Θεόρατα βράχια γεμάτα θρησκεία

Οι έξι επισκέψιμες μονές στα Μετέωρα της Θεσσαλικής γης είναι ένας τόπος που η θρησκεία αναβλύζει από παντού και σας καλωσορίζει σε ένα κινηματογραφικό σκηνικό. Τα Μετέωρα είναι ένα σύμπλεγμα από τεράστιους σκοτεινόχρωμους βράχους από ψαμμίτη οι οποίοι υψώνονται έξω από την Καλαμπάκα, κοντά στα πρώτα υψώματα της Πίνδου και των Χασίων. Υπήρχαν 24 μονές στα Μετέωρα, αλλά σήμερα λειτουργούν οι 6, ενώ οι υπόλοιπες 15 είναι ακατοίκητες και ερειπωμένες.

Η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά είναι η πρώτη από τις Μονές στα Μετέωρα που συναντάτε ανεβαίνοντας από το Καστράκι, ανάμεσα στα ερειπωμένα Μοναστήρια Προδρόμου, Αγίας Μονής και Παντοκράτορος. Επειδή ο βράχος πάνω στον οποίο χτίστηκε η Μονή (πιθανόν το 1510),  ήταν πολύ μικρός σε έκταση και στενόχωρος στο πλάτωμα της κορυφής του, η συγκρότηση της Μονής έγινε σε 3 ορόφους.

Δεν είναι εξακριβωμένο που οφείλει την ονομασία της η Ιερά Μονή του Αγίου Νικολάου Αναπαυσά. Επικρατέστερο είναι ότι ίσως ήταν το επώνυμο ενός εκ των κτητόρων του Μοναστηριού (14ο αιώνα) και οφείλεται στη θέση της γιατί προσφέρει σωματική και πνευματική ανάπαυση, ξεκούραση και γαλήνη σε κάθε άνθρωπο. Δεν έχουμε πολλά στοιχεία για το πότε χτίστηκε η Μονή, ούτε γραπτές πηγές. Αν λάβουμε υπόψη τα λίγα υπολείμματα τοιχογραφιών του 14ου αιώνα στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου, που βρίσκεται στον πρώτο όροφο, η ασκητική ζωή στο βράχο του Αγίου Νικολάου πρέπει να άρχισε στις πρώτες δεκαετίες του 14ου αιώνα. Το Μοναστήρι ανακαινίστηκε ριζικά το 1510 και κτίστηκε από τα θεμέλιά του το σημερινό καθολικό, δηλαδή ο ναός του Αγίου Νικολάου, από τον Άγιο Διονύσιο και τον ιερομόναχο Νικάνορα. Στις αρχές του 1900 το Μοναστήρι εγκαταλείφθηκε και στη δεκαετία του 1960 αναστηλώθηκε και ανακαινίστηκε από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Μέχρι το 1982 έμενε σ’ αυτό ο πατήρ Παλαμάς. Όταν όμως αυτός αναγκάστηκε να φύγει, το Μοναστήρι έκλεισε για 15 χρόνια και άνοιγε μόνον τα καλοκαίρια από τους ιερείς της Καλαμπάκας για τους τουρίστες. Άρχισε ξανά να λειτουργεί το 1997.

Στον πρώτο όροφο της Μονής υπάρχει το πολύ μικρό εκκλησάκι του Αγίου Αντωνίου που διατηρεί λίγα υπολείμματα παλαιών τοιχογραφιών του 14ου αιώνα και η κρύπτη όπου παλαιότερα φυλάγονταν οι κώδικες και τα κειμήλια της Μονής. Στο δεύτερο όροφο υπάρχει το καθολικό της Μονής που αγιογραφήθηκε το 1527 από τον περίφημο κρητικό ζωγράφο Θεοφάνη Στρελίτζα, που τότε ίσως ήταν μοναχός. Στον τρίτο όροφο βρίσκεται η παλιά τράπεζα του Μοναστηριού διακοσμημένη και με τοιχογραφίες, όπου σήμερα έχει ανακαινιστεί και χρησιμεύει ως επίσημος χώρος υποδοχής.

