Εκκλησίες & Μοναστήρια στη Χίο

Εκκλησίες & Μοναστήρια στη Χίο

H Αγία Mαρκέλλα είναι Αγία της Ορθόδοξης Εκκλησίας και πολιούχος της Χίου. Γεννήθηκε και έζησε κατά τη διάρκεια του δεκάτου τετάρτου αιώνα στη Βολισσό της Χίου. Ανατράφηκε ως Χριστιανή από τη μητέρα της παρόλο που ο πατέρας της ήταν ειδωλολάτρης. Σε νεαρή ηλικία, η μητέρα της πέθανε και η Μαρκέλλα συνέχισε να μελετά την Καινή Διαθήκη, να προσεύχεται στο Θεό και να ζει μια ζωή σύμφωνα με αυτά που της είχε διδάξει. Περίπου στα δέκατα όγδοα γενέθλιά της, ο πατέρας της την ανάγκασε με πολύ σκληρό τρόπο και με απειλές να γίνει ειδωλολάτρης. Φοβισμένη, διέφυγε στα κοντινά βουνά και κρύφθηκε σε έναν θάμνο. Ο πατέρας της την βρήκε, με τη βοήθεια ενός βοσκού και έβαλε φωτιά στο θάμνο για να την αναγκάσει να παρουσιαστεί. Η Μαρκέλλα έτρεξε στη θάλασσα για να σωθεί αλλά ο πατέρας της την στόχευσε με το τόξο του και με ένα βέλος την πλήγωσε. Το αίμα της Αγίας έβαψε τους βράχους και αυτή την ημέρα, την ημέρα της εορτής της, το αίμα της γίνεται ορατό σε αυτούς τους βράχους. Όταν τραυματίστηκε, προσευχήθηκε στον Ιησού Χριστό να την κρύψει. Ένας βράχος άνοιξε και έκρυψε το σώμα της μέσα, αλλά όχι το κεφάλι της. Ο πατέρας της την αποκεφάλισε και έριξε το κεφάλι στη θάλασσα, το οποίο βγήκε στην παραλία της Κώμης. Ο βράχος αυτός αναβλύζει έως τις μέρες μας Αγίασμα. Μαρτυρίες πιστών αναφέρουν ότι η εικόνα της είναι θαυματουργή και πως όταν ο ιερέας στις 22 Ιουλίου, που εορτάζεται η μνήμη της, διαβάζει την παράκληση το νερό της θάλασσας βράζει και σταματά όταν τελειώσει. Την ημέρα αυτή γίνεται μεγάλο πανηγύρι και εκατοντάδες προσκυνητές έρχονται όχι μόνο από το νησί αλλά και από όλο τον κόσμο.

Ο προσφυγικός Ναός της Αγίας Παρασκευής Καστέλλου χτίστηκε το 1936 με τον μόχθο και τον ιδρώτα των κατοίκων του ομώνυμου συνοικισμού και τους απανταχού Έλληνες πρόσφυγες από την Αγία Παρασκευή Κρήνης Μικράς Ασίας. Εντός του Ναού φυλάσσεται η ιστορική και θαυματουργή εικόνα της Αγίας Παρασκευής, η οποία μεταφέρθηκε στη Χίο μαζί με άλλα σημαντικά εκκλησιαστικά κειμήλια από τους πρόσφυγες κατά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922. Οι Αγιοπαρασκευούσοι της Μικράς Ασίας που ήταν στην πλειονότητα τους αλιείς, με κίνδυνο της ζωής τους και με “όπλο” την πίστη στο θεό και την Πατρίδα κατάφεραν να μεταφέρουν πολλά σπουδαία εκκλησιαστικά κειμήλια μαζί με σημαντικά έγγραφα και άλλα αντικείμενα, διασώζοντας έτσι τη μνήμη του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας. Σύμφωνα με την παράδοση η εικόνα αγιογραφήθηκε τον 17ο αιώνα στο Μοναστήρι που βρισκόταν στο νησί Γούνι στη χερσόνησο της Ερυθραίας. Αργότερα, χωρίς να γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία, ένας Κωνσταντινουπολίτης βρήκε καταφύγιο κυνηγημένος από τους Τούρκους στο χωριό της Αγίας Παρασκευής και σε ευγνωμοσύνη αυτού συγκέντρωσε τα ασημικά από τα σπίτια του χωριού και έφτιαξε την αργυρή επικάλυψη της εικόνας. Άλλα σημαντικά εκκλησιαστικά κειμήλια που φυλάσσονται είναι ένα Δισκοπότηρο που χρονολογείται το 1790, ένα Ευαγγέλιο του 1852 που τυπώθηκε στη Βενετία και ο Επιτάφιος της Αγίας Παρασκευής Μικράς Ασίας που χρονολογείται το 1800. Ο Ναός πανηγυρίζει στις 26 Ιουλίου και γίνονται πολλές εκδηλώσεις τιμώντας τη μνήμη των Αγιοπαρασκευούσων της Μικράς Ασίας, ενώ στις 14 Οκτωβρίου γιορτάζεται το θαύμα της Αγίας Παρασκευής.

Ο ενοριακός Ιερός Ναός της Αγίας Τριάδας δεσπόζει επιβλητικά στο μέσο του Μεσαιωνικού χωριού της Ελάτας, εκεί που υπήρχε παλαιότερα ο αμυντικός Πύργος του χωριού. Είναι ο μοναδικός ενοριακός Ναός σε όλη τη Χίο αφιερωμένος στην Αγία Τριάδα. Οι εργασίες κατασκευής του ξεκίνησαν την Κυριακή των Μυροφόρων, τη 19η Απριλίου 1887 από τον γέροντα Παχώμιο, μοναχό και ιδρυτή της Ιεράς Σκήτης των Αγίων Πατέρων της Χίου που καταγόταν από την Ελάτα. Ο Ιερός Ναός είναι βυζαντινού ρυθμού και κατασκευάστηκε κατά τα πρότυπα της Αγίας Τριάδας Κωνσταντινουπόλεως από τον αρχιτέκτονα Γεώργιο Κουφουδάκη που καταγόταν από τη Μικρά Ασία. Έχει μήκος 19,70 μ. και πλάτος 14,70 μ. Το τέμπλο του είναι κατασκευασμένο με Θυμιανούσικη πέτρα από τον Χιώτη τεχνίτη Γεώργιο Φιλιπιτσίου, ο οποίος κατασκεύασε αργότερα (το 1901) και το βοτσαλωτό που κοσμεί την αυλή της εκκλησίας. Οι εικόνες του τέμπλου και της οροφής έχουν αγιογραφηθεί στην Ιερά Σκήτη Αγίων πατέρων από τους ξακουστούς τότε αγιογράφους μοναχούς. Στον Ιερό Ναό φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας «Άνωθεν οι προφήται» που χρονολογείται μεταξύ 15ου -16ου αιώνα. Είναι αγιογραφημένη στη σχολή της Κρήτης και έχει καταγραφεί από τον Χιώτη ιστορικό Κωνσταντίνο Άμαντο κατά την περιοδεία του στα Μαστιχοχώρια της Χίου. Επίσης φυλάσσονται άλλα δύο ιστορικά κειμήλια. Ένας Σταυρός αγιασμού του 1887 και ένα δισκοπότηρο του 1912. Τα εγκαίνια του Ιερού ναού έγιναν στις 8 Σεπτεμβρίου του 1902 από τον Μητροπολίτη κ. Κωνσταντίνο Δεληγιάννη. Για την κατασκευή του ναού ο γέροντας Παχώμιος ζήτησε τη συνεισφορά των ξενιτεμένων Ελατούσων της Κων/πούλεως. Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης η αδελφότητα γυναικών της Ελάτας η οποία πραγματοποιούσε εράνους πουλώντας μαστίχα, λάδι και αμύγδαλα για να συγκεντρώσει χρήματα.

