Αξιοθέατα στη Σαντορίνη

Αξιοθέατα στη Σαντορίνη

Οι διάσπαρτοι ανεμόμυλοι, κυρίως στην Οία και στο Εμπορείο, σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα Στέφανο Νομικό και με παράδειγμα τα κοντινότερα νησιά των Κυκλάδων, λειτουργούσαν από τον 14ο αιώνα και άλεθαν κυρίως κριθάρι, κατά καιρούς σιτάρι και φάβα. Οι ανεμόμυλοι της Σαντορίνης φτιάχνονταν από ηφαιστειακές πέτρες, νερό, χώμα και ασβέστη και το ύψος τους έφτανε περίπου τα έξι μέτρα. Σε ελάχιστους ανεμόμυλους σώζεται κτητορική επιγραφή με αναφορά στο έτος κτίσης τους, όμως είναι κάποιες φορές ακόμα και σήμερα ζωντανές οι οικογενειακές ή και κοινοτικές παραδόσεις και νωπές οι αναμνήσεις, που σχετίζονται με την κατασκευή και την ιστορία των ιδιαίτερων αυτών κτισμάτων. Οι κύριες πηγές στοιχείων για αυτούς είναι τα αρχεία των κοινοτήτων και οι αναφορές σε αυτούς στις νοταριακές πράξεις που ρυθμίζουν κληρονομικά και τοπογραφικά θέματα των ανεμόμυλων. Στο Εμπορείο στο λόφο του Γαβρίλου απέναντι από τον Πύργο του Γουλά, υπάρχουν οκτώ παραδοσιακοί ανεμόμυλοι του 19ου αιώνα και βυζαντινά ερείπια. Οι ανεμόμυλοι έχουν ανακηρυχθεί ως ιστορικά και διατηρητέα κτίσματα και οι έξι από αυτούς έχουν παραχωρηθεί σήμερα στο Δήμο Θήρας. Σύμφωνα με μελέτη που έχει συνταχθεί για λογαριασμό του δήμου, στο μέλλον προβλέπεται οι δύο να δουλεύουν ως κανονικοί ανεμόμυλοι. Ο ένας ως Μουσείο για ανεμόμυλους και εργαλεία μυλωνάδων, άλλος ως παραδοσιακό καφενείο και υπόλοιποι ως καταστήματα παραδοσιακών προϊόντων.

Το Art Space που βρίσκεται στην Έξω Γωνιά της Σαντορίνης  είναι ένα μοναδικό Εικαστικό Κέντρο Τέχνης μέσα στους υπόσκαφους χώρους ενός παλιού οινοποιείου του 1861, στις εγκαταστάσεις του οινοποιείου Αντώνη Αργυρού. Από το 1999 μέχρι σήμερα φιλοξενεί έργα σημαντικών Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, από τον χώρο της ζωγραφικής και της γλυπτικής, προσφέροντας στους επισκέπτες την ευκαιρία να έρθουν κοντά στη σύγχρονη ελληνική τέχνη και την πορεία της καλλιτεχνικής έκφρασης στην Ελλάδα. Στους τοίχους και τις κόγχες των σπηλαίων του κρασιού υπάρχουν πίνακες και γλυπτά από περίπου 30 σύγχρονους Έλληνες καλλιτέχνες, ένας από αυτούς από τη Σαντορίνη. Το Art Space Winery συνεχίζει τακτικά την παραδοσιακή οινοποιητική παραγωγή και περιλαμβάνει στις εγκαταστάσεις του ένα σύγχρονο οινοποιείο που προσφέρει φημισμένα προϊόντα υψηλής ποιότητας.

Η Αρχαία Θήρα είναι χτισμένη στο Μέσα Βουνό στην Περίσσα, ιδρύθηκε τον 9ο αιώνα π.Χ. από Δωριείς αποίκους, με αρχηγό τον Θήρα, από όπου προέρχεται και η ονομασία του νησιού. Κατοικήθηκε μέχρι την πρώιμη βυζαντινή εποχή και αποτελούσε το αστικό, διοικητικό και θρησκευτικό κέντρο της πόλης-κράτους της Θήρας. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως ευρήματα που χρονολογούνται στην Ελληνιστική και Ρωμαϊκή περίοδο. Η αρχαία Θήρα είχε δύο λιμάνια. Την Οία (σημερινό καμάρι) και την Ελευσίνα (σημερινά Περίσσα). Την αρχαία Θήρα και το μεγαλύτερο μέρος των νεκροταφείων της ανέσκαψε ο Γερμανός αρχαιολόγος Φρειδερίκος Χίλλερ φον Γκαίρτρινγκεν από το 1895 ως και το 1902. Τα νεκροταφεία της Σελλάδας ανάσκαψε ο Νίκος Ζαφειρόπουλος, Έφορος Αρχαιοτήτων Κυκλάδων από το 1961 ως το 1982. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Σαντορίνης στα Φηρά μπορείτε να δείτε μερικά εκθέματα από αυτή την ιστορική περίοδο της Σαντορίνης. (δείτε περισσότερα)

Το Αρχαϊκό Ιερό αφιερωμένο στον ήρωα του Ομήρου Αχιλλέα, ανακαλύφθηκε το 2002 και βρίσκεται στον παραθαλάσσιο οικισμό Καμάρι. Κοντά στην είσοδο του κτίσματος βρέθηκαν κεραμικά, ανάμεσα στα οποία ένας ιωνικός κύλικας με εγχάρακτη επιγραφή που αναφέρει το όνομα του αναθέτη και το όνομα του ήρωα. Το στοιχείο αυτό ήταν αρκετό για τους αρχαιολόγους ώστε να ταυτίσουν το ιερό που έχει ταυτιστεί με την λατρεία του Αχιλλέα, μια ταύτιση που γίνεται για πρώτη φορά και αποδεικνύει πως ο πρωταγωνιστής της Ιλιάδας λατρευόταν ως ημίθεος ή και θεός κατά την αρχαιότητα και μάλιστα εκτός της πατρίδας του, της Θεσσαλίας.

Ο Προϊστορικός Οικισμός Ακρωτηρίου βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού και είναι ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα του Αιγαίου στα προϊστορικά χρόνια. Οι πρώτες εγκαταστάσεις στο Ακρωτήρι χρονολογούνται από την Ύστερη Νεολιθική Εποχή (τουλάχιστον από την 4η χιλιετία π.Χ.). Κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η χιλιετία π.Χ.) υπήρχε οικισμός στο Ακρωτήρι. Κατά τη Μέση και την Πρώιμη Ύστερη Εποχή του Χαλκού (20ος-17ος αιώνας π.Χ.) ο οικισμός αυτός επεκτάθηκε και αναδείχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα αστικά κέντρα και λιμάνια του Αιγαίου. Τη μεγάλη ανάπτυξή του αποδεικνύουν η μεγάλη του έκταση (περίπου 200 στρέμματα), η άριστη πολεοδομική του οργάνωση, το αποχετευτικό του δίκτυο, τα περίτεχνα πολυώροφα κτίρια του με τον έξοχο τοιχογραφικό διάκοσμο, η πλούσια επίπλωση και η οικοσκευή. (Πηγή: Υπουργείο Πολιτισμού) (δείτε περισσότερα)

Τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής Αγίας Ειρήνης (Santa Irene) βρίσκονται στους πρόποδες του Μέσα Βουνού, από την οποία λέγεται ότι προήλθε και η δεύτερη ονομασία του νησιού. Ανακαλύφθηκε το 1992 από τη 2η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων όταν άρχισε εργασίες υποστύλωσης σε μεσοβυζαντινό δίκλιτο ερειπωμένο ναό που βρισκόταν στο σημείο, κάτω από την ερειπωμένη -συνονόματη- μεσοβυζαντινή εκκλησία του 8ου/9ου αιώνα μ.Χ. Αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα μνημεία των Κυκλάδων, τη σημαντικότερη και παλαιότερη τρίκλιτη βασιλική της Σαντορίνης, που χρονολογείται από τα τέλη του 5ου αιώνα. Επρόκειτο για ένα μεγαλοπρεπή ναό, του οποίου το μεσαίο κλίτος έφτανε σε μήκος τα 25 μέτρα, ενώ οι κίονες, που σήμερα βρίσκονται στην επιφάνεια σε ύψος 1,40 μέτρων, είναι στεφανωμένοι με περίτεχνα κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού. Η πλήρης αποκάλυψη της βασιλικής, της οποίας το δάπεδο βρίσκεται σε βάθος 2 μέτρων, θα απαιτήσει αρκετά χρόνια ανασκαφικής δραστηριότητας. Το μέγεθος και ο πλούτος του μνημείου, με αρχιτεκτονικά μέλη φτιαγμένα από μάρμαρο της Προκοννήσου, παραγγελμένα σε ειδικά βυζαντινά εργαστήρια, υποδήλωνε μια ανθηρή κοινωνία, που πιθανόν ταυτίζεται με την Ελευσίνα της Σαντορίνης, την οποία αναφέρει ο Πτολεμαίος ο Γεωγράφος το 2ο αιώνα μ.Χ.

