Πόλεις & Χωριά στο Νομό Πιερίας
Άγιος Δημήτριος Πέτρας
Ο Άγιος Δημήτριος είναι ένα ορεινό χωριό της Πιερίας σε υψόμετρο 840 μέτρα. Βρίσκεται στα Στενά της Πέτρας, ανάμεσα στον Όλυμπο και στα Πιέρια. Κεντρικός ναός του χωριού είναι ο Άγιος Δημήτριος. Λίγα χιλιόμετρα μακριά του χωριού έχει βρεθεί και αρχαίο νεκροταφείο, από τη μυκηναϊκή εποχή. Σύμφωνα με την παράδοση στην περιοχή βρισκόταν το μικρό βασίλειο της Πέτρας, ή Καρακόλι όπως ονομάζουν την περιοχή ακόμη και σήμερα οι κάτοικοι του χωριού. Έπειτα από προδοσία σύμφωνα με μία εκδοχή, οι Τούρκοι υπέταξαν το Κάστρο και σκότωσαν τους στρατιώτες, ενώ η βασίλισσα που επέζησε, αυτοκτόνησε πέφτοντας από το βράχο, μαζί με το παιδί της.
Αλώνια
Τα Αλώνια είναι ένα από τα χωριά στο νομό Πιερίας. Η γεωργία (καλλιέργεια καπνού) αποτελεί την κυριότερη ασχολία των κατοίκων. Η δημιουργία του οικισμού ανάγεται στην περίοδο μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης. Περίπου 25 οικογένειες από το Καρς, κοντά στην Τραπεζούντα ήλθαν στην περιοχή και εγκαταστάθηκαν γύρω από την πλατεία του χωριού, το 1923 με 1924. Αυτοί ακολουθήθηκαν από Τραπεζουνταίους άλλων περιοχών, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο Κάτω Χωριό και την ίδια εποχή μια άλλη ομάδα από την περιοχή Κιρίκιον εγκαταστάθηκε στο γειτονικό Κούκο και άλλη πήγε στο ψηλότερο σημείο των Αλωνίων, εκεί που είναι η έξοδος για την Παλαιόστανη. Επίσης την περίοδο αυτή πολλοί πρόσφυγες από τη Φάτσα του Πόντου ήρθαν και εγκαταστάθηκαν στο κεντρικό τμήμα του χωριού. Ως το 1926 το χωριό είχε την ονομασία Σαλώνια Κούκος.
Δίον
Το Δίον (παλαιότερη ονομασία Μαλαθριά) είναι ένας μεγάλος οικισμός του νομού Πιερίας. Βρίσκεται σε υψόμετρο 30 μ., στα ερείπια του αρχαίου Δίου. Το χωριό έχει 2 οικισμούς, το Δίον και τα Πλατανάκια. Στον οικισμό Πλατανάκια έχουν εγκατασταθεί πρόσφυγες από την περιοχή του Ευξείνου Πόντου. Οι κύριες ασχολίες των κατοίκων είναι η γεωργία (καπνά) και η κτηνοτροφία, ενώ ο αρχαιολογικός χώρος και το Μουσείο του Δίου έχουν αναπτύξει και τουριστικά την περιοχή. Στο Δίον λειτουργεί από το 1983 αρχαιολογικό μουσείο και σε αυτό εκτίθενται όλα τα ευρήματα του Δίου και της υπόλοιπης Πιερίας. Μέχρι το 1961 το χωριό είχε την ονομασία Μαλαθριά. Η ονομασία αυτή προέρχεται από τα μάλαθρα, το φυτό μάραθος που ευδοκιμούσε τότε στην περιοχή. Σημειώνεται ότι οι σημερινοί κάτοικοι του χωριού που είναι Βλάχοι που κατάγονται από τον Κοκκινοπλό Θεσσαλίας και Σαρακατσαναίοι που πιθανότατα κατάγονται από το Συρράκο της Ηπείρου. Οι Βλάχοι κατοίκησαν στην περιοχή κάτω από το σημερινό χωριό, όπου βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Δημητρίου, τότε ενοριακός ναός τους. Οι Σαρακατσαναίοι εγκαταστάθηκαν πιο πάνω, στο χώρο πάνω από το σημερινό δημοτικό σχολείο. Ζούσαν σε καλύβες και ασχολούνταν αποκλειστικά με την κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι του Δίου διατηρούν ζωντανή την ανάμνηση του παλιού χωριού της Μαλαθριάς, γιορτάζοντας στον Άγιο Δημήτριο, τη μνημειακή εκκλησία και επίκεντρο του οικισμού των Κοκκινοπλιτών, τη Δεύτερη Ανάσταση, την Κυριακή του Πάσχα και αναβιώνοντας την παράδοση με εθιμικά δρώμενα. Ακόμα και σήμερα οι κάτοικοι ονομάζουν τον οικισμό τους Κάστρο, καθώς φαίνεται να υπήρχε κάποιο κάστρο εκεί κοντά.