Επίσης εδώ υπάρχει το οστεοφυλάκιο της Μονής και το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου που έχει ανακαινιστεί και αυτό. Το 1960 η αρχαιολογική υπηρεσία άρχισε τη συντήρησή της με τον καθαρισμό των τοιχογραφιών και στη συνέχεια ολοκλήρωσε την αναστήλωση.

Η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως ή απλά το Μεγάλο Μετέωρο, σκαρφαλωμένη πάνω σε επιβλητικό βράχο, είναι η παλαιότερη, η μεγαλύτερη και η σπουδαιότερη από τις σωζόμενες μέχρι σήμερα Μονές στα Μετέωρα. Η Μονή είναι χτισμένη πάνω σε ένα ψηλό και επιβλητικό βράχο (ύψους 400μ) που στην κορυφή του σχηματίζεται ευρύχωρο πλάτωμα και για αυτό είχε το όνομα «πλατύς λίθος». Αργότερα ο Αθανάσιος ο Μετεωρίτης τον ονόμασε «Μετέωρον» γιατί ήταν πιο ψηλός από τους γύρω βράχους και με αυτό το όνομα είναι γνωστή ως σήμερα η Μονή.

Ιδρυτής του μεγάλου αυτού Μοναστηριού (1340) είναι ο Αθανάσιος ο Μετεωρίτης, μεγάλη ασκητική φυσιογνωμία που οργάνωσε το πρώτο ιερό κοινόβιο των Αγίων Μετεώρων, μαζί με συνοδεία δεκατεσσάρων μοναχών. Αργότερα έκτισε άλλο ναό προς τιμή του Μεταμορφωθέντος Σωτήρος Ιησού Χριστού, που απετέλεσε το καθολικό της Μονής και πήρε και μέχρι σήμερα την ονομασία της «Μεταμορφώσεως». Δεύτερος κτήτορας της Μονής θεωρείται ο Ιωάννης- Ιωάσαφ Ούρεσης Παλαιολόγος μαθητής και διάδοχος του Αθανασίου. Ο Ιωάσαφ κυβέρνησε με σύνεση τη Μονή, την πλούτισε με δωρεές, εφάρμοσε ένα ευρύ κτιριακό πρόγραμμα και γενικά έδωσε ξεχωριστή αίγλη στο Μετέωρο.

Στο ναό στα δύο ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια, που στηρίζονται στους κίονες, υπάρχουν η Παναγία στα δεξιά και ο Άγιος Νικόλαος στα αριστερά (14ος-15ος αι.). Οι εικόνες του τέμπλου (16ος-19ος αι.) ξεχωρίζουν για την τέχνη και την παλαιότητά τους, οι εικόνες του Χριστού (16ος αι.), της Παναγίας Βρεφοκρατούσας (16ος αι.), του Τιμίου Προδρόμου, της Παναγίας με τον Χριστό (Ρόδον το Αμάραντον, 1790), του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και των Αρχαγγέλων. Ενδιαφέρουσες επίσης είναι οι εικόνες των δύο μπροστινών ξυλόγλυπτων προσκυνηταρίων κοντά στην είσοδο του ναού. Μεγάλη σπουδαιότητα έχουν και προκαλούν τον θαυμασμό των επισκεπτών και οι φορητές εικόνες του Μοναστηριού.

Στο κτιριακό συγκρότημα του Μοναστηριού, εκτός από το καθολικό, ξεχωρίζουν ακόμα: Το ασκηταρειό του πρώτου ιδρυτή της Μονής οσίου Αθανασίου του Μετεωρίτη, το μαγειρείο, η παλιά τράπεζα (1557), το γηροκομείο (1572), τρία παλιά παρεκκλήσια όπου βρίσκεται στο σπήλαιο που ασκήτευε ο κτήτορας της Μονής όσιος Αθανάσιος και ένα νεότερο παρεκκλήσι, του Αγίου Νεκταρίου, με άριστης τέχνης σύγχρονες τοιχογραφίες.

