Ένα μοναστήρι με καταπληκτική θέα

Η Ιερά Σταυροπηγιακή και Πατριαρχική Μονή Προφήτη Ηλία βρίσκεται στην κορυφή του ομώνυμου όρους, σε υψόμετρο 567 μέτρων, στη νοτιοανατολική πλευρά της Σαντορίνης. Είναι ανδρικό μοναστήρι που απέχει 3 χιλιόμετρα από τον Πύργο Καλλίστης, από όπου μπορείτε να απολαύσετε θέα ολόκληρης της Σαντορίνης. Η πρόσβαση γίνεται με αυτοκίνητο και με μονοπάτι.

Ιδρύθηκε το 1711 από τους αδελφούς Γαβριήλ και Ιωακείμ, ιερομόναχοι και εφημέριοι στη γενέτειρά τους, που αποτραβήχτηκαν και ίδρυσαν το μοναστήρι, αξιοποιώντας τα οικογενειακά τους κτήματα. Για να γίνει η ανέγερση της Μονής, ο Γαβριήλ και ο Ιωακείμ αναζήτησαν οικονομική βοήθεια από την ακμάζουσα Θηραϊκή παροικία της Κωνσταντινούπολης. Ο Γαβριήλ ταξίδεψε στην Πόλη και με τη μεσολάβηση του Μέγα Αρχιμανδρίτη Αζαρία, συνάντησε τον Πατριάρχη Κύριλλο Β’, ο οποίος συνέταξε και του παρέδωσε ειδικό πατριαρχικό Σιγίλιο, σύμφωνα με το οποίο η Μονή κατοχυρώνεται ως Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή.

Η Μονή χτίστηκε σε σημείο όπου προϋπήρχαν δυο ξωκλήσια του 15ου και του 16ου αιώνα αφιερωμένα στον Προφήτη Ηλία και στην Υπαπαντή. Με την ίδρυση της Μονής θεσπίστηκε και το άβατο των γυναικών. Η είσοδος των γυναικών επιτρεπόταν σε εξαίρετες μόνο περιπτώσεις, όπως για την προσφορά βοήθειας σε ασθενή μοναχό από συγγενή του. Το άβατο διατηρήθηκε μέχρι το 1853, οπότε η ισχύς του κανόνα ατόνησε.

Σήμερα η είσοδος γυναικών είναι ελεύθερη μόνο στο Καθολικό και το Αρχονταρίκι. Η δύναμη της Μονής από τα μέσα του 18ου μέχρι και τα μέσα του 19ου αιώνα κυμάνθηκε μεταξύ 15 – 20 μοναχούς, αριθμός ιδιαίτερα μεγάλος για τις μονές του Ελλαδικού χώρου, με εξαίρεση βεβαίως τις μονές του Αγίου Όρους. Από το 1880 όμως η δύναμη της Μονής σταδιακά ελαττωνόταν και σήμερα εγκαταβιώνουν πέντε μοναχοί.

Καθολικό της Μονής είναι ο ναός του Προφήτη Ηλία του Θεσβίτη, που το πρώτο στάδιο ανοικοδόμησης ολοκληρώθηκε 1724. Ο ναός ακολουθεί τον σταυροειδή σε τετράγωνο τύπο με τρούλο, με αξιόλογο τέμπλο και εικόνες. Συνδέεται με το παρεκκλήσι της Υπαπαντής στα νότια και την εκκλησία της Αγίας Τριάδας στα βόρεια. Πάνω από αυτά τα παρεκκλήσια υπάρχουν δύο ακόμη εκκλησίες: ο Άγιος Ιωάννης και ο Άγιος Κωνσταντίνος και η Ελένη. Στη Μονή υπάρχουν πολλά ιερά λείψανα αγίων και ξεχωριστή θέση κατέχουν το τεμάχιο Τιμίου Ξύλου, μέρος του καλάμου που κρατούσε ο Χριστός και ημίτρα του πατριάρχη Αγίου Γρηγορίου του Ε΄. Η θαυματουργή εικόνα του Προφήτη Ηλία εξάγεται συχνά σε καιρούς ανομβρίας.

Εκτός από το καθολικό και τα παρεκκλήσια υπάρχει μουσείο που εκθέτει λαϊκά και εκκλησιαστικά αντικείμενα, όπως παραδοσιακά εργαλεία και έπιπλα, δισκοπότηρα, σταυρούς και ιερά λείψανα. Το βράδυ της Ανάστασης δεν πέφτουν βαρελότα όταν ακούγονται τα πρώτα «Χριστός Ανέστη». Η εμπειρία είναι κατανυκτική και το μόνο που χρειάζεται να έχετε μαζί σας είναι ένα κόκκινο αυγό και μία «κουτσούνα» (λαμπριάτικη κουλούρα). Η μνήμη του Προφήτη Ηλία εορτάζεται στις 20 Ιουλίου.

