Πόλεις & Χωριά στο Νομό Θεσπρωτίας
Άγιος Γεώργιος Δράμεσης
Ο Άγιος Γεώργιος Δράμεσης είναι πεδινό χωριό σε υψόμετρο 90 μέτρων στο κέντρο της Θεσπρωτίας. Στα βορειοανατολικά του χωριού περνάει ο ποταμός Θύαμις. Το παλαιότερο όνομά του, από την εποχή της τουρκοκρατίας και μέχρι το 1951, είναι «Ρίζιαννη». Οι κάτοικοι του είναι Βλάχοι ή Σαρακατσάνοι και Βορειοπειρώτες. Οι Βλάχοι και οι Σαρακατσάνοι ήταν κυρίως κτηνοτρόφοι νομάδες κατά κύριο επάγγελμα και μετακινούνταν με τα κοπάδια τους προς τα Ζαγοροχώρια. Οι Βορειοπειρώτες, προέρχονται από διάφορες περιοχές της Βορείου Ηπείρου (Νότιας Αλβανίας) και μετά στον πόλεμο έχασαν τις περιουσίες και τα σπίτια τους και εγκαταστάθηκαν και αποκαταστάθηκαν στον οικισμό που δημιουργήθηκε από ομοιόμορφα μικρά σπιτάκια 45 τ.μ. με εξωτερική τουαλέτα, που κάποια διασώζονται και κατοικούνται ακόμη.
Αμπελώνας
Ο Αμπελώνας είναι χτισμένος στην περιοχή του Τσαμαντά (Μουργκάνα), κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, σε υψόμετρο 480 μέτρων. Η παλιά ονομασία του χωριού ήταν Πόβλα. Οι κάτοικοί του ασχολούνταν παραδοσιακά με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Γιρομέρι
Το Γιρομέρι, ή Γηρομέρι είναι ορεινό μικρό χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 2810 μέτρων. Το Γιρομέρι αποτελεί παραδοσιακό οικισμό με πέτρινες κατοικίες και πλακόστρωτους δρόμους με κλιμακωτά σοκάκια, ο οποίος απλώνεται σε μεγάλη έκταση. Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, οπότε στις 21 Νοεμβρίου πραγματοποιείται πανηγύρι, όπως και το Δεκαπενταύγουστο. Πολύ κοντά στο χωριό βρίσκεται η ιστορική Μονή Γηρομερίου, που ιδρύθηκε στις αρχές του 14ου αιώνα από τον Όσιο Νείλο τον Εριχιώτη. Το καθολικό της μονής αποτελείται από ένα ναό τετρακίονο σταυροειδή εγγεγραμμένο μετά τρούλου.
Καλλιθέα
Η Καλλιθέα Σουλίου είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους Ζουμπάνη (Ζούμπανου) το οποίο έχει υψόμετρο 1311 μέτρα. Η παλιά ονομασία του χωριού ήταν Τσουρίλα. Η Τσουρίλλα αναφέρεται αρχικά σαν τσιφλίκι, με γλώσσα κατοίκων την Ελληνική και θρησκεία χριστιανική. Η Τσουρίλλα μετονομάστηκε σε Αμυγδαλέα το 1955 και τελικά σε Καλλιθέα το 1957. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι η περιοχή της Καλλιθέας αποτέλεσε κατά τη διάρκεια του 2ου π.Χ. αιώνα πεδίο πολέμων μεταξύ των Ρωμαίων και των φιλομακεδονικών φυλών της Θεσπρωτίας.Τα «Φονικά» είναι ο χώρος μεταξύ της Μονής Παγανιών, των παρυφών του όρους Ζούμπανου και την ανατολική πλευρά του υψώματος του Αη-Λιά. Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι εκεί συντελέστηκε μια από τις μεγαλύτερες σφαγές που γνώρισε η περιοχή κατά την περίοδο του 2ου π.