Τα Βόρεια Τζουμέρκα στο νομό Ιωαννίνων είναι μια περιοχή ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, που εκτείνεται από τα όρια του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων μέχρι τις κορυφογραμμές των Τζουμέρκων και του Περιστερίου και διατρέχεται από τον Καλαρρύτικο και τον Άραχθο ποταμό, εντυπωσιάζοντας τον επισκέπτη. Παρθένα δάση, ποτάμια και τρεχούμενα νερά, φιλοξενούν δεκάδες είδη πανίδας και συνδυάζονται άψογα με το πέτρινο, κατά κύριο λόγο, ανθρωπογενές περιβάλλον. Λιθόκτιστα χωριά, φωλιασμένα μέσα σε γυμνούς βράχους, τοξωτά γεφύρια, εντυπωσιακά ποτάμια, ρέματα και επιβλητικοί καταρράκτες, βαθιές χαράδρες και φαράγγια, σπηλιές, τεχνητές λίμνες και απροσπέλαστα δάση, πλούσια χλωρίδα και πανίδα και ψηλές κορυφογραμμές, από τις πιο άγριες της οροσειράς της Πίνδου.

Αετοράχη – Λάζαινα

Η τοπική κοινότητα Αετοράχης με τους οικισμούς Αετοράχη και Λάζαινα, ανήκει στον πρώην Δήμο Κατσανοχωρίων στα Βόρεια Τζουμέρκα. Στην Αετοράχη βρίσκεται ο ερειπωμένος σήμερα νερόμυλος στη θέση Ζέκος, πέτρινες βρύσες και δύο αλώνια στη Λάζαινα. Ο Ιερός Ναός Αγίου Βλασίου έχει ανεγερθεί το 1647, ενώ και οι Ιεροί Ναοί Αγίου Γεωργίου και Αγίου Νικολάου χρονολογούνται πολύ παλιά (1850 και 1860 αντίστοιχα). Θέα στη γύρω περιοχή, ακόμη και τον Άραχθο, προσφέρουν οι θέσεις Αετοράχες με υψόμετρο 810 μέτρα, η κεντρική πλατεία στη Λάζαινα με υψόμετρο 800 μέτρα και ο Άγιος Νικόλαος ή Καστρελάκι με υψόμετρο 915 μέτρα.

Αμπελοχώρι

Tο Αμπελοχώρι βρίσκεται στο Β.Δ τμήμα στα Βόρεια Τζουμέρκα και περιβάλλεται από τον Άραχθο και τον Καλαρρύτικο ποταμό. Συνορεύει με τα Πράμαντα, τους Ραφταναίους, τα Κατσανοχώρια και τους Χουλιαράδες. Υπάρχουν αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής στο χωριό. Στο χωριό λειτουργεί ο Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής (1876) και ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου, στα δυτικά του χωριού με υψόμετρο 1100 μ. Έχει θέα τα Κατσανοχώρια, τους Χουλιαράδες, την χαράδρα του Αράχθου, την γέφυρα της Πολιτσάς, τα Γιάννενα και την λίμνη. Η Γέφυρα της Πολιτσάς αποτελεί ένα σημείο αναφοράς για την περιοχή, το οποίο σήμερα λειτουργεί ως εκκίνηση για τις διαδρομές με ράφτινγκ και καγιάκ στον Άραχθο. Αξίζει να επισκεφθείτε τη θέση Κακό με υψόμετρο 850 μέτρα και θέα τη χαράδρα Βαπτιστού, Χουλιαράδων και Αμπελοχωρίου και την Γκαϊλότρυπα με υψόμετρο 850 μέτρα και με θέα τη χαράδρα του Αράχθου.

Βαθύπεδο

Το Βαθύπεδο, με παλιότερες ονομασίες Προσβάλλα, η Προσβάλα, η Ποσβάλα, ή Προυβάλα, είναι ο οικισμός που βρίσκεται ανατολικά των Ιωαννίνων, στους πρόποδες της Σαρμανίτσας του όρους Λάκμος ή Περιστέρι. Πρόκειται ίσως για τον πιο απομακρυσμένο οικισμού από την έδρα του Δήμου. Στο Βαθύπεδο υπάρχουν οι εκκλησίες της Αγία Παρασκευής και της Κοίμησης της Θεοτόκου. Στο χωριό κυριαρχούν τα πετρόκτιστα κτίρια ενώ δέος προκαλεί ο βράχος που υψώνεται πάνω από τον παλιό δρόμο, λίγο πριν την είσοδο του χωριού.

