Επιβλητική και κρεμασμένη σε ένα βράχο

Η Ιερά Μονή Παναγίας Κρεμαστής είναι γυναικείο ορθόδοξο ελληνικό μοναστήρι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου το οποίο βρίσκεται στο Νομό Ηλείας. Η παράδοση αναφέρει πως περίπου το 17ο αιώνα, ντόπιοι βοσκοί έβλεπαν κατά τη διάρκεια της νύχτας ένα χαρακτηριστικό φως μία «λάμψη», να βγαίνει από ένα συγκεκριμένο σημείο του βουνού. Η λάμψη μάλιστα ήταν τόσο δυνατή που διακρινόταν ακόμα και τη διάρκεια της ημέρας πάντοτε ακίνητη και σταθερή.

Για το λόγο αυτό θέλησαν να εξερευνήσουν το συγκεκριμένο σημείο που εκείνη την εποχή ήταν απόκρημνο και δυσπρόσιτο εξαιτίας της απότομης πλαγιάς του βουνού. Αναγκάστηκαν έτσι να κατεβάσουν στο βουνό κάποιον δεμένο με σχοινιά και η ανακάλυψή του ήταν η εικόνα της Παναγίας αιωρούμενη μέσα σ’ ένα σπηλαίο. Αποφασίστηκε έτσι η προσεκτική μεταφορά της εικόνας σε τόπο ασφαλή και κατάλληλο για την ανέγερση ναού προς τιμήν της (ίσως κοντά στον παρακείμενο οικισμό των βοσκών). Σύντομα η ανέγερση ναού ξεκίνησε όμως η θέληση της Θεοτόκου ήταν διαφορετική. Η εικόνα εξαφανίστηκε ξαφνικά σε μια νύχτα γεμίζοντας με λύπη τους κατοίκους. Η Παναγία όμως έδωσε ξανά το σημάδι της αφού εμφανίστηκε ξανά στο σπηλαίο με τη χαρακτηριστική λάμψη. Οι κάτοικοι ξεκίνησαν πάλι για το σπηλαίο, αυτή τη φορά όμως κατέβηκαν περισσότεροι, αντικρίζοντας για μία ακόμα φορά την εικόνα να αιωρείται. Τότε ο ιερέας της περιοχής θεώρησε πως αυτό είναι σημάδι της Παναγίας για τον τόπο που εκείνη έχει επιλέξει για να γίνει ο ναός της και για να την τιμούν. Έτσι ξεκίνησαν και οι πρώτες προσπάθειες διαμόρφωσης του σπηλαίου σε τόπο κατάλληλο για προσκύνηση καθώς και κάποιου ασφαλούς μονοπατιού που θα οδηγούσε στο σπήλαιο. Όταν το σπήλαιο ολοκληρώθηκε τελέσθηκε η Θεία Λειτουργία ενώπιον της ιερής εικόνας και από τότε το σημείο αποτελεί τόπο προσκύνησης έως και τις μέρες μας.

Το γεγονός του ότι η παράδοση αναφέρει πως η εικόνα βρέθηκε δύο φορές να αιωρείται δικαιολογεί και την ονομασία τόσο της ίδιας της εικόνας όσο και της μονής ως «Κρεμαστή». Η εικόνα της μονής απεικόνιζε τη Θεοτόκο Βρεφοκρατούσα έργο που αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά (μία από τις 70 ή 72 φορητές με Αποστολική προέλευση). Η παράδοση επίσης αναφέρει ότι στο χώρο ίσως λειτούργησε και Κρυφό Σχολειό.