Χ. αιώνα, εξ’ ου και η ονομασία του χώρου. Η Ιερά Μονή Κοίμησης της Θεοτόκου Παγανιών βρίσκεται κοντά στο χωριό Καλλιθέα σε δεσπόζουσα θέση, σε κατάφυτη περιοχή. Είναι κτίσμα του 17ου αιώνα, (χτίστηκε το 1652) αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Η μονή έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Υπήρξε μετόχι της εν Παλαιστίνη Ιεράς Μονής του Μεγάλου Σπηλαίου και παρά τις καταστροφές που υπέστη κατόρθωσε να επιβιώσει. Λέγεται ότι η μονή ήταν μετόχι του μεγάλου σπηλαίου Καλαβρύτων. Ήταν πλούσιο μοναστήρι και έδωσε μεγάλο παρόν στους Εθνικούς Αγώνες. Ο ρυθμός του ναού αρχικά ήταν βασιλική με τρούλο (που κατέρρευσε). Οι αγιογραφίες είναι διαφόρων εποχών, 17ου και 19ου αιώνα, αρίστης τεχνοτροπίας. Παλαιότερες είναι στο ιερό βήμα (16ος – 17ος αιώνας). Κορυφαία είναι η σκηνή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το ιερό βήμα φαίνεται ότι διατηρήθηκε από την παλαιότερη εκκλησία που υπήρχε κατά την ανακαίνιση του 1652. Πίσω από το καθολικό είναι το κοιμητήριο των ηγουμένων Ιωσήφ και Αμβροσίου. Ήταν ανδρικό μοναστήρι που διαλύθηκε το 1944 και ήταν εγκαταλειμμένο μέχρι το 1962 οπότε και έγινε ανακαίνιση. Επίσης, πρόσφατα έγινε ξανά ανακαίνιση. Η μονή γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Ο ναός του Αγίου Γεωργίου αποτελεί την ενορία του χωριού και βρίσκεται στη «Ράχη» (κεντρική πλατεία). Υπάρχουν επίσης ο Άγιος Χαράλαμπος, ο Άγιος Νικόλαος, η Αγία Παρασκευή και ο ναός του προφήτη Ηλία, ο ναός των Αγίων Ταξιαρχών, του Οσίου Δαυίδ και του Αγίου Δημητρίου.
Καρτέρι
Το Καρτέρι είναι ορεινό χωριό σε υψόμετρο 160 μέτρων. Παλιότερη ονομασία του χωριού ήταν Καρτέρεζα, ή Καρτέριζα και πολύ παλαιότερα Σμοκοβίνα. Η περιοχή κατοικήθηκε για πρώτη φορά περίπου το 1500. Το Καρτέρι ήταν χριστιανικό χωριό, σε αντίθεση με κάποια χωριά της γύρω περιοχής που είχαν εξισλαμιστεί. Οι κάτοικοι έχτισαν εκκλησίες, με παλαιότερη τον Άγιο Νικόλαο, που χτίστηκε το 1795, αν και στην περιγραφή έχει τη χρονολογία 1895. Οι κάτοικοι του χωριού, ακόμα και σήμερα, ασχολούνται με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η γλώσσα τους, ήταν η ελληνική και η αρβανίτικη, η οποία ομιλείται ακόμα και σήμερα..
Κεραμίτσα
Η Κεραμίτσα είναι ορεινό χωριό χτισμένη σε υψόμετρο 580 μέτρων στις πλαγιές της ομώνυμης κορυφής. Νότια από το σημερινό χωριό έχουν επισημανθεί τα ερείπια κώμης των ελληνιστικών και πιθανώς των ρωμαϊκών χρόνων. Η κώμη ήταν χτισμένη σε μια ασβεστολιθική χαμηλή ράχη (όπου οι τοποθεσίες «Βίγλα» και «Παλιόκαστρο»), που υψώνεται πλάι στις πηγές του ρέματος της Δάφνης (ή Τρύφωνα). Κατά τη διάρκεια της οθωμανικής κυριαρχίας, η Κεραμίτσα αποτελούσε τσιφλίκι των μουσουλμάνων αγάδων των Φιλιατών και μόνο κατά τα τελευταία χρόνια της κυριαρχίας αυτής, έγινε δυνατή η εξαγορά του μισού χωριού από τους κατοίκους του. Ο πληθυσμός της Κεραμίτσας είναι αγροτικός και ασχολείται κατά κύριο λόγο με την κτηνοτροφία. Η εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Δημήτριο.