Ο Ναός του Αγίου Γεωργίου βρίσκεται στη θέση Βασιλικά στη Βολισσό της Χίου, η οποία σύμφωνα με την παράδοση συνδέεται με το θρύλο του “Ανήλιου Βασιλιά”. Έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο και χρονολογείται στα χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, την μεταβυζαντική περίοδο. Η χρονολογία 1897 στο υπέρθυρο της εισόδου αντιστοιχεί σε μεταγενέστερη επέμβαση στο ναό. Ο ναός είναι μονόχωρος με κιονοστήρικτο θολοσκέπαστο προστώο στο δυτικό τμήμα του. Ο εξαγωνικός τρούλος που υψώνεται πάνω από το χώρο του ιερού, αποτελεί αρχιτεκτονική ιδιορρυθμία. Οι εσωτερικές τοιχοποιίες κοσμούνται με γύψινη και ζωγραφιστή διακόσμηση. Το δάπεδο είναι στρωμένο με πλάκες από κόκκινη πέτρα Θυμιανών και πέτρα Νενήτων, τοποθετημένες εναλλάξ. Χαρακτηριστικό είναι το κεντρικό τετράγωνο διάχωρο με το αστεροειδές κόσμημα, όπου έχουν τοποθετηθεί περιμετρικά τετράγωνα κεραμικά πλακίδια με διακοσμητικά θέματα σε ζωηρά χρώματα. Τα στασίδια αποτελούν αξιόλογα δείγματα ξυλογλυπτικής τέχνης. Το τέμπλο είναι απλό ξύλινο. Στα βορειοδυτικά του ναού βρίσκονται τα ερείπια λιθόκτιστου τετράγωνου πύργου, άλλοτε διώροφου, από τον οποίο σήμερα σώζεται μόνο τμήμα του θολοσκέπαστου ισογείου.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Γεωργίου Φρουρίου βρίσκεται μέσα στο κάστρο της Χίου. Σύμφωνα με μία παλαιά πέτρινη οθωμανική επιγραφή που είναι εντοιχισμένη στον τοίχο του Νάρθηκα, ο Ναός χτίστηκε το 993 μ.Χ. Αρχικά πιθανολογείται ότι ήταν Βυζαντινό Μοναστήρι. Έπειτα, έγινε ενοριακός Ναός, όπως αναφέρεται στο Χρυσόβουλλο του αυτοκράτορα Μιχαήλ Η΄ του Παλαιολόγου του έτους 1259 και χαρακτηρίζεται ως «πολιτικόν», που σημαίνει δημόσιος, δηλαδή ενοριακός. Κατά την εποχή της Γενουατοκρατίας (1346-1566) πιθανόν το 1396 μετατράπηκε σε Ρωμαιοκαθολικό, τιμώμενος επ’ ονόματι του Αγίου Πέτρου ή κατ’ άλλους των Αγίων Αποστόλων. Ίσως οι Γενουάτες να προέκτειναν τον υπάρχοντα  Βυζαντινό Ναό ή να έκτισαν πάνω σ’ αυτόν το δικό τους που ήταν τεράστιος και έφτανε μέχρι την αυλή του σημερινού ναού. Από το Ναό σώζονται σήμερα οι δύο από τους τέσσερις κίονες (οι πρόσθιοι με τις ραβδώσεις)  καθώς και τμήμα του μαρμάρινου οκταγωνικού άμβωνα. Στις 17 Απριλίου 1566 η Χίος κατακτήθηκε από τους Τούρκους και ο ναός μετατράπηκε σε μουσουλμανικό τέμενος (Εσκί Τζαμί). Στην κατάσταση αυτή παρέμεινε μέχρι την απελευθέρωση της Χίου (11 Νοεμβρίου 1912). Βέβαια, ο ναός ερειπώθηκε κατά το φοβερό σεισμό του 1881, ενώ ακόμη λειτουργούσε σαν τζαμί και πάνω στα ερείπια κτίστηκε ο σημερινός, ο οποίος κατέχει το 1/3 του ναού του Αγίου Πέτρου. Μετά τον πρώτο διωγμό (1914) οι πρόσφυγες που ήρθαν από τη Μικρά Ασία άρχισαν να τον χρησιμοποιούν σαν εκκλησία. Στις 7 Απριλίου 1916 (Μ. Πέμπτη) έγιναν τα εγκαίνια και έκτοτε λειτουργεί ως κεντρικός ναός της Ενορίας του Φρουρίου. Το 1936 ένα μεγάλο μέρος του Ναού καταστράφηκε από πυρκαγιά,  καθώς και το 1956, οπού ο ξύλινος γυναικωνίτης, ο οποίος είχε καεί, ανακατασκευάστηκε και ο ναός επισκευάστηκε και εξωραΐστηκε. Στο προαύλειο υπάρχει μαρμάρινη λάρνακα, πιθανόν μνημείο κάποιου επίσημου Ιουστινιάνη, διασκευασμένη από τους Τούρκους σε δεξαμενή. Στη δεξαμενή αυτή οι μουσουλμάνοι πλένονταν πριν από την είσοδο τους στο Τέμενος για προσευχή. Εντός του Ναού φυλάσσονται αξιόλογα κειμήλια όπως ιερά σκεύη, καλύμματα, ιερές εικόνες, βιβλία, μανουάλια κ.α. Τα περισσότερα απ’ αυτά μεταφέρθηκαν από  μικρασιάτες πρόσφυγες, τόσο στο διωγμό του 1914 όσο και στη φοβερή Μικρασιατική καταστροφή του 1922, με πολύ πόνο ψυχής και μεγάλο κίνδυνο της ζωής τους, γεγονός που δείχνει τη μεγάλη του ευλάβεια και τη βαθύτατη πίστη τους.

Ο Ναός του Αγίου Διομήδη είναι η μοναδική εκκλησία στην Ελλάδα αφιερωμένη στον Άγιο Διομήδη τον ιατρό (έναν εκ των Αγίων Αναργύρων). Ιδιοκτησιακά ανήκει στο Σωματείο Υποδηματοποιών Καταστηματαρχών Χίου. Πρόκειται για ένα γραφικότατο και περίτεχνο Ναό με ρυθμό μονόκλιτης Βασιλικής. Είναι χτισμένος από σκλιβωμένη καφέχρωμη θυμιανούσικη πέτρα. Κτίστηκε το 1743 από την «Αδελφότητα των Μαυροπαπουτσήδων» μία από τις δύο συντεχνίες των υποδηματοποιών της Χίου. Κατά τη διάρκεια της σφαγής της Χίου το 1822 καταστράφηκε από τους Τούρκους και αναστηλώθηκε ξανά το 1868 από την αδελφότητα Μαυροπαπουτσήδων. Το 1881 υπέστη σημαντικές ζημιές από τον καταστροφικό σεισμό που ισοπέδωσε τη Χίο και επισκευάστηκε ξανά το 1888. Το 1991 έγινε ανακατασκευή του Ναού και του περιβάλλοντος χώρου από το Σωματείο και πήρε τη μορφή που έχει σήμερα. Ο Ναός του Αγίου Διομήδη έχει κηρυχτεί ιστορικό και διατηρητέο μνημείο από το υπουργείο πολιτισμού. Βρίσκεται στην περιοχή Ευρετή στην πόλη της Χίου. Πανηγυρίζει στις 16 Αυγούστου.

Ο Άγιος Ισίδωρος της Συκιάδας είναι ένα από τα πιο γραφικά εξωκλήσια στην Ελλάδα. Βρίσκεται στη βορειανατολική Χίο, κοντά στο χωριό της Συκιάδας. Αποτελεί ένα από τα πιο φωτογραφημένα σημεία του νησιού καθώς συνδυάζει ένα μαγευτικό τοπίο. Ο Άγιος Ισίδωρος είναι ένας από τους Πολιούχους της Χίου καθώς μαρτύρησε στο νησί στις 14 Μαΐου του 250 μ.Χ., ημέρα όπου τιμάται και η μνήμη του. Σύμφωνα με την παράδοση ο Άγιος Ισίδωρος συνδέεται με τον σχίνο και τη μαστίχα. Στον τόπο που βασάνιζαν τον Άγιο τα μαστιχόδεντρα έβγαλαν ευωδιαστά δάκρυα, τη μαστίχα, κλαίγοντας για το μαρτύριο του. Μια παραλλαγή της ίδιας παράδοσης αναφέρει ότι μαστίχα βγάζουν μόνο οι σχίνοι στις περιοχές που ο Άγιος Ισίδωρος δάκρυσε ή μάτωσε από τα βασανιστήρια που του έκαναν. Ο Άγιος Ισίδωρος καταγόταν από την Αλεξάνδρεια, από ειδωλολατρική, αλλά αρχοντική οικογένεια. Ήταν ναύτης του Ρωμαϊκού στόλου, στα χρόνια του αυτοκράτορα Δεκίου και ένθερμος χριστιανός. Κάποια μέρα που η μοίρα του στόλου ήταν αγκυροβολημένη στη Χίο, καταγγέλθηκε στο ναύαρχο Νουμέριο ότι ο Ισίδωρος είναι χριστιανός. Ο Νουμέριος δεν άργησε να ακούσει το ίδιο και από τον ίδιο τον Ισίδωρο, όταν τον προσκάλεσε να ομολογήσει. Η ακλόνητη πίστη του Αγίου τον οδήγησε στη φυλακή και σε φρικτά βασανιστήρια. Ενημερώθηκε μάλιστα και ο ειδωλολάτρης πατέρας του, ο οποίος ήρθε στη Χίο για να πείσει τον γιο του να εγκαταλείψει τη χριστιανική πίστη. Οι προσπάθειες όμως του πατέρα του δεν έφεραν απολύτως κανένα αποτέλεσμα. Έτσι έφτασε στο σημείο να καταραστεί το ίδιο του το παιδί και να το παραδώσει στον Νουμέριο για να το βασανίσει ανελέητα. Αφού δόθηκε η εντολή να δέσουν τον νεαρό Ισίδωρο σε άλογα, τον έσυραν σε μια διαδρομή από την πόλη της Χίου έως το χωριό Νεοχώρι. Ο αιμόφυρτος και τραυματισμένος Ισίδωρος έμεινε ζωντανός μέχρι που αποφασίστηκε ο αποκεφαλισμός του. Το μαρτύριο του Αγίου Ισιδώρου έλαβε χώρα στις 14 Μαΐου του 250 μ.Χ.