Σύμφωνα με την αναφορά του μακαριστού μητροπολίτη Ηλείας, ο πρώτος ναός χτίστηκε το 1601 από τους ντόπιους κατοίκους. Ως μονή όμως πρέπει να θεωρηθεί πως άρχισε να διαμορφώνεται, αρχικά ως ανδρική, λίγο πριν το 1700 αν στηριχθεί κανείς στο σχετικό Φιρμάνι του Μουσταφά Β’ (1695-1703) στο οποίο αναφέρονται και οι εκτάσεις της τότε μόνης. Η μονή γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη στα 30 χρόνια που η Πελοπόννησος ήταν στην κυριαρχία των Βενετών (1685-1715). Έτσι στα χρόνια της Ενετοκρατίας η μονή άρχισε να παίρνει την πρώτη της μορφή. Έως τότε τίποτα άλλο πέρα από το σπήλαιο που είχε διαμορφωθεί σε ναό δε συναντούσε κανείς στο χώρο της μονής. Οι Βενετοί έδωσαν στον ιερομόναχο Βενιαμίν Κλοκώνη την άδεια να ιδρύσει μονή μεταξύ του 1690 με 1692. Λόγω της δυσπρόσιτης τοποθεσίας της, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης του 1821 ήταν τόπος συνάντησης Ηλείων οπλαρχηγών και καταφύγιο των κατοίκων της περιοχής κατά την επιδρομή του Ιμπραήμ στην περιοχή τον Νοέμβριο του 1825.

Τον Οκτώβριο του 1834 ο νομάρχης Αχαΐας και Ηλείας έκανε αναφορά στη Βασιλική Γραμματεία των Εκκλησιαστικών πως ο ηγούμενος της μονής δεν ανέφερε τον ακριβή αριθμό των μοναχών της μονής -ίσως από καχυποψία. Την εποχή εκείνη προβλεπόταν ο κατώτερος αριθμός μοναχών να είναι έξι ώστε να αποφευχθεί η διάλυση της εκάστοτε μονής. Έπειτα από την άρνηση όμως του ηγουμένου να αποκαλύψει τον πραγματικό αριθμό η μονή βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Στις 18 Φεβρουαρίου 1835 η μονή διαλύθηκε με Βασιλικό Διάταγμα. Οι προσπάθειες των κατοίκων αλλά και των κρατικών και εκκλησιαστικών αρχόντων της περιοχής δε σταμάτησαν ποτέ. Με συνεχείς επιστολές τόσο οι πολίτες αλλά ακόμη και οι μοναχοί της μονής απέδιδαν την ευθύνη στον ηγούμενο ο οποίος δήλωσε μη πραγματικό αριθμό φοβούμενος τυχόν επιστράτευση των μοναχών σύμφωνα με όσα λέγονταν εκείνη την εποχή. Όλες οι προσπάθειες απέδωσαν καρπούς δύο χρόνια μετά. Τον Απρίλιο του 1837 ο γραμματέας επί των Εκκλησιαστικών, έδωσε τη σχετική άδεια με την οποία οι μοναχοί μπορούσαν να επιστρέψουν και να παραμείνουν στην μονή εφόσον η άδεια προσέδιδε και καθεστώς διατήρησης της μονής.

Με Βασιλικό διάταγμα της 6ης Μαρτίου 1880 η Ιερά Μονή Σκαφιδιάς αναλαμβάνει εξ’ ολοκλήρου τη διοίκηση της μονής. Θεωρήθηκε από πολλούς ως πιθανή αιτία η λειψανδρία που μάστιζε τα τελευταία χρόνια τη μονή εξαιτίας τόσο των θανάτων ορισμένων «πατέρων» όσο και της «αργίας» που τέθηκαν ορισμένοι άλλοι έπειτα από κάποιες κτηματικές διαφορές των προηγουμένων ετών που αφορούσαν τα περιουσιακά στοιχεία της μονής. Διοικητικά η μονή υπαγόταν στη μονή Σκαφιδιάς και οι «πατέρες» που παρέμεναν στη μονή δεν είχαν κανένα διοικητικό προνόμιο. Στα επόμενα χρόνια η μονή άρχισε και πάλι να αποκτά το παλιό της κύρος. Νέοι πατέρες προστέθηκαν στην αδελφότητα ενώ νέες χειροτονίες γίνονταν όλο και συχνότερα οδηγώντας έτσι στην από των πραγμάτων απόσπαση της μονής από τη μονή Σκαφιδιάς το Νοέμβριο του 1892. Νομικά για το κράτος η απόσπαση έγινε με στις 30 Αυγούστου 1912. Για αυτό το λόγο άλλοι αναφέρουν πως η μονή ήταν μετόχι μόνο δώδεκα έτη ενώ άλλοι τριάντα δύο. Όσα έτη η μονή υπαγόταν ως μετόχι στη μονή Σκαφιδιάς οι προσπάθειες των τοπικών αρχόντων αλλά και της εκκλησιαστικής αρχής του τόπου δε σταμάτησαν ποτέ. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν η αναγνώριση της πλήρους αυτοτέλειας της μονής, μαζί με τα περιουσιακά της στοιχεία και τα εξαρτήματά της.

