Πόλεις & Χωριά στο Νομό Καστοριάς
Αμπελοχώρι
Το Αμπελοχώρι είναι ορεινός οικισμός του νομού Καστοριάς χτισμένο σε υψόμετρο 667 μέτρων. Το 1928 στο χωριό εγκαταστάθηκαν 51 πρόσφυγες από τον Πόντο. Μέχρι το 1950 ονομαζόταν Μαρκοχώρι και μέχρι το 1927 ονομαζόταν Μαρκόβιανη. Οι κάτοικοι ασχολούνται κατά κύριο λόγο με την γεωργία (σιτάρι, φασόλια). Στο χωριό λειτουργεί η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 12 Δεκεμβρίου.
Γάβρος
Ο Γάβρος είναι ακατοίκητο ορεινό χωριό σε υψόμετρο 810 μέτρων και βρίσκεται ανάμεσα στις λίμνες της Καστοριάς και των Πρεσπών. Ανατολικά και δίπλα από το χωριό ξεκινά ο Λαδοπόταμος που καταλήγει στον ποταμό Αλιάκμονα. Συμπεριλαμβάνεται στα «Κορέστεια χωριά» ή «πλίνθινα χωριά» της Καστοριάς, που ήταν χτισμένα με λάσπη από κοκκινόχωμα, νερό και άχυρο από τοπικούς μάστορες στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα. Τα περισσότερα από αυτά είναι εγκαταλελειμμένα και μισογκρεμισμένα εκτός από την εκκλησία του Αγίου Νικολάου που έχει συντηρηθεί. Η ευρύτερη περιοχή χαρακτηρίζεται από δρυοδάση ή μεικτά δάση τα οποία διαδέχονται οι γεωργικές καλλιέργειες και έχει ανακηρυχθεί Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλους.
Δενδροχώρι
Το Δενδροχώρι, είναι ορεινός οικισμός χτισμένος σε υψόμετρο 990 μέτρων στο βόρειο άκρο του νομού, στις νότιες πλαγιές της κορυφής Όρβολο. Μετά τη λήξη των Βαλκανικών πολέμων καταγράφηκε ως Δύμπενη και το 1926 μετονομάστηκε σε Δενδροχώρι. Ο ευρύτερος γεωγραφικός χώρος φαίνεται πως κατοικήθηκε από την αρχαιότητα. Έτσι σε απόσταση πέντε περίπου χιλιομέτρων νοτιοανατολικά από το χωριό, σ’ ένα από τα τελευταία προβούνια του Ορλόβου, που υψώνεται πλάι στο Λιβαδοπόταμο και είναι γνωστό στους κατοίκους με την ονομασία «Γκραντίστα», έχουν εντοπιστεί ερείπια αρχαίου οχυρωμένου οικισμού, ο οποίος έλεγχε το πέρασμα μιας σπουδαίας αυχενοδιάβασης.
Ζευγοστάσι
Το Ζευγοστάσι είναι ορεινός οικισμός σε υψόμετρο 860 μέτρων. Μέχρι το 1928 ονομάζονταν «Δόλιανη». Το χωριό είναι ιδιαίτερα γνωστό για τον περίτεχνο τρούλο του ναού της και τις τοιχογραφίες του. Πρόκειται για μονόχωρο σταυροειδή μεταβυζαντινό ναό. Η πρώτη τοιχογράφηση, που έχει υποστεί πολλές φθορές, μας πληροφορεί και για το έτος κτίσης του ναού. Η μεσαία ζώνη τοιχογραφιών του 15ου αι. καλύπτεται με αγιογραφίες μέσα σε μετάλλια. Η δεύτερη τοιχογράφηση (1749), ΑΨΜΘ καλύπτει τους τοίχους του νάρθηκα και ορισμένα χαμηλά σημεία του ναού, όπου παριστάνονται η Κοίμηση της Θεοτόκου, ο Άγιος Πέτρος κ.α.
Ιεροπηγή
Η Ιεροπηγή είναι ορεινό χωριό χτισμένη σε υψόμετρο 1.060 μέτρων στις πλαγιές του Τρικλάριου Όρους και είναι ένα από τα ορεινότερα χωριά της Μακεδονίας. Βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση από τα αλβανικά σύνορα. Η προηγούμενη ονομασία του χωριού ήταν Κοστενέτσι. Η μετονομασία του έγινε το 1930, επειδή βρέθηκε εικόνα της Αγίας Παρασκευής σε πηγή σπηλαίου.
Κλεισούρα
Η Κλεισούρα ή Βλαχοκλεισούρα παλαιότερα, είναι μια ιστορική και σημαντική κωμόπολη του βλάχικου ελληνισμού που ανέδειξε πολλά ιστορικά πρόσωπα κατά την εποχή της ακμής της. Βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του νομού, στην είσοδο των ομώνυμων στενών, χτισμένη σε υψόμετρο 1.172 μέτρων στους πρόποδες του όρους Μουρίκι, σε στρατηγική θέση και σε κατάφυτη περιοχή. Η ιστορία της, σε συνδυασμό με τις επιβλητικές εκκλησίες και τα εναπομείναντα αρχοντικά της θυμίζουν το λαμπρό παρελθόν αυτής της ιστορικής κωμόπολης.
