Πόλεις & Χωριά στο Νομό Αιτωλοακαρνανίας
Αμπελακιώτισσα
Η Αμπελακιώτισσα είναι ορεινό χωριό της Ναυπακτίας χτισμένη σε υψόμετρο 840 μέτρα. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο λόφους του όρους Άϊ-Λιάς (ύψος 1.450 μ.) απέναντι από το απόκρημνο Τσεκούρα (ύψος 1732 μ.). Το χωριό χαρακτηρίζεται από την πλούσια πανίδα και χλωρίδα του καθώς και την ποικιλία βοτάνων (ρίγανη, χαμομήλι, τσάι, αγριομάραθο και άγρια ραδίκια). Στα νότια είναι ο χείμαρρος Κότσαλος και το άγριο φαράγγι του Κάκαβου με το πέτρινο γεφύρι του. Οι κάτοικοι της Αμπελακιώτισσας ήταν ονομαστοί παλιότερα για τους ραφτάδες που γύριζαν στην ευρύτερη περιοχή των Κραβάρων και της Ρούμελης και έραβαν τα «ελληνοσκούτια». Αρκετοί επίσης ασχολούνταν με τη χρυσοχοΐα, αργυροχοΐα και ξυλογλυπτική. Εξαιτίας της ύπαρξης των πολλών εργαστηρίων, το χωριό παλιότερα ονομαζόταν «Αργαστήρια». Η Αμπελακιώτισσα μέχρι το 1927 ονομαζόταν Κοζίτσα. Τη χρονιά εκείνη μετονομάστηκε σε Καστρί και ένα χρόνο αργότερα πήρε το σημερινό της όνομα από το μοναστήρι της, την Ιερά Μονή Αμπελακιώτισσας ή Παναγία Αμπελακιώτισσα. Η αρχική τοποθεσία του χωριού ήταν νοτιοδυτικότερα της σημερινής, στην τοποθεσία «Καστρί», κοντά στη γέφυρα του Κότσαλου, όπου βρέθηκαν αρχαία ευρήματα και παραμένουν τα ερείπια τεσσάρων ναών (Άγιος Βασίλης, Άγιος Παντελεήμων, Άγιος Ιωάννης και Αγία Τριάδα). Η Ιερά Μονή Αμπελακιώτισσας που αποκαλείται και «Κιβωτός της Ναυπακτίας», ιδρύθηκε το 1456 μετά την εύρεση της εικόνας της Θεοτόκου κάτω από τη βελανιδιά που υπάρχει πίσω από το ιερό του ναού. Η εικόνα αυτή σύμφωνα με την παράδοση προέρχεται από τα Αμπελάκια Θεσσαλίας, όταν τα λεηλάτησαν οι Τούρκοι μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Από το 1475 στη μονή φυλάσσεται λάρνακα με το δεξί χέρι του Αγίου Πολυκάρπου, ο οποίος υπήρξε πρώτος επίσκοπος της Σμύρνης. Άλλο αξιόλογα αφιερώματα θεωρούνται η λατρευτική εικόνα της Παναγίας, ο χρυσοκέντητος επιτάφιος (1735), το ξυλόγλυπτο τέμπλο (1871 – 1874), η αργυρή λειψανοθήκη (1470) και το καθολικό της μονής με τα διακοσμητικά λιθανάγλυφα (1847).
Ανάληψη
Το χωριό Ανάληψη βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τη λίμνη Τριχωνίδα στο νομό Αιτωλοακαρνανίας, σε περιοχή νοτιοανατολικά της λίμνης χτισμένο σε υψόμετρο περίπου 565 έως 615 μέτρων με πανοραμική θέα προς τη λίμνη. Αποτελεί ένα από τα χωριά της ιστορικής περιοχής του Απόκουρου. Μέχρι το 1928 ονομαζόταν «Δερβέκιστα».
