική λιθοδομία του και αποτελεί ένα αληθινό κόσμημα. Πάνω από την κύρια θύρα υπάρχει εντοιχισμένο ένα πέτρινο γλυπτό που παριστάνεται η Αγία Παρασκευή να κρατά στο ένα χέρι το Σταυρό και στο ένα κλαδί φοίνικα (σημάδι νίκης και αθανασίας). Επίσης στο ναό τελείται από ευσεβείς γυναίκες η ακολουθία της Παρακλήσεως καθημερινά από το 1974 μέχρι σήμερα. Ένας άλλος ναός του χωριού είναι ο Δεσπότης Χριστός είναι ένας καθεδρικός ναός και είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση Του Σωτήρος και γιορτάζει στις 6 Αυγούστου. Πρόκειται για ένα κτίσμα των μέσων περίπου του 19ου αιώνα. Επίσης ο περίβολος του ναού χρησιμοποιούνταν μέχρι το 1950 ως Κοιμητήριο, γι’ αυτό περιστοιχίζονταν από πανύψηλα κυπαρίσσια, ένα από τα οποία σώζεται μέχρι σήμερα. Άλλες εκκλησίες και ξωκλήσια είναι η Αγία Τριάδα, ο Άγιος Γεώργιος Χωστός (Νήση), ο Άγιος Μύρωνας, η Παναγία, η Αγία Αικατερίνη, ο Άγιος Νικόλαος, οΆγιος Αντώνιος, ο Προφήτης Ζαχαρίας, ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, ο Άγιος Κωνσταντίνος και Αγία Ελένη, η Αγία Ευφημία, η Παναγία Αγίου Όρους (Εαρινό), ο Άγιος Αντώνιος Πετάλι, ο Προφήτης Ηλίας, ο Τίμιος Σταυρός, ο Άγιος Νεκτάριος, η Αγία Μαρίνα (Κοιμητήριο), ο Άγιος Ελευθέριος, ο Άγιος Αρσένιος, ο Άγιος Γεώργιος Γοργολαΐνι. Η «οχυρή» θέση του χωριού στους πρόποδες του Ψηλορείτη και η επαναστατική φύση των κατοίκων του διαγράφουν μια ένδοξη ιστορική πορεία στο πέρασμα των αιώνων, η οποία τεκμηριώνεται και από τα ηρώα που είναι στημένα στα ιστορικά σημεία και στα κεντρικά του χωριού (άγαλμα στην κεντρική πλατεία, αμοναχός δρύς). Στην κομώπολη έχουν εντοπιστεί σημαντικά κατάλοιπα της Ρωμαϊκής Εποχής ( Ρωμαϊκά Λουτρά).Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι περιοχές Νοτικό και Πρίνος καθώς και η περιοχή «Κάστελλας» δίπλα στη μονή Γοργολαΐνη, η οποία υπήρξε έδρα της επανάστασης και είναι από τις αρχαιότερες μονές της Κρήτης. Στη μονή βρίσκεται ο τάφος του συμπολεμιστή του Καπετάν Κόρακα, Φραγκιά Μαστραχά που σκοτώθηκε ηρωικά αγωνιζόμενος σε μάχη του 1868. Το φυσικό περιβάλλον της περιοχής χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ποικιλία γεωμορφολογικών και οικολογικών χαρακτηριστικών. Από τις ψηλές βουνοκορφές της οροσειράς του Ψηλορείτη μέχρι και τα βόρεια παράλια του νησιού, μπορεί κανείς να θαυμάσει πλήθος τοπίων ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Αν και ο γεωγραφικός χώρος είναι μικρός, είναι ορατή η συνύπαρξη ψηλών και απότομων βουνοκορφών, που διακόπτονται από μικρά οροπέδια, φαράγγια, πηγές και χείμαρρους και χαμηλών ρεματιών, λαγκαδιών και λιβαδιών. Από την ορεινή ζώνη ξεκινούν την ανάπτυξή τους αρκετά εντυπωσιακά φαράγγια όπως των Ασιτών. Μικροί χείμαρροι διασχίζουν τα φαράγγια καταλήγοντας σε μεγαλύτερα ρέματα, τα οποία με τη σειρά τους διατρέχουν από νότο προς βορρά τις πυκνές με παρόχθια φυτά ρεματιές του Μαλεβιζίου μέχρι να φτάσουν στη θάλασσα. Τα ρέματα δεν είναι μεγάλα, ούτε έχουν σταθερή παροχή λόγω της σύστασης των πετρωμάτων που διασχίζουν. Έτσι, η μεγαλύτερη ποσότητα των βροχών και του χιονιού κατεισδύει και χάνεται στα υπόγεια γεωλογικά στρώματα. Το σημαντικότερο υδρολογικό χαρακτηριστικό δημιουργείται από τις τεράστιες ποσότητες, καλής ποιότητας, υπόγειου νερού, που οφείλονται στα ιδιαίτερα τεκτονικά και γεωλογικά χαρακτηριστικά της περιοχής. Αν και το μεγαλύτερο μέρος της περιοχής αποτελείται από καλλιεργημένες εκτάσεις (ελιές και αμπέλια) οι οποίες συνήθως δεν παρουσιάζουν σημαντικό οικολογικό ενδιαφέρον, προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον ο μεγάλος αριθμός και η ποικιλία φυτών που συναντάται στην περιοχή. Έτσι, εκτός από φρύγανα και θάμνους μπορεί κανείς να παρατηρήσει λεύκες, κυπαρίσσια, καρυδιές, αχλαδιές, αγριοκερασιές, βελανιδιές, πουρνάρια, ασπαλάθους, βατομουριές, αγριοκλιματιδιές, μυρτιές, θαμνοκυπάρισσα κ.ά. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Κάτω Βιάννος βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του όρους Δίκτη. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκαλλιέργεια. Η Κάτω Βιάννος αναφέρεται το 1583 με την ονομασία Viannes Catto , στην σχετική απογραφή του Καστροφύλακα (Κ 97). Όταν έγινε κοινότητα, σε αυτήν υπήχθη και ο οικισμός Λασιθιωτών Μέση, που βρίσκεται σε υψόμετρο 540 μ. Οι κάτοικοι της Μέσης κατάγονται από το Οροπέδιο Λασιθίου. Το χωριό κατοικείται από ελάχιστους γεωργούς. Στη Μέση βρίσκεται ο διμάρτυρος ναός του Προφήτη Ηλία και των Τριών Ιεραρχών, ο οποίος οικοδομήθηκε σχετικά πρόσφατα. Ο κύριος ναός στην Κάτω Βιάννο είναι αυτός που είναι αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Γεωργίου. Πολύ ενδιαφέρων είναι και ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, που έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο. Κοντά στο χωριό βρίσκεται η παλιά εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, με τοιχογραφίες. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας υπήρχε ο οικισμός Πέρα Μέση, όπου βρίσκεται το ξωκλήσι της Παναγίας. Εκεί, στη διάρκεια γάμου, οι Τούρκοι εισέβαλαν και σκότωσαν όλο τον κόσμο που γλεντούσε, έπειτα από υπόδειξη ενός μικρού παιδιού. Επίσης, κατέστρεψαν τον οικισμό. Από τον άλλοτε οικισμό σώζονται ερείπια. Η ονομασία Μέση προέρχεται πιθανότατα από το γεγονός ότι οι κάτοικοι που ίδρυσαν το χωριό είχαν ξεκινήσει από το Τυμπάκι κάποιοι και άλλοι από τη Σητεία, με αποτέλεσμα να συναντηθούν στη μέση, όπου και βρίσκεται ο σημερινός οικισμός, στα νότια του νομού Ηρακλείου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Κάτω Σύμη Βιάννου βρίσκεται σε μια κατάφυτη από βλάστηση κοιλάδα, σε τοπίο με επιβλητική αγριότητα. Περικλείεται από δασώδη ορεινή έκταση. Η Σύμη, όπως συνηθέστερα λέγεται από τους Κρητικούς, έχει τη μεγαλύτερη δασική κάλυψη στο νομό Ηρακλείου, μια και στην περιοχή της βρίσκεται το περίφημο δάσος της Σύμης, συνέχεια του δάσους του Σελακάνου, και συχνά την αποκαλούν ποδενδρούσα. Στην άκρη του χωριού ρέει ο Μπλαβοπόταμος, που συνεχίζει την πορεία του προς Φαφλάγκο και καταλήγει στο Λιβυκό Πέλαγος. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η γεωργία, η κτηνοτροφία και η μελισσοκομία. Στις παράλιες περιοχές καλλιεργούνται πρώιμα κηπευτικά. Ολόκληρη η κοιλάδα της Κάτω Σύμης είναι κατάφυτη από καρυδιές, κερασιές, βερικοκιές, αχλαδιές και άλλα καρποφόρα δέντρα. Λόγω του έντονα ορεινού της χαρακτήρα, η Σύμη έχει πολλά σπήλαια, με σπουδαιότερα τα Ζυμπραγά Σπηλιάρια, τον Κισσόσπηλιο, το σπήλαιο Λέρη, τον σπήλιο του Μπουμπούλη, τον σπήλιο Ριζά και τον σπήλιο Χάλαβρα. Άλλο σημαντικό φυσικό μνημείο στην Κάτω Σύμη είναι το Φαράγγι της Καπνιστής, όπου, κατά την παράδοση, ζούσε ένας τεράστιος άνθρωπος, ο Σαραντάπηχος. Οι σημαντικότεροι ναοί είναι της Παναγίας της Γαλατοκτισμένης και Νηστικοκτισμένης, του Αφέντη Χριστού, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου πάνω στον οδικό άξονα Ιεράπετρας-Βιάννου και του Αγίου Γεωργίου. Η πρώτη χτίστηκε στα 1385, όπως αναγράφεται στη θυρίδα του Ιερού Βήματος και ονομάστηκε έτσι, επειδή κατά την παράδοση, ο ναός χτίστηκε από λάσπη και γάλα αντί για νερό, με νηστικούς μάστορες, σε όλη τη διάρκεια κατασκευής της. Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται 1 χλμ. περίπου έξω από το χωριό, στον ακατοίκητο σήμερα οικισμό της Απάνω Σύμης, σε υψόμετρο 940 μ. και έχει τοιχογραφίες του Εμμανουήλ Φωκά, από τα μέσα του 15ου αιώνα. Τα πιο αξιόλογα σημεία του χωριού είναι η Πατέλα στην Πάνω Γειτονιά και η τοποθεσία στου Σκεπαστού στη Μέσα Γειτονιά, όπου υπάρχει πηγή νερού, η λεγόμενη Μέσα Φλέγα. Το κέντρο του χωριού είναι στον Κάραβο, όπου υπάρχει πλατεία με επιβλητικό πλάτανο. Εδώ είναι συγκεντρωμένα τα καφενεία και η περισσότερη ζωή του χωριού. Στην Κάτω Σύμη βρίσκονται οι σημαντικότερες αρχαιότητες της Βιάννου. Πρόκειται για το νεοανακτορικό (Μεσομινωικής ΙΙΙ β) ιερό του Ερμή και της Αφροδίτης στη θέση Κρύα Βρύση. Το ιερό είναι ένα από τα σημαντικότερα της αρχαιότητας, καθώς και ο μοναδικός μέχρι σήμερα γνωστός χώρος λατρείας στην Κρήτη και στην Ελλάδα που λειτούργησε επί πολλούς αιώνες χωρίς διακοπή. Ιδρύθηκε περί το 2.000 π. Χ. Η θέση του Ιερού ταυτίζεται με το Ιερόν Όρος, κατά τον Πτολεμαίο, το οποίο βρίσκεται μεταξύ του αρχαίου Τσούτσουρα και της Ιεράπυτνας (σημερινής Ιεράπετρας). Η λατρεία στο χώρο αυτό άρχισε από τη Μεσομινωική Εποχή και συνεχίστηκε μέχρι τα ρωμαϊκά αυτοκρατορικά χρόνια. Ευρήματα από το ιερό της Σύμης βρίσκονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Κερά είναι το τελευταίο ορεινό χωριό του Δήμου Χερσονήσου σε υψόμετρο 680 μέτρων, στα σύνορα με το Οροπέδιο Λασιθίου και βρίσκεται μέσα στην κατάρρυτη και κατάφυτη κοιλάδα (ρυάκι της Παναγίας). Οι κάτοικοι παλαιότερα ήταν μυλωνάδες, ενώ σήμερα ασχολούνται με την ελαιοκαλλιέργεια. Κοντά στο χωριό υπάρχει και μεταλλείο σιδήρου. Ο οικισμός έλαβε την ονομασία του από το Μοναστήρι της Κεράς Καρδιώτισσας, το οποίο βρίσκεται στα βόρεια. Στη θέση του υψώματος Καρφί και στο ύψωμα Παπούρα (υψόμετρο 1.026 μ.) έχουν βρεθεί λείψανα προελληνικών πόλεων. Λόγω της θέσης του, παλαιότερα αναφέρεται με το όνομα Μηνυτής, επειδή στη θέση αυτή οι σκοποί εμήνυαν την παρουσία του εχθρού. Στα νεότερα χρόνια στην κατωφέρεια από τον Άγιο Γεώργιο Ασφεντάμη μέχρι το Κάτω Χωριό Κεράς βρίσκονταν 35 νερόμυλοι που κινούνταν με τα άφθονα πηγαία ύδατα της περιοχής. Εκεί αλέθονταν τα σιτηρά της επαρχίας Λασιθίου. Πάνω από την Κερά δεσπόζει το Καρφί, Μινωικό Ιερό Κορυφής της Υστερομινωικής περιόδου. Επίσης, από εδώ διέρχεται και το περίφημο ευρωπαϊκό φυσιολατρικό μονοπάτι Ε4. Ένα ακόμα περιπατητικό μονοπάτι ενώνει την Κερά με τις Γωνιές μέσα από το φαράγγι της Ρόζας. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Μέσα σε μια κατάφυτη από αμπέλια περιοχή βρίσκεται το χωριό Κεραμούτσι, Οι κάτοικοί του ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και ειδικότερα με την καλλιέργεια του αμπελιού για την παραγωγή σταφίδας και της ελιάς για την παραγωγή εξαιρετικού παρθένου ελαιόλαδου. Διαβαίνοντας τα στενά σοκάκια ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα παλιά αρχοντικά σπίτια ενώ στην πλακόστρωτη πλατεία μπορεί να δροσιστεί στη σκιά της πελώριας μουριάς που δεσπόζει στο χώρο, που μαρτυράει την ασχολία των κατοίκων παλιότερα με την παραγωγή μεταξιού. Μπορείτε επίσης να επισκεφτείτε το παλιό, ερειπωμένο ενετικό φρούριο Malvicino. Είναι το φρούριο που έδωσε το όνομα του σ’ ολόκληρη την επαρχία. Κι η επαρχία, με τη σειρά της, έδωσε το όνομα της στο πιο φημισμένο κρητικό κρασί όλων των εποχών: το κρασί Μαλβαζία, που εξαγόταν στην Ευρώπη για πολλούς αιώνες. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Τα Κεράσια βρίσκονται σε υψόμετρο 340 μέτρων και είναι χτισμένο στις πλαγιές του λόφου «Χαλέπα» στην ανατολική του πλευρά. Έχει θέα τον Κερασανό κάμπο, τα Λασιθιώτικα βουνά, την ιστορική Ιερά Μονή Παλιανής και το λόφο «Κάστελλος», που στην κορφή του δεσπόζει το εκκλησάκι του Αγίου Παντελεήμωνα. Οι κάτοικοι του ασχολούνται κατά κύριο λόγο με τη γεωργία (αμπέλια σουλτανί, οινάμπελα, ελαιόδενδρα, περιβόλια με οπωροφόρα δέντρα) και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Ο οικισμός αυτός καθ’ αυτός παρουσιάζει ικανοποιητική επισκεψιμότητα από ντόπιους και ξένους επισκέπτες. Αξιοθέατα του χωριού είναι:

• Το ξωκλήσι της Παναγίας Φανερωμένης, τοπίο ιδιατέρου φυσικού κάλλους, το εξωκλήσι του Αγίου Σίλα, ερειπωμένη εκκλησία των πρώτων Χριστιανικών χρόνων. Άλλες εκκλησίες είναι αυτή του Αγίου Γεωργίου στο κέντρο του χωριού και ο ενοριακός ναός της Ζωοδόχου Πηγής, στο ψηλότερο σημείο του οικισμού.