Το Αρχοντικό Αργυρού βρίσκεται στη Μεσαριά και κτίστηκε το 1888 από γνωστούς ντόπιους τεχνίτες, οι οποίοι είχαν συμμετάσχει στην οικοδόμηση σημαντικών νεοκλασικών αρχοντικών στη νεανική πρωτεύουσα της Ελλάδας και  την Αθήνα. Ανήκε στον ντόπιο γαιοκτήμονα και έμπορο κρασιών Γιώργο Εμμ. Αργυρός και αποτελεί ένα από τα πιο αξιόλογα νεότερα μνημεία της Σαντορίνης που συνδυάζει με μοναδικό τρόπο την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Σαντορίνης με πολλά εκλεπτυσμένα, μοντέρνα στοιχεία διακόσμησης. Το ταβάνι με τις εξαιρετικές τοιχογραφίες και  τα έπιπλα και τα σκεύη στον πρώτο όροφο συντηρούνται με πολύ μεγάλη προσοχή. Στο ισόγειο στεγάζεται ένας ξενώνας 5 αστέρων και προσφέρει οργανωμένες ξεναγήσεις και οδηγούς για τον πάνω όροφο. Το κτίσμα υπέστη σοβαρές ζημιές από τον σεισμό του 1956 και αποκαταστάθηκε πλήρως με δωρεά του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού. Το 1985 αναγνωρίστηκε «έργο τέχνης» και  το 1997 κέρδισε το βραβείο Europa Nostra ως μνημείο ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Οι Κάναβες στη Σαντορίνη ήταν τα παλιά οινοποιεία, όπου γινόταν το ονομαστό κρασί του νησιού. Μέχρι τον 20ο αιώνα υπήρχαν πολλές στους οικισμούς ή έξω από τα Καστέλια, στην ύπαιθρο, πάντα κοντά στην κατοικία του ιδιοκτήτη τους, χτισμένες με ντόπια ηφαιστειακά υλικά. Ήταν συνήθως λαξευμένες σε βράχο υπόγεια ή προστατευμένες από κοντινά κτίρια. Στις παλιές κάναβες υπήρχε η διάταξη της ρακίδιας, δηλαδή μονάδες απόσταξης ρακής (aquavit) από τα στέμφυλα. Απαραίτητη για αυτή τη διαδικασία ήταν η ύπαρξη της εστίας, όπου έκαιγε ψιλό κάτω από το χάλκινο καζάνι, καθώς και άφθονο νερό, το οποίο ήταν πάντα σε έλλειψη στο νησί. Κατασκευάστηκαν ειδικές δεξαμενές για τη συλλογή του νερού της βροχής, το οποίο διοχετευόταν απευθείας στο εσωτερικό του ρακιδίου. Στο εσωτερικό της η κάναβα είχε έναν ή περισσότερους θόλους. Οι κάναβες πρόσφεραν ιδανικές συνθήκες υγρασίας και σταθερής θερμοκρασίας για να ωριμάσει σωστά το κρασί. Με το πέρασμα του χρόνου η παραγωγή κρασιού στο νησί εξελίχθηκε και έτσι χτίστηκαν μεγάλες μονάδες που διαφέρουν από τις παλιές κάναβες στο ότι έχουν μεγαλύτερου μεγέθους θόλους που καλύπτουν μεγάλη έκταση και μεγάλη αυλή. Αποτελούν χωριστά συγκροτήματα και δε συνδυάζονται, όπως οι παλαιότερες, με την κατοικία του παραγωγού. Στη Φοινικιά Οίας, οι κάναβες ήταν ισάριθμες με τα σπίτια και ξεχώριζαν μόνο από τη χαρακτηριστική δίφυλλη τοξωτή τους είσοδο, που έπρεπε να είναι φαρδιά για να χωρούν να περάσουν τα μεγάλα βαρέλια (άφορες), για να πλυθούν πριν γεμίσουν με μούστο κάθε χρόνο. Τέτοιες κάναβες διατηρούνται ακόμη στην Έξω Γωνιά, στη Επισκοπή Γωνιάς, στο Μεγαλοχώρι, στη Μεσαριά, στην Οία, στην Περιβόλα και στην Φοινικιά.

Τα Καπετανόσπιτα της Σαντορίνης ήταν των τότε μεσαιωνικών εύπορων οικογενειών, αλλά και των καραβοκύρηδων του νησιού. Χτισμένα αποκλειστικά με υλικά του νησιού (κόκκινη και μαύρη πέτρα), με αυστηρή γεωμετρική λιτότητα στην όψη, με χρωματιστά στοιχεία, επενδύσεις με λαξευμένο κόκκινο πορί και με πιλάστρα, διώροφα και ψηλοτάβανα. Ως στέγη ήταν μοναστηριακοί θόλοι «σκάφες» και σταυροθόλια, με επιρροή κυρίως από τη βενετσιάνικη και τη νεοκλασική αρχιτεκτονική. Στο ισόγειο βρισκόταν τα υπνοδωμάτια, η κουζίνα στο πίσω μέρος και ακόμα πιο πίσω σε σκιερό μέρος η κάναβα, όπου γινόταν το πάτημα των σταφυλιών και η αποθήκευση του κρασιού. Στον πάνω όροφο ήταν η σάλα στολισμένη με ακριβά έπιπλα και λογής κειμήλια, φερμένα από τις τέσσερις γωνιές του πλανήτη, από τους καπετάνιους έμπορους ιδιοκτήτες τους. Δυστυχώς το μεγαλύτερο μέρος αυτών των πανέμορφων σπιτιών καταστράφηκε στο τελευταίο σεισμό του 1965. Παρ’ όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει μια προσπάθεια αναστήλωσης και δημιουργικής εκμετάλλευσής τους.

Τα καστέλια (κάστρα) της Σαντορίνης χτίστηκαν από το 13ο ως το 16ο αιώνα, την περίοδο της Ενετοκρατίας, από τους Λατίνους έποικους του νησιού, με σκοπό να τη μετατρέψουν σε απόρθητο φρούριο. Ήταν οχυρωμένοι οικισμοί, με μια πολύ ιδιαίτερη αρχιτεκτονική, όπου κατέφευγαν οι Σαντορινιοί για να προφυλαχτούν από τις επιθέσεις των πειρατών. Η περίμετρος του οχυρού ήταν τα ίδια τα σπίτια του, που είχαν πόρτες και παράθυρα, αλλά έβλεπαν μόνο στο εσωτερικό του. Γουλάς είναι ο αμυντικός πύργος. Το πιο ψηλό κτίριο κάθε καστελιού, με πολλούς ορόφους και ορθογώνιο σχήμα. Χρησιμοποιούνταν ως παρατηρητήριο, αλλά και για αμυντικούς λόγους, όταν οι πειρατές έφταναν μέχρι το κατώφλι του καστελιού. Τα καστέλια και οι γουλάδες διηγούνται την ιστορία μιας άλλης Σαντορίνης, με βόλτες σε στενά δρομάκια, σπίτια λιτής αρχιτεκτονικής, τοίχους γεμάτους χρώματα και έχοντας πάντα το βλέμμα τους στραμμένο στη θάλασσα. Η Σαντορίνη έχει πέντε καστέλια και τέσσερις γουλάδες. Το παλιότερο καστέλι είναι του Σκάρου στο Ημεροβίγλι και το πιο πρόσφατο, το καστέλι του Πύργου. Η Αγία Θεοδοσία θεωρείται η προστάτιδα των κάστρων και έξω από κάθε καστέλι υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στη χάρη της.