Κεστρίνη
Η Κεστρίνη είναι χωριό σε υψόμετρο 79 μέτρων στους πρόποδες του λόφου «Μαύρο Όρος» και οι κάτοικοι καλλιεργούν κυρίως μανταρίνια και ακτινίδια, τα οποία και εξάγουν. Μέχρι το 1957, ονομαζόταν Σκουπίτσα. Ο νέος Ναός του Αγίου Μηνά, θεωρείται στολίδι και φυλάσσονταν εκεί τα λείψανα του Αγίου Μηνά, τα οποία κλάπηκαν το Μάιο του 2016. Στο λόφο «Μαύρο Όρος», βρέθηκε η εικόνα του Αγίου Δονάτου, σύμφωνα με τους κατοίκους. Εκεί υπάρχει το αποτύπωμα της παλάμης του Αγίου, πάνω στο βράχο που καθόταν και ξεκουραζόταν, ο Άγιος Δονάτος. Δίπλα βρίσκεται η σπηλιά «Μαυρομαντήλα».
Λιάς
Η Λια (αναφέρεται και ως ο Λειάς ή Λιας) είναι ορεινό χωριό και βρίσκεται στο βορειότερο τμήμα του νομού κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο στους πρόποδες της Μουργκάνας έναντι του Τσαμαντά, σε υψόμετρο περίπου 350 μέτρων. Η ονομασία του πιθανότατα προέρχεται από το ξωκκλήσι του προφήτη Ηλία που δεσπόζει στην περιοχή καθώς είναι ορατό από κάθε σημείο του ορίζοντα βρισκόμενο σε ένα αντέρεισμα ύψους περίπου 900 μέτρων επί του όρους Μουργκάνα. Πρόκειται για χωριό, άλλοτε μεγαλοχώρι στην περιοχή του, ο πληθυσμός του οποίου ασχολείται κυρίως με τη μικροκτηνοτροφία και τη γεωργία. Σημαντικά αξιοθέατα του χωριού είναι ο ναός του Αγίου Δημητρίου του οποίου η ανέγερση τοποθετείται στο 18ο αιώνα και ο ναός της Αγίας Παρασκευής. Σημείο ενδιαφέροντος αποτελεί και η οικία της οικογένειας του συγγραφέα Νίκου Γκατζογιάννη που λειτουργεί ως μουσείο. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα. Ο σύγχρονος οικισμός φαίνεται να ιδρύθηκε κυρίως από κτηνοτρόφους προερχόμενους από το Μαχαλά του Δελβίνου και το Σκαμνέλι του Ζαγορίου.
Λίστα
Η Λίστα είναι ορεινό χωριό παρά τους πρόποδες του όρους Τσαμαντά, σε υψόμετρο 490 μέτρων, σε μια τοποθεσία με αρκετά νερά. Πρόκειται για καθαρά ορεινό χωριό, ο πληθυσμός του οποίου, ασχολείται κυρίως με τη μικροκτηνοτροφία και ελάχιστα με τη γεωργία. Η δημιουργία του υπολογίζεται γύρω στο 1700 και σύμφωνα με την τοπική παράδοση ήταν αποτέλεσμα εγκατάστασης χριστιανών κατοίκων κυρίως από την περιοχή των Αγίων Σαράντα, οι οποίοι εγκατέλειψαν τις εστίες τους εξαιτίας πιέσεων για τον εξισλαμισμό τους. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στον Άγιο Προκόπιο, ενώ υπάρχει και έτερος, αφιερωμένος στην Παναγία.
Μαργαρίτι
Το Μαργαρίτι βρίσκεται σε υψόμετρο 171 μέτρων χτισμένο κοντά στην περιοχή της Αρχαίας Ελεάτιδας. Το χωριό αυτό πέραν της φυσικής του ομορφιάς, έχει αξιόλογο ιστορικό παρελθόν, που μαρτυρούν το κάστρο, ο μιναρές στην Καταβόθρα, τα παλιά αρχοντικά και τα ξωκκλήσια. Το Μαργαρίτι ιδρύθηκε γύρω στο 1430 από τους Ενετούς. Οι πρώτοι κάτοικοί του ήταν χριστιανοί, αλλά μετά την κατάρρευση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και την εγκαθίδρυση των Οθωμανών, οι περισσότεροι από αυτούς εξισλαμίστηκαν. Στη νότια πλευρά του Μαργαριτίου, υπάρχει κάστρο σε λόφο που δεσπόζει στην περιοχή. Πρόκειται για οθωμανικό κάστρο, σε θέση όπου προϋπήρχε Βυζαντινό φρούριο, που κατελήφθη για λίγο από τους Ενετούς, μετά από μια μάχη που άφησε εποχή. Το κάστρο άρχισε να κατασκευάζεται από τους Τούρκους το 1549, επάνω στα ερείπια προϋπάρχοντος αρχαίου οχυρού και καταστράφηκε από τους Ενετούς το 1571. Το κάστρο πρέπει να ανακατασκευάστηκε ριζικά, περίπου έναν αιώνα μετά την κατασκευή του, στο δεύτερο μισό του 17ου, ή στις αρχές του 18ου αιώνα. Σε αυτή τη φάση, πρέπει να επιχωματώθηκαν εσωτερικά, οι αυλές και οι προμαχώνες και να μετακινήθηκε η πύλη. Το κάστρο του Μαργαριτίου, στην περίοδο του Αλή πασά, το 1818, επισκευάστηκε από τους Τούρκους και χρησιμοποιήθηκε σαν ορμητήριο κατά της Πάργας. Αργότερα χρησίμευσε και σα φυλακή. Οι φυλακές του κάστρου Μαργαριτίου, ήταν γνωστές για τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης των κρατουμένων και αναφέρονταν ως «Φυλακές Κούτσουρο».