Η Μονή έχει επίσης 8 παρεκκλήσια, καθώς και πολλά μετόχια στη Θήρα και στην Ανάφη.

Αγία Τριάδα: Βρίσκεται βόρεια του Καθολικού, στο ισόγειο και χτίστηκε βάσει ιστορικών μαρτυριών μετά το 1711. Επικοινωνεί εσωτερικά με το διακονικό του Καθολικού, το σκευοφυλάκιο, καθώς και με το παρεκκλήσι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που βρίσκεται από πάνω. Είναι μικρότερο από το παρεκκλήσι της Υπαπαντής.

Άγιος Λάζαρος: Είναι το νέο κοιμητήριο της Μονής, χτισμένο το 1999 και εντός τοποθετήθηκαν τα οστά των πατέρων της Μονής.

Άγιος Νεκτάριος: Βρίσκεται κοντά στο κοιμητήριο της Μονής με σταυροειδή τρούλο και χτίστηκε το 1965.

Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης: Βρίσκεται πάνω από το παρεκκλήσι της Αγίας Τριάδας και χτίστηκε μαζί με το σκευοφυλάκιο.

Αγίων Σπυρίδωνος και Χριστοφόρου Παπουλάκου: Οικοδομήθηκε πάνω από το βόρειο παρεκκλήσι του ορόφου των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης, που ήταν αφιερωμένος στον Άγιο Σπυρίδωνα αλλά κατέρρευσε στο σεισμό του 1956. Σήμερα η τιμή του Αγίου Σπυρίδωνα αποδίδεται στο κελί του Παπουλάκου.

Ιωάννης ο Πρόδρομος: Βρίσκεται πάνω από παρεκκλήσι της Υπαπαντής, χτισμένο από τον ηγούμενο Νεόφυτο Μπελώνια το 1779. Πρόκειται για καμαροσκεπές μονόκλιτο παρεκκλήσι και στο τέμπλο του έχει την εικόνα του Προδρόμου.

Ταξιάρχης Γαβριήλ: Βρίσκεται στο χώρο της Μονής Προφήτη Ηλία, μέσα στον αυλόγυρο του ναού του Αγίου Νεκταρίου, χτισμένος το 1924.

Υπαπαντή του Σωτήρος: Το παρεκκλήσι της Υπαπαντής του Σωτήρος είναι χτισμένο το 15ο αιώνα, βρίσκεται νότια του καθολικού ναού και επικοινωνεί μαζί τους με τοξωτά ανοίγματα. Είναι στενό και επίμηκες και η αρχιτεκτονική του δείχνει ότι το Καθολικό της Μονής είναι προέκτασή της. Στο τέμπλο της που χρωματίστηκε το 1903, βρίσκονται οι εικόνες της Υπαπαντής του Κυρίου και της Τελικής Κρίσης του 16ου αιώνα.

Αγία Αικατερίνη: Η Αγία Αικατερίνη ανήκει στο μετόχι του Προφήτη Ηλία και βρίσκεται νότια του χωριού, χτισμένη το 1660. Είναι μονόκλιτη καμαροσκεπούς βασιλική. Το 1970 που έγινε ανακαίνιση, οι εργάτες βρήκαν στον αριστερό τοίχο της, έξω από το ιερό, τμήματα τοιχογραφιών.

Άγιοι Απόστολοι: Οι Άγιοι Απόστολοι βρίσκονται ένα χιλιόμετρο πιο έξω από το χωριό του Πύργου Σαντορίνης, μέσα στον αυλόγυρο της Παλαιάς Σχολής του Πύργου στην θέση Μαρτινούς. Είναι ένα μικρό εκκλησάκι, χτισμένο το 1758,  που τιμάται στο όνομα των αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και λειτουργούσε ως επισκοπικό παρεκκλήσι. Η μνήμη των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου εορτάζετε στις 29 Ιουνίου και στις 30 η μνήμη των Δώδεκα Αποστόλων.

Άγιοι Θεόδωροι: Είναι μετόχι της Μονής Προφήτη Ηλία και βρίσκεται μέσα στον αυλόγυρο της παλαιάς Σχολής του Πύργου, στη θέση Μαρτινού. Άρχισε να χτίζεται το 1803 και ολοκληρώθηκε το 1806. Παλαιότερα ο ναός ήταν υπόσκαφος και βρισκόταν έξω από τον αυλόγυρο της Σχολής. Ο σημερινός ναός είναι η παλιά αίθουσα διδασκαλίας της Σχολής και οι γύρω κατεστραμμένοι χώροι είναι οι αίθουσες διαμονής των δασκάλων και των μαθητών.