Το καστέλι του Αγίου Νικολάου Απανωμερίας βρίσκεται στην Οία και χτίστηκε επί ενετοκρατίας, γύρω στο 1450, στην άκρη της καλντέρας. Την ονομασία την πήρε από υπόσκαφη εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο. Η πιο εντυπωσιακή κατοικία ήταν του Καστελάνου, ο οποίος προερχόταν από την οικογένεια Δαρζέντα. Όλα τα σπίτια ήταν χτισμένα πάνω στο βράχο, το ένα δίπλα στο άλλο, έτσι που οι εξωτερικοί τους τοίχοι να αποτελούν ουσιαστικά ένα ενιαίο και αδιαπέραστο τείχος. Ήταν διώροφα και τριώροφα, καμιά φορά το ένα πάνω στο άλλο, ενώ μεταξύ τους υπήρχαν πολύ στενά σοκάκια, τα ρυμίδια, που σχημάτιζαν ουσιαστικά έναν περίπλοκο λαβύρινθο. Το καστέλι υπέστη μεγάλες ζημιές από το σεισμό του 1956 και ένα μεγάλο μέρος του παραδοσιακού οικισμού υποχώρησε στη θάλασσα κάτω από την καλντέρα. Μεγάλοι ναοί, όπως η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και της Παναγίας της Πλατσανής καταστράφηκαν ολοσχερώς. Από το καστέλι του Αγίου Νικολάου σήμερα σώζεται μόνο ένα κομμάτι του γουλά. Παρ’ όλα αυτά, το σημείο αυτό είναι ίσως το πιο διάσημο σημείο του νησιού και ένα από τα πιο τουριστικά μέρη της Ελλάδας για το ηλιοβασίλεμά του.

Το καστέλι του Ακρωτηρίου βρίσκεται μέσα στο χωριό, κτισμένο γύρω στο 1335 επί ενετοκρατίας και λεγόταν καστέλι Πούντα ή La Ponta, που στα μεσαιωνικά ιταλικά σημαίνει «κορυφή» αλλά σημαίνει και «ακρωτήρι». Το 1336 δόθηκε στην οικογένεια Gozzadini της Μπολόνιας από το Δούκα της Νάξου Νικόλα Σανούδο. Η ισχυρή αμυντική θέση του κάστρου επέτρεψε στους Gozzadini να κρατήσουν το κάστρο στην κατοχή τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, ακόμα και στις πρώτες δεκαετίες της κατοχής της Σαντορίνης από τους Τούρκους. Τελικά το κάστρο πέρασε στα χέρια των Τούρκων το 1617, ενώ το υπόλοιπο νησί είχε καταληφθεί από το 1566. Λίγα πράγματα διασώζονται σήμερα από το καστέλι του Ακρωτηρίου. Στη μέση του οικισμού βρισκόταν ο γουλάς του Ακρωτηρίου, που ήταν σε πολύ καλή κατάσταση μέχρι το σεισμό του 1956, όταν υπέστη σοβαρές ζημιές. Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του γουλά δεν είναι γνωστή. Σύμφωνα με τους ιδιοκτήτες του πύργου, στην κατασκευή του υπάρχουν και στοιχεία της βυζαντινής περιόδου. Πιθανό η αρχή της δημιουργίας του να συμπίπτει με την ίδρυση της Παναγίας της Επισκοπής, δηλαδή τον 11ο αιώνα. Πάντως την οριστική του μορφή ο γουλάς την πήρε επί Ενετοκρατίας, τον 14ο αιώνα και αργότερα. Ο πύργος σήμερα δεσπόζει στην κορυφή του λόφου με διαφορετική μορφή από την αρχική, λόγω των σοβαρών ζημιών που υπέστη το 1956. Ο πύργος σήμερα ανήκει σε ιδιώτη, ο οποίος μεταξύ των ετών 2012 και 2017 φιλοξενούσε διάφορες μουσικές εκδηλώσεις ενώ στέγαζε και εκθετήριο παραδοσιακών μουσικών οργάνων.

Το καστέλι του Εμπορείου βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και θεωρείται το πιο καλοδιατηρημένο του νησιού. Πολλά από τα κτίσματά του έχουν αναπαλαιωθεί από τους ιδιοκτήτες του και κατοικούνται, ενώ διατηρούνται ακόμα πολλές από τις εκκλησίες του. Η πιο παλιά από αυτές είναι η εντυπωσιακή Παναγία η Μεσιανή, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, χτίστηκε πιθανότατα το 16ο αιώνα και διαθέτει εντυπωσιακό καμπαναριό. Χτίστηκε γύρω στο 1450 επί ενετοκρατίας και αποτελούσε το πιο «εμπορικό» από τα καστέλια, μιας και εδώ λειτουργούσε η αγορά του νησιού και γινόταν η διακίνηση των προϊόντων. Δρομάκια με σπιτάκια κολλημένα το ένα δίπλα στο άλλο, μικρές πόρτες με μικρότερα παράθυρα, βαμμένα με απαλά χρώματα είναι τα χαρακτηριστικά του. Ο γουλάς βρίσκεται σε κοντινή απόσταση, στο βόρειο μέρος του χωριού, ορατός από απόσταση και χρονολογείται από τον 15ο ή 16ο αιώνα, όταν ήδη είχε αρχίσει να διαμορφώνεται το καστέλι. Ανήκε στην οικογένεια των Δαρζέντα και εκτός από τις αμυντικές του ιδιότητες χρησίμευε και ως χώρος φύλαξης της σοδειάς. Μετά το 17ο αιώνα όταν πέρασε η εποχή της πειρατείας, έγινε μετόχι της Μονής του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου της Πάτμου, όπου εκεί κατοικούσαν μοναχοί που υπάγονταν σε αυτήν.