Ο Ιερός ναός του Αγίου Ιωάννη του Φακά βρίσκεται στην περιοχή του Κάμπου της Χίου με τα μεγάλα αρχοντικά και τα περιβόλια των εσπεριδοειδών, στη θέση Ψαχνά. Ήταν κτητορικός ναός κοντά στον μεγαλοπρεπή πύργο της οικογένειας Γαλάτη, μίας από τις πολλές επιφανείς και αριστοκρατικές οικογένειες της Χίου. Μέρος του πύργου διασώζεται και σήμερα βορειανατολικά του ναού. Το όνομα Φακάς προήλθε πιθανότατα από παρεπώνυμο της οικογένειας Γαλάτη. Ο Γ. Ζολώτας παραβάλλει το όνομα Φακάς με το Φεκάς=Φωκάς. Δεν υπάρχει ασφαλής χρονολόγηση για το κτίσιμο του ναού, ο οποίος με τη σημερινή του μορφή υπήρχε το 1822. Λόγω των οικοδομικών του χαρακτηριστικών η κατασκευή του χρονολογείται το 18ο αιώνα. Σύμφωνα με μαρτυρίες στη θέση του σημερινού ναού, ίσως να προϋπήρχε άλλος παλαιότερος. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της μονόκλιτης δρομικής βασιλικής της υπαίθρου, όπως και άλλες καμπούσικες εκκλησίες. Όλο το εσωτερικό του ναού είναι αγιογραφημένο από Χιώτη λαϊκό αγιογράφο του 18ου αιώνα. Τα τραγικά γεγονότα των Σφαγών της Χίου το 1822 έχουν αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια τους μέχρι και σήμερα στις τοιχογραφίες του ναού, στις οποίες οι φανατισμένοι Οθωμανοί ξέσπασαν την εκδικητική τους μανία. Τύφλωσαν τους αγίους αφαιρώντας τους τα μάτια με ξιφολόγχες και χάραξαν τα σώματά τους με σπάθες. Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να δει με τα ίδια του τα μάτια το παραπάνω θέαμα. Ο Άγιος Ιωάννης Φακάς πανηγυρίζει στις 29 Αυγούστου, εορτή της Αποτομής της Κεφαλής του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου ή Βαπτιστού.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου των Κτιστών ή αλλιώς Λιμνιωνάρη όπως ονομάζεται, βρίσκεται στο «Νησί» Βροντάδου. Η θέση του Ναού, πάνω στους βράχους που τους χαϊδεύει με τη γαλήνη της ή τους δέρνει με τη μανία της η παρακείμενη θάλασσα, μαρτυρά αδιαμφισβήτητα ότι ο Ναός αποτέλεσε το «ιερό καταφύγιο» των Βρονταδούσων ψαράδων και ναυτικών. Το προσωνύμιο του «Λιμνιωνάρη» ή «Λιμενάρη» δόθηκε για να θυμίζει ότι ο Άγιος Νικόλαος είναι ο τιμονιέρης των πλοίων που τα οδηγεί με ασφάλεια σε κάθε λιμάνι του κόσμου. Δεν είναι γνωστό πότε κατασκευάστηκε ο Ναός. Η πρώτη αναφορά ύπαρξης του Ναού γίνεται σε βιβλίο από τον Φίλιππο Αργέντη το 1599. Στην αρχή ήταν μονόκλιτος με γυναικωνίτη και κωδωνοστάσιο. Το 1950 έγινε προσθήκη του βόρειου κλίτους που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Φανούριο ενώ αφαιρέθηκε ο γυναικωνίτης. Το 1942 έγινε η ανακήρυξη του ως ενοριακός Ναός και το 1984 κατασκευάστηκε ο Νάρθηκας. Ο Ιερός Ναός του Αγίου Νικολάου Νησί πανηγυρίζει στις 6 Δεκεμβρίου, όπου μετά την πανηγυρική Θεία Λειτουργία ακολουθεί τρισάγιο στην εξέδρα που βρίσκεται στη βραχώδη ακτή ανατολικά του ναού και ρίψη στεφάνου στη θάλασσα «εις μνημόσυνον απάντων των απολεσθέντων μελών της ναυτικής οικογενείας».

Ο Καθεδρικός Μικρασιατικός Ναός του Αγίου Χαραλάμπους βρίσκεται στο Βαρβάσι της Χίου. Χτίστηκε το 1927 από τους διωγμένους Μικρασιάτες πρόσφυγες που ήρθαν στη Χίο μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 και διέμεναν στην περιοχή Βαρβάσι της πόλης της Χίου. Λόγω της πρόχειρης κατασκευής του υπέστη σοβαρές ζημιές στους σεισμούς του 1949 και έτσι το 1967 κατεδαφίστηκε και ξαναχτίστηκε από την αρχή. Ένα από τα σημαντικότερα κειμήλια του Ναού είναι η Ιερή Εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους, η οποία χρονολογείται το 1877 και προέρχεται από τον Άγιο Χαράλαμπο Κρήνης (Τσεσμέ). Σύμφωνα με μαρτυρίες την εικόνα έφερε στη Χίο ένας Τούρκος βαρκάρης ο οποίος την είχε πάρει από την Μητρόπολη Κρήνης, όταν είδε ένα όραμα με τον Άγιο Χαράλαμπο να του προστάζει να τον μεταφέρει στο καινούριο του “σπίτι”. Στο Ναό φυλάσσεται επίσης και Ιερό Λείψανο του Αγίου Χαραλάμπους. Το νάρθηκα του Ναού κοσμούν δύο τοιχογραφίες που αναπαριστούν την ιστορία του Ναού και τον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. Στη μία πλευρά γίνεται αναπαράσταση της άφιξης της Ιερής Εικόνας του Αγίου Χαραλάμπους στη Χίο με τον Τούρκο βαρκάρη, ενώ στην άλλη γίνεται αναπαράσταση του διωγμού των προσφύγων που ιστορήθηκε σύμφωνα με αφηγήσεις ζώντων προσφύγων. Η εκκλησία ρυθμολογικά ανήκει στην τρίκλιτη κεραμοσκέπαστη Βασιλική χωρίς τρούλο. Το Καθολικό είναι χτισμένο από πέτρα Θυμιανών και αποτελείται από Νάρθηκα, Κυρίως Ναό και Ιερό Βήμα. Ο ναός είναι διακοσμημένος με τοιχογραφίες δουλεμένες σε καμβά τις οποίες φιλοτέχνησε ο Αθηναίος Αγιογράφος Μιχαήλ Δουζενάκης μεταξύ των ετών 1986-1991.