Η βιβλιοθήκη του Μοναστηριού είναι από τις πιο πλούσιες και αξιόλογες Μοναστηριακές βιβλιοθήκες στις Μονές στα Μετέωρα αλλά και σε όλη την Ελλάδα. Παρά τις αντίξοες ιστορικές συγκυρίες οι μοναχοί διαφύλαξαν με ευλάβεια και διέσωσαν μέχρι σήμερα τους ανεκτίμητους θησαυρούς του μοναστηριού τους. Χειρόγραφα που χρονολογικά καλύπτουν 10 περίπου αιώνες πνευματικής παραγωγής (9ος-19ος αι.)  και πολλά αποτελούν και αξιόλογα έργα τέχνης. Έγγραφα βυζαντινά, μεταβυζαντινά και νεότερα που αποτελούν σπουδαία κειμήλια και πολύτιμα ιστορικά ντοκουμέντα. Έντυπα που ένα μεγάλο μέρος τους είναι λειτουργικά βιβλία, αρκετά από τα οποία δυσεύρετες εκδόσεις Βενετίας. Υπάρχουν επίσης και αρκετά αρχέτυπα κλασικών Ελλήνων συγγραφέων, καθώς και γραμματικών έργων. Έργα ξυλογλυπτικής, αργυροχοΐας, χρυσοκέντητα υφάσματα  που προκαλούν τον θαυμασμό του επισκέπτη. Ιδιαίτερη σημασία για το Μοναστήρι έχουν οι κάρες των οσίων κτητόρων του, που φυλάγονται μέσα σε αργυρές και πλούσια διακοσμημένες λειψανοθήκες. Το Μεγάλο Μετέωρο διανύει ήδη την έβδομη εκατονταετία από την ίδρυσή του. Εορτάζει στις 6 Αυγούστου ενώ στις 20 Απριλίου τιμάται η μνήμη των κτητόρων της.

Η Ιερά Μονή Ρουσάνου είναι η δεύτερη από τις Μονές στα Μετέωρα που συναντάμε μετά τον Άγιο Νικόλαο και βρίσκεται στο μέσο περίπου του δρόμου που ενώνει τις Μονές των Μετεώρων. Ο βράχος πάνω στον οποίο χτίστηκε το Μοναστήρι είναι κατακόρυφος, απότομος και στενός και καλύπτει ολόκληρο το πλάτωμα της κορυφής του βράχου, του οποίου φαίνεται σαν φυσική απόληξη. Η ιστορία του Μοναστηριού χάνεται μέσα στην παράδοση. Η χρονολογία 1288 δεν αποδεικνύεται ιστορικά. Το καθολικό του Μοναστηριού ιδρύεται στα μέσα του 16ου αιώνα από τους Γιαννιώτες μοναχούς Ιωάσαφ και Μάξιμο και ακολουθεί τον Αγιορείτικο ρυθμό. Δε γνωρίζουμε την εξέλιξη του Μοναστηριού στα μετέπειτα χρόνια όμως τους δύο τελευταίους αιώνες παρατηρήθηκε μία σταδιακή παρακμή μέχρι το 1940.

Οι μοναχοί και τελευταία οι μοναχές κατέβαλαν προσπάθειες να διατηρηθεί σε λειτουργία. Κατά τη δεκαετία του 1980 η Ιερά Μονή Ρουσάνου αναστηλώθηκε και ανακαινίσθηκε ριζικά από την Αρχαιολογική Υπηρεσία της περιοχής. Σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο Μοναστήρι. Η αγιογράφηση του καθολικού ολοκληρώθηκε το 1560 και αποτελεί ένα από τα πιο λαμπρά σύνολα ακολουθώντας την τεχνοτροπία της φημισμένης Κρητικής σχολής. Κατά καιρούς το Μοναστήρι χρησίμευσε ως καταφύγιο κα άσυλο κατατρεγμένων ατόμων κατά τη διάρκεια των ιστορικών περιπετειών του Έθνους. Έτσι το 1757 κατέφυγαν στη Μονή πολλοί Τρικαλινοί, για να γλιτώσουν από την καταδίωξη του Τούρκου πασά της περιοχής. Αλλά και μετά τον ατυχή Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 πολλές οικογένειες της Καλαμπάκας και του Καστρακίου ζήτησαν άσυλο και βρήκαν θαλπωρή και ασφάλεια κάτω από τη φιλόξενη στέγη του Μοναστηριού. Η Ιερά Μονή Ρουσάνου αποτελείται από ένα τριώροφο συγκρότημα το οποίο καλύπτει όλη την διαθέσιμη επιφάνεια του βράχου. Το Καθολικό και κελιά βρίσκονται στο ισόγειο, ενώ στους ορόφους βρίσκονται δωμάτια υποδοχής, το Αρχονταρίκι, άλλα κελιά και βοηθητικοί χώροι.