Το καστέλι του Πύργου Καλλίστης βρίσκεται στο κέντρο του χωριού και είναι σχετικά το πιο καινούργιο της Σαντορίνης. Κτίστηκε το 1580 όταν η Σαντορίνη ήταν υπό τουρκική κυριαρχία ήδη από το 1566, αλλά επειδή είχε την ίδια τεχνοτροπία με τα υπόλοιπα 4 καστέλια του νησιού χαρακτηρίστηκε και αυτό ως ενετικό. Αναφορά στο καστέλι γίνεται στο έργο του M. Crucius, Turcograecia που αναφέρεται ως Πύργος, Καινούργιος Πύργος, Καστέλι Καινούργιου Πύργου, ή Καινουργιόμπουργο. Ο Πύργος ήταν η πρωτεύουσα της Σαντορίνης μετά την εγκατάλειψη του Κάστρου του Σκάρου το 18ο αιώνα. Δεν αποκλείεται να ξεκίνησε πρώτα ως μοναστηριακό συγκρότημα γύρω από την εκκλησία της Παναγίας. Όταν πέρασε ο κίνδυνος των πειρατικών επιδρομών, ο οικισμός επεκτάθηκε έξω από το κάστρο και αυτό είχε ως συνέπεια τα εξωτερικά κτίρια που αποτελούσαν το «περιτείχισμα» να ανοίξουν προς τα έξω αποκτώντας πόρτες, παράθυρα και μπαλκόνια, πολλά από τα οποία είχαν την μορφή στεγασμένων εξωστών -τα λεγόμενα ηλιακά. O σεισμός του 1956 άφησε τα σημάδια του, αλλά σήμερα αρκετά από τα κτίρια του διασώζονται και δίνουν μια πολύ καλή εικόνα για τον οικισμό κατά την ακμή του. Αυτό που έχει ενδιαφέρον είναι ότι ο οικισμός ήταν χτισμένος πάνω σε μια σειρά από υπόγειες στοές που χρησιμοποιούνταν σαν καταφύγια και δρόμοι διαφυγής σε περίπτωση που ο οικισμός έπεφτε στα χέρια των εχθρών. Το καστέλι ακολουθεί τον τύπο του οχυρού οικισμού, όπου στο κέντρο του αρχικά υπήρχε πύργος που γκρεμίστηκε για να χτιστεί ο Άγιος Γεώργιος και μια μικρή πλατεία. Οι τοίχοι των σπιτιών αποτελούσαν και τον οχυρωματικό περίβολο του καστελιού, ενώ υπήρχε μόνο μία είσοδος, που πάνω από αυτή προεξείχε τετράγωνο κτίσμα, ανοικτό στο κάτω μέρος του, από το οποίο μπορούσαν να ρίχνουν καυτό λάδι σε εισβολείς που προσπαθούσαν να παραβιάσουν την είσοδο. Το κτίσμα αυτό, το αποκαλούσαν πολεμίστρα ή φόνισσα. Μέσα στο καστέλι του Πύργου, στην δυτική πλευρά του, βρίσκεται το Θεοτοκάκι ή Κοίμησις της Θεοτόκου, μια από τις παλαιότερες εκκλησίες της Σαντορίνης, η οποία πιστεύεται ότι έχει χτιστεί το 10ο αιώνα. Η σημερινή της μορφή είναι αποτέλεσμα πολλών προσθηκών που έχουν γίνει κατά καιρούς. Στο εσωτερικό της εκκλησίας υπάρχουν πολύτιμες εικόνες και ξυλόγλυπτο τέμπλο. Η κύρια εικόνα της Κοιμήσεως εκλάπη το 1983. Σημαντική είναι και η εκκλησία των Εισοδίων της Θεοτόκου, η οποία βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του καστελιού. Χτίστηκε κατά τη διάρκεια των ετών 1660 – 1661 και την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται ο σημαντικότερος επιτάφιος του χωριού. Έξω από το καστέλι και γύρω από αυτό έχει οικοδομηθεί η νεώτερη πόλη, η οποία παλιότερα από τους ντόπιους ονομαζόταν Ξέπορτο. Εδώ λειτούργησε από τις αρχές ως τα μέσα του 19ου αιώνα η πρώτη σχολή Θήρας, σ’ ένα μεγάλο κτίριο γνωστό ως «Πέρα Σχολειό». Η πλατεία που βρίσκεται μπροστά από την είσοδο του καστελιού, ονομαζόταν παλιά Υψηλός Καφενές, γιατί εκεί μαζεύονταν οι καλουπαξίδες, οι αριστοκράτες του χωριού και συζητούσαν. Σήμερα στην πλατεία υπάρχει το μνημείο των πεσόντων του χωριού στους πολέμους της περιόδου 1912 – 1921.

Το καστέλι του Σκάρου βρίσκεται στο Ημεροβίγλι και η πρόσβαση γίνεται με μονοπάτι που το τελευταίο κομμάτι του είναι επικίνδυνο. Ο Σκάρος ήταν ο πιο παλιός και ίσως ο πιο σημαντικός από τους πέντε οχυρωμένους οικισμούς της Σαντορίνης,  αλλά σήμερα είναι ο μόνος που δε σώζεται σχεδόν τίποτα που να θυμίζει τη μεσαιωνική του αίγλη. Ήταν η πρωτεύουσα της Σαντορίνης επί επτά σχεδόν αιώνες, μέχρι το 18ο αιώνα και η κατοικία του ενετού άρχοντα του νησιού. Το μοναδικό οίκημα που υπάρχει στο κάποτε απόρθητο φρούριο είναι μια μικρή εκκλησία αφιερωμένη στην Παναγία Θεοσκέπαστη και λίγα ερείπια από παλιές κατοικίες του οικισμού. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς σήμερα ότι σε αυτό τον απότομο βράχο ήταν κάποτε το κέντρο του νησιού, μια ολόκληρη καστροπολιτεία με 200 σπίτια, καλντερίμια και εκκλησίες. Ο μόνος μάρτυρας για την εικόνα του καστελιού του Σκάρου είναι το σχέδιο σε μολύβι από τη συλλογή του Thomas Hope που βρίσκεται στο μουσείο Μπενάκη και ο σχεδιασμός του αποδίδεται στον L.S. Fauvel, Γάλλο Πρόξενο στην Αθήνα στο τέλος του 18ου αι. Ανεξάρτητα από το κάστρο, λέγεται ότι ο βράχος προσφέρει την πιο ωραία θέα προς την Καλντέρα της Σαντορίνης. Το καστέλι του Σκάρου χτίστηκε επί ενετοκρατίας, από το Ενετό Giacomo Barozzi μεταξύ του 1205 και 1230 και ήταν γνωστό και ως «Επάνω Κάστρο» ή «La Roka» Οι κάτοικοί του ήταν γνωστοί σαν Καστρινοί. Αναπτύχθηκε γρήγορα καθώς η οχύρωσή του προσέφερε ικανοποιητική προστασία από τους πειρατές. Άλλωστε δεν κυριεύτηκε ποτέ καθ’ όλη τη διάρκεια της Ενετοκρατίας. Στη βάση του υπήρχε μια ξύλινη γέφυρα που ήταν το σημείο εισόδου στον οικισμό και σηκωνόταν με την χρήση ειδικών βάσεων και μηχανισμού, ερείπια των οποίων βλέπει κανείς ακόμα. Γύρω υπήρχαν τα σπίτια των ευγενών, μεγαλοπρεπείς εκκλησίες, ακόμα και μοναστήρια, ενώ ο βράχος ήταν τόσο πυκνοκατοικημένος που υπολογίζεται πως εκεί βρίσκονταν περί τα 200 περίπου σπίτια. Η εκκένωση του οικισμού είχε ξεκινήσει στις αρχές του 17ου αιώνα (1650, 1701-1711 και 1866-1870), λόγω των ισχυρών σεισμών, που είχαν προκάλεσαν σημαντικές ζημιές. Φαίνεται πως οι σεισμοί την περίοδο 1701-1711 είναι που ώθησαν τους κατοίκους να τον εγκαταλείψουν οριστικά, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι είχε περάσει πια η εποχή της πειρατείας και δεν υπήρχε λόγος οι νησιώτες να στριμώχνονται σε απόκρημνα και δύσβατα σημεία. (Πηγές: Καστρολόγος, Δώρα Μονιούδη-Γαβαλά, Σαντορίνη, κοινωνία και χώρος 15ος-20ός αιώνας. Έκδοση του ιδρύματος Λουκά και Ευάγγελου Μπελλώνια, Αντώνης Ν. Κονταράτος, Σαντορίνη, πορεία στο χρόνο, Εκδόσεις Ηλιότοπος, 2007).

Το Αρχαιολογικό Μουσείο βρίσκεται κοντά στις εγκαταστάσεις του τελεφερίκ των Φηρών και αποκαλύπτει τη μακρά ιστορία του νησιού. Στεγάζεται σε ένα κτίριο που χτίστηκε το 1960, αφού το προηγούμενο καταστράφηκε από το σεισμό του 1956. Στις αίθουσές του φιλοξενεί συλλογές γλυπτών και επιγραφών από την Αρχαϊκή μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο, κεραμικά αγγεία και πήλινα ειδώλια από τη Γεωμετρική μέχρι την Ελληνιστική περίοδο. Τα σημαντικότερα εκθέματα είναι:  Ο Θηραϊκός αμφορέας γεωμετρική διακόσμηση που ανασκάφηκε στο αρχαϊκό νεκροταφείο της Αρχαίας Θήρας και χρονολογείται από τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. Η μεγάλη ηφαιστειακή πέτρα (τραχείτης) βάρους 480 κιλών, που σύμφωνα με την επιγραφή που είναι χαραγμένη πάνω του σήκωσε ο αθλητής Ευμάστας. Πολλά ευρήματα από τις ανασκαφές στο νεκροταφείο της αρχαίας Θήρας, όπως αμφορείς, κεραμικά αντικείμενα και αγάλματα κούρων.