Η εκκλησία της Ευαγγελίστριας στην πόλη της Χίου δεσπόζει μεγαλόπρεπη στην κορυφή του λόφου του Ασωμάτου. Χτίστηκε προς τιμήν του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου στη θέση όπου κατά τις μαρτυρίες προϋπήρχε ένας ξύλινος ναός. Αυτός, κατά τον Ι. Ανδρεάδη, χρησίμευσε ως Μητροπολιτικός μετά το σεισμό του 1881 μέχρι το 1888. Κατεδαφίστηκε το 1928 και στη θέση του υψώθηκε ο νέος πετρόκτιστος στη μορφή που είναι σήμερα, χωρίς  κωδωνοστάσιο στην αρχή, ενώ αργότερα προστέθηκαν τα δύο επιβλητικά κωδωνοστάσια. Το αρχιτεκτονικό σχέδιο του ναού είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Αποτελείται από νάρθηκα (πρόναο), κυρίως ναό και το Ιερό Βήμα. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό, το νότιο στην Κοίμηση της Παναγίας και το βόρειο στους Ταξιάρχες. Το τέμπλο είναι γύψινο, μίμηση μαρμάρου, υψηλό με τονισμένο το κεντρικό τμήμα, χρονολογείται το 1937-38 και οι δεσποτικές εικόνες το 1939. Η χρύσωση έγινε το 1997. Όμοιας τεχνικής, μίμηση μαρμάρου με χρύσωση, είναι ο άμβωνας και ο δεσποτικός θρόνος. Πολλά ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια με εικόνες του Ευαγγελισμού και Αγίων υπάρχουν στο ναό. Οι τοιχογραφίες που καλύπτουν το εσωτερικό του ναού έγιναν τις τελευταίες δεκαετίες από διάφορους αγιογράφους. Στο μεγάλο τρούλο εικονίζεται ο Παντοκράτωρ ανάμεσα στους αγγέλους και στην αψίδα του Ιερού η Θεοτόκος «βαστάζουσα τον βαστάζοντα πάντα». Υπάρχουν ακόμη οι Ευαγγελιστές, θαύματα του Κυρίου, σκηνές από τη ζωή της Θεοτόκου και πολλοί Άγιοι, ενώ κομψά διακοσμητικά συμπληρώνουν τα κενά. Ο ναός εορτάζει με μεγάλη λαμπρότητα την 25η Μαρτίου, ημέρα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου.

Βορειοανατολικά του χωριού Μέσα Δίδυμα της Χίου βρίσκεται κτισμένη η ιερά μονή της Αγίας Ματρώνας Χαλάνδρων. Η μονή ανεγέρθηκε το 1470 κατόπιν θαυματουργικής υπόδειξης της ίδιας της Αγίας, η οποία παρουσιάσθηκε στον ύπνο ενός πλούσιου Χίου άρχοντα, του Ροΐδη, ο οποίος ήθελε να χτίσει στην τοποθεσία αυτή έναν πύργο για να παραθερίζει με την οικογένειά του και να επιδίδεται στο αγαπημένο του κυνήγι. Αλλά η Αγία Ματρώνα παρουσιάσθηκε στους εργάτες που έκτιζαν τον πύργο και τους είπε ότι ο πύργος θα πρέπει να γίνει μοναστήρι. Οι εργάτες δεν έδωσαν σημασία, αλλά η Αγία παρουσιάσθηκε δύο φορές στον ύπνο του άρχοντα Ροΐδη και του είπε επιτακτικά ότι ο πύργος θα γίνει μοναστήρι και μάλιστα τη δεύτερη φορά του είπε ότι εάν δεν γίνει η μονή, θα υποστεί μεγάλο κακό η οικογένειά του. Ο Ροΐδης πείσθηκε ότι θα πρέπει να κτίσει μοναστήρι, αφού η Αγία παρουσιάσθηκε και πάλι στον ύπνο του και του παρήγγειλε να αφιερώσει τη μονή στην Αγία Ματρώνα τη Χιοπολίτιδα. Οι πρώτες μοναχές ήταν οι δυο αδελφές του. Στην Τουρκοκρατία είχε πνευματικό καθοδηγητή τον όσιο Νικηφόρο τον Χίο, ο οποίος έγραψε και την ακολουθία των Χαιρετισμών (24 οίκοι) της Αγίας Ματρώνας. Η Μονή γιορτάζει στις 20 Οκτωβρίου.  Η Αγία Ματρώνα η Χιοπολίτιδα, γεννήθηκε περί τα τέλη του 14ου αιώνα στη Βολισσό της Χίου, από εύπορους Χιώτες. Διέλαμψε ασκητικώς και εκοιμήθη στο μυροβόλο και αγιοτόκο νησί της Χίου. Είναι μία από τις γυναικείες μορφές της Ορθοδοξίας του 14ου αιώνα που συνέβαλε τα πλείστα στην ενίσχυση και προώθηση του Γυναικείου Μοναχισμού. Η μνήμη της Αγίας Ματρώνας τιμάται στις 20 Οκτωβρίου, ημέρα κοιμήσεως της ενώ το γεγονός  της ευρέσεως της τιμίας κάρας της, για το οποίο ο Γενοβέζος κυβερνήτης της Χίου έδωσε έγγραφη μαρτυρία, εορτάζεται κατ’ έτος στις 15 Ιουλίου.

Η Μονή του Αγίου Μάρκου βρίσκεται σε μία μαγευτική τοποθεσία στην κορυφή του όρους Πένθοδος, σε απόσταση 15 χιλιομέτρων δυτικά της πρωτεύουσας, με πανοραμική θέα στους λόφους που υψώνονται πετρώδεις κάτω από το δάσος με τα πεύκα, την πόλη που βρέχεται από το γαλάζιο Αιγαίο και τα αντικρινά μικρασιατικά παράλια. Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων.  Η θέση κοντά στην πόλη της Χίου και η φυσική οχυρή διαμόρφωση εξυπηρετούσαν φρουριακές ανάγκες από την αρχαιότητα. Από το 1866 ασκήτευε στο χώρο ο μοναχός Παρθένιος και διέμεινε σε σπήλαιο στο παρακείμενο στη Σκήτη δάσος. Με τις προσπάθειές του και με τη συνδρομή ευλαβών Χριστιανών ανήγειρε το ναό που υπάρχει και σήμερα επ’ ονόματι του Αγίου Αποστόλου και Ευαγγελιστή Μάρκου, όπου κατά την παράδοση προϋπήρχε ερειπωμένος μικρός ναός. Κατά τον Γρηγ. Φωτεινό καλλώπισε τον ναό, ανήγειρε κελιά για τους μοναχούς, ξενώνα για τους προσκυνητές, άνοιξε πηγάδι, καθάρισε τις δεξαμενές, φύτεψε δέντρα και αμπέλια, περιτείχισε το χώρο, και με την ασκητική ζωή του μαζί με τους μοναχούς που προσέρχονταν ακολουθούσαν τις θείες εντολές. Απεβίωσε το 1883  και ετάφη στο νάρθηκα. Τον διαδέχτηκε ο Γαβριήλ (†1934), ο οποίος μεγάλωσε το ναό με το παρεκκλήσιο του Αγίου Συμεών του Θεολόγου του Νέου, ανήγειρε τον Ναό του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου έξω από τον περίβολο, μεγάλο ξενώνα, φρόντισε για το εργαστήριο αγιογραφίας, από το οποίο προήλθαν εικόνες εξαιρετικής τέχνης, και πλούτισε τη βιβλιοθήκη, που έγινε ονομαστή. Με την ασκητική αυστηρότητα της η Μονή αναδείχτηκε σε αξιόλογο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο της Χίου.

