Ένας από τους σημαντικότερους οικιστικούς πυρήνες των Κυκλάδων

Το Κάστρο της Κιμώλου είναι ο οχυρωμένος οικισμός του σημερινού Παλιού Χωριού και ένας από τους σημαντικότερους οικιστικούς πυρήνες των Κυκλάδων. Η αρχική ημερομηνία κατασκευής του Κάστρου δεν είναι ακριβώς γνωστή.

Ορισμένοι μελετητές υποστηρίζουν ότι χτίστηκε κατά το 14ο ή 16ο αιώνα, στην εποχή της Φραγκοκρατίας. Η πιο τεκμηριωμένη όμως ιστορικά μελέτη είναι αυτή των W. Hoefner και H. Schmidt, που τοποθετούν τη χρονολόγηση στα τέλη του 16ου αιώνα και ότι ο Ιωάννης Ράφος δεν πρόσθεσε απλώς ένα ναό στο εσωτερικό του ήδη υφιστάμενου Κάστρου, αλλά ότι ο ίδιος ήταν ο κτήτορας ολόκληρου του μεσαιωνικού οικισμού.

Ο λόγος που χτίστηκε το Κάστρο φαίνεται ότι ήταν για να εξασφαλιστεί μόνιμη κατοικία και μια σταθερή βάση για το πλήρωμα των πλοίων του κτήτορα, κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες που διακοπτόταν το εμπόριο. Τη σχέση των κατοίκων του Κάστρου με τη θάλασσα και τη ναυτιλία μαρτυρά και η ύπαρξη ναυτικών συμβόλων (ναυτικών σταυρών και σκοινιών) στις εξωτερικές όψεις πολλών οικιών. Άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η ίδρυση του Κάστρου συνδέεται με τον ερχομό στην Κίμωλο προσφύγων από τη Σίφνο, που πιθανότατα συμμετείχαν στην ανοικοδόμησή του.

Το Κάστρο σχηματίζεται από δυο ομόκεντρα συγκροτήματα κατοικιών, που το ένα περικλείει το άλλο, σχηματίζοντας έτσι δύο δακτυλίους, αποτελούμενο από 123 διώροφες οικίες, όπου φιλοξενούσαν άλλη οικογένεια στον όροφο (ανωγάρηδες) και άλλη στο ισόγειο (κατωγάρηδες).

Λόγω της ύπαρξης αυτών των δακτυλίων, ο οικισμός χωρίζεται στο Μέσα Κάστρο, γνωστό και ως Στεγάδι ή Στιάδι και στο Έξω Κάστρο το οποίο αποτελεί ένα είδος φρουριακού αρχιτεκτονικού συγκροτήματος.

Το αμυντικό τείχος του Κάστρου με ύψος 20 μέτρα, ουσιαστικά αποτελούσε τους εξωτερικούς τοίχους των εφαπτόμενων μεταξύ τους οικιών. Κατά μια άποψη αρχικά είχαν κατασκευαστεί αμυντικοί πύργοι, γνωστοί στους γηγενείς ως «βαλουάρδοι», από τους οποίους όμως σήμερα δε σώζεται κανένας.

Για την πρόσβαση στο εσωτερικό του Κάστρου, χρησιμοποιούνται δύο απλές πύλες, εκ των οποίων η νότια πύλη βρίσκεται στο μέσο της νότιας πλευράς και καλείται Κάτω Πόρτα, ενώ η ανατολική, κοντά στη βόρεια γωνία της ανατολικής πλευράς και καλείται Άνω Πόρτα.

Και οι δύο πύλες του Κάστρου, ουσιαστικά ήταν διάδρομοι με καμάρες και ξύλινη οροφή, που στο παρελθόν σφραγίζονταν με ξύλινα θυρόφυλλα, σύρτες και αμπάρες, τα οποία δε σώζονται πλέον. Πάνω από τις πύλες υπάρχουν πλάκες που φέρουν σταυρούς και χρονολογίες. Όλες οι πύλες καταλάμβαναν το χώρο μιας οικίας, ενώ οι όροφοι πάνω από αυτές χρησιμοποιούνταν ως κατοικίες. Σήμερα σώζεται μόνο η μία πύλη.