Το Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας βρίσκεται στην παραλία της Βλυχάδας, με το χαρακτηριστικό του φουγάρο να κυριαρχεί στο σχεδόν απόκοσμο, σεληνιακό τοπίο της Σαντορίνης. Το παλιό εργοστάσιο τομάτας Δ. Νομικός μετατράπηκε το 2014 σε σύγχρονο Βιομηχανικό Μουσείο για να προσφέρει στους επισκέπτες του μία αναδρομή στο παρελθόν, ακολουθώντας την πορεία καλλιέργειας, επεξεργασίας και παραγωγής της μικρόκαρπης Σαντορινιάς τομάτας, προϊόν προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης (ΠΟΠ) από το 2006,  που αποτελεί ένα από τα πιο διάσημα και παραδοσιακά προϊόντα της Σαντορίνης. Στο Μουσείο ο επισκέπτης έρχεται σε επαφή με τις παραδοσιακές μεθόδους που ακολουθούνταν από τους ντοματοποιούς της Σαντορίνης, γνωρίζοντας παράλληλα την ιστορία του τόπου, των κατοίκων και των παραδόσεών τους. Τα εκθέματα του Μουσείου περιλαμβάνουν μηχανές επεξεργασίας από το 1890, παλιά χειρόγραφα βιβλία του εργοστασίου, παλιά εργαλεία, τις πρώτες ετικέτες, καθώς και οπτικοακουστικό υλικό με μαγνητοσκοπημένες αφηγήσεις ανθρώπων που εργάστηκαν στο εργοστάσιο. Η επίσκεψη στο Μουσείο περιλαμβάνει ακουστική ξενάγηση σε πέντε (5) γλώσσες, προβολή ταινίας με αφηγήσεις των παλιών εργατών, γευστική δοκιμή τοματοπελτέ καθώς και αναμνηστική κονσέρβα που την κλείνει ο ίδιος ο επισκέπτης σε ένα παλιό κλειστικό μηχάνημα. (Πηγή: tomatomuseum.gr)

Το εκκλησιαστικό Μουσείο που φιλοξενεί την Συλλογή εκκλησιαστικών εικόνων και κειμηλίων του Πύργου βρίσκεται στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας – ήταν κάποτε το καθολικό μικρής γυναικείας μονής- στο κέντρο του καστελίου. Η Κοινότητα Πύργου-Καλλίστης την περίοδο 1995-1998, συνέλεξε και συντήρησε τα εκκλησιαστικά κειμήλια του Πύργου και με τη συνεργασία της 2ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και τη στήριξη της Μητρόπολης Θήρας, εγκαινίασε το χώρο τον Αύγουστο του 1997.  Από τότε λειτουργεί ως μόνιμη έκθεση ιερών εικόνων και εκκλησιαστικών κειμηλίων. Η έκθεση περιλαμβάνει εικόνες από ντόπιους και Κρητικούς αγιογράφους, ξυλόγλυπτα και μεταλλουργικά, κεραμικά, εκκλησιαστικά κεντήματα, άμφια, λειτουργικά βιβλία και άλλα αντικείμενα εκκλησιαστικής χρήσης, που χρονολογούνται κυρίως από το 16ο, 17ο και 18ο αιώνα. Μεταξύ αυτών συναντάμε τις υφασμάτινες καλτσοδέτες με παραστάσεις από τα Εισόδια της Θεοτόκου και της Υπαπαντής, καθώς και την «ποδέα», ένα κέντημα τοποθετημένο κάτω από την εικόνα της Παναγίας. Η πρώτη εικόνα της συλλογής είναι η Παναγία η Βρεφοκρατούσα, η δεύτερη η σύνθεση Θεία Λειτουργία και στη συνέχεια ο επισκέπτης μπορεί να δει την εικόνα του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Γεωργίου, της Κοίμησης της Θεοτόκου που χρονολογείται από τον 17ο αιώνα, του Χριστού ως Μεγάλου Αρχιερέως, προερχόμενος από την εκκλησία της Παναγίας και του Αγίου Ιακώβου, βυζαντινή εικόνα από τον ομώνυμο ναό. Επίσης, υπάρχουν δεσποτικές εικόνες από το παρεκκλήσι της Φανερωμένης, με την ένθρονη Παναγία Βρεφοκρατούσα και τον Χριστό σε μπούστο. Από τον παλιό ναό της Φανερωμένης προέρχεται η εικόνα της Αγίας Αικατερίνης. Άλλα εξαιρετικά δείγματα ξυλογλυπτικής είναι ο Σταυρός με τις τρίλοβες απολήξεις των κεραιών και οι «εικόνες του πένθους» με την Παναγία και τον Ιωάννη. Τα τρία σκηνώματα και οι επιτάφιοι ολοκληρώνουν τη συλλογή ξυλογραφιών που χρονολογούνται από το 18ο και το 19ο αιώνα.

Το Λαογραφικό Μουσείο «Η Σαντορίνη που έφυγε» βρίσκεται στον Πύργο Καλλίστης σε ένα παραδοσιακό συγκρότημα παλιάς κάναβας, χτισμένο το 1895. Ιδρυτής του μεγάλου και πολυεπίπεδου χώρου του Μουσείου είναι ο Γιάννης Δρόσος Χρυσός που είχε την φιλοδοξία να δημιουργήσει ένα χώρο που θα έδινε στον επισκέπτη τη ευκαιρία  να απολαύσει μια μουσειακή συλλογή αντικειμένων και φωτογραφιών που αντικατοπτρίζουν τον αλλοτινό παραδοσιακό τρόπο ζωής του νησιού, αλλά και τις οικονομικές δραστηριότητες των κατοίκων της ίδιας εποχής. Το Μουσείο στεγάζεται στην κάναβα της οικογένειας Χρυσού και συγκεκριμένα του πατέρα του ιδρυτή του που χρονολογείται στο 1895. Πολλοί από τους χώρους της τότε κάναβας (οινοποιείου) διατηρούνται ανέπαφοι έχοντας όμως συντηρηθεί με τέτοιον τρόπο ώστε να διατηρούνται στο πέρασμα του χρόνου. Το Μουσείο αποτελείται από περισσότερα από 20 διαφορετικά σπιτάκια, χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο στο μοτίβο της παραδοσιακής τοπικής αρχιτεκτονικής, γύρω από μια πλακόστρωτη κοινόχρηστη αυλή. Με την όλη αρχιτεκτονική του το κτηριακό σύμπλεγμα θέλει να δημιουργήσει την εικόνα του χωριού με την μορφή που αυτό είχε τα προηγούμενα χρόνια στην Σαντορίνη. Αξίζει να αναφερθεί πως για την δημιουργία και «αναπαράσταση» των εργαστηρίων αυτών στους χώρους του μουσείου, έχουν χρησιμοποιηθεί κούκλες – ομοιώματα που αναπαριστούν τους επαγγελματίες του νησιού στα μέσα του περασμένου αιώνα, ενώ επίσης έχουν συλλεγεί δεκάδες αντικείμενα καθημερινής επαγγελματικής χρήσης, ώστε ο επισκέπτης να μπορεί να κατανοήσει τα χαρακτηριστικά και δεδομένα των επαγγελμάτων και τεχνών της εποχής. Ο επισκέπτης θα ξεκινήσει μαθαίνοντας για τη διαδικασία της παραγωγής κρασιού, την επεξεργασία της ντομάτας και της φάβας, το αρχοντικό και αγροτικό σπίτι, τον λιμνάρη, τον ποχιάρη, τους βιολατζίδες, τον βαρελά, τον γανωματατζή. Θα δει πλούσιο φωτογραφικό υλικό και θα περιηγηθεί στην αυθεντική οικογενειακή κάναβα.