Το μοναστήρι του Αγίου Μηνά ιδρύθηκε μεταξύ των ετών  1572-1595 και ανήκε στο  Οικουμενικό Πατριαρχείο Κων/πολης. Γρήγορα επανδρώθηκε και γνώρισε μεγάλη ακμή κυρίως κατά την περίοδο του 17ου και 18ου αιώνα. Τότε πολλοί περιηγητές επισκέπτονται το μοναστήρι καταγράφοντας πολλές σημαντικές πληροφορίες στα κείμενά τους. Γύρω από τον ψηλό περίβολο απλωνόταν πλήθος τα κτίσματα της Μονής: το καθολικό, το κωδωνοστάσιο, η βιβλιοθήκη, η τράπεζα, τα κελιά των μοναχών, οι στέρνες, οι φούρνοι, οι αποθήκες, οι στάβλοι. Την περίοδο αυτή λειτουργεί πλουσιότατη βιβλιοθήκη και Σχολή, στην οποία φοίτησαν κορυφαίες μορφές, όπως ο Δανιήλ Φιλιππίδης, ο  Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ και ο Μητροπολίτης Χίου Πλάτων Φραγκιάδης.  To Μέγα Σάββατο 1 Απριλίου 1822 οι εχθροί καταστρέφουν τα κοντινά χωριά, τα Θυμιανά και το Νεχώρι και στη συνέχεια στρέφονται  κατά της Μονής του Αγίου Μηνά. Τη νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου προς Κυριακή του Πάσχα 2 Απριλίου 1822 η αναστάσιμη Θεία Λειτουργία διεκόπη από τις πολεμικές κραυγές των εχθρών και τους κανονιοβολισμούς. Οι βόμβες που έπεφταν από τους απέναντι Μύλους,  προξένησαν ρήγμα στο τείχος που επέτρεψε την είσοδο του μαινόμενου πλήθους των πολιορκητών. Όλοι οι πολεμιστές έπεσαν μαχόμενοι και μετά ξεκίνησε η σφαγή.  Όσοι χριστιανοί δεν κατάφεραν να μπουν στο Καθολικό της Μονής, σφαγιάστηκαν, πυρπολήθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Μέσα στο ναό ήταν τόσος ο συνωστισμός, που οι Τούρκοι δεν μπορούσαν να ανοίξουν την πόρτα. Αφού ξήλωσαν ένα μέρος της στέγης, έριξαν φωτιά και έκαψαν όλους τους χριστιανούς ζωντανούς. Το ίδιο έκαναν και στη δεξαμενή του μοναστηριού, ενώ στη συνέχεια ακολούθησε  εμπρησμός. Τον ηγούμενο και τους μοναχούς της Μονής,  αφού τους βασάνισαν, τους θανάτωσαν. Το αίμα και οι σάρκες των σφαγιασθέντων πότισαν το δάπεδο του καθολικού της Μονής και άφησαν ανεξίτηλα τα σημάδια τους μέχρι σήμερα. Ο επισκέπτης μπορεί να διακρίνει καθαρά στίγματα αίματος που σχηματίζουν το περίγραμμα ενός παιδιού, το αποτύπωμα του πέλματός του, καθώς και ίχνη κομμένων κεφαλιών. Επισκέπτες και ξένοι περιηγητές αναφέρουν ότι ανθρώπινα οστά ήταν διάσπαρτα γύρω από το μοναστήρι και το λόφο για πολλές δεκαετίες. Ο σημερινός επισκέπτης μπορεί να δει στο ιερό Οστεοφυλάκιο της Μονής, στο ναΰδριο των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων, τα οστά που κατάφεραν να συγκεντρώσουν οι κάτοικοι, καθώς και το μισό τμήμα της πόρτας της εισόδου του Μοναστηριού, διάτρητο από τα βλήματα των εχθρών. Μετά την καταστροφή της Μονή επάνδρωσαν τρεις μοναχοί, οι οποίοι αφοσιώθηκαν στο δύσκολο έργο της αποκατάστασης των καταστροφών (το έτος 1833),  ενώ το 1879  χτίζεται το οστεοφυλάκιο  στο οποίο εναπόκεινται οστά σφαγιασθέντων.  Ο φοβερός σεισμός (1881) προκάλεσε και πάλι μεγάλες καταστροφές.Ο Αύγουστος του 1931 είναι μια καθοριστική στιγμή. Στο Μοναστήρι του Αγίου Μηνά καταφθάνουν 12 μοναχές από τα Αλάτσατα και  το 1932 μετατρέπεται σε γυναικείο αυτοδιοίκητο. Σιγά σιγά άρχισαν να καταφθάνουν και άλλες μοναχές συνολικά 32-34. Το έτος 1934 επισκέπτεται τη Μονή ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ενώ τη δεκαετία του 1950 γίνονται οι τελευταίες προσπάθειες για ανακαίνιση του μοναστηριού και  το 1957 ο βασιλιάς Παύλος γίνεται δεκτός από το Συμβούλιο της Μονής. Σήμερα, το μοναστήρι του Αγίου Μηνά είναι ένα μεγάλο παγχιακό προσκύνημα. Κάθε χρόνο, την Τρίτη της Διακαινησίμου, τιμώνται τα θύματα της σφαγής. Εκδήλωση τιμής γίνεται και στις 11 Νοεμβρίου, την ημέρα που γιορτάζει ο Ναός και μαζί όλη η Χίος την ελευθερία της.

Η Μονή Αγίου Στεφάνου βρίσκεται στο Βροντάδο της Χίου. Ιδρύθηκε το 1880. Κάτω από το σημερινό καμπαναριό προϋπήρχε μικρό εκκλησάκι του Αγίου Στέφανου. Αργότερα το Μοναστήρι ανέλαβε υπό την προστασία του ο Όσιος Παρθένιος, ο οποίος και φρόντισε για την ανοικοδόμηση του σημερινού ναού. Γιορτάζει στις 27 Δεκεμβρίου, μνήμη του πρωτομάρτυρα Στέφανου.

Στο γαλήνιο τοπίο της βορειοδυτικής Χίου, κοντά στο χωριό Διευχά, βρίσκεται ένα από τα σπουδαιότερα θρησκευτικά μνημεία της Χίου, η Ιερά Μονή Μουνδών. Είναι αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη Πρόδρομο και η ονομασία της προέρχεται, πιθανότατα, από την τοποθεσία Μουντά, κοντά στη Βολισσό, όπου βρισκόταν αρχικά, πριν μεταφερθεί στη σημερινή της, πιο απομακρυσμένη θέση. Η παράδοση ανάγει την ίδρυσή της στους βυζαντινούς χρόνους, αλλά η πρώτη αναφορά της στις πηγές είναι το 1574, και σχετίζεται με την ανακαίνισή της από τον ιερομόναχο Ιάκωβο Λαγκαδιώτη. Ήταν σταυροπηγιακή και άκμασε σημαντικά από τον 17ο έως τον 19ο αιώνα. Εξελίχθηκε μάλιστα στο δεύτερο σπουδαιότερο μοναστικό κέντρο της Χίου μετά την Ιερά Νέα Μονή. Διέθετε μεγάλη περιουσία και πλούσια βιβλιοθήκη με αξιόλογη μεμβράνη του 1462 μ.Χ. που μάλλον ήταν η Διαθήκη της Οσίας Ματρόνας της Χιοπολίτιδας. Έγινε πυρήνας θεολογικών μελετών και φιλοξένησε σπουδαίους λόγιους και επιφανείς Χιώτες που ενδιαφέρθηκαν ιδιαίτερα για την αγιογράφησή της. Σύμφωνα με τα βιβλία της μονής, στις αρχές του 17ου αιώνα έγιναν δύο αποτυχημένες προσπάθειες διακόσμησής της. Το 1620 ανατέθηκε η διακόσμηση του Καθολικού στο Χιώτη ζωγράφο Μανουήλ Καλαρώνη, ιερέα. Ο ζωγράφος δεν ολοκλήρωσε την εργασία του γιατί δεν υπήρχαν τα σχετικά χρήματα. Και η δεύτερη προσπάθεια για την αγιογράφησή της το 1622, από το Νεόφιλο Παραδείση, απέτυχε. Τελικά αγιογραφήθηκε το 1730, από τον ζωγράφο ιεροδιάκονο Κωνσταντίνο από τον Καταρράκτη, με τη χρηματοδότηση του μετέπειτα ηγουμένου Ιακώβου Αργέντη. Οι τοιχογραφίες αυτές καταστράφηκαν το 1822 και εκείνες που διατηρούνται μέχρι σήμερα έγιναν από ανώνυμο ζωγράφο το 1849, όπως αναφέρει η επιγραφή επάνω από την κύρια είσοδο του Ναού. Η τεχνοτροπία τους συνδυάζει τη λαϊκή μεταβυζαντινή ζωγραφική με τις δυτικές επιδράσεις και ορισμένες από τις παραστάσεις είναι μοναδικές, όπως αυτή του σταυρωμένου μοναχού, με τον τίτλο «Ο βίος του αληθούς μοναχού». Ο σταυρωμένος μοναχός πλαισιώνεται από την απεικόνιση του Άδη στα αριστερά και σε δύο διαφορετικά επίπεδα από το Κόσμο και το Θάνατο. Η όλη εικονιστική σύνθεση διακατέχεται από έντονο λαϊκό φως. Αρχιτεκτονικά ο ναός ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής και στην είσοδό του έχει προστεθεί μεταγενέστερο προστώο. Από το συγκρότημα της μονής διατηρείται σε καλή κατάσταση το καθολικό. Γύρω του, μικρά παρεκκλήσια, κελιά και βοηθητικά κτίσματα, που σχηματίζουν περίβολο, είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ερειπωμένα. Η Μονή Καταστράφηκε το 1822 από τους Τούρκους, ανακαινίσθηκε και ξανακαταστράφηκε από τον ισχυρό σεισμό του 1881, γεγονός που σήμανε και την αρχή της παρακμής και σταδιακής εγκατάλειψής της. Η Μονή σήμερα δεν έχει μοναχούς. Εορτάζει στις 29 Αυγούστου.