Κορομηλιά
Η Κορομηλιά, παλαιά ονομασία Σλίβενη, είναι ορεινός οικισμός χτισμένος σε υψόμετρο 700 μέτρων. Η Κορομηλιά είναι γνωστή στην ευρύτερη περιοχή της Καστοριάς για τις φυσικές της πηγές. Μέχρι το 1923 ήταν μουσουλμανικός οικισμός. Στην τοποθεσία «Πεντατούρ», νότια από το σημερινό χωριό και πολύ κοντά στη συμβολή του ρέματος «Κορέ» και του Λιβαδοπόταμου, έχει εντοπιστεί η θέση ρωμαϊκού οικισμού. Στην Κορομηλιά βρίσκεται η ιστορική μονή του Αγίου Νικολάου Σλίβενης η οποία διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο για την περιοχή των Κορεστίων, όπου έγιναν πολλές ένοπλες συγκρούσεις.
Μαυροχώρι
Το Μαυροχώρι βρίσκεται στην ανατολική ακτή της λίμνης Ορεστιάδας απέναντι από την πόλη της Καστοριάς. Είναι ενωμένη οικιστικά με τη βορειότερη Πολυκάρπη με την οποία χωρίζεται από τον ποταμό Ξηροπόταμο. Σήμερα το Μαυροχώρι αποτελεί τουριστικό προορισμό για ήσυχες διακοπές στη λίμνη της Καστοριάς.
Νέα Κοτύλη
Η Νέα Κοτύλη είναι ορεινός οικισμός χτισμένη σε υψόμετρο 1450 μέτρων και βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του νομού, στα Ανατολικά της κορυφής Πύργος που είναι η υψηλότερη του όρους Βόιου. Ο οικισμός δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950 από κατοίκους της Κοτύλης που εγκατέλειψαν το χωριό τους που είχε υποστεί σημαντικές καταστροφές κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και του Ελληνικού Εμφυλίου στις οποίες προστέθηκαν και σοβαρές κατολισθήσεις. Αναγνωρίστηκε επίσημα ως οικισμός το 1951.
Νέο Κωσταράζι
Το Νέο Κωσταράζι αποτελείται από τον οικισμό Νέο Κωσταράζι και από τον παλαιότερο οικισμό Κωσταράζι (ή Παλιό Κωσταράζι όπως είναι ευρύτερα γνωστός). Ο παλαιότερος οικισμός διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα στην περιοχή της Καστοριάς, αποτελώντας σταθμό για τα ελληνικά σώματα των Μακεδονομάχων. Πρόκειται για ένα νεότερο οικισμό, που ιδρύθηκε μετά το τέλος του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Ο παλαιότερος οικισμός, Παλιό Κωσταράζι, καταστράφηκε το 1944 από τους Γερμανούς και παραμένει ακατοίκητος, ενώ διασώζονται ο Ιερός Ναός Της Γέννεσης Της Θεοτόκου και τα σπαράγματα του σχολείου και μερικών σπιτιών. Το Νέο Κωσταράζι και ειδικότερα η περιοχή «Λάγουρα», βρίσκονται σε ένα υπόβαθρο από υπολείμματα που ανήκουν γεωλογικά στην πλειστόκαινο εποχή, χαρακτηριστικά που παρουσιάζονται και σε άλλα υψίπεδα του οροπεδίου του Άνω Αλιάκμονα που ξεκινά από τη λίμνη της Ορεστιάδα και φτάνει στα Γρεβενά. Τα απολιθώματα αυτά εκτός από τη χλωρίδα της περιοχής αυτήν την προϊστορική περίοδο, αποκαλύπτουν και την πανίδα της περιοχής, υποδεικνύοντας την πιθανή ύπαρξη μεγαλόκερων, ενώ στην κοντινή περιοχή της «Τσάκωνης» έχει βρεθεί ελεφαντόδοντο από την ίδια γεωλογική περίοδο. Άλλα είδη που παρατηρούνται είναι πρώιμα είδη ζώων όπως βοειδή, καλαμαριοειδή, ελαφοειδή, προβοσκιδοειδή, ρινοκεροειδή και κυνοειδή από την παλαιόκαινο και την πλειστόκενο εποχή, με τα περισσότερα είδη να ανήκουν στην δεύτερη περίοδο. Υπάρχουν λιγότερα ευρήματα από την προγενέστερη περίοδο της παλαιόκαινους εποχής, αλλά είναι πιθανή η ανεύρεση παλαιοτέρων αυτής. Βορειοανατολικά από το σημερινό χωριό, στο ύψωμα «Παλαιόκαστρο», σώζονται ερείπια προϊστορικού φρουρίου.