Το Λαογραφικό Μουσείο Λιγνού βρίσκεται στο Κοντοχώρι και απέχει μόλις 1 χλμ. από το κέντρο των Φηρών και στεγάζεται στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου. Ιδρύθηκε από τον Εμμανουήλ Αντ. Λιγνός, δικηγόρος και διευθυντής της εφημερίδας «Θηραϊκή Νέα». Το κτίριο χρονολογείται από το 1861 και τα δωμάτια είναι εμποτισμένα με την ατμόσφαιρα των παραδοσιακών σπιτιών της Σαντορίνης. Στο χώρο υπάρχει ακόμα:

• γκαλερί με έργα γνωστών ζωγράφων, εμπνευσμένα από τη Σαντορίνη.
• εργαστήρια (ξυλουργείο, βαρελάδικο, υποδηματοποιείο, καλαϊτζίδικο κ.α), με τον αυθεντικό τους εξοπλισμό.
• κάναβα (παλιό οινοποιείο)
• ξωκλήσι του Αγίου Κωνσταντίνου
• παραδοσιακό καφενείο
• σπηλιά που ήταν παλιό ορυχείο ελαφρόπετρας
• υπόγειο σπίτι λαξευμένο σε βράχο που χτίστηκε το 1861

Το Μουσείο Μέγαρο Γκύζη βρίσκεται στο ομώνυμο Πνευματικό Κέντρο που βρίσκεται απέναντι από την Καθολική Μητρόπολη των Φηρών, όπου εκτίθενται έξι μόνιμες συλλογές που φωτίζουν σημαντικές πτυχές της πολυκύμαντης ιστορίας της Σαντορίνης από την ενετοκρατία μέχρι σήμερα. Πρόκειται για μη κερδοσκοπικό οργανισμό και ιδρύθηκε το 1980 με την πρωτοβουλία και οικονομική ενίσχυση της Καθολικής Επισκοπής Θήρας. Φιλοξενεί συλλογές αυθεντικών χαρακτικών, παλαιά ιστορικά θηραϊκών εγγράφων που ανήκουν στο αρχείο της Καθολικής Επισκοπής Σαντορίνη, έργα ζωγραφικής με θέμα τη Σαντορίνη που είναι δωρεά του ζεύγους Λέοντος Πίντου, παλιές φωτογραφίες και πετρώματα της Σαντορίνης. Παράλληλα στο Μέγαρο Γκύζη λαμβάνουν χώρα, προπάντων την θερινή περίοδο, πολλές πολιτιστικές εκδηλώσεις όπως εκθέσεις ζωγραφικής και συλλογών έργων τέχνης, συναυλίες, ρεσιτάλ, μουσικές βραδιές, διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις, φωτογραφικές εκθέσεις καθώς και το Φεστιβάλ του Μεγάρου Γκύζη.

Το Μουσείο Μουσικών Οργάνων φιλοξενείται σε παλιό κτίριο του Κοινοτικού καταστήματος Οίας και εγκαινιάστηκε τον Οκτώβριο του 2010.  Περιλαμβάνει όργανα από την προσωπική συλλογή του γνωστού Έλληνα μουσικολόγου και μαέστρου Χριστόδουλου Χάλαρη. Μουσικά όργανα που είναι πιστά αντίγραφα των αυθεντικών και έχουν κατασκευαστεί σύμφωνα με τις πηγές και τα ιστορικά στοιχεία ως προς την ύπαρξη και τη χρήση τους, από την προϊστορική περίοδο μέχρι και τη βυζαντινή εποχή. Η μουσική παράδοση κάθε τόπου δίνει στοιχεία για τον πολιτισμό του και την εξέλιξή του στον χρόνο, έτσι ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μουσικά όργανα από το 2.800 π.Χ. ως τις αρχές του 20ού αιώνα. Η τοποθέτηση των εκθεμάτων έγινε κατά χρονολογική σειρά και οι ενότητες που υπάρχουν είναι επιγωνίων, φορμίγων, ψαλτηρίων, πνευστών, κρουστών και πανδουλίδων. Σημαντική ήταν και η συμβολή του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στην ανακατασκευή των μουσικών οργάνων.

Το Μουσείο Οίνου Volcan Wines βρίσκεται στο Βόθωνα και είναι ένα παλιό εργοστάσιο κρασιού που ιδρύθηκε το 1880, μετά από συνεχείς προσπάθειες του Γεώργιου Κουτσογιαννόπουλου. Είναι το μοναδικό φυσικό υπόσκαφο Μουσείο Οίνου (6 μέτρα κάτω από τη γη) στην Ελλάδα. Το Μουσείο έχει συνολικό μήκος πάνω από 300 μέτρα, με διαδρόμους και αίθουσες διαμορφωμένες σα λαβύρινθο. Με εκθέματα που χρονολογούνται από το 1660 ως το 1970 και διάκοσμο που παραπέμπει στο 17ο – 18ο αιώνα, παρουσιάζεται η ιστορία του κρασιού και η ζωή του Σαντορινιού αμπελουργού σε αναπαραστάσεις με κινητά και ακίνητα ομοιώματα. Υπάρχει σύστημα προσωπικής ηλεκτρονικής ξενάγησης σε 14 γλώσσες και σε βιβλίο σε 8 ακόμα γλώσσες και η δοκιμή των υπέροχων τοπικών κρασιών σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο. Η χρηματοδότηση έγινε εξ ολοκλήρου από την οικογένεια Κουτσογιαννόπουλου. Τα κρασιά Volcan έχουν βραβευτεί πολλές φορές σε διεθνές και τοπικό επίπεδο.

Το Μουσείο Ορυκτών & Απολιθωμάτων είναι άμεσα συνδεδεμένο με την ιδιομορφία του εδάφους της Σαντορίνη και βρίσκεται κοντά στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στην Περίσσα. Δημιουργήθηκε από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Θήρας το 2006 και εκτίθενται εκθέματα από ορυκτά και απολιθώματα από τη Θήρα, το Λαύριο, την υπόλοιπη Ελλάδα και το εξωτερικό. Το αρχαιότερο από τα εκθέματα του μουσείου χρονολογείται πριν από 1,5 δισεκατομμύριο χρόνια και το νεότερο στα 50.000 χρόνια. Από τα απολιθώματα, που καλύπτουν όλες τις ομάδες οργανισμών, ιδιαίτερα σημαντικά είναι τα φυτικά απολιθώματα ελιάς, μαστίχας και φοινικόδεντρων από την Καλντέρα της Σαντορίνης, που χρονολογούνται πριν από 50.000-60.000 χρόνια. Αποτελούν μια πολύ σπάνια παλαιά χλωρίδα, ενδημική της Μεσογείου, που δίνει πληροφορίες για την εξέλιξη των φυτών στο παρελθόν, όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας που βρίσκεται στα Φηρά θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μουσεία της Ελλάδας που εγκαινιάστηκε το Μάρτιο του 2000. Ο πρώτος όροφος στεγάζει εργαστήρια και περιοδικές εκθέσεις και ο δεύτερος όροφος στεγάζει τη μόνιμη έκθεση (600 τ.μ.). Φιλοξενεί ευρήματα που προέρχονται από τις ανασκαφές της Εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας στο Ακρωτήρι, από τις παλαιές ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου και από τις ανασκαφές της ΚΑ΄ Εφορείας Αρχαιοτήτων που έγιναν σε διάφορες άλλες τοποθεσίες του νησιού, από περισυλλογές και παραδόσεις. Με την έκθεση γίνεται μια προσπάθεια να σκιαγραφηθεί η πορεία της Θήρας στους προϊστορικούς χρόνους, μέσα από επιλεγμένα ευρήματα από τις χιλιάδες που υπάρχουν στις αποθήκες, μια πορεία δυναμική και δημιουργική που κατέστησε το νοτιότερο νησί των Κυκλάδων ένα από τα σπουδαιότερα αιγαιακά κέντρα κατά το 18ο και 17ο αιώνα π.Χ. Το Μουσείο μπορεί να θεωρηθεί ως προέκταση του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου, αφού στεγάζει τις τοιχογραφίες και τα κινητά ευρήματα του αστικού αυτού κέντρου στην περίοδο της μεγάλης ακμής του (17ος αι. π.Χ.). Παράλληλα, φιλοξενεί ευρήματα από πολλές άλλες θέσεις της Θήρας που χρονολογούνται από την 5η χιλιετία π.Χ. (Νεότερη Νεολιθική περίοδος) ως τον 17ο αι. π.Χ. που δείχνουν το πέρασμα των ποικίλων πολιτισμών από το Αιγαίο σε μια μακρά περίοδο της προϊστορίας. Όλα τα εκθέματα είναι σε εξαιρετική κατάσταση και περιλαμβάνουν τις εξής ενότητες:

