Ένας ναός με παγκόσμιο ενδιαφέρον

Ο Αρχαίος Ναός Ερέχθειο στην Αττική (ή Ερέχθειον) βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Ακρόπολης στην Αθήνα. Ο ναός είναι αφιερωμένος στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα. Η σημερινή μορφή του ναού χρονολογείται μεταξύ 421 και 406 π.Χ. Αρχιτέκτονάς του ήταν μάλλον ο Μνησικλής και το κτίριο οφείλει το όνομά του σε ένα βωμό που ήταν αφιερωμένος στο θρυλικό ήρωα Εριχθόνιο. Ο γλύπτης του κτίσματος ήταν ο Φειδίας, ο οποίος είχε οριστεί από τον Περικλή για να κοσμήσει το Ερέχθειο και τον Παρθενώνα. Υπάρχουν κάποιοι που υποστηρίζουν πως ο ναός χτίστηκε προς τιμήν του βασιλιά Ερεχθέα, ο οποίος θεωρείται πως έχει ταφεί σε κοντινό σημείο. Ο Ερεχθέας αναφέρεται στην Ιλιάδα του Ομήρου ως ένας μεγάλος βασιλιάς και κυβερνήτης της Αθήνας κατά την Αρχαϊκή Περίοδο και συχνά Ερεχθέας και Εριχθόνιος ταυτίζονταν. Πιστεύεται πως ο ναός αντικατέστησε το Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς, το οποίο χτίστηκε επί Πεισιστρατιδών και καταστράφηκε από τους Πέρσες το 480 π.Χ.

Η ανάγκη διατήρησης πολλών αντικειμένων σχετικών με ιερές τελετουργίες εξηγεί τον πολύπλοκο σχεδιασμό. Το κύριο κτίσμα αποτελείται από τέσσερα μέρη. Ο μεγαλύτερος από αυτούς είναι ο ανατολικός σηκός, με μια στοά ιωνικού ρυθμού ως πρόπυλο στο ανατολικό του άκρο. Άλλες σύγχρονες απόψεις θεωρούν πως ολόκληρος ο εσωτερικός χώρος στο κατώτατο ΒΔ επίπεδο και στο ανατολικό πρόπυλο χρησιμοποιούνταν για πρόσβαση προς το βωμό της Αθηνάς Πολιάδας μέσω πρόπυλου και σκαλοπατιών, καθώς και για πλατφόρμα δημόσιας προβολής.

Ολόκληρος ο ναός είναι χτισμένος σε πλαγιά και έτσι η βορειοδυτική πλευρά είναι περίπου 3 μέτρα χαμηλότερα από τη νοτιοανατολική πλευρά. Χτίστηκε αποκλειστικά από Πεντελικό μάρμαρο, με διαζώματα μαύρου ασβεστόλιθου από την Ελευσίνα, τα οποία φέρουν ανάγλυφα γλυπτά από λευκό μάρμαρο. Διέθετε περίτεχνα σκαλισμένα παράθυρα και πόρτες και οι κίονες ήταν περίτεχνα διακοσμημένοι. Ήταν ζωγραφισμένοι, επιχρυσωμένοι και τονισμένοι με επίχρυσο μπρούτζο και ένθετες πολύχρωμες χάντρες. Το κτίριο είναι γνωστό για τα πρώιμα παραδείγματα διακοσμητικών κυματίων τύπου «αβγού και βέλους» και «γραμμοκοσμήματος».

Η πρόστασις των Κορών

Στη βόρεια πλευρά, υπάρχει μια μεγάλη πρόσταση με έξι ιωνικού ρυθμού κίονες και στη νότια πλευρά η περίφημη «Πρόστασις των Κορών», οι οποίες είναι έξι ντυμένες γυναικείες μορφές (Καρυάτιδες) που λειτουργούν ως υποστηρικτικοί κίονες. Η πρόσταση αυτή κατασκευάστηκε για να αποκρυφθεί το γιγαντιαίο τμήμα που απαιτούνταν για την υποστήριξη του Κεκρόπειου, μιας και το μέγεθος και ο προϋπολογισμός κατασκευής του κτιρίου μειώθηκαν σημαντικά μετά τον Πελοποννησιακό πόλεμο.

Το Ερέχθειο ήταν συνδεδεμένο με τα αρχαιότερα και ιερότερα κειμήλια των Αθηναίων: Το Παλλάδιο, το οποίο ήταν το ξόανο (ξύλινη προτομή της Αθηνάς η οποία έπεσε από τον ουρανό – μη φτιαγμένη από άνθρωπο) της Αθηνάς Πολιάδος (Προστάτιδος της Πόλης), τα σημάδια από τη τρίαινα του Ποσειδώνα και το πηγάδι με θαλασσινό νερό το οποίο προέκυψε από το κτύπημα του Ποσειδώνα, η ιερή ελιά η οποία βλάστησε όταν η Αθηνά χτύπησε ένα βράχο με το δόρυ της, κατά την επιτυχή της αντιδικία με τον Ποσειδώνα για την πόλη, τους υποτιθέμενους χώρους ταφής των μυθικών βασιλέων Κέκροπα και Ερεχθέα, τα ιερά τεμένη των τριών θυγατέρων του Κέκροπα, Έρσης, Πανδρόσου και Αγλαύρου και αυτά των ηρώων των φυλών, Πανδίωνα και Βούτη. Ένα ελαιόδεντρο βρίσκεται ακόμη στη Δυτική πλευρά του Ερέχθειου, αλλά φυτεύτηκε κατά τη σύγχρονη εποχή από τη βασίλισσα Σοφία, εγγονή της Βασίλισσας Βικτώριας, προς τιμήν των Αθηναίων.