Πέρδικα
Η Πέρδικα βρίσκεται στις δυτικές υπώρειες των Ορέων Πάργας σε υψόμετρο 230 μέτρων. Κοντά στο σημερινό χωριό σώζονται τα ερείπια μιας αρχαίας πόλης «Δυμόκαστρο» που ταυτίζεται πιθανώς με την αρχαία Ελίνα, η οποία επέζησε ως το τέλος της ρωμαϊκής αρχαιότητας, αφού υποβαθμίστηκε οικιστικά σε κώμη εξαρτώμενη διοικητικά από τη ρωμαϊκή αποικία της Φωτικής. Οι κάτοικοι της ασχολούνται με την παραγωγή ελαιολάδου και παράλληλα με τον τουρισμό μιας και η Πέρδικα έχει 10 παραλίες, το Καραβοστάσι, ο Αρίλλας, η Αγία Παρασκευή,ο Σοφάς, το Μέγα Ντράφι, το Καμίνι, η Αγκάλη, ο Σταυρολιμένας, το Κατσονήσι και το Πράπαμαλι. Στον κάμπο της δύο περίπου χιλιόμετρα πριν το Καραβοστάσι υπάρχει η Μονή του Αγίου Αθανασίου.
Πολύδροσο
Το Πολύδροσο είναι ένα μικρό χωριό που βρίσκεται στα όρια των νομών Θεσπρωτίας και Ιωαννίνων. Το χωριό αναφέρεται συχνά με την παλιά του ονομασία ως Βλαχώρι (έως το 1957) ονομασία που είναι δύσκολο να εξηγηθεί αφού στην περιοχή δεν κατοικούν Βλάχοι. Πιθανή προέλευση του ονόματος είναι η απλούστευση της ονομασίας του μεσαιωνικού οικισμού Βλαχοχώρι που βρισκόταν σε κοντινή τοποθεσία, ενώ μια άλλη εκδοχή σχετίζεται με το «βλάχουρο» που σημαίνει φτέρη, φυτό σύνηθες στην περιοχή του Πολυδρόσου. Χτισμένο στις πλαγιές του ποταμού Καλαμά μέσα σε ένα καταπράσινο περιβάλλον δικαιολογεί απόλυτα το σημερινό όνομά του μιας και οι άφθονες πηγές του αλλά και τα δέντρα που το περιβάλλουν, του χαρίζουν τη δροσιά κάθε εποχή του χρόνου. Τα αρχαιολογικά ευρήματα στην ευρύτερη περιοχή αποδεικνύουν ότι ήταν κατοικημένη τουλάχιστον από τον 4ο αιώνα π.Χ. Η Ρωμαϊκή κατάκτηση (169 – 167 π.Χ.) σταμάτησε βίαια την ανάπτυξη της περιοχής, όπως και σε όλη την υπόλοιπη Θεσπρωτία. Χρειάστηκαν 13 περίπου αιώνες για να βρει η ζωή τους κανονικούς ρυθμούς της. Ο σημερινός οικισμός δημιουργήθηκε περίπου το 1790 ενώ σε αρχειακά κείμενα εμφανίζεται από το 1827. Αρκετές από τις σημερινές οικογένειες του χωριού έχουν μακρινή προέλευση από τη Σωτήρα της Άνω Δερόπολης (Αλβανία) και έφτασαν εδώ γύρω στα 1800. Η περιοχή του Πολυδρόσου παρουσιάζει ιδιαίτερο οικολογικό ενδιαφέρον. Μεγάλο μέρος της περιλαμβάνεται στα «Στενά του Καλαμά» όπως αυτά ορίζονται από το δίκτυο «Natura 2000» της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γεγονός που εντάσσει την περιοχή του Πολυδρόσου στις 250 πιο σημαντικές περιοχές της Ελλάδας από οικολογική άποψη. Το Πολύδροσο διαθέτει ένα φυσικό τοπίο απείρου κάλλους που με τα επιβλητικά βουνά, τα καταπράσινα δάση που το περικυκλώνουν, τις άφθονες πηγές και βρύσες του αλλά και τον ποταμό Καλαμά να δεσπόζει μπορεί να προσφέρει απίστευτες στιγμές ηρεμίας στον επισκέπτη του και να του χαρίσει