Βαπτιστής

Ο Βαπτιστής (ή Γκούρα) είναι ένα ορεινό χτισμένο σε μία πλαγιά στα Βόρεια Τζουμέρκα, σε υψόμετρο 900 μέτρων περίπου. Τριγύρω του κυριαρχούν δάση, λαγκάδια, γκρεμοί και ανατολικά η επιβλητική κορυφή Καταρραχιάς των Τζουμέρκων, με υψόμετρο 2.280 μ. Η πλαγιά που είναι χτισμένο το χωριό στέκεται πάνω από τη χαράδρα του ποταμού Καλαρρύτικου. Στο χωριό συναντάμε δείγματα λαϊκής αρχιτεκτονικής, όπως το νερόμυλο και το πέτρινο γεφύρι στη θέση Μουστιάρα. Από το 1850 χρονολογείται ο Ιερός Ναός Αγίου Ιωάννου (1850) ενώ λειτουργεί και ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (19ος αιώνας). Αξίζει να επισκεφθεί κανείς τα Χαλάσματα με υψόμετρο 850 μέτρα και θέα προς τα Πράμαντα, το Αμπελοχώρι και την Άγναντα.

Ελληνικό

Ακολουθώντας τη δεύτερη επαρχιακή οδό, από τα Γιάννινα προς τα Βόρεια Τζουμέρκα το επιβλητικό έργο του γλύπτη Θεόδωρου Παπαγιάννη, σηματοδοτεί την είσοδο στο χωριό Ελληνικό, που συγκεντρώνει εκατοντάδες επισκέπτες κάθε χρόνο χάρη στη Μονή της Παναγίας Τσούκας, μια από τις σημαντικότερες της περιοχής. Η ανδρική Ιερά Μονή Παναγίας Τσούκας, χτίστηκε το 1190 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Άγγελο, σε υψόμετρο 760 μέτρων, δίπλα σε έναν γκρεμό με θέα στην υπέροχη χαράδρα του Αράχθου. Η ίδρυση της οφείλεται σε θαύμα της ιερής εικόνας της Παναγίας, που έως και σήμερα κοσμεί το εσωτερικό του Καθολικού (17ος αι.) του μοναστηριού με το όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο. Τα τελευταία χρόνια πόλος έλξης επισκεπτών και μαθητών από ολόκληρη τη χώρα έχει γίνει το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης», που ιδρύθηκε από το γλύπτη στο χώρο του δημοτικού σχολείου. Στο χωριό, αξιόλογος είναι επίσης ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου (1661) ενώ διάσπαρτα βρίσκονται νερόμυλοι, βρύσες και παραδοσιακά κτίρια. Εντυπωσιακή είναι η θέα προς το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων από τη θέση Μεγάλες Πάδες ή Ράχες και από τη θέση Δονάτος, με θέα προς το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων και περιοχή Τζουμέρκων.

Καλαρρύτες

Ονομαστοί ραφτάδες, χτίστες, έμποροι, σκαλιστάδες και αργυροχρυσοχόοι, προέρχονται από τους Καλαρρύτες, που μαζί με το Συρράκο αποτελούν παραδοσιακούς οικισμούς και τουριστικά θέρετρα των ορεινών Τζουμέρκων. Το φυσικό κάλλος είναι απαράμιλλο ενώ πόλο έλξης αποτελεί η εντυπωσιακή Μονή της Κηπίνας, χτισμένη το 1212 σε απότομη πλαγιά που ανοίγεται πάνω από τον παραπόταμο του Αράχθου, τον Καλαρρύτικο, στο δρόμο προς το χωριό. Η μονή της Κηπίνας είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Σημαντικός είναι και ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου. Η εκκλησία χτίστηκε το 1480. Είναι μια μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με πολύ ψηλό τρούλο. Στα δύο πλαϊνά κλίτη υπάρχει από ένα παρεκκλήσι. Η εκκλησία μαζί με το καμπαναριό έχουν επιμελημένο κτίσιμο. Νερόμυλοι, αλώνια, βρύσες, πέτρινα κτίρια και τοξωτά, πέτρινα γεφύρια βρίσκονται διάσπαρτα στην περιοχή. Στην αρχαιολογική θέση Άβατος βρίσκονται απομεινάρια αρχαίου τείχους και νεκροταφείο κιβωτιόσχημων τάφων. Εξαιρετική είναι η θέα από τον Άγιο Χριστόφορο με υψόμετρο 1.250 μέτρα και τον Μπάρο με υψόμετρο 1.850 μέτρα.