Το ανατολικό τμήμα του κτιρίου ήταν αφιερωμένο στην Αθηνά Πολιάδα, ενώ το δυτικό τμήμα ήταν ο χώρος λατρείας του Ποσειδώνα και του Ερεχθέα. Εκεί βρισκόταν οι βωμοί του Ηφαίστου και του Βούτη, αδελφού του Ερεχθέα. Σύμφωνα με το μύθο, το ιερό φίδι της Αθηνάς διαβιούσε στο χώρο. Το φίδι τρεφόταν με μέλι από την Κανηφόρο, ιέρεια της Αθηνάς Πολιάδος, κατά παράδοση των γυναικών της αρχαίας οικογενείας των Ετεοβουτάδων, τους υποτιθέμενους κληρονόμους του ήρωα Βούτη. Η άρνηση του φιδιού να τραφεί ερμηνευόταν ως κακός οιωνός.

Ρωμαϊκά Χρόνια και Μεσαίωνας

Στο Ερέχθειο πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες επισκευές και αναμόρφωση για πρώτη φορά κατά τον 1ο αιώνα π.Χ., μετά από την καταστροφική πυρκαγιά που προκάλεσε ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας κατά την επιδρομή του. Το άθικτο Ερέχθειο περιγράφηκε αναλυτικά από τον γεωγράφο Παυσανία (1.26.5 – 27.3), ο οποίος έγραψε έναν αιώνα μετά την ανακατασκευή του, κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ. Το κτίριο μεταβλήθηκε σημαντικά κατά την πρώιμη Βυζαντινή περίοδο, όταν μετατράπηκε σε εκκλησία αφιερωμένη στη Θεοτόκο. Κατά τη μετατροπή αυτή πολλά από τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της αρχαιότητας χάθηκαν και έτσι οι γνώσεις μας για την εσωτερική διαρρύθμιση του κτιρίου είναι περιορισμένες. Έγινε παλάτι κατά τη Βενετοκρατία και η κατοικία του Τούρκου διοικητή, αλλά και χαρέμι κατά την Οθωμανική περίοδο.

Σύγχρονη εποχή

Το 1801 μία από τις Καρυάτιδες και ο βόρειος κίονας του ανατολικού πρόπυλου μαζί με το υπερκείμενο τμήμα του θριγκού αφαιρέθηκαν από τον Λόρδο Έλγιν με σκοπό τη διακόσμηση του μεγάρου του και αργότερα πωλήθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο (μαζί με γλυπτά από τα αετώματα και τις ζωφόρους του Παρθενώνα). Ένας θρύλος της εποχής ανέφερε πως κατά τη διάρκεια της νύχτας οι εναπομείνασες πέντε Καρυάτιδες ακούγονταν να θρηνούν για τη χαμένη αδελφή τους. Ο Έλγιν, προσπάθησε να αφαιρέσει και μια δεύτερη Καρυάτιδα και όταν προέκυψαν τεχνικές δυσκολίες, προσπάθησε να την κόψει σε κομμάτια. Το γλυπτό θρυμματίστηκε και παρέμειναν τα θραύσματα. Αργότερα ανακατασκευάστηκε ασυντόνιστα με τη χρήση τσιμέντου και μεταλλικών ράβδων. Κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης, το κτίριο βομβαρδίστηκε από τους Οθωμανούς και υπέστη σοβαρές καταστροφές. Η οροφή της βόρειας πρόστασης ανατινάχθηκε και ένα μεγάλο μέρος των πλευρικών τοιχωμάτων του σηκού διαλύθηκε.

Ένα τμήμα γλυπτού γυναικείας μορφής που ανήκει στη βορεινή Ζωφόρο του κτιρίου πέρασε στη συλλογή του Άγγλου αρχιτέκτονα Σερ Τζων Σόουν (Sir John Soane) και σήμερα εκτίθεται στο ομώνυμο μουσείο (Sir John Soane museum) στο Λονδίνο.

Στο Ερέχθειο πραγματοποιήθηκαν έργα αναστήλωσης από το 1977 έως το 1988. Προηγούμενες απόπειρες αναστήλωσης κατέστρεψαν την οροφή της Περίστασης των Κορών, με μπαλώματα από τσιμέντο και από τη μόλυνση του αέρα στην Αθήνα. Το 1979, οι πέντε αυθεντικές Καρυάτιδες μεταφέρθηκαν στο Παλαιό Μουσείο Ακρόπολης και αντικαταστάθηκαν στο σημείο από ακριβή αντίγραφα. Επιστήμονες εργάστηκαν το 2005 για να επισκευάσουν τις ζημιές, χρησιμοποιώντας τεχνικές καθαρισμού μέσω λέιζερ. Η αναστήλωση του Ερέχθειου έλαβε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Nostra.

Πηγή άρθρου: Βικιπαίδεια

Πηγή photo slider: commons.wikimedia.org