Η μονή μετά την ανεξαρτητοποίησή της από την μονή Σκαφιδιάς έδειχνε να έχει μια ομαλή και σταθερή ανάπτυξη η οποία όμως δε διήρκησε αρκετά. Γεγονότα διοικητικής φύσεως αλλά και οι θάνατοι των μοναχών έφεραν τη μονή και πάλι σε δύσκολη θέση. Η κατάσταση μάλιστα ήταν τόσο δύσκολη ώστε η μονή έγινε και πάλι μετόχι της μονής Σκαφιδιάς το 1930 για ένα χρόνο. Ο μακαριστός μητροπολίτης Ηλείας ξεκίνησε τις προσπάθειες μετατροπής της μονής σε γυναικεία τον Ιούλιο του 1932. Συγκεκριμένα με επιστολή προς την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδος  ζήτησε τη συγχώνευση των ανδρικών μονών Κρεμαστής και Σκαφιδιάς και την ανασύσταση της μονής Κρεμαστής ως γυναικείο μοναστήρι. Ανάλογη επιστολή στάλθηκε και προς τη Διαρκή Ιερά Σύνοδο. Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος ενέκρινε την ανασύσταση της μονής ως γυναικεία. Τον Ιανουάριο του 1933 ο μητροπολίτης προχώρησε στην ανασύσταση της μονής ενώ το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα που αφορούσε στην ανασύσταση δημοσιεύθηκε τη 12η Ιανουαρίου 1933 αν και είχε εκδοθεί την 26η Δεκεμβρίου 1932.

Οι καταστροφές

Στις 29 Ιουλίου 1976 υπέστη κατολίσθηση το βουνό επάνω από το σπήλαιο που βρέθηκε η ιερή εικόνα της Παναγίας. Το σπήλαιο, που ήταν ουσιαστικά και ο ναός της μονής, καταστράφηκε. Οι ζημιές ήταν ανεπανόρθωτες: τα πάντα στο ναό καταστράφηκαν, η οροφή υποχώρησε, ενώ τα ιερά σκεύη, οι ιερές εικόνες, οι πολυέλαιοι, τα καθίσματα και τα στασίδια καταστράφηκαν. Μόνο η εικόνα της Παναγίας διασώθηκε μαζί με το προσκυνητάριό της και το καντήλι της που βρέθηκαν ανέπαφα. Οι εργασίες ανέγερσης του νέου καθολικού της μονής άρχισαν αμέσως, με πρωτοβουλία του μητροπολίτη Ηλείας και με την συμβολή των κατοίκων της Ηλείας.

Στις 19 Μαρτίου 1998 ο όγκος του βουνού ανάμεσα στα κελιά των μοναζουσών και το καθολικό του μοναστηριού επάνω από το κοιμητήριο υποχώρησε. Το κοιμητήριο, το αρχονταρίκι και ο ναός του Αγίου Νεκταρίου υπέστησαν σημαντικές ζημιές. Ο όγκος του βουνού που κατέρρευσε ήταν τόσο μεγάλος, που τα χώματα απέκλεισαν τη νότια πλευρά του ναού.

Από πυρκαγιά που ξέσπασε στο εσωτερικό του ναού στις  9 Ιανουαρίου 2002 ο ιερός ναός του Αγίου Αντωνίου καταστράφηκε. Το σκευοφυλάκιο με τα ιερά σκεύη, τα κειμήλια καθώς και οι εικόνες καταστράφηκαν εκτός από τα ιερά λείψανα και ένα σταυρό ευλογίας, που υπήρχε επάνω στην Αγία Τράπεζα. Από την πυρκαγιά καταστράφηκε ολοσχερώς η εικόνα της Παναγίας. Μόνο ένα μικρό τμήμα της αργυρής επένδυσής της στο κάτω μέρος της σώθηκε. Σήμερα στη θέση της υπάρχει ακριβές αντίγραφο της εικόνας εκείνης φιλοτεχνημένο από Αγιορείτες μοναχούς. Η αδελφότητα των Αβραμαίων από τη Νέα Σκήτη του Αγίου Όρους ανέλαβε τη δημιουργία της νέας εικόνας, η οποία αποτελεί πιστό αντίγραφο της παλαιάς. Οι πατέρες της σκήτης έλαβαν κάθε υλικό που φανέρωνε την παλαιά εικόνα και ξεκίνησαν να φιλοτεχνούν το νέο αυτό σημαντικό εγχείρημα. Στη νέα εικόνα χρησιμοποιήθηκαν τα υλικά που είχαν απομείνει από την παλαιά εικόνα στο σημείο που κάηκε, αγιασμός από τη μονή και τέλος τοποθετήθηκαν, σύμφωνα με την παράδοση, τμήματα λειψάνων στο χέρι της Παναγίας. Η νέα εικόνα έφθασε στη μονή την 29η Ιουνίου 2002 και την υποδέχθηκε η αδελφότητα της μονής με τον οικείο μητροπολίτη Ηλείας καθώς και τον ιερέα της μονής και πλήθους ευσεβούς λαού.