• Το αναπαλαιωμένο κτίριο του τέως Δημοτικού Σχολείου, στον περίβολο του οποίου υπάρχει και ο τάφος του Καπετάν Χαραλάμπου Βλαχάκη που έδρασε εναντίον των Οθωμανών.
• Ο λόφος Κυπαρίσσι και λόφος Χαλέπα, με θέα μέχρι το νησί Ντία.
• Το Κερασσανό φαράγγι, που εκτείνεται Βόρεια του χωριού με κατεύθυνση Α-Δ. Το διαρρέει ο ποταμός (χείμαρρος) Διακονιάρης.

Στο χωριό γίνεται τοπικό πανηγύρι στις 30 Ιουλίου, εορτή του Αγίου Σίλα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Κερατόκαμπος είναι παραθαλάσσιος οικισμός και αποτελεί επίνειο της Άνω Βιάννου. Το μήκος της ακτής του είναι περίπου 7 χιλιόμετρα. Η παραλία του αποτελεί αξιοθέατο και εκεί καταλήγει το φαράγγι του Καβουσίου. Το χωριό είναι νέο, καθώς ιδρύθηκε μετά τη δεκαετία του ’50. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η καλλιέργεια κηπευτικών (αγγούρι, ντομάτα, πιπεριά), τα θερμοκήπια και ο τουρισμός. Κεντρικός ναός είναι αυτός του Αγίου Παντελεήμονα. Στα βόρεια της ακτής του βρίσκεται η κοιλάδα του Κερατοκαμπίτη ποταμού. Ο ποταμός αυτός ακολουθεί πορεία μέσα από το άγριο φαράγγι της Πορτέλας, το οποίο συνεχίζεται σε ένα μικρότερο φαράγγι. Το φαράγγι αυτό λέγεται «Του Πισκόπη το Πήδημα» από ένα θρύλο που διασώζεται από την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Ο θρύλος μιλά για έναν επίσκοπο που έτρεχε έφιππος να ξεφύγει από τους Τούρκους που τον καταδίωκαν. Με το που έφτασε στην άκρη του φαραγγιού, το άλογό του πήδηξε μακριά και κατάφερε να περάσει απέναντι. Έτσι, σώθηκε ο επίσκοπος και λέγεται ότι σε ένδειξη ευγνωμοσύνης προς τον Άγιο Γεώργιο (σε αυτόν απέδωσε τη σωτηρία) έχτισε το σημερινό ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην περιοχή ευδοκιμεί το τροπικό φυτό αρμυρίκι, το οποίο ζει με θαλασσινό νερό. Η ευρύτερη περιοχή έχει σημαντική αρχαιολογική αξία. Εδώ κοντά λατρευόταν η Μινωίτισσα θεά του τοκετού Ειλείθυια. Επίσης, η αρχαιότερη ονομασία για τη χαρουπιά είναι κερατωνία ή κερωνία, πράγμα που επιβεβαιώνει κάπως μία από τις εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας. Αρχαιολογικές έρευνες έφεραν στο φως ίχνη από τα ερείπια ενός ενετικού φρουρίου, που θεωρείται ότι χτίστηκε για να αντιμετωπιστούν οι πειρατικές επιδρομές. Σύμφωνα με μια άποψη, στο βράχο Κέρατο ή Βίγλα βρίσκονται πιθανότατα τα ερείπια της αρχαίας πόλης Κεραίας, κάτι που στηρίζεται σε αρχαιολογικά ευρήματα, όπως και στα αρχαία αντικείμενα που βρέθηκαν στο Νυχτεριδόσπηλιο, το μεγαλύτερο σπήλαιο στην περιοχή. Ο Κερατόκαμπος άρχισε να οικοδομείται και να κατοικείται από τη δεκαετία του ‘50 και έπειτα. Μέχρι τότε, το μόνο που υπήρχε στην περιοχή ήταν κάποια μικρά οικοδομήματα- αποθήκες, που εξυπηρετούσαν τους εμπόρους στην αποθήκευση των προϊόντων τους (λάδι, χαρούπια, κίτρα κλπ.). Τα κτίρια αυτά ήταν γνωστά με το όνομα Μαγατζέδες και δημιουργήθηκαν στα 1900-1930. Την περίοδο αυτή (αρχές 20ού αιώνα), ο οικισμός ήταν μια Σκάλα (μικρό εμπορικό κέντρο) και είχε ιδρυθεί από την Κρητική Πολιτεία ως σταθμός για τη φορτοεκφόρτωση εμπορευμάτων από και προς άλλες πόλεις και οικισμούς της Κρήτης, καθώς το οδικό δίκτυο δεν ήταν τότε επαρκές. Σταδιακά, μετά τη δεκαετία του ‘80, αναπτύχθηκε η τουριστική υποδομή και ο Κερατόκαμπος, όπως και το γειτονικό Καστρί, δέχονται πολλούς τουρίστες σε ετήσια βάση. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Κεφαλοβρύσι βρίσκεται στους νότιους πρόποδες του όρους Δίκτη. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και τελευταία και με καλλιέργειες πρώιμων κηπευτικών στην παράλια περιοχή. Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, της Αγίας Μαρίνας και του Αγίου Γεωργίου. Η ονομασία του χωριού οφείλεται σε μεγάλη πηγή (νερομάνα). Η πηγή λέγεται και κεφαλάρι. Το Σεπτέμβριο του 1943 το χωριό πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς και εκτελέστηκαν με τουφεκισμό 36 από τους άνδρες κατοίκους. Την ίδια περίοδο πυρπολήθηκε και ο Κρεβατάς, που θρήνησε 22 θανάτους (εκτελέσεις από τους Γερμανούς). (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Κιθαρίδα (επίσημο: Κιθαρίς) είναι χτισμένη σε υψόμετρο 220 μέτρων. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Φανουρίου, ο οποίος στο παρελθόν ήταν το καθολικό της Μονής Παναγίας ή Κεράς Ελεούσης. Το συγκρότητμα έχει χαρακτηριστεί αρχαίο μνημείο. Η Μονή ιδρύθηκε περί τα τέλη της β’ βυζαντινής περιόδου, αρχικώς ως γυναικεία, την όψιμη Τουρκοκρατία γίνεται ανδρική και αποτελούσε μετόχι της μονής Αγίας Ειρήνης. Το συγκρότημα απετελείτο, εκτός των κελιών, από ένα ελαιοτριβείο, ξενώνες, βιβλιοθήκη και σχολείο. Σήμερα σώζεται το καθολικό, τμήμα των κελιών και το σχολείο. Κατά την Επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι κατέστρεψαν τη μονή και τη βιβλιοθήκη της. Το 1841, με άδεια της Τουρκικής διοικήσεως, ιδρύεται στη μονή σχολείο, ένα από τα πρώτα στην Κρητική ύπαιθρο. Το σχολείο καταστράφηκε το 1866. Το σημερινό κτίριο χτίστηκε κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, λειτουργούσε δε ως τα μέσα του 20ου αιώνα, εξυπηρετώντας τα χωριά του Μαλεβιζίου. Το καθολικό της μονής ήταν αρχικώς μονόχωρο και ανήκε στον τύπο του μονόχωρου μετά τρούλου ναού. Επί Βενετοκρατίας επεκτάθηκε και έλαβε την μορφή τρίκλιτης θολοσκεπούς βασιλικής και προστέθηκε τοιχογραφημένο εγκάρσιο κλίτος. Τα κλίτη στεγάζονται με δίρριχτες θολωτές στέγες, το Άγιο Βήμα και τα παραβήματα με τρούλλους. Οι τοιχογραφίες χρονολογούνται κατά το 15ο αιώνα και διατηρούνται κάτω από γαλακτώματα στο παλαιότερο και στο εγκάρσιο κλίτος. Το τέμπλο του ναού είναι ξυλόγλυπτο. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Κοκκίνη Χάνι (επίσημο: Χάνιον του Κοκκίνη) είναι μεγάλος παραλιακός οικισμός και βρίσκεται στο 14ο χιλιόμετρο της κεντρικής οδικής αρτηρίας προς Λασίθι. Η περιοχή παλιότερα λεγόταν Αρμυλίδες. Τη σημερινή του ονομασία ο οικισμός οφείλει στο πιο σημαντικό από τα παλιά χάνια της περιοχής, το Χάνι του Κοκκίνη. Ο οικισμός Κοκκίνη Χάνι έχει τις ρίζες του στα τέλη της τουρκοκρατίας όταν κάτοικοι από τα γύρω χωριά άρχισαν να καλλιεργούν τα κτήματα που είχαν στην ευρύτερη παραλιακή περιοχή. Η ενασχόληση τους αυτή αλλά και η ανάγκη να εξυπηρετηθούν οι οδοιπόροι από και προς την πόλη του Ηρακλείου λόγω κυρίως του «Κακού Όρους» (βουνό ανάμεσα σε Κοκκίνη Χάνι και Αμνισό άγριας απόκρημνης μορφολογίας) και των κινδύνων που διέτρεχαν οι περαστικοί από ληστές, είχαν σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία πανδοχείων γνωστών ως χάνια . Από όλα αυτά τα Χάνια τα πιο γνωστά ήταν το Χάνι του Χατζή αλλά κυρίως του Κοκκίνη το Χάνι διότι εκεί γινόταν παλιά η ανταλλαγή των ταχυδρομικών σάκων καθώς και η αλλαγή φρουράς σε κατάδικους που μεταφέρονταν από νομό σε νομό. Του «Κοκκίνη το Χάνι», ήταν ιδιοκτησία του Δημητρίου Κοκκίνη, που το κληρονόμησε το 1850 από τον πατέρα του Γεώργιο, αδελφό του οπλαρχηγού Εμμανουήλ Κοκκίνη. Ολόκληρη η περιοχή που παλαιοτέρα ονομάζονταν «Αρμυλίδες» ή «Νίρου Χάνι» πήρε τη σημερινή του ονομασία, Κοκκίνη Χάνι. Στην εποχή της ακμής τους, τις αρχές του εικοστού αιώνα, υπήρχαν στην ευρύτερη περιοχή περί τα δέκα χάνια. Σήμερα μπορεί κανείς να δει το οίκημα από το Χάνι του Κοκκίνη, στην ανακαινισμένη του μορφή, στον κεντρικό δρόμο, απέναντι από την πρώην Σχολή Τουριστικών Επαγγελμάτων. Του Νίρου το Χάνι διαλύθηκε κατά τις ανασκαφές του Μινωικού Μεγάρου Νίρου. Κατά τη Μάχη της Κρήτης σε ολόκληρο τον κάμπο του Κοκκίνη υπήρχαν μοναχά λιγοστά μικρά κτίσματα, και οι Ναζί τον επέλεξαν για τη ρίψη των αλεξιπτωτιστών τους, με επακόλουθο την μάχη γνωστή ως Μάχη του Κοψά, από τον ομώνυμο λόφο πάνω από το χωριό. Θύμα των βαμβαρδισμών που προηγήθηκαν της μάχης, ήταν και το τότε ηλικίας 180 ετών, Χάνι του Χατζή, από το οποίο διασώθηκε μόνο μία απεικόνιση σε ζωγραφικό πίνακα. Το Κοκκίνη Χάνι άρχισε ουσιαστικά να οικίζεται μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από κατοίκους των γύρω χωριών, κυρίως της Ανώπολης, της Ελιάς και της Κάτω Βάθειας και αναπτύχθηκε με γεωμετρική πρόοδο τις τελευταίες δεκαετίες, με την εκρηκτική αύξηση του τουρισμού. Γρήγορα πολλαπλασιάστηκαν τα εξοχικά κέντρα, οι ταβέρνες, τα καταστήματα, και τα καταλύματα και ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών. Οι κάτοικοι ασχολούνται πρώτιστα με τον τουρισμό και επίσης με την καλλιέργεια κηπευτικών. Στον κεντρικό δρόμο βρίσκεται ο ναός των Αγίων Αναργύρων, ο οποίος ιδρύθηκε το 1938. Υπό κατασκευή ακόμα, αλλά πλέον σε πλήρη λειτουργία ως εκκλησία και παράλληλα πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο, βρίσκεται ο νέος μεγάλος σταυροειδής με τρούλλο ναός της Παναγίας το Άξιον Εστίν, στην περιοχή «Ασύρματος». (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Κορφές βρίσκονται στο δρόμο προς Κρουσώνα. Είναι χτισμένο πάνω σε λόφους και γι’ αυτό έλαβε την ονομασία Κορφές. Στα ανατολικά του χωριού υπάρχει αρτεσιανό φρέαρ, του οποίου το νερό ανέρχεται στο ένα μέτρο πάνω από το έδαφος και αναδίδει μυρωδιά θείου. Το θειούχο νερό της πηγής έχει, κατά πληροφορίες των κατοίκων, ιαματικές ιδιότητες ειδικά για τις δερματοπάθειες. Σώζονται ερείπια από ειδικά λουτρά που είχαν χτίσει οι Τούρκοι. Στο χωριό βρίσκεται μια ωραία πλατεία (στο κέντρο) κοντά στους ναούς της Αγίας Τριάδος και της Κοίμησης της Θεοτόκου, κτίσματος του 16ου αιώνα. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η αμπελοκαλλιέργεια και η ελαιοκομία. Παράγεται σταφίδα και λάδι. Η βελανιδιά της έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο της φύσης. Πρόκειται για αιωνόβιο δρυ με ιδιάζουσα βοτανική αξία που συνδέεται με ιστορικά γεγονότα της περιοχής. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Κουνάβοι βρίσκεται στην τοποθεσία της μινωικής πόλης Ελτυνία, σε μικρή κοιλάδα, νότια του υψώματος Κακή Ράχη σε υψόμετρο 336 μέτρων). Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελουργία. Παράγονται σταφίδα, επιτραπέζια σταφύλια και λάδι. Μέσα στο χωριό βρίσκονται τρεις ιεροί ναοί: ο τρίκλιτος βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, Αγίου Νικολάου και Αγίου Δημητρίου, ο Άγιος Γεώργιος (ή Αποχαλικιάς) και η Κοίμηση της Θεοτόκου. Από τους προαναφερθέντες ναούς, ο τρίκλιτος οικοδομήθηκε από πέντε άγαμες αδερφές, σύμφωνα με την παράδοση, Καθεμιά τους έκτισε και από έναν τρούλο. Τα υπολείμματα των οικοδομικών υλικών (χαλίκια) χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο της εκκλησίας του Αγίου Γεωργίου. Περίπου 300 μ. από τον οικισμό σε τοποθεσία μέσα σε αμπελώνες βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, η οποία πανηγυρίζει στις 27 Ιουλίου. Στη θέση Ζάγουρας έχουν βρεθεί μεγάλα κτήρια με ξεστή λιθοδομή, όπου βρέθηκαν όστρακα που χρονολογούνται από την ελληνική εποχή. Κοντά στον ακατοίκητο σήμερα οικισμό Ζαγουριάνοι ανακαλύφθηκαν το 1918 κατά τη διάρκεια εργασιών οδοποιίας κτίσματα και κιονόκρανα δωρικού ρυθμού, όπως επίσης και ενεπίγραφη πλάκα του 6ου αιώνα π.Χ. με γράμματα βουστροφηδόν, τεμάχιο νόμου για τα σπίτια, που ανήκει στη Μεγάλη Επιγραφή της Γόρτυνας. Από την τελευταία επιβεβαιώνεται ότι στη θέση του σημερινού οικισμού βρισκόταν η αρχαία πόλη Έλτυνα ή Ελτυναία. Στη θέση Σκεντέρι βρέθηκαν πήλινα αναθηματικά πλακίδια με ανάγλυφη παράσταση που παριστάνει έφιππο πολεμιστή που καταβάλλει δράκοντα και θυμίζει έντονα τον Άγιο Γεώργιο. Χρονολογείται από τα ελληνιστικά χρόνια. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Κουσές βρίσκεται σε υψόμετρο 130 μέτρων στους βόρειους πρόποδες του υψώματος Πύργος (υψ. 228 μ.) των Αστερουσίων. Από εκεί η θέα είναι πανοραμική προς την πεδιάδα της Κάτω Μεσσαράς. Πολύ κοντά στο χωριό βρίσκεται και η Φαιστός. Κύρια ασχολία των κατοίκων του χωριού είναι η γεωργία. Πανηγυρίζει στις 25 Ιουλίου, ημέρα εορτασμού της Κοιμήσεως της Αγίας Άννας. Το χωριό έχει ιστορικό ενδιαφέρον, καθώς κατά την Τουρκοκρατία υπήρξε φέουδο της μεγάλης οικογένειας των Κουρμούληδων, οι οποίοι υπήρξαν κρυπτοχριστιανοί. Στον Κουσέ σώζονται δύο πύργοι των Κουρμούληδων, με πολεμίστρες. Σε έναν από αυτούς βρίσκεται η εκκλησία (κατακόμβη) της Αγίας Πελαγίας, όπου μαζεύονταν κρυφά και λάτρευαν το Χριστό οι κρυπτοχριστιανοί. Άλλες εκκλησίες στο χωριό είναι του Αγίου Αντωνίου, των Αγίων Πάντων και του Αγίου Γεωργίου. Υπάρχει επίσης ο ναός της Κοιμήσεως της Αγίας Άννας. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Κουτουλουφάρι βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του υψώματος Πυργιά. Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών, κυρίως ντομάτας, σε θερμοκήπια (αυτά βρίσκονται στον Ανισαρά). Τα τελευταία χρόνια καλλιεργούνται και άνθη, κυρίως γαρίφαλα, τα οποία εξάγονται στο εξωτερικό. Επίσης, οι κάτοικοι ασχολούνται με τον τουρισμό, καθώς στην περιοχή υπάρχουν πολλά ξενοδοχεία, εστιατόρια και καταστήματα. Ο κύριος ναός στο χωριό είναι αυτός του Αγίου Βασιλείου. Κοντά στη θάλασσα, στα βορειοανατολικά του χωριού, βρίσκεται η μικρή εκκλησία του Αγίου Νικολάου, που χτίστηκε στα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Κράσι είναι ορεινό χωριό και βρίσκεται στις βορειοδυτικές υπώρειες του όρους Σελένα (υψηλότερη κορυφή 1.559 μ.) σε υψόμετρο 600 μέτρων. Η κύρια απασχόληση των κατοίκων είναι η ελαιοκαλλιέργεια και η κτηνοτροφία. Στα βορειοανατολικά του χωριού, στις βόρειες υπώρειες της Σελένας σώζονται δάση αζιλάκων, πουρναριών και σφενδάμης. Εξαίρεση αποτελεί το μικρό οροπέδιο στα πόδια του οικισμού και στην βόρειο ανατολική του πλευρά, που αν και μικρό σε έκταση, έχει πολύ εύφορο έδαφος και καλύπτει με τις καλλιέργειες του ένα μεγάλο μέρος των διατροφικών αναγκών των κατοίκων. Στο ψηλότερο σημείο του χωριού είναι η «Μεγάλη Βρύση», πηγή με άφθονα νερά, τα οποία αρδεύουν μια μεγάλη περιοχή, με πολλά καρποφόρα δέντρα, κυρίως καρυδιές. Οι Βρύσες στο Κράσι αποτελούν ένα από τα ωραιότερα συγκροτήματα ύδρευσης στην Κρήτη. Σύμφωνα με την αναγραφόμενη πινακίδα, κατασκευάστηκαν το 1890 με δαπάνες της κοινότητας από Μοχιανούς μαστόρους που ήταν περιζήτητοι και καταξιωμένοι. Οι Βρύσες είναι δύο και όπως τις αναφέρουν οι κάτοικοι η πάνω Βρύση και η κάτω. Είναι θολωτές με μια γούρνα η καθεμία. Ακριβώς δίπλα στην κάτω Βρύση βρίσκονται οι πέτρινες γούρνες του χωριού στις οποίες τα παλιά χρόνια ήταν ο τόπος συνάντησης των γυναικών και των μικρών παιδιών αφού εκεί περνούσαν ατέλειωτες ώρες ασχολούμενες με το πλύσιμο των ρούχων. Κοντά στην πηγή βρίσκεται πελώριος πλάτανος με περιφέρεια κορμού 24 μέτρων και σκιάζει εκτεταμένη πλατεία, όπου η διαμονή κατά τους θερινούς μήνες είναι ευχάριστη και διοργανώνονται οι κοινωνικές εκδηλώσεις του χωριού. Ο πλάτανος είναι γνωστός για το μέγεθός του και για την ηλικία του η οποία, όπως εκτιμάται από τους κατοίκους είναι πάνω από χιλίων ετών, μεταξύ 1.800 και 2.000 ετών. Στη θέση Αρμί ανασκάφτηκε κυκλικός θολωτός τάφος με κυκλαδική επίδραση. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Κρουσώνας βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη, του υψιπέδου Γούρνος, 1.292 μ., αμφιθεατρικά χτισμένος πάνω στους λόφους Πλάγια, Κούπος και Λειβαδιώτης. Σε υψόμετρο 920 μ. βρίσκεται οροπέδιο με το όνομα Λιβάδι με άφθονα υπόγεια νερά. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία την γεωργία και τον αγροτουρισμό. Η κοινοβιακή Μονή καλογριών βρίσκεται στις ανατολικές παρυφές του υψώματος Γούρνος και καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1822. Όλοι οι μοναχοί της σφαγιάστηκαν στη θέση Τροχάλακας, επειδή ήταν καταφύγιο για τους επαναστάτες. Το 1944 άρχισε η ανοικοδόμησή της και έπειτα από δεκαετίες άρχισε ξανά να λειτουργεί, με λίγες μοναχές. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Κυπάρισσος (ή Κυπαρίσσι) βρίσκεται σε υψόμετρο 220 μέτρων με ωραία θέα σε ολόκληρη την κοιλάδα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελοκαλλιέργεια. Η οικονομία του χωριού βασίζεται στη σταφίδα. Στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Οι σημερινοί κάτοικοι κατάγονται από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου. Στη διάρκεια λατομικών εργασιών ανακαλύφθηκε τυχαία πρωτομινωικός τάφος μέσα σε κοίλωμα βράχου από την πρώτη υπονεολιθική περίοδο. Μέσα από τον τάφο βρέθηκαν αγγεία με γραμμική διακόσμηση, ένα σε σχήμα πλοιαρίου, μαχαιράκια από οψιδιανό και χάλκινα αντικείμενα. Στο λόφο Κορφή του Βαθειά βρέθηκε εκτεταμένο ορθογώνιο κτίριο. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Λαγούτα είναι χτισμένη σε υψόμετρο 250 μέτρα στις πλαγιές του λόφου Παπούρα, ανάμεσα στους ποταμούς Αναποδιάρη και Ινιώτη. Η οικονομία του χωριού είναι αγροτική, με κύρια προϊόντα το ελαιόλαδο, τα αμπελουργικά και τα κηπευτικά. Στο παρελθόν καλλιεργούνταν κίτρα. Το όνομα μάλλον πιθανόν προέρχεται από το μουσικό όργανο λαούτο. Στην είσοδο του οικισμού βρίσκεται το άλσος Λαγούτας (από το 1968). Είναι το μεγαλύτερο άλσος του δήμου Μινώας Πεδιάδας, με έκταση περίπου 80 στρεμμάτων. Στο χώρο του άλσους, το οποίο περιλαμβάνει πεύκα υπάρχουν τραπέζια και παιδική χαρά. Στην κορυφή του άλσους βρίσκεται το κτίριο του πρώην δημοτικού σχολείου Λαγούτας, το οποίο πλέον στεγάζει τον πολιτιστικό σύλλογο. Επίσης, κοντά στο βορειοανατολικό άκρο του οικισμού λειτουργεί το μικρό λαογραφικό μουσείο Λαγούτας. Στον οικισμό βρίσκεται η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Λέντας είναι οικισμός στα νότια παράλια του νομού Ηρακλείου. Το όνομα είναι προελληνικό και ετυμολογείται από το φοινικικό Λάβι= λιοντάρι ή από την αρχαία προελληνική λέξη Λέβυνθος. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ένα από τα λιοντάρια που έσυρε την άμαξα της Ρέας έγινε πέτρα από τη θέση αυτή και γι’ αυτό ονομάστηκε Λεβήν. Αλλά το πιθανότερο είναι ότι το όνομα οφείλεται στο παρακείμενο ακρωτήριο το οποίο μοιάζει με λιοντάρι από τη συγκεκριμένη θέση στην οποία βρίσκεται. Κατά τις τελευταίες ανασκαφές ανακαλύφθηκε πρωτομινωικός οικισμός που χρονολογείται από το 2.500- 1.900 π. Χ., ο οποίος είχε εμπορικές σχέσεις με την Αίγυπτο. Σε θολωτούς τάφους πρωτομινωικού τύπου βρέθηκαν πολλά λίθινα και πήλινα αγγεία με πρωτοφανή σχήματα (σκαραβαίοι κλπ.). Ανασκάφηκε κυκλικός θολωτός τάφος με χώρο για τη νεκρική λατρεία όπου έκαιγαν αρώματα με σκοπό να μη μυρίζει άσχημα από τους νεκρούς. Η Λεβήν ήκμασε στα ελληνορωμαϊκά χρόνια, ως λιμάνι της Γόρτυνας αλλά και ως ιερή πόλη, όπου λατρευόταν ο Ασκληπιός και η Υγιεία Σώτειρα, Το Ασκληπιείο ήταν στην ακμή του κατά τα αυτοκρατορικά χρόνια της Ρώμης. Το αρχαιότερο μνημείο της Λεβήνος είναι ο Θησαυρός, τετράγωνο πηγάδι βάθους 1.090 μ. που χρονολογείται από το 2ο ή τον 1ο αιώνα π. Χ. Στο βάθος του ναού του Ασκληπιού σώζεται βωμός (εξέδρα), όπου ήταν τοποθετημένα τα αγάλματα του Ασκληπιού και της Υγείας, τα οποία έσπασαν οι χωρικοί τα τελευταία χρόνια ζητώντας χρυσό μέσα σε αυτά. Ανατολικότερα στο βάθος 3,30μ. βρέθηκε η πηγή του νερού με θεραπευτικές ιδιότητες. Υπήρχαν επίσης κολυμπήθρες , οι οποίες επικοινωνούσαν μέσα στις οποίες λούζονταν οι ασθενείς. Η Λεβήν εγκαταλείφθηκε κατά τον 7ο ή 8ο αιώνα, όπως και πολλές άλλες παράλιες πόλεις εξαιτίας της πειρατείας. Η παραλία του οικισμού διαθέτει επάρκεια υποδομών εστίασης και διαμονής και αποτελεί καλοκαιρινό θέρετρο κυρίως για ντόπιους.  Δεξιά και αριστερά του όρμου του Λέντα υπάρχουν αναρίθμητοι γραφικοί όρμοι, κολπίσκοι, και πεντακάθαρες παραλίες με λεπτό βότσαλο ή λειασμένες κροκάλες που δίνουν γκριζοπράσινες αποχρώσεις στα βαθιά νερά των θαλασσών. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Λιγόρτυνος βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά λόφου, με ωραία θέα προς την πεδιάδα της Μεσαράς. Το τοπωνύμιο Λιγόρτυνος είναι προελληνικό. Έχουν βρεθεί μάλιστα ευρήματα από την υστερομινωική εποχή, που βρίσκονται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου. Οι σημερινοί κάτοικοι έχουν καταγωγή από τη Μικρά Ασία (Καισάρεια, Πόντος, Ικόνιο) και ένα ποσοστό από τα Ανώγεια Μυλοποτάμου (όπως και της Πλακιώτισσας). Οι Μικρασιάτες εγκαταστάθηκαν το 1923. Οι νέοι κάτοικοι σύντομα προσαρμόστηκαν στη γλώσσα και τα πολιτισμικά στοιχεία του τόπου και εξομοιώθηκαν με το γηγενές στοιχείο. Οι κάτοικοι ασχολούνται ιδίως με την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκομία, όπως επίσης και με την κτηνοτροφία, ενώ καλλιεργούνται και δημητριακά και καπνά. Η οικονομία του χωριού βασίζεται κυρίως στο λάδι και στη σταφίδα. Παλιότερα οι κάτοικοι ασχολούνταν και με την αγγειοπλαστική. Στη νότια πλευρά του οικισμού σώζονται τα ερείπια κατάγραφου ναού (Αγία Τριάδα), από τα βυζαντινά χρόνια. Κεντρικός ναός είναι ο Άγιος Χαράλαμπος. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Λιμένας Χερσονήσου είναι παραθαλάσσια κωμόπολη. Ωστόσο η ευρύτερη περιοχή περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό συνεχόμενων, ανεπτυγμένων οικισμών δημιουργώντας ένα δυναμικό αστικό σύνολο στο οποίο κυριαρχεί ο Λιμένας Χερσονήσου μαζί με τη Χερσόνησο. Κύριες ασχολίες είναι ο τουρισμός, η ελαιοκομία, η αμπελοκαλλιέργεια και η καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών. Στον οικισμό συναντάμε τις εκκλησίες του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και την παλαιά της Αγίας Παρασκευής στο Καστρί. Στη θέση του σημερινοί οικισμού του Λιμένος Χερσονήσου υπήρχε κατά την αρχαιότητα η πόλη Χερρόνησος ή Χερσόνησος. Η ύπαρξή της χρονολογείται από τα μινωικά χρόνια και έφτασε σε ακμή κατά τη ρωμαϊκή και στην πρώτη βυζαντινή περίοδο. Στο Λιμένα της μινωικής Χερσονήσου οδηγήθηκαν οι απόγονοι των Τυρρηνών από κάποιον Λακεδαιμόνιο με το όνομα Πόλλις. Οι απόγονοι των Τυρρηνών έφεραν μαζί τους το ξόανο της θεάς Αρτέμιδας, το οποίο είχαν κληρονομήσει από τους προγόνους τους. Το βράδυ άκουσαν τρομακτικούς θορύβους και τρόμαξαν, μπήκαν στα καράβια και έφυγαν αφού άφησαν στην ξηρά το ξόανο της θεάς του κυνηγιού. Σύμφωνα με κάποιον χρησμό, έπρεπε να εγκατασταθούν στο μέρος όπου θα έχαναν το ξόανο της Αρτέμιδας και την άγκυρα του πλοίου. Ο Πόλλις παρατήρησε ότι έλειπε και το άκρο της άγκυρας. Αποβιβάστηκαν ξανά στη Χερσόνησο, νίκησαν τους κατοίκους και εγκαταστάθηκαν εκεί. Στον ίδιο τόπο έχτισαν ναό προς τιμήν της Βριτομάρτιος Αρτέμιδος, που αναφέρει ο Στράβων. Τα ερείπια του ναού αυτού ανακαλύφθηκαν στη θέση Ελληνικό Λιβάδι. Στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου ανακαλύφθηκε δίστιχη επιγραφή, που ανάγεται στον 1ο αιώνα π.Χ. και που αναφέρεται στην Άρτεμη. Στη συνέχεια κατέλαβαν επίσης τη Λύττο και την αποίκισαν. Στη θέση Πόλη ανακαλύφθηκε επίσης πολύστιχη επιγραφή, που περιγράφει τους όρους κάποιας συνθήκης μεταξύ Γορτυνίων και Κνωσίων. Σήμερα ο Λιμένας Χερσονήσου είναι από τις πιο τουριστικές περιοχές του νομού Ηρακλείου με πολλές επιλογές διαμονής, εστίασης και διασκέδασης. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Λουτράκι βρίσκεται στις ανατολικές πλαγιές του όρους Βοσκερό (υψομ. 1.199 μ.) που είναι παρακλάδι του Ψηλορείτη σε υψόμετρο 367 μέτρα. Η θέα προς βορρά, ανατολή και νότο είναι πανοραμική. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία, τις καλλιέργειες αμπελιών και την ορνιθοτροφία. Η ονομασία του χωριού οφείλεται στα λουτρά (θέρμες) της ρωμαϊκής εποχής. Ο κεντρικός ναός βρίσκεται κοντά στη μονή Ιερουσαλήμ και είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου. Το 1928 ξεκίνησε η ανέγερση από το Ταμείο Εφέδρων Ηρακλείου σανατορίου, το οποίο δεν ολοκληρώθηκε. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Λύττoς (μέχρι το 1987 Ξιδάς) βρίσκεται στη νότια πλευρά του υψώματος όπου βρισκόταν η αρχαία Λύττος, στα δυτικά κράσπεδα των Λασιθιώτικων βουνών με πανοραμική θέα. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία. Αξιόλογοι είναι οι ναοί του χωριού, όπως ο τρίκλιτος του Αγίου Χαραλάμπους και του Αγίου Τίτου και του οσίου Στυλιανού στην είσοδο του χωριού, στο προαύλιο του οποίου έχουν συγκεντρωθεί κιονόκρανα, επιγραφές και άλλα γλυπτά προερχόμενα από την αρχαία Λύττο. Υπάρχουν επίσης πολλά ξωκλήσια όπως ο Άγιος Γεώργιος στα ερείπια της Λύττου και ο Εσταυρωμένος, ο Άγιος Νικόλαος και οι Άγιοι Ανάργυροι (λειτουργεί σήμερα), πιθανότατα του 13ου αιώνα. Κατά τη Μινωική εποχή η πόλη Λύκτος, ή Λύττος , η αρχαιότερη ίσως πόλη της Κρήτης, είχε κυρίαρχη παρουσία στην ανατολική Κρήτη, μάλιστα η Λύκτος πήρε μέρος με στρατό στον Τρωικό Πόλεμο. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία των ανασκαφών και πολλές επιγραφές η Λύκτος διακρίθηκε και κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο. Πιο σύγχρονες ανασκαφές στην Ακρόπολη Σμαρίου, με ευρήματα από τη Μεσομινωική εποχή και μετά, επιβεβαιώνουν τον σημαντικό ρόλο της περιοχής από αρχαιοτάτων χρόνων. Το όνομα Ξιδάς που έλαβε αργότερα οφείλεται στον πρώτο οικιστή του χωριού, ο οποίος πρέπει να είχε το επάγγελμα του κατασκευαστή ή του πωλητή ξιδιού. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης του 1841, στον οικισμό διεξήχθη σκληρή μάχη ανάμεσα στους Έλληνες επαναστάτες και τα οθωμανικά στρατεύματα. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Μαθιά βρίσκεται στις δυτικές προσβάσεις του όρους Αφέντης, σε υψόμετρο 1.578 μ. από τα Λασιθιώτικα βουνά. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία, οικόσιτη και νομαδική. Κύριο προϊόν είναι το λάδι και η σταφίδα, όπως επίσης και τα κτηνοτροφικά φυτά. Παράγονται επίσης διάφορα φρούτα, μεταξύ των οποίων φημίζονται τα μαθιανά σύκα. Από την ορεινή έκταση υπάρχουν δάση πρίνων, σφενδάμων κλπ. Ιεροί ναοί είναι των Αγίων Πάντων, ο οποίος εγκαινιάστηκε το 1909, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου με τοιχογραφίες καλά διατηρημένες μεταξύ των οποίων τιμωρίες κολασμένων, του Αγίου Γεωργίου, με τοιχογραφίες επίσης. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Διασχίζοντας μια πραγματικά υπέροχη διαδρομή μέσα από τα βουνά βρίσκεται το χωριό Μάραθος το οποίο περικλείεται από βουνά. Είναι ένα ορεινό χωριό και οι κάτοικοι του ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη μελισσοκομία και την καλλιέργεια της ελιάς τόσο για την παραγωγή ελαιολάδου αλλά και της περίφημης σταφιδολιάς του Μαράθου. Στους πρόποδες του βουνού βρίσκεται το περίφημο σπήλαιο Αρκαλόσπηλιο στην περιοχή Άσπρο Μασκάλι το οποίο παραμένει σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο και λέγεται ότι καλύπτει σε έκταση μεγάλο μέρος του βουνού. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Η Μάρθα βρίσκεται στους πρόποδες της νοτιοδυτικής πλαγιάς του υψώματος Κούπα της Δίκτης. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την παραγωγή λαδιού, δημητριακών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Το χωριό αποτελείται από δύο συνοικισμούς, την Πέρα Μάρθα ή Μικρή ή Ευαγγελισμού και την Πόδε Μάρθα ή Μεγάλη ή Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Στον οικισμό μάλιστα κυκλοφορούν και σχετικές μαντινάδες, που πιστοποιούν την ύπαρξη δύο συνοικισμών, όπως επίσης και τα παραγόμενα προϊόντα. Ο κεντρικός ναός στο χωριό είναι ο Άγιος Νεκτάριος. Υπάρχει επίσης το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη του Τσικαλούδη, του 1902 και η Παναγία (Ευαγγελισμός), στην Πέρα Μάρθα, όπου βρίσκεται και το κοιμητήριο. Το χωριό αναφέρεται στις βενετικές απογραφές, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε από πριν σε παλαιότερες εποχές. Σύμφωνα με μία άποψη, το όνομα του χωριού οφείλεται στην καλόγρια της Μονής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου που υπήρχε στην περιοχή. Άλλη εκδοχή κάνει λόγο για κάποια αρχόντισσα ονόματι Μάρθα, της οποίας το αρχοντικό βρισκόταν κοντά στο μοναστήρι. Σήμερα σώζονται ερείπια από αυτό το αρχοντικό. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Τα Μάταλα είναι παραθαλάσσιος οικισμός στη νότια πλευρά του νομού. Η παραλία των Ματάλων κατοικούνταν από την αρχαιότητα, ενώ έγινε διάσημη ως τόπος παραμονής χίπηδων τις δεκαετίες ’60 και ’70. Το χωριό προηγουμένως ήταν ένα ψαροχώρι ενώ σήμερα ζει κυρίως από τον τουρισμό. Τα Μάταλα ήταν επίνειο της Φαιστού κατά τη μινωική περίοδο και της Γόρτυνας κατά τη ρωμαϊκή. Από τη θάλασσα διακρίνονται ίχνη του αρχαίου οικισμού. Εδώ ναυάγησαν τα πλοία του Μενελάου και πιστεύεται ότι ήταν το ακρωτήριο Νύσος μεταξύ των όρμων Κομμού- Ματάλων. Στην απόκρημνη ακτή του χωριού υπάρχουν τεχνητοί σπηλαιώδεις χώροι (και υποβρύχια σπήλαια), λαξευμένοι στο βράχο. Λέγεται ότι ήταν τάφοι. Μερικοί όμως έχουν δωμάτια, κλίμακες, παράθυρα και προστώα. Έτσι φαίνεται ότι κάποτε χρησιμοποιήθηκαν ως κατοικίες. Οι κλίνες μοιάζουν με τους τάφους των Ετρούσκων. Οι σπηλιές παρέμειναν άδειες για χιλιάδες χρόνια μέχρι τη δεκαετία του ’60 που περιπλανώμενοι χίπηδες τις ανακάλυψαν και τις κατοίκησαν για κάποια περίοδο. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Μεγάλη Βρύση είναι χτισμένη σε υψόμετρο 620 μέτρων, με αμφιθεατρική θέα, 3 χιλιόμετρα ανατολικά της Αγίας Βαρβάρας. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και με την αμπελοκαλλιέργεια, όπως επίσης με την κτηνοτροφία και με την ορνιθοτροφία. Το χωριό οφείλει την ονομασία του στη βρύση που βρίσκεται στο κέντρο του, η οποία άλλοτε ήταν πράγματι μεγάλη και παρείχε άφθονο νερό. Στην είσοδο του χωριού δεσπόζει καθεδρικός ναός βασιλικού ρυθμού κτίσμα του 17ου αιώνα. Στο χώρο γύρω από την εκκλησία στα χρόνια της τουρκοκρατίας σε μάχη με τους Τούρκους σφαγιάστηκαν 20 εθελοντές ανώνυμοι οι οποίοι ήρθαν στην Κρήτη από την υπόλοιπη Ελλάδα για να βοηθήσουν την κρητική επανάσταση, όπου και τάφηκαν στο χώρο αυτό. Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Τιμίου Σταυρού,της Παναγίας Αλμυρής (Ανάληψη του Σωτήρα και της Γέννησής Παναγίας), των ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης, της Αγίας Άννας, της Ζωοδόχου Πηγής, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Νεκταρίου,της Αγίας Αναστασίας και του Αγίου Χαραλάμπου. Η εκκλησία της Παναγίας της Αλμυρής χτίστηκε τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους κατά τον ερχομό στην Κρήτη του Αποστόλου Παύλου. Όταν βρέθηκε ναυαγός στα νότια παράλια της Κρήτης, άρχισε να διδάσκει το Χριστιανισμό και είχε ως τόπο διαμονής και κεντρικό σημείο διδασκαλίας του το χώρο που είναι χτισμένη η εκκλησία. Η διαμονή του και όλη η παρουσία του προκάλεσε την οργή του άρχοντα της Φαιστού, ο οποίος στέλνοντας το γιο του κι επειδή ήθελε να απαλλαγεί από αυτόν του έθεσε όρο να χτυπήσει το ραβδί του και να βγει αλμυρό νερό. Έτσι κι έγινε, ο απόστολος Παύλος χτύπησε με το ραβδί του και βγήκε αλμυρό νερό. Τότε ο γιος του άρχοντα συγκλονισμένος από το συμβάν όπως και οι περίοικοι έζησε το υπόλοιπο της ζωής του σε μια σπηλιά ως ασκητής στο σημερινό εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής. Γύρω από την αλμυρή πηγή ο άρχοντας έχτισε την εκκλησία. Στην πηγή σήμερα βρίσκεται ένα πηγάδι, όπου κατά τη διάρκεια της θείας λειτουργίας την ημέρα την Αναλήψεως, ημέρα που γιορτάζει η ιερά αυτή μονή, εμφανίζεται αγίασμα. Μια άλλη εκκλησία, βυζαντινή, είναι της Αγίας Αναστασίας. Λέγεται ότι σε κάποιο σημείο της εκκλησίας έτρεχε αγιασμένο νερό, που όπως λέγεται όταν περνούσαν οι Τούρκοι σταματούσε να τρέχει. Επίσης υπάρχει η εκκλησία των Αγίων Δέκα όπου λέγεται ότι μια γυναίκα, είδε στο όνειρο της την ακριβή θέση που χτίστηκε η εκκλησία. Όταν άρχισαν να σκάβουν βρήκαν δυο τάφους Αγίων. Ο καθεδρικός ναός της Μεγάλης Βρύσης είναι η πιο παλιά εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, που λέγεται ότι όποιος κλέφτης περνούσε από εκεί ακινητοποιούνταν μέχρι το πρωί, που τον έβλεπε ο κόσμος. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Μεσοχωριό βρίσκεται στα κράσπεδα του υψώματος Ασφεντηλιάς, που έχει υψόμετρο 979 μ. Στα βόρεια βρίσκεται η πεδιάδα της Μεσσαράς, η οποία είναι κατάφυτη από αμπελώνες και ελαιώνες. Σε απόσταση λίγων χιλιομέτρων ρέει ο ποταμός Αναποδάρης. Οι κάτοικοι ασχολούνται ιδίως με την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκομία, όπως επίσης και με την καλλιέργεια σιτηρών και πρωίμων κηπευτικών. Η οικονομία του χωριού βασίζεται κυρίως στο λάδι και στη σταφίδα. Ο κύριος ναός είναι η Αγία Τριάδα και ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος. Στον οικισμό συναντούμε και πολλά ξωκλήσια, όπως το Μιχαήλ Αρχάγγελο, τον Τίμιο Σταυρό, τον Άγιο Βλάσιο στην είσοδο του χωριού και την Αγία Παρασκευή. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το χωριό Μονή βρίσκεται χτισμένο σε υψόμετρο 240 μέτρων. Εδώ βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Γεώργιου & Τιμίου Σταυρού «Χυμευτού», που είναι χτισμένο σε μια ειδυλλιακή, καταπράσινη τοποθεσία και περιβάλλεται από ψηλούς λόφους. Υπάρχει πηγή με δροσερό νερό που δροσίζει τους επισκέπτες του χώρου. Η ονομασία της τοποθεσίας προέρχεται από την λατινική λέξη Χουμέκτους που σημαίνει τόπος δροσερός, βρεγμένος, ή από τη λέξη Χούμους ή χυμός. Ανατολικά υπάρχουν σημάδια παλαιότερου ιερού ναού και σε απόσταση 150 πενήντα μέτρων από το σημερινό ναό υπάρχει σκαλιστό κελί σε βράχο. Είναι ένα μέρος με απίστευτη φυσική ομορφιά. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Ο Μοχός βρίσκεται στους πρόποδες του όρους Κεφάλα Μοχού σε υψόμετρο 400 μέτρα στη δυτική άκρη σε γόνιμη αλλά άνυδρη πεδινή έκταση, κατάφυτη από ελαιώνες και αμπελώνες. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία και την αμπελοκαλλιέργεια. Βάση της οικονομίας του χωριού είναι το λάδι. Από τους ιερούς ναούς αξίζει να αναφέρουμε το δίκλιτο του Ευαγγελισμού και της Αγίας Παρασκευής στην πλατεία του χωριού, το δίκλιτο επίσης του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Σάββα και του Μιχαήλ Αρχαγγέλου. Στην περιοχή του Μοχού υπάρχουν περί τα 10 ξωκλήσια. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει μεγάλη πλατεία, όπου γίνεται στις 15 Αυγούστου το κρητικό πανηγύρι, με κρητικούς χορούς, το οποίο συγκεντρώνει πλήθος επισκεπτών, ντόπιων και ξένων. Την ίδια μέρα σε αίθουσα του Δημοτικού διαμερίσματος που είναι διασκευασμένη σε παλαιό κρητικό νοικοκυριό, γίνεται έκθεση εργοχείρων, υφαντών, κεντημάτων, πλεκτών κλπ. Ένα έθιμο που τηρείται κατά τις ημέρες της αποκριάς στην περιοχή είναι το «Ξυνόχοντρος και μουζουδιά» είναι εκδήλωση του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού. Πρόκειται για αναβίωση παλιού τοπικού εθίμου με ψήσιμο ζεστού ξυνόχοντρου παραδοσιακό φαγητό) και μεταμφίεσης με μουζουδιά. Κτίριο ιδιοκτησίας της κοινότητας έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο «γιατί αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα κατοικίας, λαϊκής αρχιτεκτονικής της περιοχής, σημαντικό για την μελέτη της ιστορίας της Αρχιτεκτονικής». Η κρήνη – δεξαμενή της κοινότητας έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο «γιατί αποτελεί αξιόλογο δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής που έχει συνδεθεί με την ιστορία του τόπου και είναι σημαντική για την μελέτη της ιστορίας της αρχιτεκτονικής ιδιοκτησίας». (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Νύβριτος είναι χτισμένη στους νότιους πρόποδες του όρους Αμπελάκια (ύψος 1.445 μέτρων). Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιοκομία, η κτηνοτροφία και η συλλογή του αρωματικού φυτού φασκομηλιά (ελελίσφακος ο φαρμακευτικός, Salvia officinalis). Υδρεύεται από πηγή κοντά στο χωριό. Μέσα στο χωριό στην Πίσω Βρύση υπάρχει πελώριος πλάτανος. Το όνομα του χωριού είναι προελληνικό και η σωστότερη γραφή είναι Νίβριτος. Ο ναός της Παναγίας είναι ο σημαντικότερος και γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. Επίσης στα βορειοδυτικά βλέπουμε επάνω από το χωριό, στην απόκρημνη θέση Καλύβες, μέσα σε σπήλαιο, το εκκλησάκι του Αγίου Μεθοδίου, ο οποίος ασκήτευσε εντός του σπηλαίου. Η περιοχή είναι κατάφυτη από πεύκα. Μέρος των λειψάνων του Αγίου μεταφέρθηκε κατά την Τουρκοκρατία στην Ιερά Μονή Επανωσήφη, όπου ευρίσκονται σήμερα. Η μνήμη του γιορτάζεται στις 25 Ιουνίου. Στο απολυτίκιό του αναφέρεται το όνομα του χωριού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Πύργος είναι κωμόπολη στην Επαρχία Μονοφατσίου. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και παράγονται λάδι, επιτραπέζια σταφύλια και μεγάλη ποικιλία λαχανικών. Η ονομασία του χωριού οφείλεται σε πύργο, ο οποίος βρισκόταν στην οχυρή θέση Απάνω Πύργος. Αναφέρεται μάλιστα και σε επιγραφή που χρονολογείται από τον 1ο αιώνα. Η δυτική συνοικία του χωριού ονομάζεται Καλογερικό, επειδή στο μέρος αυτό βρισκόταν το μοναστήρι του Προφήτη Ηλία, που τα ερείπιά του βρέθηκαν τελευταία. Ιεροί ναοί στον Πύργο είναι της Αγίας Ειρήνης, η δίκλιτη του Αγίου Γεωργίου και Αγίου Κωνσταντίνου, με τοιχογραφίες και με επιγραφές από τον 7ο αιώνα και το 1314, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, του Αγίου Ραφαήλ, της Αγίας Παρασκευής και του Προφήτη Ηλία. Το χωριό πανηγυρίζει στις 5-6 Αυγούστου. Σύμφωνα με την παράδοση, στη θέση της πολιούχου εκκλησίας της Μεταμορφώσεως ήταν μοναστήρι με καλογριές. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Παλαιόκαστρο είναι παραθαλάσσιος οικισμός στο βόρειο άξονα του νομού Ηρακλείου. Η μικρή παραλία του συνδυάζει τα βότσαλα στην δεξιά πλευρά και την αμμουδιά στην αριστερή επίσης μένει ανεπηρέαστη από τους ισχυρούς βόρειους ανέμους της περιοχής. Το φρούριο του Παλαιόκαστρου αποτελείται από τρία ανισόπεδα επίπεδα λόγο του επικλινούς του λόφου που είναι χτισμένο. Η είσοδος γίνεται από την κεντρική πύλη που βρίσκεται νότια και είναι η μοναδική πύλη σε κάστρο της Κρήτης που είναι σκαλισμένη κατά το ήμισυ πάνω στον βράχο. Βορειοανατολικά και για να φαίνεται από μακριά είναι ενσωματωμένος πάνω στην κεντρική τοιχοποιία ο φτερωτός λέοντας του Αγίου Μάρκου, αντίστοιχο έμβλημα βρίσκουμε στο Κάστρο του Κούλε. Τα τρία επίπεδα αποτελούταν από το χαμηλότερο επίπεδο που ήταν οι πυριτιδαποθήκες ενσωματωμένες κατά το ήμισυ επί του επικλινούς προκειμένου να προστατεύονται φυσικά από τις εισβολές, ακριβώς δίπλα τους υπήρχε δεξαμενή Νερού που μάζευε το βρόχινο νερό του επικλινούς αλλά μπορούσε να χρησιμοποιηθεί άμεσα σε περίπτωση φωτιάς στις πυριτιδαποθήκες. Στο δεύτερο επίπεδο και πάνω από τις πυριτιδαποθήκες βρίσκονταν οι στρατώνες. Τέλος στο τρίτο και ανώτερο επίπεδο υπήρχε η εκκλησία του κάστρου. Με γύρω ερείπια του κάστρου έχει χτιστεί μια μικρή εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Μάρκο, που λειτουργείται από την ενορία της Ρογδιάς κάθε τρίτη του Πάσχα. Σε απόστασή 500 μέτρων από την παραλία ξεκινάει το φαράγγι Παλαιοκάστρου. Το φαράγγι είναι αρκετά βατό στο να το περπατήσεις ή να κάνεις ποδηλασία λόγω του αγροτικού δρόμου που υπάρχει στη μέση του. Στο φαράγγι υπάρχουν παρά πολλά τυπικά φυτά της κρητικής βιοποικιλίας όπως ρίγανη, άγριο θυμάρι, δάφνες και επίσης υπάρχει μεγάλος αριθμός από σπηλιές και πήγες. Δεξιά της παραλίας Παλαιοκάστρου διατηρείται μέχρι και σήμερα ενετική ασβεστοκάμινος που καταγράφεται σε πινάκα του Φ. Μπαζιλικάτα γύρω στο 1630. Το μνημείο έχει αναστηλωθεί στην αρχική του μορφή. Μέσα στο φαράγγι του Παλαιόκαστρου βρίσκεται η ενετική εκκλησιά Κερά Σπηλιώτισσα. Ο ναός είναι χτισμένος σε μια σπηλιά στο βράχο, είναι αφιερωμένος στην Ζωοδόχο Πηγή και εορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου εβδομάδος. Το εκκλησάκι είχε ακριβώς δίπλα ένα κελί που τώρα πλέον είναι εγκαταλελειμμένο. Λίγο πιο πάνω από την ενετική εκκλησιά της Κεράς Σπηλιώτισσας υπάρχουν δυο σπηλαία όπου στη πρώτη αίθουσα, διαστάσεων 6×3,5×3 μέτρα υπήρχαν πολλά θραύσματα αγγείων, καθώς και οστά ζώων. Από τα λείψανα αυτά καταλαβαίνουμε ότι το σπήλαιο αυτό το χρησιμοποίησαν άνθρωποι όλων των εποχών, από τη νεολιθική και μινωική, μέχρι τη γεωμετρική εποχή. Το σπήλαιο παραμένει ανεξερεύνητο. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Παναγία (μέχρι το 1940 Παναγιά βρίσκεται στο δρόμο που πηγαίνει προς την Έμπαρο και τη Βιάννο. Ο κάμπος της διαρρέεται από τον ποταμό Αυλιώτη. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία ως κύρια ασχολία και επίσης με την κτηνοτροφία. Παράγονται λάδι, σταφίδα, κρασί, λαχανικά, μέλι. Καθεδρικός Ναός είναι ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Στην κεντρική πλατεία βρίσκεται ο βυζαντινός ναός του Αγίου Κωνσταντίνου. Κεντρικός ναός είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου δίπλα στο δρόμο προς Έμπαρο – Βιάννο. Στο κέντρο του οικισμού συναντούμε την Ενετική Βρύση, η οποία έχει κηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από το Υπουργείο Πολιτισμού. Δίπλα σε αυτήν βρίσκεται ο ναός της Αγίας Τριάδας, βυζαντινός και δίκλιτος. Στην πλατεία Παπαχαριλάου βρίσκουμε πλακόστρωτους δρόμους. Ενδιαφέρον είναι και το παραδοσιακό ελαιουργείο. Το παλαιό εργοστάσιο με τα μηχανήματα, η «φάμπρικα» αποτελεί απομεινάρι της πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού. Στο χωριό έχουν βρεθεί εργαλεία που χρονολογούνται από τη Νεολιθική Εποχή. Όπως είναι σήμερα ως οικισμός πιστεύεται ότι άρχισε να αναπτύσσεται από τους Ενετούς κατά το 13ο αιώνα. Η Παναγιά οφείλει την ονομασία της πιθανότατα στη βυζαντινή Μονή της Παναγιάς της Ψωμοπούλας. Στην περιφέρεια του χωριού υπάρχουν πολλά ξωκλήσια που συνδέονται με μύθους και θρύλους. Αναφέρονται χαρακτηριστικά το ξωκλήσι του Αγίου Γεωργίου του Αγριμολόγου, του Αγίου Νικολάου της Αγίας Μαρίνας όπου αποκαλύφθηκαν τελευταία σπάνιες αγιογραφίες και βρίσκεται στο μονοπάτι (Περατόστρατα) που οδηγεί στη Βιάννο δίπλα όπου βρίσκεται και το χάνι του Μούλεφε στην Περατόστρατα και οδηγεί έξω από το λεκανοπέδιο του χωριού. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Πεύκος βρίσκεται στις νότιες υπώρειες του όρους Ψαρή Μαδάρα, της οροσειράς Δίκτης (υψ. 2.141 μ.) στα ανατολικά της Άνω Βιάννου. Στη νοτιοανατολική άκρη του Πεύκου υπάρχει το εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου και δύο χιλιόμετρα πιο μακριά με κατεύθυνση προς το Καλάμι το εκκλησάκι του Αγίου Θεοδώρου, όπου σύμφωνα με την παράδοση στο σημείο αυτό οι κάτοικοι έβρισκαν αγιοκωνσταντινάτα. Επίσης, οι ναοί του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Δημητρίου και ο παλαιότερος ναός της Αγίας Άννας. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την ελαιοκομία, την καλλιέργεια κηπευτικών, την κτηνοτροφία και τη μελισσοκομία. Το όνομα του χωριού είναι φυτωνύμιο και οφείλεται στο μεγάλο πεύκο που υπήρχε στον άνω συνοικισμό. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Οι Ποταμιές είναι από τα πρώτα χωριά της ενδοχώρας του δήμου Χερσονήσου. Το χωριό βρίσκεται στη δεξιά όχθη του Αποσελέμη ο οποίος διαρρέει τη Λαγκάδα ανάμεσα σε ελαιώνες, εσπεριδοειδή και την άγρια βλάστηση του ποταμού, από τον οποίο έχει λάβει και το όνομά του. Η κύρια ασχολία των κατοίκων του χωριού είναι η γεωργία. Αυθεντικό κρητικό χωριό, οι Ποταμιές περιστοιχίζονται από κατάφυτους λόφους, με ελαιώνες, πικροδάφνες, φούσκες, κυπαρίσσια, κυδωνιές, μαύρες και λευκές μουριές, λεμονιές, πορτοκαλιές, αμπέλια, καλαμιές, δεσπολιές, καρυδιές, ροδιές και πλατάνια. Ο επισκέπτης θα νιώσει υπέροχη αγαλλίαση και ψυχική ηρεμία παρατηρώντας τους οικισμούς με τα γραφικά τους σοκάκια και πλατειούλες. Αξιόλογα μνημεία, το Βυζαντινό Μοναστήρι της Γκουβερνιώτισσας και οι ρωμαϊκές υδατογέφυρες που έφερναν νερό στη Χερσόνησο. Η ευρύτερη περιοχή ορίζεται σαν έκταση με δασική βλάστηση, πλούσια πανίδα και σπάνια ορνιθοπανίδα. Η περιοχή ανήκει κατά το μεγαλύτερο τμήμα της στην προτεινόμενη Περιοχή Κοινοτικού Ενδιαφέροντος και Προστασίας «Δίκτη» του Δικτύου Natura 2000. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Πρινιάς είναι ορεινός οικισμός χτισμένος στους πρόποδες του Ψηλορείτη με υψόμετρο 610 μέτρα στο νοτιότερο άκρο της επαρχίας Μαλεβιζίου. Η ευρύτερη περιοχή είναι χαρακτηρισμένη σαν περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους. Στα αξιοθέατα της περιοχής ανήκει η κορυφή Περδικοκορυφή, με θέα σε ολόκληρο το νομό Ηρακλείου. Οι κάτοικοι ασχολούνται ως επί το πλείστον με γεωργικές εργασίες αλλά και με την κτηνοτροφία. Το κύριο εισόδημα τους είναι από το λάδι μιας και η περιοχή είναι γεμάτη από ελαιώνες. Υπάρχουν πολλά αμπέλια όπου παράγονται σταφύλια, σταφίδα, κρασί και τσικουδιά από τα αποστακτήρια. Στο χωριό εδρεύει ο ιερός ναός του Αγίου Γεωργίου και είναι η μεγαλύτερη εκκλησία του χωριού όπου βρίσκεται στη μέση περίπου του χωριού. Χτίστηκε το 1961 πάνω στην παλαιότερη εκκλησία που υπήρχε εκεί. Στην ενορία του χωριού ανήκουν αρκετές μικρότερες εκκλησίες όπως του Αγίου Παντελεήμονος, του Αγίου Αντωνίου και της Αγίας Ειρήνης. Στην περιοχή του χωριού ανήκει ο αρχαιολογικός χώρος της Ριζηνίας, πάνω στο λόφο Πατέλλα, υπήρχε μια αρχαία πόλη η Ριζηνία. Ο λόφος κατοικήθηκε για πρώτη φορά στους υστερομινωικούς III χρόνους και δεν εγκαταλείφθηκε στην αρχαϊκή περίοδο, όπως συμβαίνει με όλες σχεδόν τις πόλεις που ιδρύθηκαν εκείνη την εποχή από Μινωίτες πρόσφυγες. Στο λόφο Πατέλλα ανασκάφηκαν δύο αρχαϊκοί ναοί του 7ου αι. π.