Ελατοχώρι
Το Ελατοχώρι είναι ορεινός οικισμός και αποτελεί ένα από τα πιο γνωστά χειμερινά τουριστικά θέρετρα της περιοχής και φιλοξενεί το μοναδικό χιονοδρομικό κέντρο του νομού. Το χωριό είναι τοποθετημένο στους ανατολικούς πρόποδες των Πιέριων Ορέων και είναι χτισμένο σε υψόμετρο 780 μέτρων. Το Ελατοχώρι ορίζεται σήμερα από τον παλαιότερο και τον νεότερο οικισμό, που χτίστηκε σε χαμηλότερη τοποθεσία. Ο παλιός οικισμός, το Παλαιό Ελατοχώρι ονομαζόταν παλαιά Σκουτέρνα, ονομασία που αποδίδεται στα σκουτιά, δηλαδή τα υφάσματα. Το όνομα του ο παλαιός οικισμός τον πήρε την περίοδο της Τουρκοκρατίας, επειδή λειτουργούσε στον οικισμό εργαστήριο επεξεργασία υφασμάτων. Εκείνη την περίοδο στον παλαιό οικισμό λειτουργούσαν αλευρόμυλοι και υπήρχε εκτεταμένο δίκτυο αρδευτικών έργων. Το 1928, το χωριό μετονομάστηκε σε Ελατούσα, την οποία κράτησε μέχρι το 1940 όταν και έλαβε τη σύγχρονή του ονομασία, που αποδόθηκε από τα έλατα που συνθέτουν το τοπίο στην περιοχή. Ο κεντρικός ναός του χωριού είναι οι Άγιοι Κωνσταντίνος και Ελένη. ο Ελατοχώρι είναι γνωστό για το χιονοδρομικό του κέντρο, το οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 1.400 με 1.800 μέτρων στις νοτιοανατολικές κατωφέρεις των Πιέριων Ορέων.
Κίτρος
Το Κίτρος ιδρύθηκε κατά το Μεσαίωνα και θεωρείται παλαιότερη κωμόπολη από την Κατερίνη. Από οικονομικής απόψεως σημαίνοντα ρόλο διαδραματίζουν οι αλυκές της πόλης. Οι Κιτριώτες είναι ντόπιοι και πρόσφυγες από την Ανατολική Ρωμυλία και καλλιεργούν καπνά και ακτινίδια, στην εύφορη περιοχή τους. Μάλιστα, το χωριό θεωρείται ένα από τα πρώτα- αν όχι το πρώτο- όπου άρχισαν να καλλιεργούνται τα ακτινίδια. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στα νότια του Κίτρους, προς τη θάλασσα, έφεραν στο φως ευρήματα από έναν οικισμό του 5ου- 7ου αιώνα μ. Χ., στη θέση Λουλουδιές. Υπάρχουν αρκετές εκδοχές για την ονομασία του χωριού. Μια από αυτές είναι ότι επειδή υπήρχε εκεί κοντά χάνι και έτρωγαν οι ταξιδιώτες από το Γιδά (σημερινή Αλεξάνδρεια Ημαθίας) που είχαν προορισμό τη Λάρισα, έλαβε την ονομασία «Κίτρος» (από το «εκεί τρως»). Η πιθανότερη εκδοχή είναι πως το Κίτρος πήρε την ονομασία του από το όνομα κάποιου Ρωμαίου άρχοντα, ο οποίος διοικούσε την περιοχή. Η κοινότητα της περιοχής από το 1914 που ιδρύθηκε, φέρει το όνομα Πύδνα.
Καρυές
Οι Καρυές είναι μικρό χωριό του νομού Πιερίας και οι κάτοικοι του ασχολούνται με την καλλιέργεια καπνού και με την κτηνοτροφία. Ο κεντρικός ναός του χωριού είναι αφιερωμένος στην Αγία Βαρβάρα. Στο μέσο της διαδρομής Πέτρας- Καρυές βρίσκονται χωράφια, όπου έχουν βρεθεί πήλινα αντικείμενα με παραστάσεις όπως και νομίσματα με το όνομα και με την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Καστανέα
H Καστανέα είναι χωριό που βρίσκεται σε υψόμετρο 400 μέτρων. Είναι ένα μικρό, ήσυχο και γραφικό χωριό της περιοχής, με πολύ πράσινο και όμορφες γωνιές. Οι κάτοικοι του κατά κύριο λόγο ασχολούνται με την καλλιέργεια καπνού και την κτηνοτροφία. Χαρακτηριστικό του χωριού είναι τα περιποιημένα παραδοσιακά σπίτια με τις μεγάλες ολάνθιστες αυλές και τα περιβόλια. Το χωριό είναι όλο πράσινο και ξεχωρίζει για τα περιποιημένα σπίτια και τις αυλές του. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το άλσος του Αγίου Νικολάου με τις βελανιδιές του. Προστάτης του χωριού είναι ο Άγιος Αθανάσιος στον οποίο είναι αφιερωμένος ο ναός του χωριού.