Ο ναός είναι μικρός και κομψός, που λόγω ιδιομορφίας του βράχου έχει στραμμένο το Ιερό Βήμα προς τον βορρά αντί να το έχει ανατολικά, όπως είναι το κανονικό. Είναι αγιορείτικου τύπου, σταυροειδής δικιόνιος, με τρούλο στο κέντρο και τις δύο πλευρικές κόγχες, την ψαλτών, δεξιά και αριστερά. Ο τρούλος είναι πολυγωνικός με μονόλοβα παράθυρα και δεσπόζει με το ύψος του σε όλο το όμορφο μοναστηριακό συγκρότημα. Ο νάρθηκας είναι σκεπασμένος με θόλο και γεμάτος με βυζαντινές αγιογραφίες σε καλή κατάσταση.

Αν και ο ναός της Μονής είναι αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρος πανηγυρίζετε η μνήμη της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου), της οποίας υπάρχει μικρό παρεκκλήσιο.

Η Ιερά Μονή Βαρλαάμ που βρίσκεται απέναντι από το Μοναστήρι του Μεγάλου Μετεώρου και είναι εξίσου από τις σημαντικές Μονές στα Μετέωρα. Για να φτάσετε στο Μοναστήρι ανεβαίνετε άνετα περίπου 195 σκαλοπάτια μέχρι την είσοδο φτάνοντας σε ύψος 370 μ. Ο βράχος πρωτοκατοικήθηκε το 1350 από τον ασκητή Βαρλαάμ από τον οποίο πήρε την ονομασία του το Μοναστήρι. Έχτισε τρεις ναούς, ένα μικρό κελί και μια δεξαμενή για νερό.

Μετά το θάνατό του ο βράχος μένει για 200 χρόνια περίπου έρημος μέχρι το 1517-1518 που ανέβηκαν οι δύο κτήτορες της Μονής, οι αδελφοί ιερομόναχοι Θεοφάνης και Νεκτάριος οι Αψαράδες από τα Γιάννενα. Ανακαινίζουν το εκκλησάκι των Τριών Ιεραρχών και ανεγείρουν τον πύργο και χτίζουν (1541-1542) επίσης τον κεντρικό ναό του Μοναστηριού (καθολικό), που τιμάται στη μνήμη των Αγίων Πάντων. Μέχρι τον 16ο αιώνα η παρουσία των μοναχών είναι συνεχής. Από τις αρχές του 17ου αιώνα και μετά παρέμειναν λίγοι μοναχοί. Από τότε αρχίζει η παρακμή. Το μεγαλόπρεπο καθολικό της Μονής είναι ένα τυπικό κομψό καθολικό που ανήκει στην κατηγορία του αθωνικού ή αγιορείτικου τύπου, που περιέχει δηλαδή στην κάτοψή του την πιο απλή μορφή ναού. Τα χαρακτηριστικά αυτά του καθολικού της Ιεράς Μονής τα βρίσκουμε και σε καθολικά Μοναστηριών της Ανατολικής Ευρώπης (Σερβίας, Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ρωσίας κλπ). Άλλα σημαντικά κτίσματα του Μοναστηριού είναι η παλαιά Τράπεζα (σήμερα Μουσείο), το Μαγειρείο, από τα κομψότερα και ωραιότερα κτίσματα του είδους του και το Γηροκομείο.