• Ένα αστικό κέντρο
• Μια αναδυόμενη γραφειοκρατία
• Τοιχογραφίες: μια μνημειώδης τέχνη
• Κεραμική: αφθονία και πολυτέλεια
• Από τη θηραϊκή αγγειογραφία στη θηραϊκή τοιχογραφία
• Κοσμήματα: η λαμπρότητα στην εμφάνιση
• Ένα κοσμοπολίτικο λιμάνι της Εποχής του Χαλκού

Η γεωλογία της Θήρας: Η μικρή έκθεση στο χώρο Β εξιστορεί τη γεωλογική πορεία της Θήρας, με την έντονη ηφαιστειακή δραστηριότητα, που φαίνεται να άρχισε περίπου πριν από 1,5 εκατομμύριο χρόνια.

Η πόλη του Ακρωτηρίου στην ακμή της: Η περίοδος της ακμής του Ακρωτηρίου (17ος αι. π.Χ.) ζωντανεύει με την ανάπτυξη τομέων της ζωής και της δραστηριότητας των κατοίκων της προϊστορικής πόλης. Το Ακρωτήρι είχε ήδη εξελιχθεί σε αστικό κέντρο και τη στιγμή του ενταφιασμού του από τη λάβα είχε ήδη φθάσει στο απόγειο της ακμής του. Μέσα στα σπίτια και στους δημόσιους χώρους βρέθηκε πληθώρα αντικειμένων, έτσι όπως τα άφησαν οι ιδιοκτήτες τους: είδη οικοσκευής, χάλκινα σκεύη, εργαλεία και όπλα, αντικείμενα που μαρτυρούν την άσκηση μεταλλοτεχνίας, καλάθια.

Κοσμήματα, αγγεία, λίθινα σκεύη: Τα κοσμήματα που βρέθηκαν στο Ακρωτήρι είναι λιγοστά, προφανώς γιατί οι κάτοικοι πριν εγκαταλείψουν την πόλη πήραν μαζί τους τα πολύτιμα αντικείμενα. Χάντρες και περόνες από ημιπολύτιμους λίθους, οστό και χαλκό. Ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας του Ακρωτηρίου και οι σχέσεις του με άλλες περιοχές του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου. Εκτίθενται πήλινα αγγεία από διάφορες περιοχές του Αιγαίου, λίθινα σκεύη από την Κρήτη και την Ανατολική Μεσόγειο, καθώς και τοιχογραφίες με εξωτικά θέματα.

Τοιχογραφίες: Οι περίφημες τοιχογραφίες μας δίνουν πολύτιμες πληροφορίες για τη ζωή και το περιβάλλον της Σαντορίνης. Ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει και την τεχνική κατασκευής τους, καθώς εκτίθενται χαρακτηριστικά αγγεία με ίχνη χρώματος, κομμάτια χρωστικών ουσιών και εξαρτήματα. Επίσης, μπορεί να δει την εξέλιξη της τεχνοτροπίας, συγκρίνοντας με θραύσματα παλιότερων τοιχογραφιών.

Το Ναυτικό Μουσείο Οίας στεγάζεται από το 1990 σε ένα θαυμάσιο παραδοσιακό καπετανόσπιτο του 19ου αιώνα, δωρεά της κυρίας Ντίνας Μανοσσού-Μπιρμπήλη, από την Οία. Ιδρύθηκε το 1956 με ιδιωτική πρωτοβουλία του καπετάν Αντώνης Δακορώνιας που άρχισε να συλλέγει αντικείμενα από το 1951, που αποκαλύπτουν την πλούσια ναυτική ιστορία του νησιού, κυρίως στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Διαθέτει μια από τις πλουσιότερες συλλογές εκθεμάτων στην Ελλάδα, με σπάνιες φιγούρες, άγκυρες, σεντούκια ναυτικών, ναυτικό εξοπλισμό, μοντέλα παλαιών και νεότερων πλοίων κατοίκων της Σαντορίνης, υδατογραφίες ιστιοφόρων, ακουαρέλες παλαιών ιστιοφόρων κ.ά. Επίσης παρουσιάζονται σπάνια έγγραφα, βιβλία, χάρτες, ναυλοσύμφωνα, προικοσύμφωνα, διαθήκες ναυτικών και πολλές φωτογραφίες.

Το κτίριο του Μπελλώνειου Πολιτιστικού Ιδρύματος βρίσκεται κοντά στην κεντρική πλατεία των Φηρών και ιδρύθηκε το 1994 από τους αδελφούς Λουκά και Ευάγγελο Μπελώνια με σκοπό τη προβολή της λογοτεχνίας και των τεχνών του νησιού. Φιλοξενεί μια βιβλιοθήκη με 35.000 βιβλία η οποία εμπλουτίζεται συνεχώς, αίθουσες συνεδριάσεων και εκδηλώσεων και εντευκτήριο. Η βιβλιοθήκη του είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σαντορίνης. Δημιουργήθηκε περιλαμβάνοντας αρχικά 3.000 βιβλία από την προσωπική συλλογή των ιδρυτών. Η βιβλιοθήκη του Ιδρύματος Λουκά και Ευάγγελου Μπελλώνια, εκτός από τη γενικότερη πολιτιστική της συνεισφορά αποτελεί και αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής κοινότητας του νησιού και σκοπός της είναι η προώθηση της έρευνας, η ενημέρωση και η βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου.

Το Πνευματικό Κέντρο «Μέγαρο Γκύζη» που βρίσκεται απέναντι από την Καθολική Μητρόπολη των Φηρών, είναι μη κερδοσκοπικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 1980 με την πρωτοβουλία και την οικονομική ενίσχυση της Καθολικής Επισκοπής Θήρας. Είναι ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα ιστορικά αρχοντικά του 18ου αιώνα, το οποίο ανήκε στην Βενετσιάνικη οικογένεια Γκύζη και που επέζησε από τον σεισμό του 1956. Μετά τους σεισμούς του 1956 από το επιβλητικό μέγαρο απέμεινε μόνο το κατώι, όπου ήταν οι βοηθητικοί χώροι του παλιού αρχοντικού. Κύριος σκοπός του είναι να προβάλλει τη Σαντορίνη μέσα από την ανάπτυξη της πνευματικής και πολιτιστικής ζωής του νησιού στην τοπική κοινωνία και τους επισκέπτες. Η μπροστινή είσοδος του Αρχοντικού διακοσμεί το οικόσημο της οικογένειας Γκύζη. Είναι το μοναδικό κτίσμα εκείνης της εποχής, όπου οι ισόγειοι χώροι αναπτύσσονται γύρω από ένα «πάτιο» -και αυτό προσδίδει μία ιδιαίτερη αρχιτεκτονική χάρη στον εσωτερικό αίθριο χώρο που δημιουργείται, ο οποίος είναι εν μέρει στεγασμένος με ένα υπέροχο σταυροθόλιο και εν μέρει ασκεπής. Στο Πνευματικό Κέντρο λειτουργεί Μουσείο που φιλοξενεί έξι μόνιμες συλλογές. Από την ίδρυσή ως σήμερα το Πνευματικό Κέντρο «Μέγαρο Γκύζη» διοργανώνει όλο το χρόνο διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.