Χ. Αυτός που βρίσκεται ανατολικότερα είναι παλαιότερος, πιθανολογείται στα τέλη του 7ου αι. π.Χ.), θεωρείται σημαντικότερος και αποτελεί παραλλαγή του ναού εν παραστάσι, αλλά πολλά στοιχεία του θυμίζουν τα μικρά ιερά της υστερομινωικής III περιόδου. Υπήρχε μόνο ένας τετράγωνος πεσσός ανάμεσα στις παραστάδες του προδρόμου και δύο ξύλινοι κίονες στη μέση του σηκού. Την πρόσοψη του ναού κοσμούσε ανάγλυφη ζωφόρος ιππέων, και το υπέρθυρο μία μικρή ζωφόρος ζώων και δύο καθιστά αγάλματα θεοτήτων. Τα γλυπτά αυτά είναι από τα πρώτα δείγματα της λεγόμενης δαιδαλικής πλαστικής. Πιστεύεται ότι ο Πρινιάς ήταν επίσης καταφύγιο για τους Ετεοκρήτες, όπως και το Καρφί. Ένας ναός βρέθηκε στο ανατολικό μέρος του λόφου όπου ανακαλύφθηκαν ευρήματα, που παραπέμπουν στη λατρεία του φιδιού, όπως επίσης και μιας θεότητας με σηκωμένα όπλα. Στη δυτική πλευρά του λόφου υπήρχε ένα κάστρο που χρονολογείται τον 4ο ή 5ο αιώνα π.Χ. κι ένα νεκροταφείο. Οι ανασκαφές δεν είναι εκτεταμένες και γίνονται σταδιακά. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Πυργού βρίσκεται σε υψόμετρο 450 μέτρων στην πλαγιά λοφίσκου, ένα χιλιόμετρο νοτιοδυτικά του Αγίου Μύρωνος. Στη θέση Μερτζάνη βρίσκεται σπήλαιο. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την αμπελοκαλλιέργεια (διασώζεται τοπωνύμιο Μοσχάτο, από το όνομα του είδους των καλλιεργούμενων αμπελιών) και την ελαιοκομία. Στη θέση Χρυσοπηγή στα νοτιοδυτικά του οικισμού βρίσκεται ξωκλήσι, όπου σύμφωνα με την παράδοση βρισκόταν η Μονή Χρυσοπηγής, της οποίας μετόχι ήταν η Μονή Γοργολαΐνη. Σώζονται ερείπια από τη Μονή. Το χωριό πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου. Αξιοθέατα αποτελούν αρκετά παραδοσιακά κτίσματα και οι δυο αλευρόμυλοι στη θέση Καζόλα. Στην περιοχή έχουν βρεθεί ευρήματα της μινωικής εποχής. Στη θέση Καζόλα έχουν βρεθεί δύο νεολιθικοί πέλεκεις, κεραμική των μεσομινωικών χρόνων και κεφαλή πήλινου ζώου, ενώ είναι ορατά λείψανα τείχων. Στη θέση Άγιος Γεώργιος βρέθηκε κτίσμα της υστερομινωικής εποχής Ι. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Ροτάσι βρίσκεται σε υψόμετρο 280 μέτρων στους πρόποδες των Αστερουσίων Ορέων. Στα νότια του χωριού, στο λόφο Ροτασανή Κεφάλα, τοποθετείται η αρχαία πόλη Ρύτιον ή Ρυτιασσός, την οποία αναφέρει ο Όμηρος. Η πόλη υποτάχθηκε από τους Γορτυνίους και σε επιγραφή από τα ρωμαϊκά χρόνια αναφέρεται Ρυτιασίων κώμη και ιερόν Σκυλίου Διός. Σώζονται τμήματα τειχών, δεξαμενές και τα ερείπια τριών βυζαντινών εκκλησιών, με ίχνη τοιχογραφιών, που πιστοποιούν ότι η κώμη κατοικούνταν και στα βυζαντινά χρόνια. Τυχαία ήλθαν στο φως χάλκινα εργαλεία και όπλα, τα οποία χρονολογούνται από τη πρώτη και τη δεύτερη Υστερομινωική Εποχή. Διαπιστώθηκε επίσης η ύπαρξη προϊστορικού οικισμού στον ίδιο χώρο.Η σημερινή ονομασία του χωριού προέρχεται από το εθνικό Ρυτιάσιος: Ρυτιάσιοι>Ροτάσοι>Ροτάσι. Στο χωριό ανακαλύφθηκε εκτεταμένο νεκροταφείο από τα Γεωμετρικά Χρόνια, στη θέση Φαρμακαρά. Επίσης, στη θέση Ασπρολίβαδα βρέθηκε θησαυρός χάλκινων εργαλείων και όπλων, σμίλες, κόπτες, τσεκούρια κλπ. Όχι πολύ μακριά από το χωριό ανασκάφτηκε γεωμετρικός τάφος θολωτός και αδιατάρακτος, γεμάτος με αγγεία, άνω των 250, με κάλπες που περιέχουν την τέφρα των νεκρών κλπ. Ο τάφος χρησιμοποιήθηκε από την πρωτογεωμετρική περίοδο μέχρι την αρχή της ανατολίζουσας γεωμετρικής. Βρέθηκαν επίσης σιδερένια όπλα, περόνες, πόρπες, αργυρές και χρυσές καρφίτσες και χρυσά δαχτυλίδια. Ένας άλλος κυκλικός τάφος ανακαλύφθηκε κάτω από την εκκλησία που λέγεται Ταμπαρά στα ανατολικά του Ροτασίου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Το Σμάρι εκτείνεται στο βορειότερο άκρο του δήμου Μινώα Πεδιάδος. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Κύριο προϊόν είναι το λάδι και το κρασί, όπως επίσης και τα κτηνοτροφικά προϊόντα. Στα παλαιότερα χρόνια ο πληθυσμός του οικισμού ασχολούνταν με το εμπόριο του λαδιού και της φέτσας (μούργας). Το Σμάρι έχει κηρυχθεί διατηρητέος και παραδοσιακός οικισμός. Αρχαιολογικές έρευνες που έγιναν τα τελευταία χρόνια (1978-1983) απέδειξαν ότι ο οικισμός κατοικήθηκε από την πρώιμη αρχαιότητα (τα αρχαιότερα ευρήματα ανάγονται στη δεύτερη Μεσομινωική εποχή). Οικισμοί, αγροικίες, ιερά, ναοί, νεκροταφεία των μινωικών και ιστορικών χρόνων, εντοπίζονται να αναπτύσσονται διαδοχικά ή και συγχρόνως γύρω από το σημερινό χωριό και το λόφο του Προφ. Ηλία (υψομ. 594 μ.),ο οποίος φαίνεται να αποτελεί διαχρονικά το επίκεντρο του λατρευτικού και οικιστικού ενδιαφέροντος. Η Ακρόπολη, φαίνεται να είναι ο σημαντικότερος αρχαιολογικός χώρος στην ευρύτερη περιοχή του δήμου Καστελίου. Το τοπωνύμιο προέρχεται από το σμάρι, που σημαίνει σμήνος μελισσών και χρησιμοποιείται για να περιγράψει τον πυκνό πληθυσμό της περιοχής σε αρχαιότερους χρόνους. Κυριότεροι ναοί του χωριού είναι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου (ναός δίκλιτος αφιερωμένος και στους Άγιους Πάντες), της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και τα εξωκλήσια του Αγίου Γεωργίου με τοιχογραφίες από το 1320, του Προφήτη Ηλία, του Σωτήρος Χριστού στη ΝΔ πλαγιά του λόφου του Προφήτη Ηλία, ο Ναός του Αγίου Γεωργίου μέσα στο Σμαριανό κάμπο καθώς επίσης και ο ιερός ναός του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Στη νότια πλαγιά του λόφου του Προφήτη Ηλία βρίσκεται η Μονή Καλλέργη αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και σχετίζεται άμεσα με τη γνωστή ισχυρή και ιστορική οικογένεια των Καλλέργηδων που έδρασε στη περίοδο της Ενετοκρατίας. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Σταλίδα είναι παραθαλάσσιος οικισμός ανάμεσα στη Χερσόνησο και τα Μάλια. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 αναπτύχθηκε τουριστικά. Κατασκευάζονται οι πρώτες μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες και αξιοποιείται ουσιαστικά από το 1980 και μετά. Πρόκειται για τον νεότερο οικισμό της περιοχής, ο οποίος αναπτύχθηκε και συγκροτήθηκε λόγω του τουρισμού. Όντας κατεξοχήν τουριστικός οικισμός πλέον, προσφέρει ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών, επιπλωμένα διαμερίσματα και πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια. Επίσης προσφέρει πολύ καλές επιλογές για φαγητό, καφέ και διασκέδαση καθώς υπάρχει πληθώρα από εστιατόρια, ταβέρνες, καφέ και νεανικά στέκια τα οποία προσελκύουν πολλούς επισκέπτες κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Η Σταλίδα διαθέτει αμμουδερή παραλία μήκους τριών χιλιομέτρων, κατάλληλη για κολύμπι και θαλάσσια σπορ και λιμανάκια με βράχια, όπου μπορεί κανείς να επιδοθεί και στο ψάρεμα με ψαροντούφεκο. Φαγητό και ποτό μπορεί κανείς να απολαύσει στις πολλές ταβέρνες και τα εστιατόρια του οικισμού. Στην περιοχή γιορτάζονται με πανηγύρια η γιορτή του Αγίου Δημητρίου στις 26 Οκτωβρίου και του Αγίου Ιωάννη στις 13 Νοεμβρίου και στις 27 Ιανουαρίου. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Τύλισος βρίσκεται στις ανατολικές υπώρειες του Ψηλορείτη, σε μια κοιλάδα κατάφυτη από ελιές και αμπέλια. Το όνομά της διατηρείται το ίδιο επί τουλάχιστον 3.400 χρόνια. Είναι το μοναδικό τοπωνύμιο, από όσα διαβάστηκαν στις πινακίδες Γραμμικής Β γραφής της Κνωσού, το οποίο εξακολούθησε να χρησιμοποιείται χωρίς διακοπή μέχρι σήμερα. Πολιούχος του χωριού είναι ο Άγιος Νικόλαος, χτισμένος στα τέλη του 19ου αιώνα. Η παλιότερη εκκλησία του χωριού είναι ο Χριστός (Μεταμόρφωση του Σωτήρος), με σωζόμενες τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αιώνα. Στην πλατεία της Τυλίσου υπάρχει μια αποκαταστημένη ενετική κρήνη, με δύο καμάρες και δύο κρουνούς. Κάποια από τα σπίτια έχουν νεοκλασικά στοιχεία στη μορφή τους, ενώ δύο αρχοντικά των αρχών του 20 αιώνα, στο κέντρο του χωριού, έχουν κηρυχθεί διατηρητέα. Τα περισσότερα είναι ανακαινισμένα, αλλά διατηρούν την αρχική, απλή αρχιτεκτονική μορφή τους. (Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου)