Η Μονή του Προφήτη Ηλία ανέπτυξε ιδιαίτερη δραστηριότητα και συνέβαλε στην ανάπτυξη της τοπικής κοινωνίας, αλλά και γενικότερα με την καλλιέργεια των ελληνικών γραμμάτων, τη συμμετοχή της σε εθνικά ζητήματα, αλλά και με το φιλανθρωπικό της έργο. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Σχολή της Μαρτινούς
• Η περιοχή είναι γνωστή μέχρι σήμερα με την ονομασία «Σχολειά».
• Η σχολή λειτούργησε για περισσότερα από 40 χρόνια μέχρι το 1845.
• Το Ελληνορθόδοξο Σχολείο Θήρας το 1831 κτίστηκε με μέριμνα και δαπάνη της Μονής.
• Οικονομική βοήθεια προς Δημοτική Σχολή Οίας για 2 χρόνια.
• Ετήσια συνδρομή προς το Ιερατικό Σχολείο Σύρου.
• Απέστειλε με δική της πρωτοβουλία υπότροφους στη Ριζάρειο Σχολή.
• Για την ίδρυση της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρία η Μονή προσέφερε μηνιαία συνδρομή.
• Δεχόταν απόρους και ασθενείς.
• Η λειτουργία του Λεπροκομείου της Θήρας που ιδρύθηκε το 1838, στηρίχθηκε στην ετήσια οικονομική συνεισφορά της Μονής.
• Κτήματα της Μονής παραχωρήθηκαν το 1956, μετά το μεγάλο σεισμό, για τις ανάγκες των σεισμοπαθών. Το χωριό Καμάρι κτίστηκε αποκλειστικά σε μοναστηριακές εκτάσεις.
• Στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 η Μονή πρόσφερε κάθε δυνατή βοήθεια, ηθική και υλική. Το 1822 δεκαέξι μοναχοί με επικεφαλής τον ηγούμενο δήλωσαν την πρόθεσή τους να συμμετάσχουν στην εξέγερση.
• Στα μέσα του 19ου αιώνα η Μονή Προφήτη Ηλία λειτούργησε και ως τόπος εξορίας κληρικών, όπως ο Θεόφιλος Καίρης, Χριστόφορος Παπουλάκος κλπ

Οι θησαυροί και τα κειμήλια της Μονής αποτελούνται από χειρόγραφα, κώδικες, βιβλία, ιερά σκεύη, άγια λείψανα, εικόνες, αλλά και αντικείμενα που αφορούν την πολιτική ιστορία του νησιού, όπως σφραγίδες, έγγραφα της προεπαναστατικής και μεταεπαναστατικής Ελλάδας, φιρμάνια, σιγίλια, ιερά άμφια και άλλα πολλά. Από το 1998 Ηγούμενος της Μονής είναι ο Πάτερ Δαμασκηνός Γαβαλάς από το Φηροστεφάνι, υπό την επίβλεψη και μέριμνα του οποίου έχουν γίνει πολλές ενέργειες για την επαναλειτουργία της Μονής ως κοινόβιο. Ενδεικτικά αναφέρουμε:

• Αναστήλωση και επισκευή των χώρων και αποκατάσταση της Μονής.
• Πλήρης καταγραφή όλων των εκκλησιαστικών θησαυρών.
• Συντήρηση των δεκάδων εικόνων και κειμηλίων τόσο της Μονής όσο και των μετοχίων της.
• Αναστηλώσεις σε μετόχια της, όπως Παναγίας Καλαμιώτισσας στην Ανάφη.
• Ολοκλήρωση εργασιών στα μετόχια Αγίου Γεωργίου Θαλασσίτη Εμπορείου και Καστελιού Πύργου.
• Ίδρυση διπλού εκδοτικού οίκου με την επωνυμία «Θεσβίτης» και «Πυρφόρος».
• Εκδόσεις ημερολογίων και κατηχητικών εντύπων.
• Ίδρυση και λειτουργία πνευματικού Κέντρου της Μονής στο Καμάρι και Κέντρου Νεότητας στην Ανάφη. Οι προσκυνητές μπορούν να επισκεφτούν την Μονή κατά τις ημέρες και ώρες των ιερών ακολουθιών.

Η αδελφότητα αγωνίζεται τα τελευταία χρόνια για το δίκαιο αίτημα απομάκρυνσης του στρατιωτικού ραντάρ, που βρίσκεται μόλις 20 μέτρα από τα κτίρια της μονής.

Πηγή: Ιερά Κοινοβιακή Μονή Προφήτη Ηλία Θήρας

Πηγή photo: commons.wikimedia.org