Χτισμένος αμφιθεατρικά με απεριόριστη θέα στο Λιβυκό πέλαγος

Απέχει 27,4 χλμ νότια από την πόλη του Ηρακλείου (μέσω της επαρχιακής οδού Καλλονής – Γδόχια) και 6,2 χλμ βορειοδυτικά από το Αρκαλοχώρι Ηρακλείου (μέσω της επαρχιακής οδού Καλλονής – Γδόχια). Είναι χτισμένος αμφιθεατρικά στην ανατολική πλαγιά λόφου, σε υψόμετρο 564 μέτρων και έχει απεριόριστη θέα στο Λιβυκό πέλαγος και στο όρος Δίκτη. Πρόκειται για ορεινό χωριό, με καφενεδάκια γύρω από την πλατεία του και σπίτια με γραφικά παρτέρια με λουλούδια. Το διθέσιο σχολείο του Πατσιδέρου χτίστηκε γύρω στο 1977, στη θέση του παλιού, όπου φοιτούσαν γύρω στα 35 παιδιά. Η βρύση στην πλατεία του χωριού φτιάχτηκε από τον πολιτιστικό σύλλογο, για να δροσίζει όλους τους περαστικούς. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Πατσιδέρου είναι από τους πιο δραστήριους Συλλόγους του Δήμου Μινώα Πεδιάδας, όπου διοργανώνει πολλές εκδηλώσεις και πανηγύρια και πρωτοστατεί σε αρκετές δραστηριότητες για να ομορφύνει και να διατηρεί το χωριό καθαρό.

Ονομασία

Η ονομασία του χωριού είναι άγνωστο από που προήλθε. Κατά την τοπική παράδοση, η ονομασία οφείλεται στον Άρχοντα «Πατσί», που μαζί με άλλους άρχοντες, εγκαταστάθηκε στην Κρήτη, όταν ο Νικηφόρος Φωκάς απελευθέρωσε το νησί από τους Άραβες. Με την ονομασία του αναφέρεται στις απογραφές του 1577 από τον Barozzi. To 1583 αναφέρεται ως Pacid(h)aro με 61 κατοίκους (Καστροφύλακας, Κ97). Κατά την άποψη του Στέργιου Σπανάκη, η σημερινή ονομασία του δεν έχει σχέση με το paciero (paciere)= ειρηνοποιός.

Ιστορία

Ο Πατσίδερος είναι ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς του Δήμου Μίνωα Πεδιάδας. Κατοικείται αιώνες τώρα αδιάκοπα, τουλάχιστον από την περίοδο της  Ύστερης Ενετοκρατίας, από την οποία σώζεται και η παλαιότερη αναφορά του, σε έγγραφο του 16ου αιώνα. Έπαιξε σημαντικό ρόλο στους απελευθερωτικούς αγώνες του νησιού, καθώς υπήρξε ένδοξο καπετανοχώρι, με τους ονομαστούς καπεταναίους και τους χαΐνηδές του. Η κορυφή «Κορακιά», νότια του οικισμού, αποτέλεσε λημέρι ανταρτών κατά τη γερμανική κατοχή. Σύμφωνα με προφορική παράδοση στη «Κορακιά» βρισκόταν το θερινό ανάκτορο του βασιλιά «Ροδάμανθου». Στην τοποθεσία «Ελληνικά» βρίσκεται ένα συγκρότημα οικοδομημάτων με θολωτές στέγες, όπου στέκουν ακόμα ακέραιες. Γύρω από τα οικοδομήματα αυτά (το πιθανότερο να ανήκουν στην ελληνιστική περίοδο) πλήθος ευρημάτων έρχονται στο φως από τους καλλιεργητές. Βόρεια των Ελληνικών στη θέση «Κρουσαμός», υπάρχει ένα πέρασμα, ανάμεσα από το βραχώδη τοίχο, όπου μπορεί να θεωρηθεί φυσική οχυρωματική γραμμή. Από τον Κρουσαμό – λέει η ντόπια προφορική παράδοση – μπήκαν ξαφνικά οι πειρατές και έσφαξαν, έκαψαν και ρήμαξαν τον ανθηρό οικισμό που δεν ξανακατοικήθηκε από τότε. (Το κείμενο δημοσιεύτηκε το Σεπτέμβριο 2004 στην ιστοσελίδα του Δήμου Αρκαλοχωρίου)

Οικονομία

Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την παραγωγή ελαιόλαδου, αμπελουργικών προϊόντων, αλλά και με την κτηνοτροφία.

Εκκλησίες

Ο Πατσίδερος έχει στην περιοχή του αρκετές εκκλησίες, αλλά ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει της Παναγίας. Ο Μιχαήλ Αρχάγγελος είναι η κεντρική του χωριού με ωραίες τοιχογραφίες, βρίσκεται μέσα σε καταπράσινο τοπίο και γιορτάζει 8 Νοεμβρίου.

Ο μεταβυζαντινός ναός της Παναγίας βρίσκεται στην ανατολική άκρη του χωριού, χτισμένος το 1695,  σύμφωνα με τη χαραγμένη επιγραφή στο ανώφυλλο της εξώθυρας. Αποτελούσε καθολικό μονής με τρία κελιά και μέχρι το 1866 ήταν αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Στον αύλειο χώρο του, κατά την ύστερη Οθωμανική περίοδο, φιλοξενούσε το μοναδικό στην περιφέρεια σχολείο με 2 δασκάλους, όπου φοιτούσαν μαθητές του χωριού, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Το μοναστήρι πυρπολήθηκε επανειλημμένα το 19ο αιώνα από τους Οθωμανούς. Σήμερα σώζονται υπολείμματα τοιχογραφιών και ερείπια του ιστορικού δημοτικού σχολείου. Γιορτάζει 8 Σεπτεμβρίου.

Η Αγία Παρασκευή είναι το κοιμητήριο του Πατσίδερου και βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό, χτισμένη στα ερείπια παλιού βυζαντινού ναού. Η περιοχή που βρίσκεται η εκκλησία λέγεται «Βρύση» από την πηγή που έχει νερό όλο το χρόνο.

Η Ανάληψη του Σωτήρος στον Κρουσαμό, λίγο έξω από το χωριό, γιορτάζει 40 μέρες μετά το Πάσχα. Ο Άγιος Αντώνιος (14ος – 15ος αι.) που επλήγη από τον σεισμό του Αρκαλοχωρίου το 2021 και γιορτάζει 17 Ιανουαρίου. Ο Άγιος Ιωάννης που είναι χτισμένος πάνω σε λόφο στην περιοχή του Πύργου, είναι ένα βενετσιάνικο ξωκλήσι, αφιερωμένος στον Αϊ Γιάννη τον Ρηνολόγο και γιορτάζει 29 Αυγούστου. Κοντά στο ναό, βρίσκονται τα ερείπια ενός πύργου, ο οποίος αναφέρεται σε τούρκικο έγγραφο ως «Κούτσουλας». Πιθανολογείται ότι χτίστηκε επί Ενετοκρατίας, για να εποπτεύει όλη την περιοχή της Μεσαράς.

Πρόσβαση: Από τον επαρχιακό δρόμο Καλλονής – Γδόχια, λίγο μετά το Αλάγνι, υπάρχει διασταύρωση δεξιά για τον Πατσίδερο.

Πηγή πληροφοριών: Πολιτιστικός Σύλλογος Πατσιδέρου & Βικιπαίδεια

Πηγή photo slider: commons.wikimedia.org, Πηγή photo: commons.wikimedia.org & google maps