Οι ναοί

Μέχρι και το 1976 ο ναός ήταν ουσιαστικά το σπήλαιο, που βρέθηκε η ιερή εικόνα της Παναγίας, διαμορφωμένο κατάλληλα ώστε να μπορούν να τελούνται σε αυτό οι ιερές ακολουθίες. Είχε προστεθεί τέμπλο, στασίδια, καθίσματα, αργότερα η οροφή, πολυέλαιοι και κάθε τι άλλο που ήταν απαραίτητο για την τέλεση των ιερών μυστηρίων. Ο ναός ήταν προσανατολισμένος, σύμφωνα με την παράδοση, προς την ανατολή. Χωροταξικά δεν μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένας ναός που μπορούσε να φιλοξενήσει μεγάλο αριθμό πιστών, καθώς οι συνθήκες και τα τεχνικά μέσα ίσως της εποχής, αλλά και το σημείο του σπηλαίου, δε βοηθούσαν στην καταλληλότερη διαμόρφωση του χώρου σε ένα μεγαλύτερο ναό. Στο ναό οδηγούσε πλακόστρωτο μονοπάτι και από ένα σημείο και έπειτα ξεκινούσαν οι σκάλες, που έφθαναν μέχρι και την πόρτα του ναού. Με την κατολίσθηση το μεγαλύτερο μέρος του ναού καταστράφηκε. Το τέμπλο μόνο παρέμεινε όρθιο όπως και το καμπαναριό του ναού. Όλα τα υπόλοιπα καταστράφηκαν, όπως και σημαντικό μέρος της σκάλας που οδηγούσε στο ναό. Ο νέος ναός δημιουργήθηκε εξ’ ολοκλήρου από την αρχή. Οι μεγάλη προσέλευση πιστών στο μοναστήρι οδήγησε έμμεσα στην ανάγκη δημιουργίας ενός μεγαλύτερου ναού. Ο ναός πλέον θεμελιώθηκε σωστά, σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε πλατύτερος, ενώ και οι σκάλες που οδηγούν σε αυτόν έγιναν μεγαλύτερες. Η μόνη  διαφορά ήταν πως τεχνικοί λόγοι οδήγησαν στον προσανατολισμό του νέου ναού προς τον νότο. Ο νέος ναός είναι τρίκλιτος, ενώ υπάρχει και τέταρτο κλίτος, το οποίο χρησιμοποιείται για τις ανάγκες του ναού. Το τέμπλο του ναού είναι μαρμάρινο. Οι εικόνες του τέμπλου είναι φιλοτεχνημένες από τον αγιογραφικό οίκο των Αβραμαίων του Αγίου Όρους, ενώ μέχρι και σήμερα έχει αγιογραφηθεί το μεγαλύτερο μέρος του ναού. Τα εγκαίνια του καθολικού της μονής έγιναν την 29η Σεπτεμβρίου 1985 από το μητροπολίτη Ηλείας και γιορτάζει στις 23 Αυγούστου.

Στο κτίριο των κελιών υπάρχει ο ναός του Αγίου Αντωνίου. Ένας ναός μικρός, στον οποίο οι μοναχές τελούν τις καθημερινές ακολουθίες της μονής. Στο ναό αυτό φυλάσσεται και η ιερή εικόνα της Παναγίας, έπειτα από την καταστροφή του παλαιού καθολικού το 1976 έως και σήμερα. Είναι γεμάτος με ιερές εικόνες κάθε μεγέθους, το τέμπλο του είναι ξύλινο και γιορτάζει την ημέρα της μνήμης του Αγίου Αντωνίου στις 17 Ιανουαρίου.