Η Νέα Μονή βρίσκεται στην κεντρική Χίο σε απόσταση 10 χλμ από την πόλη. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα αξιοθέατα του νησιού και κατατάσσεται στα μνημεία που είναι υπό την προστασία της Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Χτίστηκε τον 11ο αιώνα και καλύπτει μια έκταση 17000 τμ. Περιλαμβάνει τον κύριο ναό, δύο μικρότερες εκκλησίες, την τράπεζα όπου δειπνούσαν οι μοναχοί, τα κελιά των μοναχών και υπόγειες δεξαμενές που δημιουργήθηκαν για την αποθήκευση νερού. Στο βορειοδυτικό τμήμα της Μονής υπάρχει ένας επιβλητικός αμυντικός πύργος. Όλα τα τμήματα του Μοναστηριού περιβάλλονται από ψηλά πέτρινα τείχη. Ο ναός βρίσκεται στο κεντρικό σημείο του Μοναστηριού. Αποτελείται από τον κύριο ναό, τον εσωνάρθηκα και τον εξωνάρθηκα. Η αρχιτεκτονική του ναού είναι νησιωτικού οκταγωνικού συστήματος με τρούλο. Τα μοναδικά δείγματα ύπαρξης αυτού του τύπου αρχιτεκτονικής σήμερα υπάρχουν στη Χίο και στην Κύπρο. Τα υπόλοιπα κτίρια που βρίσκονται μέσα από τα όρια των τοίχων είναι: Ο ναός του Αγίου Παντελεήμονα, ένας μικρός ναός στα δεξιά του δρόμου που οδηγεί στον πύργο, το Μουσείο με τα εκθέματα των λειψάνων του Μοναστηριού και ο ναός του Τιμίου Σταυρού, ένας μικρός ναός χτισμένος δίπλα στην πύλη εισόδου, όπου υπάρχουν τα εναπομείναντα οστά των μαρτύρων και των μαχόμενων της σφαγής της Χίου. Τα ψηφιδωτά της Νέας Μονής χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα. Σήμερα είναι μια από τις τρεις εναπομείνασες συλλογές στην Ελλάδα της Βυζαντινής περιόδου και παραμένουν σε σχετικά καλή κατάσταση. Η εξαιρετική ποιότητά τους, μαζί με το γεγονός ότι αποτελούν έργο καλλιτεχνών που διασυνδέονταν με τα μεγαλύτερα εργαστήρια της Κωνσταντινουπόλεως, τα κατατάσσει ανάμεσα στα πιο σημαντικά δημιουργήματα της Βυζαντινής τέχνης. Χαρακτηριστικά της τεχνικής που χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των ψηφιδωτών είναι η δραματική έκφραση και η μοναστική απλότητα. Ένα μεγάλο τμήμα της επιφάνειας της ζωγραφιάς είναι από χρυσό και όπως αντανακλά το φως πάνω του, τονίζει την υπερβατικότητα των εικόνων και των σχημάτων δίνοντας την εντύπωση ότι μετακινούνται σ’ έναν ανώτερο και πνευματικό κόσμο. Η Νέα Μονή είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Η εκκλησία του Ταξιάρχη Μεστών είναι μια από τις παλαιότερες χριστιανικές εκκλησίες της νότιας Χίου αν όχι και η παλαιότερη. Η ακριβή χρονολογία κατασκευής της δεν είναι γνωστή αλλά εκτιμάται περίπου στο 1412 μ.Χ. Βρίσκεται στην περιοχή «Κασούλα» εντός του σημερινού Μεσαιωνικού οικισμού των Μεστών. Στην αρχή ήταν μικρός, καμαροσκέπαστος, μονόκλιτος αλλά όταν χρειάστηκε να καλύψει τις λατρευτικές ανάγκες όλου του χωριού επεκτάθηκε σε δίκλιτο με ενιαία στέγη και σταυροθόλια στο βόρειο κλίτος. Η επέκταση έγινε το 1794. Εσωτερικά το παλαιό τμήμα του ναού κοσμούσαν τοιχογραφίες αξιόλογες που δυστυχώς το 1822, στη μεγάλη “σφαγή της Χίου” από τους Τούρκους, υπέστησαν ανεπανόρθωτη καταστροφή. Επειδή και ολόκληρος ο ναός τότε υπέστη σοβαρές βλάβες ανακαινίσθηκε το 1833. Αξιοθαύμαστο είναι το τέμπλο του ναού. Πρόκειται για ένα σπάνιο και άριστο δείγμα της Χιώτικης Ξυλογλυπτικής με ημερομηνία κατασκευής 14 Απριλίου 1833. Αποτελείται από κορμούς καρυδιάς και είναι εξ ολοκλήρου χειροποίητο φέροντας παραστάσεις από την Παλαιά και την Κοινή Διαθήκη. Στο πιο ψηλό σημείο κάτω από το σταυρωμένο Χριστό στη βάση του σταυρού διακρίνονται τα εργαλεία που χρειάστηκαν για τη σταύρωση: η σκάλα, η τανάλια, το σφυρί. Στην αμέσως επόμενη προς τα κάτω ζώνη διακρίνονται παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη. Από τα αριστερά προς τα δεξιά: Ο Χριστός και οι δώδεκα μαθητές του, η σταύρωση, η αποκαθήλωση, η ανάσταση. Πάνω από την κεντρική πύλη του ιερού μια εντυπωσιακή σε κατασκευή και τολμηρή σε σύλληψη παρουσία: ο ήλιος. Και είναι πράγματι τολμηρή η έμπνευση του καλλιτέχνη, αφού η Χριστιανική λατρεία είναι πολύ επιφυλακτική σε αναφορές που θυμίζουν σύμβολα ειδωλολατρικά. Η πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι έχει συμβολικό χαρακτήρα και δηλώνει το φως της Χριστιανικής πίστης. Το κάτω μέρος του τέμπλου κοσμούν σκηνές από την Παλαιά Διαθήκη. Από αριστερά προς τα δεξιά: Το προπατορικό αμάρτημα, όπου διακρίνονται οι φιγούρες του Αδάμ και της Εύας, το φίδι, το μήλο. Η εκδίωξη από τον Παράδεισο, όπου ο Αδάμ και η Εύα περνούν την πύλη του Παραδείσου κλαίγοντας. Η θυσία του Αβραάμ, όπου διακρίνονται ο Αβραάμ, ο Ισαάκ, ο Άγγελος που αποτρέπει τη σφαγή του Ισαάκ και το πρόβατο που παίρνει τη θέση του παιδιού για να θυσιαστεί. Στον απέναντι από το τέμπλο τοίχο είναι ζωγραφισμένος ο δικέφαλος αετός. Αυτό μαρτυρεί κάποιο πατριαρχικό προνόμιο του ναού. Τα γύρω από το ναό κτίσματα μέχρι το «προσκύνημα» είναι οργανικά δεμένα με αυτόν. Φαίνεται ότι το κτιριακό αυτό συγκρότημα ήταν ένα μοναστήρι που είχε τη δική του ξεχωριστή αμυντική θωράκιση.

Η εκκλησία της Παναγίας Αγιογαλούσαινας βρίσκεται στο χωριό Άγιο Γάλας στην είσοδο του ομώνυμου σπηλαίου. Πρόκειται για ένα μικρό βυζαντινό ναό του 12ου-13ου αιώνα. Παλαιότερα ήταν μοναστήρι, Μετόχι της Νέας Μονής. Στο εσωτερικό του υπάρχει σπάνιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, ένα από τα αριστουργήματα της Χιώτικης ξυλογλυπτικής που χρονολογείται το 1721. Επίσης υπάρχουν και δείγματα από αγιογραφίες που κάλυπταν παλαιότερα το εσωτερικό του ναού. Ο ναός καταλήγει σε σπήλαιο και στο βάθος υπάρχει μικρό παρεκκλήσι με αγίασμα όπου στάζει λευκό σταλακτικό υγρό από σταλακτίτη σε σχήμα μαστού. Σύμφωνα με την παράδοση, λεπρή κόρη βασιλιά βρέθηκε στο χωριό Άγιος Θαλελαίος και ακολουθώντας τις οδηγίες μίας μαυροφορεμένης γυναίκας που είδε στο όνειρο της, έφτασε στο σπήλαιο. Χρησιμοποιώντας το νερό της πηγής και θεραπευμένη από την αρρώστια της ζήτησε από τον πατέρα της να χτίσει μία εκκλησία σε αυτό το σημείο. Το έδαφος ήταν ανώμαλο και ενώ οι τεχνίτες άρχιζαν να χτίζουν την εκκλησία στην απέναντι πλευρά, κάθε πρωί έβρισκαν τα εργαλεία τους στην πλευρά του σπηλαίου. Τελικά η εκκλησία χτίστηκε το 13ο αιώνα στην είσοδο του σπηλαίου και πήρε το όνομα Άγιο Γάλας λόγω του θεραπευτικού υγρού που έμοιαζε σα γάλα.