Καλέντζι

Ιδιαίτερης αρχαιολογικής αξίας στο Καλέντζι στα Βόρεια Τζουμέρκα είναι το ελληνιστικό φρούριο και άλλα κτίρια των ελληνιστικών χρόνων. Σημαντικό μνημείο επίσης αποτελεί το ενοριακό μοναστήρι, πολύ παλαιό, αφού στο υπέρυθρο της εισόδου του ναού υπάρχει επιγραφή για ανακαίνιση το 1620. Το μοναστήρι είναι χτισμένο με ασύμμετρες πέτρες και σκεπασμένο με πέτρινες πλάκες. Στο χωριό υπάρχουν ακόμη ο Ιερός Ναός Φανερωμένης (1787) και ο Ιερός Ναός Γεννήσεως της Θεοτόκου (1820). Παλαιοί νερόμυλοι είναι αυτοί της Κλίφκης και ο Κουτσόμυλος, ενώ υπάρχουν τα πηγάδια της Τζίλιας και Ράδοστας καθώς και το γεφύρι της Ράδοστας, στην πλατεία εντός του οικισμού, χτισμένο περίπου το 1900 και η γέφυρα Καζαντή. Εντυπωσιακή είναι η θέα προς τον Άραχθο και το δρόμο που οδηγεί στο ιστορικό γεφύρι της Πλάκας από τη θέση Καστρί ενώ από τις Μηλιές μπορείτε να θαυμάσετε το χωριό και τον κάμπο. Αξίζει κανείς να επισκεφθεί το μικρό καταρράκτη της Κλίφκης που καταλήγει σε μικρές φυσικές πισίνες στον ποταμό Άραχθο.

Κέδρος

Το χωριό Κέδρος στα Βόρεια Τζουμέρκα βρίσκεται σε υψόμετρο 892 μέτρων. Η αρχιτεκτονική του χωριού χαρακτηρίζεται από τα παλιά, πέτρινα, ξερολιθικά κτίσματα, από αρκετά πηγάδια, από το Νερόμυλο του Μπούτσουρα, στο Τσίμοβο, δίπλα από τον Άραχθο και από τον Ιερό Ναό του Αγίου Αθανασίου, του 19ου αιώνα.

Κορίτιανη

Στο χωριό υπάρχουν αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής, όπως η οικεία Κουντουρά, ενώ πολλές είναι οι παραδοσιακές αυλόπορτες. Επίσης, διαθέτει ένα παλιό νερόμυλο, ο οποίος έχει αναστηλωθεί. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου του 17ου αιώνα και τον Ιερό Ναό Αγίου Συμεών, χτισμένο το 1622, όπως και την περιοχή Αλώνια, με ένα σύστημα τριών αλωνιών που χρησιμοποιούνταν παλαιότερα, που σε υψόμετρο 900 μ. έχει θέα προς το Ξηροβούνι και την οροσειρά των Τζουμέρκων.

Ματσούκι

Το Ματσούκι είναι ένα από τα Βλαχόφωνα χωριά των Τζουμέρκων, με πλούσια παράδοση και αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, όπως γεφύρια, νερόμυλους και αλώνια, αλλά και την εντυπωσιακή Ιερά Μονή Βύλιζας, του 11ου αιώνα. Η μονή Βύλιζας, αφιερωμένη στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου, βρίσκεται σε υψόμετρο 1050 μέτρων μεταξύ των χωριών Καλαρρύτες και Ματσούκι, σε δασωμένη πλαγιά, πάνω από τη συμβολή του Ματσουκιώτικου και του Καλαρρύτικου. Στο μοναστήρι σώζονται μια βρύση από το 1778 και μια δεξαμενή από το 1780. Έξω από το μοναστήρι υπάρχει ένας μικρός μονόχωρος ναός αφιερωμένος στον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Είναι τοιχογραφημένος από το 1737 και έχει ένα θαυμάσιο ξυλόγλυπτο τέμπλο επιχρυσωμένο, με αξιόλογες εικόνες. Λίγο πριν την είσοδο του χωριού, δίπλα από την παλιά μεταλλική γέφυρα στη θέση «Καμήλι», όπου παλιότερα υπήρχε οικισμός, βρίσκεται ένας πανέμορφος καταρράκτης. Από τη θέση Άγιοι Θεόδωροι με υψόμετρο 1.380 μέτρα μπορεί κανείς να θαυμάσει τη θέα προς τη χαράδρα Αράχθου, τους Καλαρρύτες, το Συρράκο, τα Πράμαντα και το Αμπελοχώρι, ενώ από την περιοχή Αγίου Αθανασίου (εξωκλήσι) μπορεί κανείς να δει το Ματσούκι, το μοναστήρι της Βύλιζας και της Κηπίνας.

