Εκκλησίες & Μοναστήρια στο Νομό Ημαθίας

Εκκλησίες & Μοναστήρια στο Νομό Ημαθίας

Βρίσκεται είκοσι χιλιόμετρα έξω από τη Βέροια Ημαθίας, μέσα σε μια συστάδα δένδρων, όπου σύμφωνα με την παράδοση στα μέσα του αιώνα μας βρέθηκε μια θαυματουργή εικόνα της Αγίας Κυριακής. Με πρωτοβουλία των κατοίκων της περιοχής στήθηκε ένα μικρό ξύλινο ναΐδριο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως ερημητήριο της μοναχής Κασσιανής από το χωριό Βρασνά της Χαλκιδικής, η οποία μόνασε εκεί για 30 περίπου χρόνια. Το 1961 με βασιλικό διάταγμα οργανώθηκε ως Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή, όπου εγκαταβίωσαν αρχικά δύο μοναχές, εκτός από τη μοναχή Κασσιανή, η οποία μέχρι το τέλος της ζωής της ζούσε έγκλειστη στο κελί της. Αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά προσκυνήματα της περιοχής, λόγω της θαυματουργής εικόνας που φυλάσσεται εκεί. (Πηγή πληροφοριών: Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας)

Πρόκειται για την πιο απομακρυσμένη Μονή της Σκήτεως Βεροίας με σημαντική προσφορά, στην ιστορία της περιοχής. Καταστράφηκε το 1822 από τους Τούρκους. Στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα έγιναν διάφορες προσπάθειες, ώστε να χρησιμοποιηθεί η Μονή για τους σκοπούς του αγώνα. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή χρησιμοποιήθηκε ως ορφανοτροφείο για τα προσφυγόπουλα. Από τότε διακόπηκε η λειτουργία της. Ανακαινίστηκε και λειτουργεί σήμερα ως γυναικεία Μονή. (Πηγή πληροφοριών: Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας)

Κοντά στην ιστορική περιοχή της Βεργίνας και συγκεκριμένα στα Παλατίτσια Ημαθίας, βρίσκεται το γυναικείο μοναστήρι των Αγίων Πάντων. Η μαρτυρική μονή σχετίζεται με τα γεγονότα του 1878, όταν επαναστάτησαν οι κάτοικοι των περιοχών της Βέροιας και της Πιερίας. Μέσα στο μοναστήρι οι Τούρκοι έσφαξαν όσα γυναικόπαιδα βρίσκονταν εκεί, ενώ πολλές γυναίκες (κυρίως Βλάχες στην καταγωγή) έπεσαν μαζί με τα παιδιά τους στη χαράδρα του Γαλακτού, από ύψος 200 μέτρων, στις 15 Μαρτίου του 1878, θυμίζοντας τις Σουλιώτισσες του Ζαλόγγου. Την περίοδο του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου πυρπολήθηκε. Σήμερα σώζεται το Καθολικό της Μονής, που δεν είχε καεί, ενώ μια σειρά νέων κτιρίων έχουν χτιστεί τα τελευταία χρόνια. Στις μέρες μας εγκαταβιώνει γυναικεία αδελφότητα. Έργο της αδελφότητας, εκτός από τα λειτουργικά καθήκοντα, είναι το εργόχειρο, η βιβλιοδεσία και η ιεροραπτική. (Πηγή πληροφοριών: Μοναστήρια της Ελλάδας)

Τιμάται στο Γενέσιο της Θεοτόκου και η ονομασία «Καλλίπετρα» (όμορφη πέτρα) προέρχεται από τον βράχινο όγκο που την σκιάζει (στα Τουρκικά «Τζαμάλα»). Αποτελεί ένα από τα παλιά μοναστήρια, με παλαιότερη πληροφορία ύπαρξης προ του 1100. Το μοναστήρι γνώρισε μεγάλη άνθιση μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα. μάλιστα στα μέσα του αριθμούσε 37 μοναχούς. Το 1822 καταστράφηκε ολοσχερώς και κατά την καταστροφή εκείνη εκτελέσθησαν δια αποκεφαλισμού οι μοναχοί. Το 1907, στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα, επειδή η Μονή βοηθούσε την Ελληνική πλευρά, εκτελέσθηκε ο προηγούμενος της Μονής παπα-Σταύρος και ο συνοδός του, καθώς και ο Ηγούμενος Ιγνάτιος με τον συνοδό του δια διαμελισμού. Το 1941 ένας επίδοξος βοσκός έκαψε τα σημαντικής αξίας διασωθέντα κτίρια και την εκκλησία. Σώζεται από την εποχή εκείνη μόνον το οστεοφυλάκιο με λείψανα περίπου 120 μοναχών. Η Μονή πρόσφατα ανακαινίστηκε και λειτουργεί. (Πηγή πληροφοριών: Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας)