Στα τέλη του 16ου αιώνα και στις αρχές του 17ου αιώνα λειτουργούσε στη Μονή το πιο οργανωμένο εργαστήρι αντιγραφής χειρογράφων από όλες τις Μονές στα Μετέωρα και το εργαστήρι χρυσοκεντητικής με κορυφαίο τον μοναχό Αρσένιο, όπου πολλά έργα, κυρίως επιτάφιοι βρίσκονται σε αρκετά Ελληνικά Μοναστήρια.

Η Ιερά Μονή της Αγίας Τριάδος είναι μια από τις έξι επισκέψιμες μονές στα Μετέωρα που βρίσκεται σε έναν ψηλό και επιβλητικό βράχο με ευρύχωρο πλάτωμα (6 στρέμματα) στην κορυφή του, τα Μοναστηριακά κτίσματα και το μικρό κήπο αποτελεί το πιο γραφικό σύνολο των Μετεώρων.

Το Μοναστήρι σύμφωνα με την παράδοση χτίστηκε το 1438 από τον μοναχό Δομέτιο, αλλά δεν υπάρχουν μαρτυρίες για την εποχή που έζησε. Από έγγραφο του ηγεμόνα Συμεών Ούρεση – Παλαιολόγου, ωστόσο, προκύπτει ότι η Αγία Τριάδα ήταν ήδη το 1362 οργανωμένο Μοναστήρι. Ο σημερινός κυρίως ναός ανεγέρθηκε περί το 1476 και είναι μικρός σταυροειδής δικιόνιος ναός με κεντρικό τρούλλο στη στέγη του. Η σημερινή τοιχογράφηση του ναού (1741), έργο των αυταδέλφων ζωγράφων ιερέα Αντωνίου και Νικολάου, αν και νεώτερη, συνεχίζει με επιτυχία την παράδοση της καλής μεταβυζαντινής ζωγραφικής. Αμέσως μετά το κτίσιμο του ναού, δηλαδή το 1475-76, έγινε η πρώτη αγιογράφησή του από τον Θηβαίο Ζωγράφο Ιωάννη. Με το πέρασμα του χρόνου όμως οι τοιχογραφίες μαύρισαν. Η σημερινή αγιογράφηση του ναού, σύμφωνα με επιγραφή που υπάρχει σ’ αυτόν, έγινε το 1741 από τον ιερέα Αντώνιο και τον αδελφό του Νικόλαο επί ηγουμένου της Μονής Παρθενίου. Από τις τοιχογραφίες ξεχωρίζουν ο Παντοκράτορας και οι 4 Ευαγγελιστές. Στο βορειοδυτικό τμήμα του βράχου βρίσκεται το καθολικό της Μονής (1475-76), που τιμάται στο όνομα της Αγίας Τριάδας αντιπροσωπεύοντας  την αρχαιότερη οικοδομική φάση του Μοναστηριού. Στον κυρίως ναό, που είναι μικρός σε έκταση, υπάρχει επίχρυσο τέμπλο με εικόνα του Χριστού δεξιά από την ωραία Πύλη (1662) και της Παναγίας (1718).

Το κτιριακό συγκρότημα της Μονής συμπληρώνουν η τράπεζα, τα κελιά, οι αίθουσες υποδοχής και οι δεξαμενές. Όλα είναι ανακαινισμένα και περιποιημένα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το παρεκκλήσι του Τιμίου Ιωάννη του Προδρόμου όπου χτίστηκε και αγιογραφήθηκε το 1682. Είναι πιθανόν παλαιότερα ο χώρος αυτός, πριν από τη διαμόρφωσή του σε ναό, να ήταν το ησυχαστήριο κάποιου ερημίτη. Τα κειμήλια, άλλοτε πολλά και αξιόλογα, λεηλατήθηκαν κατά την κατοχή. Οι εικόνες που διασώθηκαν μεταφέρθηκαν στη Μονή Βαρλαάμ και τα χειρόγραφα στο ίδιο πάλι Μοναστήρι και στη Μονή Αγίου Στεφάνου. Στο Μοναστήρι βρίσκονται 26 παλιές εικόνες και πάνω από 120 χειρόγραφα, που βρίσκονται στο Μοναστήρι του Αγίου Στεφάνου για λόγους ασφαλείας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το Λαογραφικό Μουσείο της Μονής, που διαθέτει πλούσια συλλογή παλαιοτάτων υφαντών, σκευών, εργαλείων και αντικειμένων λαϊκής τέχνης.