Νεστόριο
Το Νεστόριο χωρίζεται σε Άνω Νεστόριο και Κάτω Νεστόριο. Το Κάτω Νεστόριο φτάνει μέχρι τον ποταμό Αλιάκμονα. Βρίσκεται σε μια πλαγιά του Γράμμου, σε υψόμετρο 890 μέτρων και οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία. Πλάι στο Κάτω Νεστόριο βρέθηκαν λείψανα αρχαίου οικισμού, που ήταν χτισμένος στη νότια πλαγιά του λόφου «Κάστρο». Ανατολικά του Νεστορίου και του στρατιωτικού νεκροταφείου, σε υψόμετρο 1.017 μέτρων βρίσκεται μια φυσική ακρόπολη που για αιώνες αποτέλεσε αμυντικό οχυρό στις επιδρομές εναντίον της περιοχής και ονομάζεται «Κάστρο» ή «Καϊλάς». Διαθέτει πανοραμική θέα και στο ξωκλήσι της Αγίας Τριάδας που βρίσκεται εκεί κάθε χρόνο του Αγίου Πνεύματος γίνεται μεγάλο πανηγύρι. Υπάρχουν ως αξιοθέατα η εκκλησία των Ταξιαρχών η οποία είναι τρίκλιτη βασιλική χτισμένη το 1858 και διακοσμημένη με αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο και η Κοίμηση της Θεοτόκου, η παλαιότερη εκκλησία του οικισμού, του 1816 με χαρακτηριστικό πολυγωνικό πέτρινο καμπαναριό, παλιές εικόνες εκκλησιαστικά βιβλία του 18ου και 19ου αιώνα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ο πέτρινος νερόμυλος του 19ου αιώνα με τις μυλόπετρες στις δυο νεροτριβές και το μοναστήρι της Παναγίας της Τσούκας στη γειτονική Αγία Άννα που έχει κηρυχθεί ιστορικό και διατηρητέο μνημείο.
Νόστιμο
Το Νόστιμο είναι ορεινός οικισμός και βρίσκεται στο νότιο άκρο του νομού στα όρια με το νομό Κοζάνης σε υψόμετρο 920 μέτρων. Το 1935 κάτοικος της περιοχής, εξορύσσοντας λιγνίτη, διαπίστωσε την ύπαρξη απολιθωμένων κορμών και θαλάσσιων απολιθωμάτων. Εξήντα χρόνια μετά ξεκινούν επίσημα οι ανασκαφές. Οι ερευνητές έφεραν στο φως το απολιθωμένο δάσος ηλικίας 27-23 εκατομμυρίων ετών. Ειδικοί επιστήμονες καταλήγουν σ’ αυτό το συμπέρασμα ύστερα από πολύχρονη επιστημονική τεκμηρίωση των ευρημάτων που ανάγονται στην Προανθρώπινη εποχή την πρώτη περίοδο του Καινοζωϊκού αιώνα όπως δόντια καρχαρία, μύδια, αστερίες, κοχύλια, σαλιγκάρια, τροπικά και υποτροπικά είδη βλάστησης σε άριστη απολίθωση.
Πολυκέρασο
Το Πολυκέρασο είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.220 μέτρων στο Βίτσι. Παλαιότερα ονομαζόταν Τσερέσνιτσα. Το 2006 κηρύχθηκε ιστορικός τόπος (διατηρητέος οικισμός) λόγω της αρχιτεκτονικής, λαογραφικής και εν γένει ιστορικής σημασίας του.
Χαλάρα
Τα Χαλάρα είναι ορεινός οικισμός χτισμένος σε υψόμετρο 870 μέτρων. Στη Χαλάρα, εκτός από τα πλίθινα σπίτια, αξίζει να δει κανείς το νερόμυλο που βρίσκεται έξω από αυτό, χτισμένο το 1900, αλλά και τον Ιερό Ναό της Παναγίας, που είναι πλινθόκτιστος. Ο Ιερός Ναός της Παναγίας πρωτοχτίστηκε κατά τη βυζαντινή εποχή και είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, όμως ο ναός φαίνεται πως κατά την πάροδο του χρόνου κατέρρευσε και πάνω στα ερείπια του κοντά στο 1700 ξαναχτίστηκε. Εντός του ναού των Κορεστείων σώζονται οι σπάνιες κι αινιγματικές παραστάσεις δύο μεγάλων ρολογιών. Οι παραστάσεις αυτές βρίσκονται στην κατώτερη ζώνη του βόρειου τοίχου του, κάτω ακριβώς από τις αγιογραφίες των Τριών Ιεραρχών κι ανάμεσα σε φυτόσχημα και ανθόμορφα διακοσμητικά μοτίβα. Ίχνη αρχαίας κατοίκησης διαπιστώθηκαν σε μια τοποθεσία («Μπουάτες»), που βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού. Μέχρι το 1927, το χωριό ονομαζόταν Ποδόβιστα και ονομάστηκε σε Χαλάρα.