Η Μονή Σωτήρος Μουτσιάλης βρίσκεται στους πρόποδες των Πιερίων πάνω από τον ποταμό Αλιάκμονα, λίγο πιο πέρα από την Σκήτη του Τιμίου Προδρόμου στο μετόχι της οποίας ανήκει. Η πρόσβαση στη μονή είναι εύκολη καθώς βρίσκεται πολύ κοντά στον παραποτάμιο ασφαλτοστρωμένο δρόμο, σε μια στροφή στο 11ο χιλιόμετρο. Το μοναστήρι ιδρύθηκε στα μέσα το 18ου αιώνα και λειτούργησε ως ανδρώος μονή. Ή λέξη Μουτσιάλη με την οποία προσονομάζεται η μονή είναι τοπωνύμιο, πού δηλώνει τον τόπο όπου υπάρχουν πολλά νερά, ή τον βαλτότοπο. Πράγματι, το μοναστήρι γειτονεύει με τον ποταμό Αλιάκμονα, αλλά και με πολλές πηγές και ρυάκια πού κατεβαίνουν από τις πλαγιές των Πιερίων. Το μοναστήρι καταστράφηκε εντελώς την περίοδο 1946-49. Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, σωζόταν ο αρχικός περίβολος του μοναστηρίου, που όμως είχε αρχίσει να καταρρέει. Το μοναστηριακό συγκρότημα είχε σχήμα ορθογώνιου παραλληλόγραμμου και ήταν περιφραγμένο με μαντρότοιχο, χτισμένο με ογκώδεις πουρόπετρες. Από το παλιό συγκρότημα σώζεται σήμερα το καθολικό δηλαδή η εκκλησία του μοναστηριού, το οποίο βρίσκεται στη μέση της αυλής της μονής και είναι αφιερωμένο στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Αρχιτεκτονικά, στην σημερινή της μορφή, η εκκλησία είναι μία τρίκλιτη βασιλική, με ξύλινες κολώνες και λιτό τέμπλο, που χωρίζει τον κυρίως ναό από το υπερυψωμένο κατά μία βαθμίδα ιερό στα ανατολικά. Στην αψίδα του ιερού βήματος σώζεται τοιχογραφία με την Πλατυτέρα των Ουρανών, η οποία όμως είναι πολύ κατεστραμμένη, μάλλον από φωτιά. Στην κόγχη της προθέσεως σώζεται μισή η γνωστή παράσταση «Άκρα Ταπείνωση». Στο κέντρο του κυρίως ναού, απέναντι από τον δεσποτικό θρόνο, στο δάπεδο, υπήρχε ομφάλιο, μαρμάρινη δηλαδή πλάκα με σκαλισμένο δικέφαλο αετό, το οποίο σήμερα δε σώζεται. Στο βόρειο τοίχο ανοίγεται μία στενή βοηθητική πόρτα. Στα δυτικά, δύο σκαλοπάτια χαμηλότερα, υπάρχει ευρύχωρος νάρθηκας, με χαρακτηριστικό μακεδονίτικο βοτσαλωτό δάπεδο και καμάρες. Οι τοίχοι του νάρθηκα είναι κατάγραφοι από τοιχογραφίες. Θέμα τους, η Δευτέρα Παρουσία του Κυρίου και η Μέλλουσα Κρίση. Επάνω ακριβώς από την βασιλική πύλη υπάρχει παράσταση ένθρονου Χριστού σε αψίδωμα, ενώ έξω από το αψίδωμα βρίσκονται οι δεόμενες μορφές της Παναγίας και του Προδρόμου. Σώζεται και μία επιγραφή, με μαύρο χρώμα, στην οποία παλαιότερα διακρινόταν ή χρονολογία, 1875, και ένα όνομα, μάλλον Αθανασίου. Ανάμεσα στις καμάρες της νότιας πλευράς υπάρχει ή τοιχογραφία του Αγίου Συμεών του Στυλίτη, επάνω στον στύλο του που φέρει ίχνη καταστροφής από πυρκαγιά. Η πόρτα της εκκλησίας στα δυτικά είναι ή παλαιά, πολύ χαμηλή ενώ το πάτωμα του κυρίως ναού υψηλό, δύο τρία σκαλοπάτια πάνω από το πάτωμα του νάρθηκα. Από την αρχική εκκλησία σώζεται ένα μαρμάρινο μανουάλι με τη βάση του, μία μαρμάρινη φιάλη αγιασμού και ένας σιδερένιος σταυρός. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία πού διασώθηκαν μέχρι σήμερα καθώς και τα λίγα μαρμάρινα μέλη, χρονολογούν με μεγάλη πιθανότητα την αρχική οικοδομή της εκκλησίας περί το 1770. Την ίδια εποχή ή κάπως νωρίτερα, πάντως στο β’ μισό του 18ου αιώνα, πρέπει να ιδρύθηκε και το μοναστήρι. Η εκκλησία της Μουτσιάλης, παλιά καλύπτονταν με τρούλο, πράγμα σπάνιο για την εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της Ημαθίας. Ό τρούλος, πιεζόμενος από το αιώνιο βάρος των πλακών, με τις όποιες ήταν σκεπασμένος, και από τις καιρικές συνθήκες, κατέπεσε στις 26 Οκτωβρίου 1955. Σώζονται μόνον δύο παραστάδες, στο βόρειο τοίχο του ναού. (Συντάκτης: Φωτεινή Αναστασοπούλου) (Πηγή πληροφοριών: Golden Greece)