Αντίρριο
Το Αντίρριο βρίσκεται νοτιοανατολικά του Μεσολογγίου και νοτιοδυτικά της Ναυπάκτου, απέναντι από το Ρίο. Ο οικισμός είναι χτισμένος στο βόρειο όριο του στενού Ρίου – Αντιρρίου πάνω στο ακρωτήρι του Αντιρρίου. Στην αρχαιότητα ονομαζόταν Μολύκριον Ρίον από την αρχαία πόλη Μολύκρεια ή Μολυκρία που βρισκόταν σε κοντινή απόσταση. Μετά την οθωμανική κατάκτηση το Αντίρριο απέκτησε στρατηγική σημασία λόγω της ανέγερσης του ομώνυμου κάστρου εκεί και έγινε στόχος αρκετών πολεμικών επιχειρήσεων. Σήμερα ο οικισμός είναι συγκοινωνιακός κόμβος της Δυτικής Στερεάς με την Πελοπόννησο. Στο Αντίρριο υπάρχει το ομώνυμο κάστρο που κτίστηκε από τους Οθωμανούς αρχικά κατά τα τέλη του 15ου αιώνα (επί Βαγιαζήτ Β΄) ως κάστρο της Ρούμελης. Μάλιστα έλαβε, μαζί με το κάστρο του Ρίου που βρίσκεται στα γειτονικά πελοποννησιακά παράλια, την ανεπίσημη ονομασία Μικρά Δαρδανέλια. Πάνω στο κάστρο βρίσκεται παραδοσιακός πέτρινος φάρος ύψους 9 μέτρων, ο οποίος χτίστηκε το 1880.
Άνω Χώρα
Η Άνω Χώρα είναι ορεινό χωριό στην περιοχή της ορεινής Ναυπακτίας. Είναι χτισμένη σε υψόμετρο 1.060 μέτρων στις δυτικές απολήξεις των Βαρδουσίων, στις πλαγιές του υψώματος που ονομάζεται Κερασοβούνι, και είναι ένα από τα ορεινότερα χωριά της Αιτωλοακαρνανίας. Στο παρελθόν ονομαζόταν Μεγάλη Λομποτινά ενώ τη σημερινή της ονομασία την απέκτησε το 1930. Η Άνω Χώρα υπήρξε κεφαλοχώρι της ορεινής Ναυπακτίας και κύριο διοικητικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας στην Άνω Χώρα λειτούργησε η μοναδική οργανωμένη σχολή της ορεινής Ναυπακτίας, η οποία αναφέρεται ως Σχολή της Λομποτινάς. Η σχολή λειτούργησε υπό την προστασία των Καναβαίων, παλιάς εύπορης Βυζαντινής οικογένειας, που αργότερα υπήρξαν κοτζαμπάσηδες στην περιοχή των Κραβάρων. Στη σχολή φοίτησε για δύο χρόνια ο Κοσμάς ο Αιτωλός. Στο διάστημα αυτό δάσκαλος στη σχολή ήταν ο μοναχός Ανανίας.
Κανδήλα
Η Κανδήλα είναι χωριό στην περιοχή του Ξηρομέρου και αποτελείται στην ουσία από δυο χωριά, την Πάνω και την Κάτω Κανδήλα. Το χωριό βρίσκεται στους πρόποδες των Ακαρνανικών Ορέων μέσα σε έναν καταπράσινο ελαιώνα. Το χωριό πανηγυρίζει την ημέρα μνήμης της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου). Εικάζεται ότι η ονομασία του οφείλεται στην προσομοίωση του χωριού με καντήλι, το οποίο φέγγει από μακριά μέσα στη θάλασσα. Εκεί βρισκόταν στα αρχαία χρόνια η Αλυζία της οποίας η έκταση έφτανε μέχρι το διπλανό χωριό, τον Μύτικα, απέναντι από το νησί Κάλαμος. Η θάλασσα βρίσκεται μόλις σε τρία χιλιόμετρα απόσταση. Παλιά είχε δύο ενορίες, την εκκλησία του Αγίου Ανδρέα στην Άνω Κανδήλα και της Ζωοδόχου Πηγής στην Κάτω Κανδήλα. Ο ναός του Αγίου Ανδρέα στην Άνω Κανδήλα βρίσκεται σε ένα ύψωμα, που προσφέρει στον επισκέπτη αμφιθεατρική θέα προς τη θάλασσα, τον ελαιώνα και τα Ακαρνανικά Όρη. Η γειτονιά της Άνω Κανδήλας που βρίσκεται στο πιο ψηλό σημείο του χωριού ονομάζεται «Κουκουβάγια» και διαθέτει μια από τις ωραιότερες θέες της περιοχής.