Μιχαλίτσι

Το Μιχαλίτσι ανήκει στα χωριά των δυτικών Τζουμέρκων και απέχει 40 χλμ. από την πόλη των Ιωαννίνων. Η προέλευση του ονόματος είναι άγνωστη. Είναι όμως ελληνική. Το χωριό είναι χτισμένο στις υπώρειες της κεντρικής Πίνδου, απέναντι από τις κορυφές Κακαρδίτσα και Στρουγγούλα των Αθαμανικών βουνών. Η περιοχή έχει κατοικηθεί από πολύ παλιά. Τα διάσπαρτα στην Ήπειρο και άλλα μέρη της Ελλάδας μεγάλα έργα (γεφύρια, ναοί, καμπαναριά, δημόσια κτίρια και αρχοντόσπιτα) μαρτυρούν την εξαιρετική τεχνική ικανότητα των κατοίκων του χωριού. Ο ναός των Αγίων Πάντων είναι χτισμένος το 1836 στη βάση προχριστιανικού κτίσματος. Ο ναός είναι τρίκλιτος θολωτός με τις τέσσερις κολώνες του να συγκρατούν με τα τόξα τους τον τρούλο. Σε τέσσερα σημεία του χωριού υπάρχουν ίχνη παλιών κεραμοποιείων στα οποία κατασκευάζονταν κυρίως αντικείμενα οικιακής χρήσης (αγνίθες, πήλινα δοχεία κ.λ.π). Εντυπωσιακός είναι και ο Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου (1870). Στο Μιχαλίτσι υπάρχουν και άλλα αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής. Η ύδρευση αρκετών οικισμών τα παλαιότερα χρόνια, εξασφαλιζόταν τόσο από τις πηγές όσο και από τα πηγάδια που βρίσκονταν κοντά στον οικισμό. Σήμερα πέτρινα πηγάδια που διατηρούνται σε καλή κατάσταση, μπορούμε να συναντήσουμε στο Μιχαλίτσι, όπως και το νερόμυλο στη θέση Μύλος. Σημείο συνάντησης ακόμη και σήμερα αποτελεί η κρεμαστή γέφυρα Γκόγκου, όπου τα τελευταία χρόνια φιλοξενεί υπαίθριες δραστηριότητες. Η χαράδρα του Αράχθου και η σμίξη του ποταμού με τον Καλαρρύτικο φαίνονται εντυπωσιακές από το ύψωμα του ιερού ναού Προφήτη Ηλία, τη θέση Μνήματα και τη θέση Κουλούρ του Βαρβάρη.

Μονολίθι

Το Μονολίθι στα Βόρεια Τζουμέρκα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της δημοτικής ενότητας Κατσανοχωρίων, χτισμένο μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον. Από το χωριό μπορείτε να απολαύσετε τη θέα προς την οροσειρά των Τζουμέρκων στη θέση Γκούρα σε υψόμετρο 1.350 μέτρα, προς τον Άραχθο από τη θέση Αγναντάκι και την πανοραμική θέα προς τον Άραχθο και το χωριό Χουλιαράδες από τη θέση Ορσίδες.

Παλαιοχώρι Συρράκου

Το Παλαιοχώρι Συρράκου είναι ένα μικρό ορεινό χωριό, εκτεταμένο σε μια μεγάλη γεωργοκτηνοτροφική έκταση, στις απότομες δυτικές υπώρειες της κεντρικής Πίνδου. Το χωριό εκτείνεται μεταξύ της οροσειράς της Πρίζας και του ελατόδασους του Βριζοτοπίου και συνορεύει με τα δημοτικά διαμερίσματα Προσήλιου, Μιχαλιτσίου, Ποτιστικών, Ανατολική και την κοινότητα Βαθυπέδου. Το Παλαιοχώρι ανήκει στα βλαχόφωνα χωριά των Δυτικών Τζουμέρκων. Αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής οι βρύσες (κεντρική πλατεία, στο συνοικισμό Τρίκα, στον Αϊ-Γιώργη, στο Αγρίδι), τα αλώνια (στον Άγιο Παντελεήμονα, στην Μπούνιζα, στο Αγρίδι, στην Αγία Παρασκευή και στον Αϊ-Γιώργη) και το διατηρητέο συγκρότημα με το νερόμυλο, τη νεροτριβή και το μαντάνι. Εξαιρετικές θέσεις θέας είναι η θέση Κύρκος, στα 1.100 μ., με θέα ως το Ζαγόρι, όταν έχει αιθρία και η θέση Τσούμα, στα 1.200 μ. και θέα ως την Άρτα. Ενδιαφέρουσες και οι αναβαθμίδες που σοφά ακολουθούν τις εδαφικές δυνατότητες. Στο Παλαιοχώρι ανήκει και το γνωστό μονότοξο πέτρινο γεφύρι, η γέφυρα Παπαστάθη.