Η Παναγία η Ερυθιανή πήρε το όνομά της από την περιοχή που βρίσκεται ο Βροντάδος ο οποίος ονομαζόταν Ερύθαι. Είναι από τους παλαιότερους προσεισμικούς ναούς της Χίου, χωρίς να είναι γνωστό πότε ακριβώς χτίστηκε ο πρώτος ναός. Ο ρυθμός του ναού είναι ένα μίγμα Βασιλικής και Γοτθικού με βοτσαλωτή αυλή η οποία ολοκληρώθηκε το 1892 μ.Χ. Το χαρακτηριστικό αρχιτεκτονικό στοιχείο των βοτσαλωτών αυλών το συναντάμε στο Βροντάδο και στον Κάμπο της Χίου. Η παναγία Ερυθιανή είναι μία από τις δύο ενορίες όπου διεξάγεται το διάσημο έθιμο του ρουκετοπόλεμου. Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου.

Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου Ευρετής χρονολογείται τον 18ο αιώνα. Το 1744 ήταν χτισμένα μόνο τα δύο κλίτη ενώ το 1909 χτίστηκε και το τρίτο. Αρχικά ανήκε στην οικογένεια Κάππαρη, από την οποία δωρήθηκε το 1855 στην κοινότητα Χίου και έγινε ενοριακός. Σύμφωνα με την παράδοση στην περιοχή Βαρβάσι υπήρχε ναός με ένα κτήμα γύρω του, όπου έμεναν οκτώ μοναχές. Ένα βράδυ μία από αυτές είδε ένα θεόσταλτο όνειρο ότι υπάρχει μία εικόνα στην περιοχή Κοντάρι της Χίου. Το πρωί πήγαν εκεί και τη βρήκαν με τρία κεριά αναμμένα πάνω της. Οι μοναχές την πήραν και την πήγαν στο κτήμα τους. Την επόμενη μέρα μόλις ξύπνησαν για να κάνουν την καθιερωμένη Λειτουργία είδαν με έκπληξη ότι η εικόνα έλειπε. Έψαξαν και βρήκαν την εικόνα στο σημείο που είναι σήμερα η εκκλησία, να είναι κρεμασμένη πάνω σε μία μουσκουλουργιά, ένα δέντρο με πολλά αγκάθια. Οι μοναχές την πήραν και την πήγαν πίσω στο κτήμα. Αυτό ξανάγινε άλλες δύο φορές. Την τρίτη φορά οι μοναχές κατάλαβαν ότι δεν μπορούσαν να κάνουν αλλιώς και με τη βοήθεια των κατοίκων της περιοχής έκτισαν εκκλησία και τοποθέτησαν μέσα την εικόνα. Αρχικά όταν βρήκαν την εικόνα, ονόμασαν την εκκλησία «Ευρεθή» και αργότερα πήρε το όνομα που έχει σήμερα «Ευρετή». Σύμφωνα με μαρτυρίες η εικόνα γύριζε από σπίτι σε σπίτι όπου υπήρχε άρρωστος. Αν η εικόνα βάραινε ο άρρωστος θα πέθαινε ενώ αν λάφραινε ο άρρωστος θα ζούσε. Η εικόνα της Παναγίας της Ευρετής συνδέθηκε θαυματουργικά με το μοναστήρι της Πλακιδιώτισσας στην Καλλιμασιά. Σύμφωνα με τον Ζολώτα, η εκκλησία της Ευρετής αφιερώθηκε στη μονή Πλακιδιώτισσας. Κάθε χρόνο μια εβδομάδα πριν τις 21 Νοεμβρίου οι μοναχές της Μονής με γυναίκες του χωριού παίρνουν την εικόνα και τη μεταφέρουν με τα πόδια στην Καλλιμασιά. Σημαντικότερα κειμήλια του ναού είναι μία κολυμπήθρα του 1836, Ευαγγέλια του 18ου αιώνα και ένα δισκοπότηρο του 1845. Πιθανότατα αυτά προέρχονταν από τη Ρωσία. Ο ναός πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου στην εορτή Κοιμήσεως της Θεοτόκου.

Η εκκλησία Παναγία Κρήνα βρίσκεται κοντά στο χωριό Βαβύλοι της Χίου σε απόσταση 10 χλμ από την πόλη. Πρόκειται για ένα βυζαντινό ξωκλήσι του 12ου αιώνα στολισμένο με περίτεχνα αψιδώματα, τοξωτά παραθυράκια, εξαιρετικής τέχνης κεραμοπλαστική διακόσμηση και με πάμπολλα μαρμάρινα ανάγλυφα αρχιτεκτονικά μέλη εντοιχισμένα στις γωνίες του.  Το σχήμα του ναού είναι οκταγωνικό και μοιάζει πολύ με το καθολικό της Νέας Μονής, διατηρώντας όμως τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του, με την ιδιόμορφη και ακανόνιστη τοιχοποιία, που επιτρέπει στο φως του ήλιου να ζωντανεύει την εκκλησία διαφορετικά ανάλογα με το φως της ημέρας και βέβαια τις αγιογραφίες του. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ναού είναι ο μεγαλοπρεπής τρούλος ο οποίος στηρίζεται πάνω σε οκταγωνική βάση. Αποτελείται από τον κυρίως ναό, εσωνάρθηκα και τον ερειπωμένο σήμερα εξωνάρθηκα. Ο κυρίως ναός και ο εσωνάρθηκας είναι σύγχρονοι και κατασκευάστηκαν στα τέλη του 12ου αι., ενώ ο εξωνάρθηκας προστέθηκε πολύ αργότερα κατά τον 18ο αι. Στο μεγαλύτερο μέρος του, το εσωτερικό καλύπτεται από τοιχογραφίες του 12ου αι. Υπάρχουν όμως και μεταγενέστερες τοιχογραφίες, που διατηρούνται ως σήμερα και που δίνουν στο επισκέπτη μια εικόνα της εξέλιξης της ζωγραφικής στη Χίο. Η δεύτερη διακόσμηση, Βυζαντινής εποχής, έγινε κατά τα τέλη του 14ου αιώνα. Από αυτήν έχουν διασωθεί οι εικόνες των δώδεκα Προφητών που εκτίθενται στο Μουσείου Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Χίου. Οι τοιχογραφίες της τρίτης εποχής, και αυτή βυζαντινή, βρίσκονται στους τοίχους του βόρειου και του νότιου νάρθηκα, ενώ αυτές της μεταβυζαντινής εποχής σώζονται στα εσωράχια του Ιερού και την πρόθεση. Το έτος 1734 σχεδόν όλος ο ναός καλύφθηκε από αγιογραφίες του ζωγράφου Μιχαήλ Αναγνώστη Χωματζά και μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1881 φιλοτεχνήθηκαν αυτές του Παντοκράτορα και των Αγγέλων στον τρούλο από λαϊκούς ζωγράφους.

Η Μονή Παναγίας Παγούσαινας βρίσκεται στη Βόρεια Χίο σε απόσταση 52 χλμ από την πόλη και 5 χλμ από το χωριό Παρπαριά. Είναι χτισμένη στις πλαγιές του όρους Αμανή σε υψόμετρο 600 μέτρων. Σύμφωνα με μαρτυρίες η Μονή κτίστηκε τους Μεσαιωνικούς χρόνους και ήταν ανδρικό Μοναστήρι. Πήρε το όνομα της από τους πάγους που κάθε χειμώνα ασπρίζουν την περιοχή, “ΤΩΝ ΠΑΩΝ ΤΑ ΚΡΕΜΑ” όπως ονομάζεται από τους ντόπιους. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της είναι ότι το Ιερό του ναού είναι κτισμένο πάνω σε πηγή με τρεχούμενο πόσιμο νερό. Παλαιότερα η μονή είχε μεγάλη αξία γιατί λόγω της ευφορίας του εδάφους εξαιτίας του άφθονου νερού, είχε πολλές καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Ένα έγγραφο του 1876 μαρτυρεί ότι η Μονή παραχωρήθηκε από τον τότε Μητροπολίτη Χίου, Ψαρών και Οινουσσών Γρηγόριο στην κοινότητα της Παρπαριάς έναντι δωρεάς 16000 γροσίων προς την κοινότητα της Βολισσού.  Ο ναός ανήκει στον τύπο της Μονόχωρης Βασιλικής και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου.