Καταφύγιο
Το χωριό είναι αμφιθεατρικά χτισμένο σε υψόμετρο 620 μέτρων στους ανατολικούς πρόποδες του όρους Μακρυνόρο, το οποίο είναι γυμνό και ιδιαίτερα απόκρημνο. Το χωριό περικλείεται από 2 λόφους στις άκρες των οποίων βρίσκονται τα ξωκλήσια του Αγίου Κωνσταντίνου και Αγίου Αθανασίου. Το έδαφος του οικισμού χωρίζεται σε 4 τμήματα από 4 ισάριθμα ρέματα που ενώνονται στο κάτω μέρος του χωριού. Επίσης χαρακτηρίζεται για την κατωφέρειά του και είναι ευπαθές σε καθιζήσεις. Στο κέντρο του χωριού υπάρχει η πλατεία με τον Ιερό Ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Το φυσικό περιβάλλον αποτελεί από μόνο του αξιοθέατο. Αξίζει να διασχίσετε το φαράγγι του Φονιορέματος, να επισκεφτείτε τους παλιούς μύλους, τα σπήλαια τα δύο παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια τα οποία βρίσκονται σε πολύ γραφικές τοποθεσίες αλλά και τον Ιερό Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος που χτίστηκε περίπου τον 13ο αιώνα και βρίσκεται κοντά στο Χρύσοβο και είναι ότι έχει απομείνει από το ιστορικό μοναστήρι του Σωτήρος που την εποχή εκείνη υπαγόταν στην Αμόρανη (Καταφύγιο) και διαλύθηκε το 1834.
Κάτω Χώρα
Η Κάτω Χώρα βρίσκεται λίγο χαμηλότερα από την Άνω Χώρα, στις νοτιοδυτικές πλαγιές της βουνοκορφής Κερασοβούνι, ανάμεσα σε δύο χειμάρρους που ενώνονται στο μύλο του Καρατούμπα και σχηματίζουν το Λομποτιανίτικο ρέμα το οποίο καταλήγει στον παραπόταμο Κότσαλο, σε υψόμετρο 890 μέτρων. Το χωριό δημιουργήθηκε μεταξύ των ετών 1454 και 1550 από κατοίκους παλαιότερου χωριού στη θέση «Παλιοχώρια» που άλλοι μετακινήθηκαν προς αυτό και άλλοι προς Άνω Χώρα. Το αρχικό του όνομα ήταν Μικρά Λομποτινά και μετονομάσθηκε σε Κάτω Χώρα το 1928. Στην ευρύτερη περιοχή έχουν βρεθεί αρκετά ευρήματα (τάφοι, κεραμικές πλάκες και σπόνδυλοι από κίονα ναού) που φανερώνουν αρχαία κατοίκησή της.
Μπούκκα
Η Μπούκκα είναι παράλιο χωριό και βρίσκεται στα νοτιοανατολικά παράλια του Αμβρακικού κόλπου. Είναι ψαροχώρι με ωραία παραλία και ωραία ταβερνάκια. Οι κάτοικοι ασχολούνται με την αλιεία, την γεωργία μιας και το χωριό βρίσκεται σε κάμπο με αρκετά νερά. Επίσης έχει και αρκετούς που ασχολούνται με την κτηνοτροφία.
Μύτικας
Ο Μύτικας είναι παραθαλάσσιο χωριό στη δυτική πλευρά του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Ονομάζεται έτσι επειδή βρίσκεται σε μια μυτερή προεξοχή της στεριάς προς το Ιόνιο πέλαγος. Το χωριό βρίσκεται σε περιοχή πλούσια σε βλάστηση και με παραλίες από γαλαζοπράσινα νερά. Υπάρχουν καλοδιατηρημένα αρχοντικά, σπίτια με παραδοσιακή αρχιτεκτονική και λιμάνι για ψαρόβαρκες και σκάφη αναψυχής. Αποτελεί δημοφιλή τόπο προορισμού το καλοκαίρι και είναι σημείο σύνδεσης με το νησί Κάλαμος που βρίσκεται σε πολύ κοντινή απόσταση. Η παρουσία ενός ρωμαϊκού κτιρίου στο ακρωτήρι θα μπορούσε να αποδοθεί σε ρωμαϊκό οικισμό ή αγροικία των αυτοκρατορικών χρόνων.
