Το αρχαιότερο βυζαντινό κάστρο σε όλη την Ελλάδα

Το Κάστρο Ιωαννίνων είναι η οχυρωμένη παλιά πόλη των Ιωαννίνων στη βορειοδυτική Ελλάδα. Η σημερινή οχύρωση ανοικοδομήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τον Αλή Πασά στην ύστερη οθωμανική περίοδο, αλλά ενσωματώνει επίσης προϋπάρχουσες βυζαντινές κατασκευές. Το κάστρο βρίσκεται στη νοτιοανατολική γωνία της σύγχρονης πόλης, στην κορυφή ενός βραχώδους ακρωτηρίου που εισέρχεται στη λίμνη Παμβώτιδα. Το κάστρο κυριαρχείται από τις δύο ακροπόλεις του, που είχαν ήδη δημιουργηθεί στα τέλη του 11ου αιώνα, όπως καταγράφονται στην Αλεξιάδα της Άννας Κομνηνή: η βορειοανατολική ακρόπολη, που τώρα κυριαρχείται από το Οθωμανικό Τζαμί Ασλάν Πασά, και η πολύ μεγαλύτερη νοτιοανατολική ακρόπολη, γνωστή και ως Ιτς Καλέ (από τα τουρκικά: Iç Kale, «Εσωτερικό Κάστρο»).

Βορειοανατολική ακρόπολη

Η βορειοανατολική ακρόπολη καλύπτει έκταση περίπου 6.000 m2 και περιβάλλεται από τείχος που χρονολογείται εν μέρει στη βυζαντινή περίοδο, συμπεριλαμβανομένης της μνημειώδους νότιας πύλης, πλαισιωμένη από μεγάλο κυκλικό πύργο. Στους βυζαντινούς χρόνους, αυτός ονομαζόταν «Άνω Πύργος» (ή επάνω γουλάς) και ήταν η έδρα του τοπικού κυβερνήτη και αργότερα των Δεσποτών της Ηπείρου. Η ακρόπολη περιλάμβανε ένα παλάτι καθώς και μια εκκλησία αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη. Μετά την αποτυχημένη εξέγερση του Διονυσίου του Φιλοσόφου το 1611 και την επακόλουθη εκδίωξη του χριστιανικού πληθυσμού από την περιτειχισμένη πόλη, η εκκλησία του Αγίου Ιωάννη γκρεμίστηκε και αντικαταστάθηκε το 1618 από το συγκρότημα του τζαμιού Ασλάν Πασά, που περιλαμβάνει το τζαμί, τον τάφο του ιδρυτή (τουρμπές), μεντρεσέ και κουζίνα, που σώζονται μέχρι σήμερα. Η ακρόπολη έγινε το μουσουλμανικό θρησκευτικό κέντρο της πόλης. Σήμερα στο Τζαμί Ασλάν Πασά στεγάζεται το Δημοτικό Εθνογραφικό Μουσείο Ιωαννίνων. Έξω από την ακρόπολη αλλά σε κοντινή απόσταση βρίσκεται η Τουρκική Βιβλιοθήκη, πιθανώς προσαρτημένη στον μεδρεσέ, ένα Οθωμανικό λουτρό (χαμάμ) και το Σουφαρί Σαράι («παλάτι των ιππέων»), ένας στρατώνας ιππικού που χτίστηκε τα τελευταία χρόνια της διακυβέρνησης του Αλή Πασά (1815– 20). Υπάρχει επίσης ένα βυζαντινό συγκρότημα λουτρών στην περιοχή.