Κάτω Μηλιά
Η Κάτω Μηλιά βρίσκεται χτισμένη σε υψόμετρο 190 μέτρων. Οι κάτοικοι του χωριού ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και ειδικότερα με την καλλιέργεια καπνού. Το χωριό βρίσκεται ανάμεσα σε δύο ποτάμια, το Μαυρονέρι και τον Γκορτσόλακα και είναι χτισμένο στους πρόποδες των Πιερίων. Η Κάτω Μηλιά έχει το συνοικισμό Βαγγελάρη στο πάνω μέρος του χωριού που δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Στην περιοχή βορειοανατολικά της Κάτω Μηλιάς, έχουν βρεθεί σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα (θέση Βροντισμένη), ανάμεσα στα οποία και μιας αρχαιότατης ρωμαϊκής πόλης (πιθανόν της Πουδαίας, σύμφωνα με το Χάμοντ). Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η τρίκλιτη βασιλική του 5ου αιώνα. Το όνομα του χωριού οφείλεται στην ευδοκίμηση της αγριομηλιάς στην απάνεμη πλαγιά των Πιερίων. Το όνομα Μηλιά αναφέρεται για πρώτη φορά σε τουρκικό έγγραφο της εποχής του Σουλτάνου Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς.
Λιτόχωρο
Το Λιτόχωρο είναι χτισμένο στις ανατολικές απολήξεις του μυθικού βουνού του Ολύμπου. Αποτελεί την κεντρική πύλη εισόδου στον Όλυμπο, αφού από τις θέσεις «Πριόνια» και «Γκορτσιά» ξεκινούν οι αναβάσεις για τα καταφύγιά του και την κορυφή, τον Μύτικα (2.918μ). Απέχει, όμως ελάχιστα χιλιόμετρα από τη θάλασσα, αποτελώντας έτσι τον ιδανικό προορισμό για χειμερινές και καλοκαιρινές διακοπές. Η κωμόπολη ξεχωρίζει για τα παραδοσιακά αρχοντικά, χτισμένα σύμφωνα με τη μακεδονική αρχιτεκτονική. Η δημιουργία του οικισμού τοποθετείται στον 14ο αιώνα και παρά το γεγονός ότι πρόκειται για ορεινή περιοχή, στο παρελθόν η πλειονότητα των κατοίκων του ήταν ναυτικοί. Η πλούσια ναυτική παράδοση και κληρονομιά παρουσιάζεται σήμερα στο Ναυτικό Μουσείο Λιτοχώρου, το οποίο περιλαμβάνει, περίπου 1.000 αντικείμενα στη συλλογή του. Παρουσιάζει αυξημένο ενδιαφέρον, για όσους επιθυμούν να επισκεφθούν ιστορικά θρησκευτικά μνημεία και προσκυνήματα. Σε υψόμετρο 900μ. στη διαδρομή για τα Πριόνια, βρίσκεται χτισμένη η Ιερά Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή του Αγίου Διονυσίου του εν των Ολύμπω, την οποία έχτισε ο Άγιος το 16ο αιώνα, ενώ ο τάφος του βρίσκεται στο αριστερό παρεκκλήσι του καθολικού της Μονής. Μετά την ανατίναξη και παντελή καταστροφή της, από τους Γερμανούς το 1943, η Μονή μεταφέρθηκε στο Μετόχι στη θέση «Σκάλα». Επίσης, εκτός από τις τρεις μεγάλες Εκκλησίες του Λιτοχώρου, υπάρχουν διάσπαρτα παρεκκλήσια.
Μοσχοχώρι Πιερίας
Το Μοσχοχώρι είναι πεδινό χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 120 μέτρων. Ο κεντρικός ναός είναι της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η σημαντικότερη απασχόληση του πληθυσμού είναι η καλλιέργεια καπνού. Το Μοσχοχώρι ονομαζόταν Δέκατο Χιλιόμετρο μέχρι το 1962, επειδή βρίσκεται στο δέκατο χιλιόμετρο της Κατερίνης. Στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου πυρπολήθηκε ο Μοσχοπόταμος και οι κάτοικοι αυτού του χωριού αναγκάστηκαν να καταφύγουν στην περιοχή όπου βρίσκεται το σημερινό Μοσχοχώρι. Έτσι, οι παλαιότεροι κάτοικοι του Μοσχοχωρίου κατάγονται από το Μοσχοπόταμο. Χαρακτηριστικό είναι το γλωσσικό ιδίωμα των κατοίκων του χωριού, που οδήγησε στην έκδοση πονήματος από την Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών.