Η Μονή Παναγίας Δοβρά βρίσκεται 5,5 χλμ. βορειοδυτικά του κέντρου της πόλης της Βέροιας στις ανατολικές υπώρειες της οροσειράς του Βερμίου. Η Μονή βρίσκεται σε κατάφυτη τοποθεσία, η οποία προσφέρει πανοραμική θέα προς την πεδιάδα της Κεντρικής Μακεδονίας, και το Καθολικό της είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η Μονή ιδρύθηκε πιθανώς τον 12ο αι. και λειτούργησε αδιαλείπτως μέχρι το 1822. Η ύπαρξη ενός βυζαντινού γλυπτού εντοιχισμένου στο νότιο τοίχο του Καθολικού, καθώς και η προέλευση από τη Μονή ενός ειληταρίου του 12ου αι. κατατεθειμένου στην Εθνική Βιβλιοθήκη Αθηνών αποτελούν τα πρωιμότερα εξακριβωμένα χρονικά όρια ίδρυσης της Μονής. Το όνομα «Δοβρά» θεωρείται αβέβαιης ετυμολογίας. Η αρχική ονομασία της Μονής «Παναγία Κοκκομετριώτισσα» απαντά σε μεταβυζαντινή πηγή του 1643, η οποία αποτελεί την αρχαιότερη ιστορική μαρτυρία ύπαρξης της Μονής και περιέχει πληροφορίες περί αγοράς ενός βιβλίου, το οποίο «είναι της παναγίας τοις κοκουμητριώτησσας της λεγομένης τοβρά». Παραμένουν όμως άγνωστοι οι λόγοι και ο χρόνος κατά τον οποίον η αρχική ονομασία περιήλθε σε αχρηστία και εξέπεσε στην ισχύουσα ονομασία «Παναγία Δοβρά». Βάσει της πηγής του 1643 αποδεικνύεται ασφαλής η υπόθεση ότι η Μονή δανείστηκε το όνομα «Δοβρά» από το παρακείμενο ομώνυμο χωριό Τοβρά ή Δοβρά, το οποίο εξαλείφθηκε από το χάρτη έπειτα από την ολοσχερή καταστροφή του από τους Οθωμανούς Τούρκους λόγω της συμμετοχής κατοίκων του χωριού στις πολεμικές επιχειρήσεις της Επανάστασης του Βερμίου το 1822. Κατά την περίοδο της Επανάστασης του 1822 η Μονή διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο ως ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά και εθνικά κέντρα της Μακεδονίας, καθώς μετατράπηκε σε επαναστατική εστία. Το τέλος της Μάχης της Δοβράς ακολούθησαν την επόμενη ημέρα η κατάληψη της Μονής από τον οθωμανικό αυτοκρατορικό στρατό, η λεηλασία, καταστροφή και πυρπόλησή της από τους Οθωμανούς Τούρκους, οι οποίοι προέβησαν σε φρικαλεότητες εναντίον των μοναχών της, απαγχονίζοντας μεταξύ άλλων τον ηγούμενο της Μονής, Γεράσιμο, στη Βέροια. Το σωζόμενο σήμερα Καθολικό της Μονής χτίστηκε το 1844 σύμφωνα με σχετική κτητορική επιγραφή επάνω από τη θύρα εισόδου του ναού. Στην έκταση της πρώην Μονής χτίστηκε το 1947 ένα πρεβαντόριο, αποτέλεσμα της συνεργασίας της Διεθνούς Επιτροπής Ερυθρού Σταυρού και της Αποστολής της Ελβετικής Δωρεάς, χωρίς όμως ποτέ να λειτουργήσει. Μεταξύ 1950 και 1986 λειτούργησε υπό την εποπτεία του Βασιλικού Ιδρύματος Προνοίας η Παιδόπολη Βεροίας «Καλή Παναγιά» με σκοπό την περίθαλψη, παροχή εκπαίδευσης και προστασία απόρων και ορφανών παιδιών-θυμάτων του εμφυλίου πολέμου στις Βόρειες Επαρχίες κατά τις δύο πρώτες δεκαετίες λειτουργίας της Παιδοπόλεως· κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες λειτουργίας της η κοινωνική προέλευση των εγγεγραμμένων παιδιών διαφοροποιήθηκε, με την Παιδόπολη να δέχεται πλέον παιδιά με σοβαρά κοινωνικά και οικογενειακά προβλήματα. Τα κτιριακά συγκροτήματα του ιδρύματος, καθώς και το εκπαιδευτικό πρόγραμμά του οργανώνονταν ως κατασκηνωτικού τύπου. Μετά το 1986, οπότε και η Παιδόπολη έπαυσε τη λειτουργία της, οι εγκαταστάσεις της εγκαταλείφθηκαν. Το 1995 η Μονή επανιδρύεται ως ανδρώα κοινοβιακή μονή, στην οποία εγκαταβιούν 18 μοναχοί. Εντός της έκτασης της Μονής λειτουργούν οι κατασκηνώσεις της Μητροπόλεως, καθώς και το εκπαιδευτικό Κέντρο Βυζαντινών Τεχνών. Πρόσφατα έχουν ξεκινήσει οι εργασίες ανέγερσης ιερού ναού αφιερωμένου στον ιατρό Άγιο Λουκά Αρχιεπίσκοπο Συμφερουπόλεως, ιερά λείψανα του οποίου η Μονή φυλάσσει. Από το 2022 λειτουργεί το Κειμηλιαρχείο της Μονής, στο οποίο εκτίθενται σημαντικά κειμήλια όπως το πετραχήλι και η ζώνη του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης. (Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια)