Το Santozeum βρίσκεται στα Φηρά και είναι ένας ανεξάρτητος, μη κερδοσκοπικός πολυχώρος τέχνης που φιλοξενεί διάφορες εκθέσεις. Υπάρχει ωστόσο σταθερή έκθεση όπου εκτίθενται τρισδιάστατες φωτογραφικές αναπαραγωγές των τοιχογραφιών του Προμινωικού Οικισμού Ακρωτηρίου. Παρουσιάζονται σε φυσικό μέγεθος μεταφέροντας στον επισκέπτη όλη τη μαγεία τους, ενώ συγχρόνως αποτελούν και αντικείμενο μελέτης για τους επιστήμονες αποφεύγοντας με αυτό τον τρόπο τις φθορές στα πρωτότυπα.

Το Συνεδριακό Κέντρο Πέτρου M. Nομικού βρίσκεται στα Φηρά με θέα στην καλντέρα και το ηφαίστειο και εγκαινιάστηκε το 1989. Είναι ένα νεοκλασικό αρχοντικό του 20ου αιώνα, με το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα, που ανήκε σε εξέχουσα οικογένεια της Σαντορίνης, η οποία εγκατέλειψε το νησί μετά το σεισμό. Μετατράπηκε σε ένα σύγχρονο λειτουργικό Συνεδριακό Κέντρο, διατηρώντας την αυθεντική αρχιτεκτονική και αρκετά προηγούμενα εξωτερικά χαρακτηριστικά. Αξιοσημείωτο καλλιτέχνημα του κτιρίου αποτελεί η εκπληκτική οροφή της κύριας αίθουσας συνεδριάσεων η οποία ζωγραφίστηκε από τον αγιογράφο Ανδρέα Αβδελόπουλο. Διαθέτει αίθουσα συνεδριάσεων 178,40 τ.μ. μέγιστης χωρητικότητας 200 ατόμων, με εξαίρετη ακουστική και κλιματισμό, αίθουσα συμβουλίων χωρητικότητας 20 ατόμων, χώρο για ομάδες εργασίας, χώρους για εγγραφές, γραμματειακή και τεχνική υποστήριξη, για διαλείμματα καφέ, συνεστιάσεις, δεξιώσεις και κοινωνικές εκδηλώσεις, καθώς και όλα τα σύγχρονα οπτικό-ακουστικά μέσα. Φιλοξενεί τη μόνιμη έκθεση “Οι τοιχογραφίες της Θήρας” και είναι αφιερωμένο στην υλοποίηση και προώθηση κοινωνικών, πολιτιστικών και επιστημονικών εκδηλώσεων για την υποστήριξη του νησιού και των ανασκαφών στο Ακρωτήρι. Οι τοιχογραφίες που ανακαλύφθηκαν τότε, αποτελούν ακόμη και σήμερα το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο καλλιτεχνικό σύνολο από κάθε άλλη γνωστή περίοδο στο Αιγαίο. Οι τοιχογραφίες αποτελούν ανεκτίμητο πεδίο μελέτης για αρχαιολόγους, ιστορικούς τέχνης, αλλά και για βοτανολόγους, ζωολόγους και πολλούς ακόμη επιστήμονες. Παρέχουν επίσης τεράστιο πλούτο πληροφοριών σχετικά με τη ζωή, την τέχνη, την οικονομία, τη θρησκεία, το περιβάλλον και την καθημερινή ζωή των ανθρώπων κατά το πρώτο μισό της 2ης χιλιετίας π.Χ. Με πρόθεση τη δημοσιοποίηση των τοιχογραφιών της προϊστορικής Θήρας, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό, ο Πέτρος Μ. Νομικός χρηματοδότησε την πιστή αναπαραγωγή των τοιχογραφιών, οι οποίες στη συνέχεια δωρίθηκαν στο Ίδρυμα Θήρας – Πέτρος Μ. Νομικός. Οι τοιχογραφίες έχουν ενσωματωθεί αρμονικά στο σκηνικό των σηράγγων, επιτρέποντας στον επισκέπτη να φανταστεί πώς ήταν οι πρωτότυπες τοιχογραφίες στους τοίχος της προϊστορικής πόλης του Ακρωτηρίου. Η Έκθεση αποτελεί μια πραγματικά σπάνια ευκαιρία για κάθε επισκέπτη, μελετητή ή κάτοικο της Σαντορίνης, να θαυμάσει μαζί όλες τις τοιχογραφίες για πρώτη φορά από τότε που ήταν θαμμένες, πριν 3.500 χρόνια.

Τα υπόσκαφα σπίτια κατασκευάστηκαν κατά κύριο λόγο για να στεγάσουν τα πληρώματα των καραβιών, τους ναυτικούς και έχουν όλα αρκετά κοινά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για θολωτές κατασκευές, «σκαμμένες» μέσα στο βράχο, χωρίς θεμέλια, με μια πόρτα, δύο στενά παράθυρα, ένα φεγγίτη στην πρόσοψη και μεγάλο βάθος. Συνήθως η αυλή του ενός ήταν και στέγη του άλλου, έτσι που να περιπλέκονται και να δημιουργούν μια μοναδική εικόνα. Τα υλικά τους είναι πέτρα (κόκκινη ή μαύρη) από τη θηραϊκή γη. Αυτά μαζί με τον ασβέστη δημιουργούν ένα πολύ ισχυρό κονίαμα, με μονωτικές ιδιότητες, όπου τα υπόσκαφα το καλοκαίρι διατηρούνται δροσερά και το χειμώνα ζεστά. Στο εσωτερικό είναι στενόμακρος χώρος με θολωτή οροφή που φωτίζεται και αερίζεται μόνο από την πρόσοψη. Εκεί στη πρόσοψη υπάρχει μια μικρή πόρτα, τοποθετημένη στο κέντρο, δεξιά και αριστερά της έχει ένα παράθυρο και πάνω από την πόρτα τον φεγγίτη. Στο εσωτερικό του σπιτιού μπροστά είναι η σάλα και πίσω η κρεβατοκάμαρα, που φωτίζεται και αερίζεται μέσω της σάλας. Η κουζίνα είναι μια μικρή και χαμηλή γωνία, που επικοινωνεί με τη σάλα. Πολύ ενδιαφέροντα είναι τα υπόλοιπα στοιχεία της κατασκευής –όπως οι σκάλες και οι καμινάδες. Ένας τοίχος χωρίζει τους δυο χώρους και σε αυτόν επαναλαμβάνονται τα παράθυρα και η πόρτα της πρόσοψης. Υπόσκαφα υπάρχουν στην Οία, στη Φοινικιά, στο Βόθωνα, στον Καρτεράδου και στον Πύργο.

Ο Φάρος του Ακρωτηρίου που βρίσκεται στο ομώνυμο παραδοσιακό χωριό, στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού, είναι ένα από τα πιο διάσημα αξιοθέατα του νησιού και από τους καλύτερους του ελληνικού δικτύου. Έχει ύψος 10 μέτρα και θεωρείται από τους πιο σημαντικούς φάρους της Ελλάδας, καθώς βρίσκεται πάνω στην σύνδεση του Πειραιά με την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Το Λιμνιονάρι, ένας προστατευμένος από τους βόρειους ανέμους όρμος στα νότια του φάρου, κατατάσσεται στα πιο ασφαλή αγκυροβόλια της Σαντορίνης. Ο φάρος κατασκευάστηκε από γαλλική εταιρεία το 1892 και είναι από τους πρώτους φάρους στην Ελλάδα. Σταμάτησε να λειτουργεί κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και άρχισε να ξαναλειτουργεί το 1945 με ανακατασκευή από το Ελληνικό Ναυτικό. Κατά την περίοδο αυτή εξέπεμπε μία λάμψη κάθε 30 δευτερόλεπτα, η οποία ήταν ορατή μέχρι και 25 ναυτικά μίλια, ενώ λειτουργούσε με προσωπικό τεσσάρων αντρών. Το 1988 έγινε πλήρως αυτοματοποιημένος και έκτοτε συνεχίζει να αποδίδει τη μέγιστη φωτοβολία.

Από την ομάδα του Greece Destination

Πηγή photo slider: Pikist