Οι οικίες του Κάστρου είναι ομοιόμορφες με ορθογώνιο σχήμα, κολλημένα το ένα στο άλλο και οι εξωτερικοί ήταν ενισχυμένοι με ελάχιστα ανοίγματα, ώστε να σχηματίζεται ένα αμυντικό τείχος, σε περιόδους εισβολών και πειρατικών επιθέσεων.

Οι θύρες ήταν δίφυλλες με «πορτέλο», δηλαδή μικρό τετράγωνο άνοιγμα στο πάνω μέρος του ενός φύλλου. Τα παράθυρα ήταν μικρά στο ισόγειο και μεγαλύτερα, σχεδόν τετράγωνα στον πάνω όροφο, με παραστάδες, κατώφλι και ανώφλι.

Στη βόρεια πλευρά υπάρχουν πέντε οικίες, που αποτελούν εξαίρεση, καθώς έχουν μεγαλύτερο πλάτος, σχεδόν το διπλάσιο από τις υπόλοιπες και μάλλον ήταν των αρχόντων. Δίπλα διαμορφώνεται μια μικρή πλατεία όπου βρίσκεται ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού.

Ως κύριο οικοδομικό υλικό για την κατασκευή του Κάστρου, χρησιμοποιήθηκε το τοπικό πέτρωμα, ενώ ως συνδετικό κονίαμα η κιμωλία γη. Για τη διακόσμηση των προσόψεων αλλά και των εσωτερικών των οικιών, χρησιμοποιήθηκε μαλακός τόφος από την περιοχή.

Το 1638 και ενώ η Κίμωλος είχε περιέλθει στα χέρια των Τούρκων, το Κάστρο καταστράφηκε από πυρκαγιά πειρατών, πιθανότατα Γάλλων, οι οποίοι λυμαίνονταν στο Αιγαίο εκείνη την εποχή.

Με την πάροδο των χρόνων πραγματοποιήθηκαν πολλές επισκευές και αλλαγές για την ανοικοδόμησή του από τις φθορές αλλά και από το Βενετουρκικό πόλεμο, από τις οποίες μας είναι γνωστές από επιγραφές, αυτή του 1656 και αυτή του 1675, που αναγράφονται πάνω από την ανατολική και νότια πύλη αντίστοιχα.

Κατά το 17ο αιώνα, λόγω της αύξησης του πληθυσμού, πραγματοποιήθηκε επέκταση του οικισμού και εκτός των ορίων του Κάστρου, όπου κατασκευάστηκαν και ναοί σύμφωνα με το πρότυπο των οικιών του Κάστρου. Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Τούρκους, πραγματοποιήθηκε σημαντική επέκταση της πόλης προς Βορρά, οδηγώντας έτσι στη σημερινή της μορφή.

Το Κάστρο Κιμώλου αποτελεί ένα από τα ελάχιστα δείγματα οχυρωμένων οικισμών στο Αιγαίο, που χτίστηκε κατά το 16ο αιώνα βάσει σχεδίου και στο σύνολό τους εξ’ αρχής. Παρουσιάζει συνεχή κατοίκιση τεσσάρων αιώνων και περιλαμβάνει χαρακτηριστικά παραδοσιακά δείγματα κυκλαδίτικων οικιών.

Το Κάστρο της Κιμώλου υπάγεται στις αρμοδιότητες της 2ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και είναι κηρυγμένο ιστορικό διατηρητέο μνημείο με την ΥΑ4701/3-3-1967 (-ΦΕΚ 183/Β/16-3-1967).

Σήμερα το σύνολο των οικιών του Μέσα Κάστρου σώζονται σε ερειπιώδη κατάσταση, ενώ το Έξω Κάστρο, διατηρείται αρκετά καλά. Οι εξωτερικές όψεις των κτηρίων του εξωτερικού δακτυλίου έχουν παραμορφωθεί, με αποτέλεσμα να διατηρείται μικρό μόνο τμήμα του αυθεντικού τείχους στη βορειοδυτική γωνία.

Εξαίρεση αποτελεί ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού, στο κέντρο του Μέσα Κάστρου (δυτική πύλη), χτισμένη το 1592 και χαρακτηρίστηκε ως βυζαντινό μνημείο, ο οποίος σώζεται σχεδόν στο ακέραιο και το παρεκκλήσι της Οσίας Μεθοδίας.

Από την ομάδα του Greece Destination

Πηγή photo slider: google maps