Η Ιερά Μονή της Παναγίας Σουμελά βρίσκεται στο όρος Μελά του Πόντου, απ’ όπου έλαβε το όνομά της ( σου-Μελά). Σύμφωνα με την παράδοση το 386 οι Αθηναίοι μοναχοί,  Βαρνάβας και Σωφρόνιος‚ μετά από αποκάλυψη της Παναγίας οδηγήθηκαν στις κορυφές του όρους Μελά του Πόντου, για να ιδρύσουν μοναχικό κατάλυμα. Κατά την παράδοση είχε μεταφερθεί εκεί η εικόνα της Παναγίας της Αθηναίας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, με θαυματουργικό τρόπο. Σύμφωνα με άλλες πληροφορίες, η εικόνα μεταφέρθηκε από τον μαθητή του Οσίου Λουκά Φωκίδας, Ανανία το 943 στη Αθήνα‚ στο ναό της Παναγίας της Αθηνινιώτισσας και από εκεί οι δύο μοναχοί μετέφεραν την εικόνα στο Πόντο εξαιτίας των επιδρομών των Σαρακηνών. Βέβαιο πάντως είναι ότι‚ είτε τον 4ο αιώνα χτίστηκε η μονή είτε τον 9ο αιώνα, κτήτορες του Μοναστηρίου είναι οι Σωφρόνιος και Βαρνάβας γενόμενοι συνεχιστές της μεγάλης μοναστικής ζωής που υπήρχε στον Πόντο‚ διάδοχοι των μεγάλων πατέρων της Εκκλησίας Βασιλείου του Μέγα και Γρηγορίου του Θεολόγου. Σε πολύ λίγο χρονικό διάστημα, η μονή της Παναγίας Σουμελά έγινε το κέντρο όλου του Ορθόδοξου Λαού του Πόντου, αλλά και των Μουσουλμάνων της περιοχής‚ χάρη στα θαύματα της Παναγίας. Χάρη στις προσφορές και δωρεές του απλού λαού, αλλά και διαφόρων αυτοκρατόρων του Βυζαντίου και αργότερα αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας η μονή ανακαινίστηκε, χτίστηκε ξενώνας τετραώροφος 70 δωματίων‚ βιβλιοθήκη και γύρω από τη Μονή ανοικοδομήθηκαν μικροί ναοί αφιερωμένοι σε διάφορους αγίους, αλλά και τείχος – οχυρό για την προστασία της Μονής από διάφορες επιδρομές. Στη βιβλιοθήκη του Μοναστηρίου φυλάγονταν πολύτιμα έγγραφα και πολλά αρχαία χειρόγραφα μέχρι τον ξεριζωμό όπως το πρώτο ελληνικό χειρόγραφο του Διγενή Ακρίτα. Χαρακτηριστικό είναι ότι από 52 ελληνικά χειρόγραφα που υπάρχουν στο μουσείο της Άγκυρας τα 34 προέρχονταν από τη Μονή της Παναγίας Σουμελά. Στη Μονή εκτός από την εικόνα της Μεγαλόχαρης άλλα κειμήλια ήταν ο Σταυρός του Αυτοκράτορα Μανουήλ Γ΄ Κομνηνού και το χειρόγραφο Ευαγγέλιο του Οσίου Χριστόφορου. Ευτυχώς και τα τρία αυτά ιερά κειμήλια οι μοναχοί της Μονής τα έκρυψαν πριν την καταστροφή και την λεηλασία του Μοναστηρίου από τους Τούρκους το1922. Αργότερα τα ιερά αυτά κειμήλια μεταφέρθηκαν στην Ελλάδα, και σήμερα βρίσκονται στην ανιστορημένη Μονή της Παναγίας Σουμελά. στο όρος Βέρμιο Της Βεροίας. Κατόρθωσαν οι απανταχού της γης Πόντιοι να χτίσουν το νέο τους μοναστήρι, όπου κάθε χρόνο στις 15 Αυγούστου γίνεται το κέντρο συνάθροισης όλων των Ποντίων. Με τον τρόπο αυτό διατηρείται και συνεχίζεται η παράδοση άσβεστη από το Μαρτυρικό Πόντο στη φιλόξενη γη του Ελλαδικού χώρου. (Πηγή πληροφοριών: Πολιτιστικός Σύλλογος Κατερίνης «Παναγία Σουμελά»)