Η Μονή Παναγίας Πλακιδιώτισσας βρίσκεται κοντά στην Καλλιμασιά. Είναι χτισμένη στα ερείπια ενός παλαιότερου μοναστηριού που χρονολογείται το 16ο  αιώνα. Ιδρύθηκε το 1625 και πήρε το όνομα της από τις πλάκες που έβγαζε η περιοχή. Τιμάται στο όνομα της Δεκαπενταυγουστιανής Παναγίας. Στις τρομερές σφαγές του 1822, από τις 600 μοναχές της, άλλες σφαγιάσθηκαν κι άλλες εγκατέλειψαν το μοναστήρι. Μια από τις λιγοστές που επέστρεψαν, η Καταφυγή Μαστρογιαννάκη, με θαυματουργικό τρόπο βρήκε το εικόνισμα της Παναγίας.

Η Μονή της Παναγίας Σικελιάς βρίσκεται στη νότια Χίο σε απόσταση 16 χλμ από την πόλη. Δεσπόζει στην κορυφή ενός λόφου κοντά στο χωριό έξω Διδύμα και πιθανότατα κατασκευάστηκε στα τέλη του 13ου με αρχές του 14ου αιώνα. Πέρα από το ναό και το νεωτερικό αρχονταρίκι, στο χώρο σήμερα δε σώζονται παρά μόνο τμήμα του περιβόλου, ερείπια των κελιών και του πύργου, για να μαρτυρούν ότι κάποτε ο ναός αποτέλεσε το καθολικό μίας Μονής. Σύμφωνα με τους παλαιότερους κατοίκους της περιοχής, στις αρχές του προηγούμενου αιώνα η Μονή ήταν ανδρική, αλλά εγκαταλείφθηκε όταν απεβίωσε ο τελευταίος μοναχός. Έκτοτε ο ναός, που τιμάται στο όνομα της Παναγίας, εορτάζει δύο φορές το χρόνο, στην εορτή της Μεσοπεντηκοστής και στη Γέννηση της Θεοτόκου στις 8 Σεπτεμβρίου. Αρχιτεκτονικά, ο ναός εντάσσεται στον τύπο των μονόκλιτων σταυροειδών με τρούλο. Στο μεγαλύτερο τμήμα του κατασκευάστηκε από μονές ή διπλές σειρές αδρά λαξευμένων λίθων, που εναλλάσσονται με τρεις έως οκτώ σειρές πλίνθων. Καθεμία από τις πλάγιες πλευρές του ναού εξωτερικά διαρθρώνεται με πέντε τυφλά αψιδώματα, η δυτική πλευρά με τρία και η ανατολική με τυφλά αψιδώματα σε δύο ζώνες. Τα μεγάλα αψιδώματα που διαπλάθουν τις μακριές πλευρές του ναού φέρουν πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο στα ημικυκλικά τμήματα των τυμπάνων τους. Το πιο εντυπωσιακό κόσμημα είναι ο μεγάλος ένσταυρος ρόδακας στο κεντρικό αψίδωμα της νότιας πλευράς, που προβάλλεται σε διακοσμημένο με οριζόντια ιχθυάκανθα βάθος, ενώ στο κέντρο του κυριαρχεί ισοσκελής σταυρός με φιαλοστόμια πλαισιωμένα από πλίνθους. Ο εσωτερικός χώρος του ναού σήμερα είναι ενιαίος με τις πλάγιες πλευρές του να διαρθρώνονται από τυφλά αψιδώματα. Ο κυρίως ναός διαχωρίζεται από το Ιερό Βήμα με την παρεμβολή ενός ξυλόγλυπτου τέμπλου, αξιόλογου δείγματος της ξυλογλυπτικής τέχνης που άκμαζε στη Χίο κατά τον 17ο και 18ο αιώνα. Σήμερα, μόνο από την υπερύψωση του δαπέδου του δυτικού τμήματος του ναού δημιουργείται η ψευδαίσθηση της ύπαρξης νάρθηκα. Στην αρχική του φάση, όμως ο ναός δεν ήταν ένα μονόχωρο επίμηκες κτίριο, αλλά αποτελείτο από τον κεντρικό σταυρικό πυρήνα και έναν τετράγωνο αυτόνομο νάρθηκα προσαρτημένο στα δυτικά. Ο αρχιτεκτονικός τύπος του ναού καθώς και η ύπαρξη αρκοσολίου (ταφικού μνημείου) στο Διακονικό οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο ναός ίσως είχε κατασκευασθεί αρχικά ως ταφικό παρεκκλήσι του κτήτορα. Ελάχιστες τοιχογραφίες διατηρούνται στο ναό, όπως τμήμα της κεφαλής και του σώματος στρατιωτικού Αγίου, πιθανότατα του Αγίου Γεωργίου, στο βόρειο τοίχο του κεντρικού πυρήνα, κεφάλι γενειοφόρου Αγίου, πιθανότατα του Αγίου Νικολάου, στο τεταρτοσφαίριο της ημικυκλικής κόγχης του διακονικού, καθώς και τμήματα δύο μορφών με αυτοκρατορικούς λώρους, πιθανότατα των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης.

Η εκκλησία Παμμεγίστων Ταξιαρχών στα Μεστά της Χίου είναι αφιερωμένη στους Ταξιάρχες – Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Είναι η μεγαλύτερη εκκλησία της Χίου και μία από τις μεγαλύτερες στην Ελλάδα καθώς ολόκληρη η έκταση της μαζί με την αυλή καταλαμβάνει 985,5 τετραγωνικά μέτρα, ενώ ο Ναός έχει επιφάνεια 450 τετραγωνικών μέτρων. Ονομάζεται συνήθως «Ο Μεγάλος Ταξιάρχης» από τους Μεστούσους έτσι ώστε να διακρίνεται από την άλλη εκκλησία του Ταξιάρχη που είναι αρχαιότερη και μικρότερη σε μέγεθος. Αυτή ονομάζεται «Ο παλιός Ταξιάρχης».  Η νέα εκκλησία του Ταξιάρχη βρίσκεται εκεί όπου ήταν κτισμένος ο κεντρικός πύργος του χωριού-κάστρου. Ο πύργος αυτός εγκαταλείφθηκε όταν έφυγαν οι Γενουάτες μετά την τουρκική κατάληψη (1566) και έτσι οι χωριανοί αποφάσισαν να τον κατεδαφίσουν και να χτίσουν μία εκκλησία. Η ανέγερση του Ναού ξεκίνησε το 1850 και ολοκληρώθηκε το 1861. Ο Ιερός Ναός Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μεστών είναι τρίκλιτος, ρυθμού βασιλικής, θολωτός και τρισυπόστατος με θόλο πάνω από το ιερό. Το κεντρικό κλίτος είναι αφιερωμένο στους Ταξιάρχες, το αριστερό στον Άγιο Χαράλαμπο και το δεξιό στους Αγίους Αποστόλους. Οι κολόνες που υποστηρίζουν το ναό είναι μονολιθικοί ύψους 8 μέτρων, αλλά δυστυχώς έχουν καλυφθεί με ασβέστη και βαφή λόγω των πιο πρόσφατων επισκευών. Το τέμπλο του ναού αρχικά ήταν φτιαγμένο από ξύλο, αλλά το 1895 αντικαταστάθηκε λόγω φθορών από χτιστό με επικάλυψη πορσελάνης και πηλού. Οι δύο εικόνες των Ταξιαρχών  που κοσμούν το τέμπλο είναι μέρος του τέμπλου του «Παλαιού Ταξιάρχη». Πολλά αφιερώματα από πιστούς είναι αξιοσημείωτα και συμπληρώνουν τον διάκοσμο  της εκκλησίας. Εξωτερικά της εκκλησίας υπάρχει σκάλα διπλής κατεύθυνσης, η κορυφή της οποίας φτάνει στο καμπαναριό. Το μεγάλο καμπαναριό είναι πολύ πρόσφατα κτισμένο. Τόσο η σκάλα όσο και το καμπαναριό είναι κατασκευασμένα από Θυμιανούσικη πέτρα. Στην αυλή της εκκλησίας υπάρχουν σχέδια από μαύρα και άσπρα βότσαλα, τα «βοτσαλωτά» όπως ονομάζονται στη Χίο, χαρακτηριστικά της χιώτικης τέχνης.

Πηγή πληροφοριών: Chios Photos | by Konstantinos Anagnostou
Πηγή photo slider: Pikist