Πετροβούνι

Χτισμένο σε υψόμετρο 1035 μέτρων, το Πετροβούνι (Βασταβέστι ή Βασταβέτσι) είναι ένα από τα ορεινότερα χωριά στα Βόρεια Τζουμέρκα. Από τα πέτρινα δημιουργήματα ξεχωρίζουν το Δημοτικό Σχολείο, ο νερόμυλος κοντά στη Μιλιγκούπολη, τα πηγάδια που βρίσκονται διάσπαρτα σε παλιά σπίτια του χωριού, το Πέτρινο γεφύρι στον Άγιο Νικόλαο, το αλώνι του Παπαγούλα στην κεντρική πλατεία και η πέτρινη βρύση. Στο Πετροβούνι έχουν εντοπιστεί αρχαιολογικά ευρήματα όπως κεραμικά σκεύη, νομίσματα και αρχαίοι τάφοι. Μπορείτε να θαυμάσετε τη θέα από το Αλώνι Παπαγούλα, με υψόμετρο 1.060 μέτρα και θέα τον Άραχθο και το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων.

Πηγάδια

Τα Πηγάδια ή Βαλτσιώρα ανήκει στη δημοτική ενότητα Κατσανοχωρίων, στους πρόποδες του Ξηροβουνίου. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς τον Ιερό Ναό της Αγίας Μαρίνας, χτισμένος το 1610 και να θαυμάσει την θέα προς την περιοχή των Κατσανοχωρίων και Τζουμέρκων από τη θέση Σκάλα, σε υψόμετρο 800 μέτρα.

Πλαίσια

Το χωριό Πλέσσια ή Πλαίσια είναι ένα από τα 11 χωριά της ευρύτερης περιοχής των Κατσανοχωρίων στα Βόρεια Τζουμέρκα. Μικρό όμορφο και ιστορικό χωριό, σε υψόμετρο 620 μέτρων. Ο οικισμός είναι χτισμένος αμφιθεατρικά και ακτινωτά γύρω από την κεντρική πλατεία, που συγκεντρώνει όλη τη δραστηριότητα του χωριού, κοινωνική, οικονομική, πολιτισμική και θρησκευτική. Είναι απλωμένο μέσα σε μια πλούσια βλάστηση από καρυδιές, συκιές, αγριαχλαδιές, κορομηλιές, φλαμουριές και μεγάλους πλάτανους και τα σπίτια του είναι όλα πετρόχτιστα, δουλεμένα με εξαιρετική τέχνη και συντηρημένα με μεράκι και αγάπη. Απλώνονται, το καθένα τους, σε ανυψωμένα επίπεδα γύρω από πέτρινες μάντρες που συγκρατούν την κατηφορική γη και οι κεραμοσκεπές τους είναι στολίδια κόκκινου χρώματος στο πράσινο των δένδρων που τα περιβάλλουν. Τη θέα της περιοχής μπορείτε να θαυμάσετε από τον Προφήτη Ηλία, σε υψόμετρο 700 μέτρα. Στα αξιόλογα κτίρια του χωριού περιλαμβάνονται το Αρχοντικό των Γερέων (1920) και το Δημοτικό Σχολείο Πλαισίων – Καλετζίου, που πρόσφατα ανακαινίσθηκε και λειτουργεί ως χώρος πολιτισμού. Η εκκλησία Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο χωριό Πλαίσια, είναι χτισμένη το 1634 στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, που συνδυάζεται με τον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής. Στην ανατολική πλευρά υπάρχει κιονοστήρικτο πρόπυλο ενώ ο νάρθηκας είναι μεταγενέστερη προσθήκη. Αξιόλογη και η Ιερά Μονή Ιωάννου Προδρόμου, που ανεγέρθη στα 1770. Στο Δάσος του Αϊ Γιάννη βρίσκεται ένα από τα παραδοσιακά πέτρινα πηγάδια και το δεύτερο βρίσκεται στα νότια του χωριού, στον κάμπο, ενώ μπορείτε να δείτε το αλώνι στον Άγιο Δημήτριο και την πέτρινη βρύση στην πηγή Πλούμη, κοντά στην εκκλησία Παναγούλα.