Παλαιομάνινα
H Παλαιομάνινα είναι πεδινό χωριόσε υψόμετρο 120 μέτρων. Η Παλαιομάνινα βρίσκεται στις δυτικές όχθες του Αχελώου, ανάμεσα στη λίμνη Οζερός και τη λιμνοθάλασσα του Αιτωλικού. Το χωριό βρίσκεται στα ανατολικά όρια του Βελανιδόδασους Ξηρομέρου που θεωρείται το πιο συγκροτημένο δάσος βελανιδιάς (Quercus macrolepis) στην Ελλάδα και έχει χαρακτηριστεί ως τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλους. Πρόκειται για τη λοφώδη ασβεστολιθική περιοχή μεταξύ των χωριών Σκουρτού, Πρόδρομος, Στρογγυλοβούνι, Παλαιομάνινα, Ριγάνι, Γουριώτισσα και της λίμνης Οζερού. Σύμφωνα με την παράδοση δημιουργήθηκε μετά από τη μόνιμη εγκατάσταση των Βλάχων (ή Αρμάνων) λατινοφώνων νομαδο-κτηνοτρόφων που χρησιμοποιούσαν την περιοχή για τα χειμαδιά τους. Το σύγχρονο χωριό χτίστηκε στα κράσπεδα αρχαϊκής πόλης που πιθανολογείται ότι ήταν η ακαρνανική Μητρόπολη. Βορειοδυτικά βρίσκονται ερείπια ακρόπολης των κλασσικών χρόνων με χαρακτηριστική θολωτή πύλη και τοίχωμα με διπλό μανδύα. Πολύ κοντά στηω τοποθεσία «Μίλα» προς το Πεντάλοφο βρέθηκαν συλημμένοι μυκηναϊκοί τάφοι.
Παραβόλα
Η Παραβόλα είναι κωμόπολη του νομού Αιτωλοακαρνανίας η οποία είναι χτισμένη στη βόρεια πλευρά της λίμνης Τριχωνίδας και κοντά στους πρόποδες του Παναιτωλικού όρους με υψόμετρο 90 μέτρα. Στο κέντρο του οικισμού υψώνεται ένας λόφος, ονόματι Παλιόκαστρο, με πανοραμική θέα στη λίμνη Τριχωνίδα, στην κορυφή του οποίου σώζονται τα ερείπια του αρχαίου αιτωλικού οχυρού Βουκάτιον, το οποίο από το 1976 έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος. Από το μικρό αυτό οχυρό σώζονται τμήματα των τειχών που ανήκουν στον 3ο αι π.Χ. καθώς κι ένας ημικυκλικός πύργος με τρία παράθυρα. Από τη Βυζαντινή περίοδο σώζεται ο κοιμητηριακός ναός της Θεοτόκου, ο οποίος είναι περιορισμένος στο ανατολικό μέρος του μεσαίου κλίτους παλαιοχριστιανικής βασιλικής του 6ου αι. Ιδιαίτερη σημασία έχει η μορφολογία της αψίδας.Ο ναός περιορίστηκε στο σημερινό του μέγεθος κατά την εποχή του Δεσποτάτου, τον 13ο αι.
Πεντάλοφο
To Πεντάλοφο είναι πεδινό χωριό σε υψόμετρο 20 μέτρα. Είναι χτισμένο προσηλιακά πάνω σε δυο λόφους μικρούς στη δεξιά όχθη του Αχελώου ποταμού. Γύρω του απλώνεται εύφορη πεδιάδα 5.000 περίπου στρεμμάτων, κατάφυτη από ελιές και περιβόλια με οπωροφόρα δέντρα. Η περιοχή κατοικείται από το 2ο μισό του 4ου αι. π.X, σύμφωνα με εύρεση αγαλματιδίου της Θεάς Άρτεμις, και πιθανολογείται ότι στον τόπο που βρίσκεται το χωριό, ήταν η Αρχαία Μικρά Αινεία ή Οινεία, η οποία πιθανόν να μετονομάσθηκε κατά την πρώτη κάθοδο των Σλαύων σε Ποδολοβίτσα (η παλιά ονομασία). Η Ποδολοβίτσα, επειδή το όνομα ήτανε ξενικό, μετονομάστηκε το 1928 σε Πεντάλοφο. Ο Ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Χριστού δεσπόζει στον κεντρικό και κύριο λόφο του οικιστικού συγκροτήματος του χωριού της Πενταλόφου.