την εμπειρία της επαφής με την φύση. Επίσης διαθέτει μια μεγάλη πληθώρα εκκλησιών σπουδαίας αρχιτεκτονικής με παλαιότερη αυτή του Αγίου Δημητρίου (1577) που βρίσκεται στο κέντρο του χωριού (Μεσοχώρι) και αποτελεί την κεντρική εκκλησία του χωριού. Άλλα ξωκλήσια που αξίζει να αναφερθούν είναι του Προφήτη Ηλία και της Αγίας Παρασκευής αλλά και αυτά της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου που βρίσκονται στην τοποθεσία Σελιό. Στο Πολύδροσο βρίσκεται και το παλαιότερο Λαογραφικό Μουσείο του νομού Θεσπρωτίας στο οποίο εκτίθενται αρχαιολογικά ευρήματα που χρονολογούνται από το 300 π.Χ. αλλά και λαογραφικά εκθέματα από το 1870 μέχρι και σήμερα. Στις 26 Οκτωβρίου εορτάζει η κεντρική εκκλησία του χωριού, ο Άγιος Δημήτριος.
Ριζό
Το Ριζό είναι ορεινό χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 580 μέτρων. Ο οικισμός έφερε αρχικά την ονομασία Αράχωβα, η οποία προέρχεται από τη σλαβική λέξη rahova που μεταφράζεται ως καρυδότοπος. To 1958 το χωριό μετονομάστηκε σε Ριζό. Σε μια απόκρημνη ράχη κοντά στο σημερινό χωριό, στην κοιλάδα του ρέματος της Δάφνης, διατηρούνται τα ερείπια μιας μικρής κώμης με ακρόπολη των ελληνιστικών και πιθανώς των ρωμαϊκών χρόνων. Η κώμη έλεγχε τη φυσική διάβαση που οδηγούσε σε μια άλλη αρχαία κώμη, η οποία βρισκόταν κοντά στο χωριό Κεραμίτσα. Οι πρώτες μαρτυρίες για την ύπαρξη του οικισμού χρονολογούνται το 1431 και προέρχονται από το βιβλίο προσκομιδών της ιεράς μονής Σωσίνου που αναφέρει το χωριό ως Αράχωβα καθώς και από οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα που αναφέρουν την ονομασία Ράχοβα. Οι κάτοικοι του χωριού, ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία και λιγότερο με τη γεωργία. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου. Υπάρχουν επίσης άλλες πέντε μικρότερες εκκλησίες. Σε κοντινή απόσταση από το χωριό, στην τοποθεσία «Γκούρμπα», διασώζονται υπολείμματα παλιού οχυρού, το οποίο είναι γνωστό με την ονομασία «Παλαιόκαστρο της Αράχωβας».
Τσαμαντάς
Ο Τσαμαντάς είναι χωριό στις νότιες παρυφές των Ορέων Τσαμαντά σε υψόμετρο 580 μέτρων. Πρόκειται για ένα ορεινό χωριό, με πολλές πηγές, ο πληθυσμός του οποίου ασχολείται κυρίως με τη μικροκτηνοτροφία και ελάχιστα με τη γεωργία. Η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στη Κοίμηση της Θεοτόκου. Στον Τσαμαντά λειτουργεί από το 1983 λαογραφικό μουσείο, το οποίο στεγάζεται στο κτίριο του παλιού σχολείου, το οποίο ανεγέρθηκε το 1928 και λειτούργησε μέχρι τη δεκαετία του 1960. Επιπλέον, κοντά στο χωριό βρίσκονται η αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο ιστορική μονή της Καμύτσιανης, καθώς και ερείπια αρχαίας ακρόπολης στη θέση Λημικό.