Πλατανούσα

Μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον, με πλούσια βλάστηση και τρεχούμενα νερά βρίσκεται η Πλατανούσα. Το παλιό Δημοτικό Σχολείο μαζί με τον περιβάλλοντα χώρο του στην Πλατανούσα, χαρακτηρίζονται ως ιστορικά διατηρητέα μνημεία, ενώ αξιόλογος είναι ο Ιερός Ναός της Ζωοδόχου Πηγής (1656). Η εκκλησία βρίσκεται στον απομακρυσμένο συνοικισμό της Πλατανούσας (Μπουκόρι). Έχει ωραιότατες τοιχογραφίες και είναι το μοναδικό κτίσμα που σώζεται από το παλιό μοναστήρι της Θεοτόκου. Ο Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής έχει ανεγερθεί το 1734. Από την Αγριομπέστρα με υψόμετρο 1.200 μέτρα μπορείτε να δείτε τη θέα προς την οροσειρά Τζουμέρκων και τον ποταμό Άραχθο. Η θέα φθάνει μέχρι τον Αμβρακικό κόλπο, όταν υπάρχει καλή ορατότητα.

Ποτιστικά

Τα Ποτιστικά έχουν υψόμετρο 934 μέτρα. Στην ίδια Δημοτική ενότητα Τζουμέρκων ανήκουν ο Βαπτιστής, ο Κέδρος, το Μιχαλίτσι, το Παλαιοχώρι, το Πετροβούνι, το Προσήλιο και οι Χουλιαράδες. Όπως σε όλα τα χωριά του Δήμου, και στα Ποτιστικά υπάρχουν δείγματα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Τέσσερις παραδοσιακοί νερόμυλοι βρίσκονται στη θέση Κασίμι, ενώ υπάρχει ακόμη το αλώνι του Μήτρου Βασίλη και η βρύση Βαγγελής, του 1935. Εντυπωσιακή είναι η θέα, που φτάνει μέχρι το λεκανοπέδιο Ιωαννίνων και τον Αμβρακικό κόλπο όταν είναι καθαρή η ατμόσφαιρα, από την κορυφή Λάπατα, με υψόμετρο 1.333 μέτρα. Αξίζει κανείς να επισκεφθεί και το ελατοδάσος στο Βριζοτόπι.

Πράμαντα

Τα Πράμαντα είναι ένα ονομαστό μαστοροχώρι στα Βόρεια Τζουμέρκα με πολλές κτηνοτροφικές οικογένειες. Ο οικισμός, χτισμένος σε υψόμετρο 840μ. αμφιθεατρικά στους πρόποδες της Στρογγούλας (2.107 μ.), ίσως τις πιο επιβλητικής κορυφής των πολυτραγουδισμένων Τζουμέρκων, πλαισιώνεται από τους συνοικισμούς Τσόπελα και Χριστοί οι οποίοι αποτελούν την προγονική κοιτίδα των Πραμαντιωτών, στις όχθες του Αράχθου. Στην κεντρική πλατεία κυριαρχεί ο υπεραινώβιος πλάτανος και η ιστορική βρύση «Αράπης», δίπλα στην κεντρική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Το ιστορικό μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής, η εκκλησία της Ασπροκκλησιάς στο δάσος του Μαρκοπούλου, ο παραδοσιακός νερόμυλος των Χριστών, το θαυμάσιο σπήλαιο «Ανεμότρυπα», το ορειβατικό καταφύγιο στο «Ίσιωμα» με εντυπωσιακή θέα στα 1350 μέτρα, το νερό των πηγών «Σκάλα» με θεραπευτικές ιδιότητες και «Αγκάθι» που εμφιαλώνεται στους Μελισσουργούς, είναι μερικά από αυτά που αξίζει να γνωρίσει ο επισκέπτης. Στα Πράμαντα συναντούμε ένα σύστημα με νερόμυλο, νεροτριβή και μαντάνια που έχουν χαρακτηριστεί ιστορικά διατηρητέα μνημεία. Εκτός από τους νερόμυλους, αξίζει να επισκεφτούμε τα αλώνια με τις βοηθητικές τους καλύβες που υπάρχουν διάσπαρτα στον αγροτικό χώρο. Τέτοια μνημεία συναντούμε σχεδόν σε κάθε χωριό της περιοχής. Αξίζει να δει κανείς επίσης την Ιερά Μονή της Αγίας Παρακευής (1876) στα Πράμαντα. Το μοναστήρι είναι περιτοιχισμένο σα φρούριο και βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό, πάνω σ’ ένα μικρό λόφο. Η εκκλησία είναι μία μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με τέσσερις κολώνες σε κάθε σειρά. Στο τέμπλο βλέπουμε εικόνες ιστορημένες το έτος 1839, που μεταφέρθηκαν εδώ από τη μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, της επονομαζόμενης «Μεγάλη Βρύση», που προϋπήρχε σε χώρο προκείμενο της ιεράς μονής. Στην είσοδο εξωτερικά είναι σκαλισμένος ένας σταυρός με χρονολογία 1876.