Η Ιερά Μονή Αγίου Στεφάνου βρίσκεται στο νότιο άκρο των Μετεώρων, ακριβώς πάνω από την Καλαμπάκα, σε ένα θεόρατο βράχο δίπλα στην πλαγιά του λόφου Κουκουλά. Ο βράχος, που ήταν πάντα ευκολοδιάβατος, κατοικήθηκε από μοναχούς από τα τέλη του 12ου αιώνα και αργότερα, τον 14ο αιώνα, όταν επικράτησε ο οργανωμένος μοναχικός βίος στα Μετέωρα, ιδρύθηκε η Μονή.

Την εποχή αυτή και τους επόμενους αιώνες (15ος και 16ος)  πρέπει να ολοκληρώθηκε και η κτιριακή συγκρότηση του Μοναστηριού. Φαίνεται όμως πως τα περισσότερα κτίσματα έγιναν στα χρόνια που τη διακυβέρνηση της Μονής είχαν ο Αντώνιος Καντακουζηνός και ο Φιλόθεος, γιατί οι δύο αυτοί εικονίζονται στο ναό του Αγίου Στεφάνου ως κτήτορες. Στα μέσα του 16ου αιώνα ο πατριάρχης Ιερεμίας Ά έκανε τη Μονή σταυροπηγιακή, δηλαδή πατριαρχική και έτσι ανεξάρτητη από την επισκοπή Σταγών. Το προνόμιο αυτό διατηρήθηκε ως το 1743. Το 17ο αιώνα, μνημονεύεται ως Μονή του Αγίου Στεφάνου και Χαραλάμπους, γεγονός που δείχνει ότι εκτός από τον πρωτομάρτυρα Στέφανο είχε καθιερωθεί ως προστάτης του Μοναστηριού και ο Άγιος Χαράλαμπος. Το 18ο και 19ο αιώνα, ανακαινίζονται ή κτίζονται για πρώτη φορά διάφορα κτίρια. Τότε χτίστηκε και το νέο επιβλητικό καθολικό της Μονής (1798) αφιερωμένο στη μνήμη του Αγίου Χαραλάμπους μέσα στο οποίο φυλάσσεται η τίμια κάρα του Αγίου, δώρο του ηγεμόνα της Βλαχίας.

Το Μοναστήρι από το 1961 είναι γυναικείο και οι μοναχές που διακρίνονται για την πνευματική τους συγκρότηση, παράλληλα με την άσκηση της μοναχικής ζωής, αναπτύσσουν και αξιόλογη κοινωνική δράση. Η επιβλητική Τράπεζα σήμερα έχει μετατραπεί σ’ ένα πρότυπο σύγχρονο Μουσείο με εκθέματα τα αξιολογότερα κειμήλια της Μονής: χειρόγραφα, μεταβυζαντινές εικόνες, χρυσοκέντητα άμφια και υφαντά, ξυλόγλυπτα, περίτεχνα έργα αργυροχοΐας αργυρόδετοι σταυροί και τέλος, ο επισκοπικός θρόνος και το βημόθυρο του τέμπλου του Ι. Ναού Αγίου Στεφάνου, με την παράσταση του Ευαγγελισμού στο πάνω μέρος κ.ά. Η προσφορά του Μοναστηριού στην τοπική κοινωνία σε θέματα παιδείας είναι πολύ σημαντική. Ο Καλαμπακιώτης ηγούμενος Κωνστάντιος με έξοδά του έκτισε (1850) την «Κωνστάντιο Σχολή» στην Καλαμπάκα και πρόσφερε μεγάλα χρηματικά ποσά για την ανέγερση σχολείου στα Τρίκαλα. Τη δεκαετία του 1970, λειτούργησε εδώ με επιτυχία Ορφανοτροφείο- Δημοτικό Σχολείο Θηλέων με δασκάλες μοναχές του Μοναστηριού.

Πηγή photo: commons.wikimedia.org