Νέα Αγαθούπολη
Η Νέα Αγαθούπολη είναι ο τελευταίος παραθαλάσσιος οικισμός του νομού Πιερίας προς Θεσσαλονίκη. Παλιότερα την παραλία την κάλυπτε μεγάλο δάσος με πεύκα. Η περιοχή έχει εξελιχθεί σε τουριστικό κέντρο καθώς ήταν η πρώτη πρόσβαση σε θάλασσα από τα βόρεια. Στη Νέα Αγαθούπολη βρίσκεται και ένα εκτεταμένο δέλτα με αλμυρά έλη, βάλτους και βοσκοτόπια η οποία φιλοξενεί πλούσια ορνιθοπανίδα και για το λόγο αυτό περιλαμβάνεται στο δίκτυο Natura 2000 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στο Δίκτυο Περιοχών Ειδικής Προστασίας.
Παλιάμπελα
Τα Παλιάμπελα βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα της Κεντρικής Μακεδονίας. Το χωριό έχει έντονο το παραδοσιακό στοιχείο. Οι κάτοικοι ασχολούνται με καλλιέργεια αμπελιών και βαμβακιού, ελαιόδεντρων και πολύ λίγο με την καλλιέργεια καπνού. Παλιότερα όμως η κύρια ασχολία τους ήταν η καπνοκαλλιέργεια και η κτηνοτροφία σε μικρότερο βαθμό. Οι περισσότεροι κάτοικοι του είναι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη. Πολιούχος του χωριού και κεντρική εκκλησία είναι η Κοίμηση της Θεοτόκου. Από αρχαιολογικής άποψης, τα Παλιάμπελα βρίσκονται μέσα στο τρίγωνο που σχηματίζουν τρεις σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις: η αρχαία πόλη του Δίου, οι βασιλικοί Μακεδονικοί τάφοι της Βεργίνας και οι αρχαίες Αιγές, στο γειτονικό νομό Ημαθίας και η ελληνιστική πόλη της Πέλλας. Παλαιότερη ονομασία του χωριού είναι το Λόντζιανο (=αμπέλι). Το χωριό έλαβε τη σημερινή του ονομασία το 1928, σε μετάφραση της προηγούμενης και ίσως από τα πολλά αμπέλια που είχε εκείνη την εποχή.
Παλαιοί Πόροι
Δυτικά του οικισμού των Νέων Πόρων, σε υψόμετρο 600 μέτρων βρίσκεται ο Παραδοσιακός Οικισμός των Παλαιών Πόρων, ή Πούρλιας. Μόλις 10 λεπτά από την εθνική οδό, ο επισκέπτης ακολουθώντας μία πανέμορφη διαδρομή με υπεραιωνόβιες οξιές, πεύκα, έλατα και αγριοκαστανιές, φθάνει στον οικισμό. Εδώ θα συναντήσει πετρόκτιστα σπίτια, που ανάγονται στον 19ο αιώνα και απίθανη θέα. Επίσης, στους Παλαιούς Πόρους βρίσκονται Ναοί, όπως η Ζωοδόχος Πηγή, ο Ναός των Αποστόλων, ο Προφήτης Ηλίας, οι Άγιοι Ανάργυροι, η Αγία Παρασκευή και η Αγία Τριάδα, όπου και το Κοιμητήριο, καθώς και τα ξωκλήσια του Αγίου Νικολάου και του Αγίου Δημητρίου.
Τρίλοφος
Ο Τρίλοφος βρίσκεται σε υψόμετρο 300 μέτρων και το όνομά του το οφείλει στα σπίτια του που είναι χτισμένα πάνω σε τρεις λόφους. Η καλλιέργεια καπνών είναι η κυριότερη ασχολία. Κάποιοι ασχολούνται και με την κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι του Τριλόφου είναι Θρακιώτες, Πόντιοι πρόσφυγες από τη Φάτσα και αλλα μερη του Πόντου, Μικρασιάτες και λίγοι ντόπιοι. Ο οικισμός έχει δυο ναούς, τον Άγιο Γεώργιο (πολιούχος) και τον Άγιο Αθανάσιο όπου είναι και το κοιμητήριο. Υπάρχουν επίσης δυο ξωκλήσια, οι Άγιοι Θεόδωροι και η Αγία Τριάδα. Η παλαιότερη ονομασία του χωριού ήταν Τόχοβα. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν κεφαλοχώρι. Λίγο μετά ονομάστηκε «Παλιονέληνη» (ίσως από το: Παλιοί Έλληνες). Το πολύ καλό και υγιεινό κλίμα στο χωριό συνετέλεσε στο να γίνει χώρος υποδοχής των φυματικών ασθενών. Η Παλιονέληνη μετονομάστηκε σε Τρίλοφο το 1950.