Το Καταλαγάρι βρίσκεται στο Ηράκλειο Κρήτης και ανήκει στον δήμο Αρχανών-Αστερουσίων, πολύ κοντά στο παραδοσιακό χωριό Αρχάνες. Είναι μικρό ορεινό χωριό της επαρχίας Πεδιάδας, σκαρφαλωμένο στους πρόποδες του λόφου «Κεφάλα», σε υψόμετρο 420μ. με πανοραμική θέα στους αμπελώνες.

Η κύρια ασχολία των κατοίκων είναι τα αγροτικά και ασχολούνται κυρίως με την ελαιοκομία και τη καλλιέργεια αμπελιών. Ξέροντας τα μυστικά εδώ και αιώνες παράγουν επιτραπέζια σταφύλια άριστης ποιότητας.

Στο χωριό τα παλιά σπίτια είναι όλα με γλάστρες και υπάρχει ένα πολύ όμορφο θεατράκι που φιλοξενεί αρκετές πολιτιστικές εκδηλώσεις, καφενεία και μερικά εστιατόρια με σπιτικά τοπικά πιάτα.

Αξιοθέατα

– Μέσα στο χωριό βρίσκεται ο ναός του Προφήτη Ηλία, ο οποίος ανεγέρθηκε το 1888 και κοντά στο Καταλαγάρι υπάρχει η εκκλησία της Παναγίας με ασβεστωμένες τοιχογραφίες.

– Δίπλα από το φρούριο βρίσκεται η μικρή εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, με τοιχογραφίες που δυστυχώς δεν είναι σε καλή κατάσταση.

– Ο ναός του Αγίου Γεωργίου Κλειδά βρίσκεται σε μια όμορφη τοποθεσία κοντά στο Καταλαγάρι και ήταν καθολικό μικρού μοναστηριού που λειτούργησε κατά την Ενετοκρατία, πιθανώς ως μετόχι της μεγαλύτερης μονής. Το όνομα Κλειδάς πιθανώς προέρχεται από το επίθετο του κτήτορα ή του ιδιοκτήτη της γης.

– Κάστελος Καταλαγαρίου ή φρούριο της Παλιόχωρας ή Castello del Corner ή καστέλο των Κορνάρων. O Κάστελος Καταλαγαρίου ή φρούριο της Παλιόχωρας ή Castello del Corner ή καστέλο των Κορνάρων βρίσκεται στο λόφο Κάστελος, νότια από το Καταλαγάρι, σε μια περιοχή κατάφυτη από ελιές και αμπέλια στη θέση της αρχαίας πόλεως Σκιλλουντία.

Το Καταλαγάρι στο Ηράκλειο Κρήτης βρίσκεται σε στρατηγικό σημείο καθώς ήλεγχε την περιοχή από τις Αρχάνες μέχρι το Καστέλι Πεδιάδας. Σύμφωνα με την παράδοση, το έχτισε ο Νικηφόρος Φωκάς μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Άραβες το 961 μΧ. Επί Ενετοκρατίας ήταν έδρα φέουδου και ανήκε στην οικογένεια των Κορνάρων (Corner) και ήλεγχε τις περιουσίες τους. Σήμερα δε σώζονται και πολλά, εκτός από τμήμα του περίβολου και τα θεμέλια των κτισμάτων. Λίγα μέτρα δυτικότερα υπάρχουν πολλά πατητήρια, λαξευμένα στο βράχο και πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκαν κατά τη μινωϊκή εποχή. Κατά την Ενετοκρατία, όπως και σε όλη την Κρήτη, παράγονταν στην περιοχή μεγάλες ποσότητες από το κρασί Malvasia, ένα από τα γνωστότερα κρασιά τότε στην Ευρώπη. Κοντά βρίσκονται και δύο επίσης λαξευμένες βάσεις συμπίεσης πιεστηρίων με κοχλία.

Παράδοση

Το 2000 δημιουργήθηκε ένα κέντρο κρητικής διατροφής «Το Λογάρι» ανάμεσα στους ελαιώνες και αμπελώνες του Καταλαγαρίου με σκοπό την προώθηση της Κρητικής διατροφής.

Ιστορία

H περιοχή αυτή κατοικείται από την αρχαιότητα. Μεγάλες καλλιεργήσιμες εκτάσεις, βουνά ιδανικά για βοσκοτόπια και νερά, αποτέλεσαν ιδανικό συνδυασμό για την ανάπτυξη οικιστικών περιοχών και ιδιαίτερου πολιτισμού.

Ονομασία

Η ονομασία Καταλαγάρι προέρχεται από τη λέξη Λαγάρα = υγρό, που σημαίνει απαλλαγμένο από κάθε ξένη ουσία, κατασταλαγμένο, καθαρό και διαυγές, λαμπίκος. Ειδικότερα λαγάρα σημαίνει «τον χυμόν ο οποίος κατασταλάζει εν τω λινώ πριν πατηθώσιν αι σταφυλαί». Μπορούμε, λοιπόν, να συμπεράνουμε ότι το όνομα Καταλαγάρι προέρχεται από το συνδυασμό των λέξεων Κάτω+Λαγάρα. Πιθανότατα η Πάνω Λαγάρα να ήταν η Παλιόχωρα. Σημειώνεται ότι στην ελληνική γλώσσα πολύ σπάνια «ο» γίνεται «α» στην καθομιλουμένη, το Κάτω και Λογάρι, έγινε Καταλαγάρι. Μπορεί επίσης να έχει σχέση και με τη λέξη «λογέρι» που σημαίνει θησαυρός. Παλιά πρέπει να ονομαζόταν Κάτω Λογάρι (παρά το ότι ήταν χτισμένο ψηλότερα από κει που είναι σήμερα) και αργότερα με τη σύνθεση των δυο λέξεων προήλθε η ονομασία Καταλαγάρι. Άλλη παράδοση λέει ότι το όνομα του χωριού προήλθε από το ρήμα «καταλαγιάζω», γιατί μετέφεραν το μούστο από τα πατητήρια στο Καταλαγάρι, για να καταλαγιάσει και να γίνει κρασί. Στην περίοδο της γερμανικής κατοχής στο χωριό έμεναν Γερμανοί, αλλά παρ’ όλα αυτά οργανώθηκε ένας πολύ ζωντανός πυρήνας της Εθνικής Αντίστασης.