Πόδος
Ο Πόδος είναι χωριό της ορεινής Ναυπακτίας χτισμένο σε υψόμετρο 882 μέτρων στις βόρειες παρυφές της οροσειράς Παπαδιά, κλεισμένο μέσα σε πολύ περιορισμένο χώρο και οριοθετείτε από λοφοσειρές και υψώματα. Νότια βρίσκονται οι γυμνές βουνοκορφές Κοτρόνι και Τσακαλάκι. Βόρεια φαντάζουν οι κορφές Τσεκούρι και Αρδίνι, που ανήκουν στο γειτονικό χωριό Αμπελακιώτισσα, ανατολικά η Σκαλούλα και δυτικά οι δασωμένες βουνοκορφές Λιθαρόστρουγκα, Ψηλή Κορυφή, Αϊλιάς, Αγριοκερασιά και Πέτακας. Το Ποδιώτικο ρέμα (Ποδιωτόρεμα – Ποδόρεμα) σχηματίζεται από το Σκαλτσόρεμα και το Ξερόρεμα και άλλα μικρορέματα που πηγάζουν από τις πλαγιές της βουνοκορφής Τσακαλάκι και συμβάλλει στον Κότσαλο (Κάκαβο) στη θέση Σύνοδος. Λόγω των πολλών νερών στον Πόδο λειτουργούσαν τουλάχιστον 7 νερόμυλοι. Η πλατανοΐσκιωτη πλατεία στη θέση «Πλατάνια» λίγα μέτρα πιο πάνω από τη γραφική Μεγάλη Βρύση με τις δύο πέτρινες κούπες της, ο ενοριακός ναός του Αγίου Αθανασίου που χτίστηκε αρχικά το 1789 και ξαναχτίστηκε το 1957 με το ωραίο πετρόκτιστο κωδωνοστάσιο (1928), ο Άι-Γιώργης που η αρχική του ανέγερση ανάγεται στην Τουρκοκρατία, επανακτίσθηκε το 1952–55 σε περίοπτη θέση και τα άλλα ξωκλήσια, στέρεα ή ερειπωμένα, σε όμορφους και γραφικούς τόπους είναι κάποια από τα αξιοπαρατήρητα στοιχεία του πνιγμένου στη βλάστηση αυτού χωριού.
Σαρδίνια
Τα Σαρδίνια είναι πεδινό χωριό χτισμένο σε υψόμετρο 80 μέτρων και βρίσκονται νοτιοανατολικά του Αμβρακικού Κόλπου. Σε μικρή απόσταση από τα Σαρδίνια, στο χώρο των παλαιών Σαρδηνίων, υπάρχει το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής που θεμελιώθηκε γύρω στα 1700 και γιορτάζει στις 26 Ιουλίου. Είναι τύπου σταυροειδούς με οκτάπλευρο τρούλο, σε κάθε πλευρά του οποίου ανοίγεται από ένα μονόλοβο τοξωτό παράθυρο. Η αγιογραφία του Αγίου Βαρβάρου, που βρίσκεται στο ναό, περιστοιχίζεται από ιδιόχειρες σημειώσεις αρματωλών του Βάλτου οι οποίες εξιστορούν τις εμπειρίες τους από την περίοδο της Ελληνικής επανάστασης. Άλλος ναός της περιοχής είναι ο Άγιος Αθανάσιος στα Καλύβια, με αξιόλογο τέμπλο.
Τερψιθέα
H Τερψιθέα είναι ορεινό χωριό της επαρχίας Ναυπακτίας, ανήκει στο βόρειο τμήμα της και μαζί με τα άλλα χωριά της περιοχής αποτελούσαν τα λεγόμενα Κράβαρα. Παλαιότερα ονομάζονταν Βετολίτσα ή Βετολίστα αλλά και Ρωμηά. Η Τερψιθέα βρίσκεται στους πρόποδες του βουνού Ομάλια (Κερασοβούνι ή Τρίκοβο). Περιβάλλεται από τους χειμάρρους Μέγα Ρέμα ή Μαϊρεμα (ΒΑ.) και το Ντεμεσιά ρέμα (ΒΔ.). Τα δύο ρέματα συμβάλουν στον ποταμό Μόρνο κοντά στη γέφυρα Ρέρεσι. Το χωριό είναι χτισμένο αμφιθεατρικά σε κατηφορικό έδαφος με μεγάλη υψομετρική διαφορά χαμηλότερου από υψηλότερου σημείου, έχει μέσο σταθμικό υψόμετρο 740 μέτρων και το έδαφός του παρουσιάζει ευπάθεια στις καθιζήσεις. Τα σπίτια, οι κήποι τους (γιούρτια) καθώς και τα γύρω κτήματα του χωριού περιβάλλονται από τοίχους (δέματα) για να συγκρατείται το έδαφος. Έχει πανοραμική θέα προς τις γύρω βουνοκορφές, το όρος Παναχαϊκό της Πελοποννήσου και τον Κορινθιακό κόλπο. Ο τοπικός ναός είναι αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο, που θεμελιώθηκε το 1913 και αποπερατώθηκε το 1932.