Προσήλιο

Το Προσήλιο (πρώην Δοβίσδιανα) βρίσκεται στους πρόποδες της οροσειράς της Πίνδου (όρος Σάντος), δεξιά του Καλαρρύτικου ποταμού. Το χωριό βρίσκεται μεταξύ Παλαιοχωρίου και κοινότητας Συρράκου. Σύμφωνα με το θρύλο πριν χτιστεί το χωριό (700 περίπου χρόνια πριν) στο χώρο αυτό υπήρχε μοναστήρι στη μνήμη του Αγίου Βλασίου. Το μοναστήρι – σύμφωνα με την παράδοση- ήταν πολυπληθέστατο και πολύ πλούσιο, με μεγάλη περιουσία (κτήματα) ενώ στο βουνό Σάντος υπήρχαν τα ζώα του μοναστηριού από τα οποία είχε μεγάλη παραγωγή γάλακτος. Στο χωριό υπήρχε παλαιό διδακτήριο για 70 μαθητές και το 1959 μετά από προσωπική εργασία των κατοίκων, έγινε η επέκταση του. Σήμερα σε αυτό το κτίριο -το οποίο ελλείψει μαθητών δε λειτουργεί ως σχολείο- στεγάζεται ο σύλλογος του χωριού, αναψυκτήριο ενώ από το δήμο Τζουμέρκων έχει γίνει διαμόρφωση του εξωτερικού χώρου του όπως και της πλατείας του χωριού. Το χωριό σήμερα είναι χωμένο στο πράσινο, με άφθονα και γάργαρα νερά που κυλούν από το βουνό αλλά και τις γνωστές κρήνες Λεύκες, Σόγια και Τσίτσαινας. Αξίζει να επισκεφθείτε τη θέση Λούκα με υψόμετρο 1.100 μέτρα και θέα προς το Λεκανοπέδιο των Ιωαννίνων και τα Τζουμέρκα και τον Προφήτη Ηλία με υψόμετρο 760 μέτρα και θέα τον Καλαρρύτικο ποταμό.

Συρράκο

Το Συρράκο στα Βόρεια Τζουμέρκα με το «δίδυμο» χωριό των Καλαρρυτών αποτελούν από τα πιο γνωστά χωριά των Τζουμέρκων, ιδανικά για τους λάτρεις του ορεινού τουρισμού. Πρόκειται για διατηρητέους, πέτρινους οικισμούς, με μοναδική φύση, που μαγεύουν τους επισκέπτες. Διατηρημένα αλώνια και καλύβες βρίσκονται στο Συρράκο. Οι πλαγιές της κοιλάδας του ποταμού Αράχθου, παρουσιάζουν έντονες κλίσεις και καταλήγουν απότομα στην κοίτη του ποταμού. Είναι μια φυσική συνθήκη που υποχρεώνει τους κατοίκους στην κατασκευή καλλιεργήσιμων αγρών σε αναβαθμίδες. Το σχήμα τους είναι ακανόνιστο και ακολουθεί τις εδαφικές δυνατότητες. Οι ξερολιθιές στις πλαγιές των βουνών, που αυτές συγκρατούν τους μικρούς κλήρους γεωργικής γης σε οικισμούς με μεγάλο υψόμετρο, συνιστούν την ίδια την ταυτότητα του χώρου, που παρουσιάζει μάλιστα και ξεχωριστό ενδιαφέρον από τη σκοπιά της πολιτισμικής οικολογίας. Τα σημεία που πρέπει να δει όποιος επισκεφθεί το χωριό είναι η οικία  του ποιητή και πεζογράφου Κώστα Κρυστάλλη και ο ιερός ναός του Αγίου Νικολάου, που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού. Είναι αφιερωμένη στον Άγιο Νικόλαο και χτίστηκε το 17ο αιώνα. Έχει αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1900. Αξιόλογος είναι και ο επιτάφιος, που είναι φερμένος από τη Ρωσία και χρονολογείται από τις αρχές του 20ου αιώνα. Από τον Άγιο Γεώργιο με υψόμετρο 1.200 μέτρα εντυπωσιακή είναι η θέα προς τον Άραχθο και την ευρύτερη περιοχή των Τζουμέρκων, ενώ η υψηλότερη κορυφή είναι η Τσουκαρέλα με υψόμετρο 2.296 μέτρα.