Ο ναός βρίσκεται στην είσοδο της μονής, ακριβώς κάτω από το καθολικό. Στον ίδιο χώρο παλαιότερα αναφέρεται πως υπήρχε ο ναός του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Μετά την καταστροφή του καθολικού από την κατολίσθηση του 1976, όλες οι ακολουθίες της μονής τελούνταν στο ναό του Αγίου Νεκταρίου. Οι εργασίες του ναού ολοκληρώθηκαν και εγκαινιάστηκε από το μητροπολίτη Ηλείας στις 6 Μαΐου 1971. Αποτελεί ναό σταυροειδή με τρούλο και γιορτάζει στις9 Νοεμβρίου ημέρα, μνήμης του Αγίου Νεκταρίου και 8 Νοεμβρίου ημέρα εορτασμού του Αρχαγγέλου Μιχαήλ.

Οι γιορτές

Η Μονή γιορτάζει (πανηγυρίζει) την 23η του Αυγούστου ημέρα απόδοσης της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου την παραμονή κατά τον εσπερινό και κατά την ημέρα της γιορτής, συρρέουν εκατοντάδες πιστοί για να προσκυνήσουν τη χάρη της Παναγίας. Κάτω ακριβώς από ολόκληρο το μοναστήρι υπάρχει η λεγόμενη «πανηγυρίστρα». Εκεί τελούνταν μέχρι και το 1982 οι γιορτές της Παναγίας, ίσως γιατί ο μικρός πρώτος ναός στο σπήλαιο δεν επέτρεπε την προσέλευση μεγάλου αριθμού προσκυνητών. Μετά την κατολίσθηση του 1976 και την καταστροφή του πρώτου ναού η ιερή εικόνα τοποθετείται σε χώρο ειδικά διαμορφωμένο δίπλα στην πύλη της μονής και στο σημείο που ξεκινούσε το μονοπάτι για το ναό. Στον ίδιο χώρο τοποθετείται και σήμερα. Συνήθως το πρωί της 22ας Αυγούστου οι μοναχές κατεβάζουν την εικόνα της Παναγίας από το παρεκκλήσιο του Αγίου Αντωνίου. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας τελείται ο εσπερινός της γιορτής. Το πρωί της 23ης Αυγούστου τελείται η Θεία Λειτουργία, η οποία παλαιότερα τελούνταν σε αγρυπνία τις πρώτες πρωινές ώρες. Το απόγευμα της 23ης Αυγούστου μετά τον εσπερινό και την παράκληση προς την Παναγία η εικόνα μεταφέρεται και πάλι στον ναό του Αγίου Αντωνίου.

Το πανηγύρι αυτό οφείλει την καθιέρωσή του στην ύπαρξη τεμαχίου του Τιμίου Σταυρού που φυλάσσεται στη μονή, αλλά και σε λόγους καθημερινούς και πρακτικούς, σύμφωνα με τους οποίους οι ντόπιοι κάτοικοι -λόγω των γεωργικών υποχρεώσεών τους- δε μπορούσαν να τιμούν την γιορτή της Παναγίας την 23η Αυγούστου, για το λόγο αυτό και καθιέρωσαν αυτό τον εορτασμό. Η γιορτή όμως του Τιμίου Σταυρού έχει καθιερωθεί μετά από τόσα χρόνια, και μέχρι την εποχή μας η προσέλευση των πιστών εκείνη την ημέρα είναι μεγάλη.

Το παρεκκλήσιο γιορτάζει την 17η Ιανουαρίου, ημέρα μνήμης του Μεγάλου Αντωνίου.

Ο ναός γιορτάζει την 9η Νοεμβρίου, ημέρα μνήμης του Αγίου Νεκταρίου επισκόπου Πενταπόλεως και την 3η Σεπτεμβρίου, ημέρα ανακομιδής των λειψάνων του. Η Ιερά Μονή δέχεται πλήθος προσκυνητών καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Πηγή άρθρου: Βικιπαίδεια

Πηγή photo: commons.wikimedia.org