Το Φόδελε βρίσκεται στο μέσο μίας κοιλάδας κατάφυτης από πορτοκαλεώνες. Μάλιστα το χωριό φημίζεται για τα εύγευστα πορτοκάλια του. Διαρρέεται από τον ποταμό Παντομάντρη. Οι κάτοικοι του ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Το χωριό υδρεύεται από δίκτυο παρακείμενων πηγών. Στον οικισμό βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Γεωργίου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, καθώς επίσης και τα ξωκλήσια του Ευαγγελισμού, των Αγίων Πάντων, του Αγίου Γεωργίου, του Αγίου Ιωάννου και των Εισοδίων της Θεοτόκου. Στην περιοχή του σημερινού χωριού διαπιστώθηκε τελευταία ότι βρισκόταν η αρχαία πόλη Παντομάτριον, της οποίας το όνομα διασώζεται στον ποταμό. Σε παλαιότερη εποχή, πιθανότατα κατά τη βυζαντινή περίοδο, στη θέση Σκοτεινή, Λουμπινιές ή στα Αρχοντικά βρισκόταν χωριό με άλλο όνομα, όπως πιστοποιούν ερείπια από παλαιά κτίσματα. Η σημερινή εκκλησία των Εισοδίων κτίστηκε στο ανατολικό τμήμα στη θέση παλαιότερης εκκλησίας, σταυροειδούς, εγγεγραμμένης με τρούλο και τρίκλιτης, σε σχήμα βασιλικής του 11ου ή 12ου αιώνα. Υπάρχουν διάφορα γλυπτά και επίσης πλάκα, που παριστάνει θηρίο. Όλα αυτά ανήκουν στην παλαιοχριστιανική βασιλική. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Χερσόνησος βρίσκεται στους βόρειους πρόποδες του υψώματος Χάρακας και είναι από τις πιο αναπτυγμένες και τουριστικές περιοχές του νομού Ηρακλείου. Οι κάτοικοι ασχολούνται με τη γεωργία, την καλλιέργεια πρωίμων κηπευτικών και λουλουδιών (στην περιοχή του Ανισαρά) και τον τουρισμό. Η Χερσόνησος διατηρεί ακέραια την ονομασία της αρχαίας πόλης, η οποία βρισκόταν στην περιοχή του σημερινού Λιμένα Χερσονήσου. Σε παλαιότερη εποχή, όταν ο τόπος λυμαινόταν από πειρατές, οι κάτοικοι έφυγαν από τα σπίτια τους και για λόγους ασφαλείας εγκαταστάθηκαν στη σημερινή θέση του χωριού. Έτσι, μετέφεραν και το θαλασσινό όνομα του οικισμού τους. Για να το ξεχωρίζουν από τους άλλους οικισμούς, οι κάτοικοι της περιοχής το αποκαλούν Μεγάλο Χωριό Χερσονήσου ή Μεγάλη Χερσόνησος. Μέσα στο χωριό σώζεται η παλιά εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, με ξυλόγλυπτο τέμπλο. Στη θέση του σημερινοί οικισμού του Λιμένος Χερσονήσου υπήρχε κατά την αρχαιότητα η πόλη Χερρόνησος ή Χερσόνησος. Η ύπαρξή της χρονολογείται από τα μινωικά χρόνια και έφτασε σε ακμή κατά τη ρωμαϊκή και στην πρώτη βυζαντινή περίοδο. Στο Λιμένα της μινωικής Χερσονήσου οδηγήθηκαν οι απόγονοι των Τυρρηνών από κάποιον Λακεδαιμόνιο με το όνομα Πόλλις. Οι απόγονοι των Τυρρηνών έφεραν μαζί τους το ξόανο της θεάς Αρτέμιδας, το οποίο είχαν κληρονομήσει από τους προγόνους τους. Το βράδυ άκουσαν τρομακτικούς θορύβους και τρόμαξαν, μπήκαν στα καράβια και έφυγαν αφού άφησαν στην ξηρά το ξόανο της θεάς του κυνηγιού. Σύμφωνα με κάποιον χρησμό, έπρεπε να εγκατασταθούν στο μέρος όπου θα έχαναν το ξόανο της Αρτέμιδας και την άγκυρα του πλοίου. Ο Πόλλις παρατήρησε ότι έλειπε και το άκρο της άγκυρας. Αποβιβάστηκαν ξανά στη Χερσόνησο, νίκησαν τους κατοίκους και εγκαταστάθηκαν εκεί. Στον ίδιο τόπο έχτισαν ναό προς τιμήν της Βριτομάρτιος Αρτέμιδος, που αναφέρει ο Στράβων. Τα ερείπια του ναού αυτού ανακαλύφθηκαν στη θέση Ελληνικό Λιβάδι. Στο ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου ανακαλύφθηκε δίστιχη επιγραφή, που ανάγεται στον 1ο αιώνα π.Χ. και που αναφέρεται στην Άρτεμη. Στη συνέχεια κατέλαβαν επίσης τη Λύττο και την αποίκισαν. Στη θέση Πόλη ανακαλύφθηκε επίσης πολύστιχη επιγραφή, που περιγράφει τους όρους κάποιας συνθήκης μεταξύ Γορτυνίων και Κνωσίων. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Ο Χόνδρος βρίσκεται στο δήμο Βιάννου και οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκομία και με την καλλιέργεια πρώιμων κηπευτικών στην παράλια ζώνη. Κεντρικός ναός είναι του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του Χόνδρου είναι το μεγάλο μήκος των ακτών του, που ξεκινούν από τον παραλιακό οικισμό του, το Καστρί και καταλήγουν στην παραλία Δέρματος όπου βρίσκεται και ο μικρός βιότοπος του Αναποδάρη ποταμού. Σε όλη την έκταση του χωριού υπάρχουν γραφικά εκκλησάκια του 14ου αιώνα, όπως του Αγίου Θεοδώρου (μεταξύ Χόνδρου και Αποστολιανού) με βυζαντινές τοιχογραφίες, όπου βρίσκεται σήμερα και το κοιμητήριο. Επίσης, συναντούμε τις εκκλησίες του Αγίου Φανουρίου, του Αγίου Αντωνίου, η οποία ξανακτίστηκε πρόσφατα λόγω του ότι είχε ερειπωθεί, του πρόσφατα ανακαινισμένου Αγίου Νικολάου καθώς επίσης και του Αγίου Ιωάννου στην ανατολική όχθη των εκβολών του Αναποδάρη, από το οποίο διασώζονται ερείπια. Σε έναν καταπράσινο τόπο, ο Χόνδρος αποτέλεσε από την Εποχή του Χαλκού σημείο έλξης για τους εκάστοτε πληθυσμούς που πέρασαν από αυτόν. Η πιο έγκυρη άποψη είναι ότι το όνομα του χωριού οφείλεται στο χοντροαλεσμένο σιτάρι από το οποίο παρασκευάζεται ο περίφημος ξινόχοντρος ή χόντρος ή τραχανάς, το οποίο και σήμερα αποτελεί ένα συστατικό της καλής και παραδοσιακής κρητικής κουζίνας. Για την ονομασία του χωριού, μία ακόμη εκδοχή κάνει λόγο για έναν αγά που ζούσε εκεί (παραφθορά της λέξης Άρχοντας) και ο οποίος διένειμε στα τέσσερα παιδιά του την περιουσία που είχε στην ευρύτερη έκταση του σημερινού οικισμού. Από τα ονόματα των παιδιών του, πήραν και τα ονόματά τους οι σημερινές συνοικίες του χωριού. Σε ύψωμα κοντά στο χωριό βρέθηκαν τάφοι με πρωτομινωικά αγγεία και στη θέση Ξυναχλάδα βρέθηκε οίκημα των Υστερομινωικών χρόνων. Διασώζεται η είσοδος του περιβόλου και βρέθηκαν πολλά είδη κεραμικής τέχνης. Ο οικισμός καταστράφηκε κατά τη δεύτερη Υστερομινωική Περίοδο για άγνωστο λόγο. Στη θέση Ρουσές ανασκάφηκε μικρό αγροτικό ιερό και διαπιστώθηκε η ύπαρξη εκτεταμένου συνοικισμού. Το 1960 αποκαλύφθηκε στη θέση Κεφάλι Λαζανά μεγάλη αγρέπαυλη του 1600 π.Χ., η οποία πιθανότατα καταστράφηκε από σεισμό. Στα νοτιοδυτικά του Χόνδρου και συγκεκριμένα στη θέση Τούρκισσα βρισκόταν προφανώς ο κύριος μινωικός συνοικισμός κατά τους νεοανακτορικούς χρόνους. Επί Τουρκοκρατίας, ο Χόνδρος μετατράπηκε σε τουρκοχώρι (το χωριό της περιοχής με το μεγαλύτερο τουρκικό πληθυσμό). Στο σημείο αυτό εγκαταστάθηκαν αγάδες, εξαιτίας του ιδιαίτερα γόνιμου εδάφους. Το χωριό δέχτηκε την πρόκληση πολλών επιδρομέων και οι κάτοικοί του αναγκάστηκαν να βρουν καταφύγιο σε σπηλιές, όπως στην περιοχή του Βορνό ή Λατσίδα, στο σπήλαιο του Ληστή, της Πανόγλας στη θέση Βουκολά, του Κάστελου, της Παπαδιάς στη θέση Ανεμόμαχα, της Σπηλιάρας και του Βαρδή. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Ψαρή Φοράδα είναι παραθεριστικός οικισμός του Δήμου Βιάννου. Προέκτασή της αποτελεί το παραλιακό χωριό Σιδωνία. Πολύ κοντά στο τελευταίο βρίσκεται ο οικισμός Τέρτσα (Κοινότητα Συκολόγου). Είναι χτισμένη στις ακτές του Λιβυκού πελάγους κοντά στο Μύρτος και στην Ιεράπετρα. Αξιοθέατο είναι ο ναός της Παναγίας της Κεραλιμενιώτισσας. Στην περιοχή καλλιεργούνται μπανάνες, οπωροκηπευτικά και ντομάτα. Εκεί βρίσκεται ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Η παραλία Ψαρή Φοράδα έχει παχιά σκούρα άμμο και αρκετά αρμυρίκια. Η παράλια αυτή ζώνη διακόπτεται στο μέσο της από συγκροτήματα λόφων κι έτσι η όλη επιφάνεια της πεδινής έκτασης χωρίζεται σε δύο τμήματα. Το ένα τμήμα αποτελεί ο κάμπος της Ψαρής Φοράδας και το άλλο ο κάμπος του Φαφλάγκου. Ο μεγαλύτερος από τους ενδιάμεσους λόφους σχηματίζει ένα μικρό οροπέδιο, που η έκταση του υπερβαίνει τα 500 στρέμματα και ονομάζεται «Τσιτσίνα». Ο κάμπος της Ψαρής Φοράδας διασχίζεται από ένα χείμαρρο, ο οποίος μόνο το χειμώνα και σε περίοδο βροχών φέρνει τα νερά του μέχρι τη θάλασσα. Αντίθετα ο κάμπος του Φαφλάγκου διασχίζεται από το Μπλαβάρη ποταμό, του οποίου τα νερά έφταναν μέχρι το τέλος της άνοιξης στη θάλασσα, κυρίως τα πιο παλιά χρόνια, που η ανομβρία δεν ήταν έντονη. Πολλά είναι τα στοιχεία εκείνα που την κατατάσσουν στις πλέον προνομιούχες περιοχές, καθώς το ιδιαίτερο μικροκλίμα της περιοχής έδωσε τη δυνατότητα στους αγρότες να καλλιεργούν στην καρδιά του χειμώνα υπαίθριες ντομάτες με περίοδο συγκομιδής από τον Οκτώβρη έως τον Απρίλη. Στον απάνεμο όρμο, υπάρχει το μικρό νησάκι Ψαροχάρακο (Ψαρό Χαράκι) της ανατολικής πλευράς. Ο οικισμός ιδρύθηκε από κατοίκους του Καλαμίου, που έρχονταν στο μέρος αυτό αρχικά για ψάρεμα και μόνο το καλοκαίρι, όπως επίσης και για να ελέγχουν τις καλλιέργειες τους. Σήμερα αποτελεί πλέον τόπο μόνιμης διαμονής. Τον τελευταίο καιρό σημειώνει μεγάλη τουριστική ανάπτυξη. Αναφορικά με την ονομασία, η Ψαρή Φοράδα ανήκε σε κάποιον αγά, ο οποίος για να επιδείξει την ισχύ του, δε δίστασε – σύμφωνα με το θρύλο- να κρεμάσει το αγαπημένο του θηλυκό άλογο, μια γκρίζα φοράδα, σε συγκεκριμένο τόπο. Άλλη εκδοχή κάνει λόγο ότι την έδεσε στο μέρος εκείνο και την άφησε να πεθάνει από πείνα και από δίψα. Ο τόπος αυτός, εκεί που βρίσκεται ο σημερινός οικισμός, έλαβε το όνομα Ψαρή Φοράδα από αυτόν το θρύλο. Η Σιδωνία ταυτίζεται με ομώνυμη αρχαία πόλη. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Πηγή πληροφοριών: Δήμος Τυλίσσου, Βικιπαίδεια

Πηγή photo slider: commons.wikimedia.org