Φορτόσι – Κωστήτσι – Πάτερο – Νίστορα

Στην τοπική κοινότητα Φορτοσίου εντάσσονται οι οικισμοί Φορτόσι, Πάτερο, Κωστήτσι και Νίστορα. Το Φορτόσι συνδέεται με το Αμπελοχώρι με τη Γέφυρα της Πολιτσάς, ένα εντυπωσιακό πέτρινο γεφύρι, που έχει χαρακτηριστεί έργο τέχνης. Πέτρινα πηγάδια που σώζονται ακόμη αλλά και αξιόλογα κτίρια και αλώνια, υπάρχουν σε Φορτόσι, Κωστήτσι και Πάτερο. Η Νίστορα, όπως και οι υπόλοιποι οικισμοί, διαθέτει εντυπωσιακές παραδοσιακές αυλόπορτες. Στο Πάτερο αξίζει κανείς να επισκεφθεί τον Ιερό Ναό Αγίας Παρασκευής. Χτίστηκε το 1650, σύμφωνα με κτητορική επιγραφή που βρίσκεται στον βόρειο τοίχο και αναστηλώθηκε τον 19ο αιώνα. Την ίδια περίοδο χρονολογείται η Ιερά Μονή Φανερωμένης, που βρίσκεται στον ομώνυμο λόφο, αριστερά του επαρχιακού δρόμου, στο Φορτόσι. Η εκκλησία είναι μεγάλων διαστάσεων τρίκλιτη βασιλική με τρούλο. Σύμφωνα με τη παράδοση, ο ναός χτίστηκε από τον Κοσμά τον Αιτωλό. Εσωτερικά ο ναός έχει τοιχογραφίες που χρονολογούνται το 1787. Πολλά είναι τα σημεία με εντυπωσιακή θέα προς την Χαράδρα του Αράχθου. Μεταξύ αυτών το ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία  και η θέση Αλτζιόρα στο Κωστήτσι με υψόμετρο 950 μέτρα, το Κουκούλι, ενώ στη θέση «Καμάρα» στο Πάτερο, λέγεται πως ήταν ένα από τα αρχαιότερα μαντεία.

Χουλιαράδες

Οι Χουλιαράδες στα Βόρεια Τζουμέρκα είναι χτισμένοι σε υψόμετρο 1.050 μέτρων στις πλαγιές των Τζουμέρκων. Το κλίμα της περιοχής είναι ψυχρό και δριμύ. Τα πεύκα κυριαρχούν στους λόφους που περιβάλλουν το χωριό. Οι ρεματιές κατακλύζονται από ιτιές, λεύκες και πλατάνια. Στους άλλους χώρους κυριαρχούν ο κέδρος, ο σφένδαμος, οι γκορτσιές, οι ακακίες, θαμνώδης βλάστηση, αρωματικά φυτά και αγριολούλουδα. Πίσω από την κορυφή Λάπατα υπάρχει υπεραιωνόβιο αυτοφυές ελατόδασος. Στο χωριό μπορεί κανείς να θαυμάσει τις -ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος- οικίες Βουρλόκα, Γιαννηκώστα, Στάμου, Καρακώστα, Τσίρκα, Τσίκου. Αξιόλογα μνημεία αρχιτεκτονικής αποτελούν επίσης τα πέτρινα πηγάδια (Β. Σόντη, Ε. Καλογιάννη και Αν. Καλογιάννη) και αλώνια (Τσαγκάρη, Σιούλη, Τσιφτρέλος, Μαλάμου, Μασσαλά), οι νερόμυλοι (Ντριάνεβας και Κοροβεσίου), οι τρεις βρύσες στην κεντρική πλατεία (Διάκου, Λεμονιάς και Ράγκα) καθώς και το γεφύρι του Λέσια. Ξεχωρίζει ο Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής χτισμένος το 1745, από Γκουριώτες μαστόρους, δίπλα στην κεντρική πλατεία του χωριού και στην κορυφή μικρού δασωμένου λόφου. Το καθολικό είναι τρίκλιτη βασιλική με δύο εσωτερικούς τρούλους. Ο κυρίως ναός ιστορήθηκε, σύμφωνα με επιγραφή που υπήρχε στο υπέρυθρο της μεσαίας πόρτας, το 1804. Εντυπωσιακή θέα προσφέρουν οι θέσεις Τζίρη, με υψόμετρο 1.040 μέτρα και θέα τη χαράδρα του Αράχθου και την Ιερά Μονή Τσούκας, Τσιλιγγίρι, στους πρόποδες του ογκώδους λόφου Σιρούνο, Τσιφτρέλο, Αλωντάκι, μεταξύ Ζωνάκας και Γκριζόλακας, ύψωμα στον προφήτη Ηλία, με υψόμετρο 1150 μέτρα και φυσικά η κορυφή Λάπατα, με υψόμετρο 1333 μέτρα.

Πηγή: Δήμος Βόρειων Τζουμέρκων