Ίτς Καλέ

Η νοτιοανατολική ακρόπολη, περισσότερο γνωστή με το οθωμανικό της όνομα «Ίτς Καλέ» (ελληνική απόδοση του τουρκικού iç Kale που σημαίνει «εσωτερικό φρούριο»), σχηματίζει ουσιαστικά ένα ξεχωριστό φρούριο μέσα στην παλιά πόλη, καλύπτοντας έκταση περίπου 30.000 m2. Παραδοσιακά η ίδρυσή του αποδίδεται στην κατάληψη της πόλης από τον Βοημούνδο το 1082 και το κύριο βυζαντινό κατάλοιπο της περιόδου, ο μεγάλος κυκλικός πύργος στο κέντρο της ακρόπολης, είναι γνωστός ως Πύργος του Βοημούνδου. Εκεί οι πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως θεμέλια της ελληνιστικής εποχής. Γρπτές πηγές καταγράφουν ότι στη βυζαντινή περίοδο, η ακρόπολη στέγαζε τις κατοικίες των αρχόντων της πόλης, καθώς και τον καθεδρικό ναό των Ταξιάρχων και την εκκλησία του Παντοκράτορα. Υπό τον Αλή Πασά, το Ιτς Καλέ ξαναχτίστηκε και έγινε η κύρια κατοικία του ισχυρού ηγεμόνα. Εκεί έχτισε το παλάτι του (σαράι), ξεκινώντας το 1788. Το παλάτι περιγράφεται από Ευρωπαίους περιηγητές και απεικονίζεται σε εκτύπωση του Γ. Λ. Λιτς και χαραγμένο από τον Χ. Άντλαρντ, ως μια μεγάλη και σύνθετη διώροφη κατασκευή με πολλά παράθυρα που παρείχαν εξαιρετική θέα στη λίμνη Παμβώτιδα. Το παλάτι συνέχισε να χρησιμεύει ως το διοικητικό κέντρο της πόλης μέχρι το 1870, όταν γκρεμίστηκε, αν και είχε ήδη υποστεί μεγάλες ζημιές κατά την πολιορκία του 1821–22 από τα στρατεύματα του Σουλτάνου που προκάλεσαν την πτώση του Αλή. Οι ανασκαφές έδειξαν ότι το σελαμλίκι πιθανότατα βρισκόταν στη βόρεια πλευρά, με το χαρέμι και τα δωμάτια των γυναικών στη νότια. Τα σωζόμενα ερείπια ανήκουν κυρίως στο νότιο τμήμα, συμπεριλαμβανομένων των ερειπίων του κυκλικού Πύργου του Βοημούνδου.

Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Έλληνες το 1913, ο χώρος του κύριου ανακτόρου χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή του στρατιωτικού νοσοκομείου της πόλης, το οποίο με τη σειρά του έδωσε τη θέση του το 1958 σε νέο κτίριο, σχεδιασμένο από τον Β. Χαρίση, που προοριζόταν να λειτουργήσει ως βασιλικό περίπτερο. Από το 1995 στεγάζει το Βυζαντινό Μουσείο Ιωαννίνων. Δίπλα στο μουσείο, στο ανατολικότερο και ψηλότερο τμήμα της ακρόπολης, βρίσκεται το Τζαμί Φετιγιέ με τον τάφο του Αλή Πασά και μιας συζύγου του στα βορειοδυτικά, καλυμμένο από σιδερένιο πλέγμα. Το τζαμί καταλαμβάνει το χώρο του βυζαντινού καθεδρικού ναού της πόλης και χτίστηκε αρχικά μετά την οθωμανική κατάκτηση το 1430. Ανακατασκευασμένο σε μεγαλειώδες στιλ τον 17ο αιώνα, η σημερινή του μορφή χρονολογείται στην ανοικοδόμησή του από τον Αλή Πασά π. 1795.

Το κύριο σωζόμενο τμήμα του παλατιού του Αλή είναι το λεγόμενο Θησαυροφυλάκιο στα βόρεια, ένα τετράγωνο κτίριο αγνώστου χρήσης. Ένας θολωτός χώρος δίπλα του μετατράπηκε αργότερα στο εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων. Το Θησαυροφυλάκιο αποκαταστάθηκε το 1989-90 και φιλοξενεί έκθεση για την ιστορία και τις μεθόδους αργυροχρυσοχοΐας στα Ιωάννινα και την ευρύτερη περιοχή του, για την οποία η περιοχή ήταν φημισμένη στους Οθωμανικούς χρόνους. Άλλες σωζόμενες ή ανεσκαμμένες κατασκευές είναι τα μαγειρεία, που χρονολογούνται στις αρχές του 19ου αιώνα, που βρίσκονται στο βορειοδυτικό τμήμα της ακρόπολης, τα οποία σήμερα χρησιμεύουν ως τραπεζαρία, το μπαρουτοπωλείο στα βορειοανατολικά του τεμένους Φετιχιέ, το οποίο σήμερα χρησιμεύει ως εκπαιδευτικός χώρος, με ένα ερειπωμένο κτίριο άγνωστου σκοπού ανάμεσα σε αυτό και τις κουζίνες, καθώς και την ερειπωμένη βάση ενός άλλου μεγάλου κυκλικού πύργου της βυζαντινής εποχής, ένα μεγάλο διώροφο κτίριο βορειοανατολικά του Θησαυροφυλακίου, πιθανώς ένας στρατώνας ή ένα άγνωστο τμήμα του παλατιού, το οποίο σώζεται μόνο στο μισό του αρχικού του μήκους και τώρα χρησιμεύει ως πολιτιστικός και εκθεσιακός χώρος και ένα μικρό συγκρότημα λουτρών στα βόρεια.

Πηγή πληροφοριών: Βικιπαίδεια

Πηγή photo slider: www.archaiologia.gr