Είναι το μοναστήρι της Νάουσας. Χτίστηκε για πρώτη φορά τον 7ο αιώνα, αλλά καταστράφηκε πολλές φορές μέσα στην πάροδο των αιώνων. Πολλές από τις καταστροφές οφείλονται στο σημαντικό ρόλο που έπαιξε στην εθνική ιστορία του τόπου. Η Μονή υπέστη την τελευταία καταστροφή το 1822. Το καθολικό ανοικοδομήθηκε το 1844, όπως μαρτυρεί μια επιγραφή στο δυτικό υπέρθυρο. Οι Βούλγαροι κομιτατζήδες το 1905 την πυρπόλησαν, με αποτέλεσμα να καταστραφούν τα κελιά. Αυτά ξαναχτίστηκαν αλλά θα έχουν την ίδια τύχη το 1944 σε μια σύγκρουση των Ελλήνων της Εθνικής Αντίστασης με τα στρατεύματα κατοχής. Το 1995 μετατράπηκε σε Γυναικεία Κοινοβιακή Μονή, οπότε σήμανε μια νέα λαμπρή σελίδα της ιστορίας της. (Πηγή πληροφοριών: Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας)

Η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου της περιοχής Σκήτης Βεροίας βρίσκεται στους πρόποδες των Πιερίων κοντά στον ποταμό Αλιάκμονα και αποτελεί ένα από τα ιστορικότερα μοναστικά κέντρα του Μακεδονικού χώρου. Ο βίος πολλών αγίων αναφέρει ιδιαίτερη αίγλη στη Μονή. Σημαντικές μορφές του μοναχισμού της εποχής επισκέφθηκαν, παρέμειναν για κάποιο χρονικό διάστημα ή και εμόνασαν στο χώρο αυτόν. Το 1822 πυρπολήθηκε ολοκληρωτικά από τους Τούρκους και το μοναδικό κτίσμα που διασώθηκε είναι το παρεκκλήσιο της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο βράχο. Η Μονή ανοικοδομήθηκε μέχρι το 1830 και διατηρεί τη μακεδονική αρχιτεκτονική της. Σώζονται δε πολλά ιερά λείψανα. Λειτουργεί ως ανδρώα Ιερά Μονή. (Πηγή πληροφοριών: Ιερά Μητρόπολη Βεροίας, Ναούσης και Καμπανίας)

Πηγή photo slider: commons.wikimedia.org