Εκκλησίες & Μοναστήρια στην Ιθάκη

Εκκλησίες & Μοναστήρια στην Ιθάκη

Στη νότια  πλευρά του χωριού Σταυρός και σε μικρό ύψωμα, βρίσκεται  ο Ι. Ν. της Αγίας Βαρβάρας. Πρόκειται για προ του 1836 κτίσμα, μακρύ, δρομικό, μονόχωρο ναό. Στο ίδιο ακριβώς σημείο και προ της αναφερομένης χρονολογίας, υπήρχε μικρό εκκλησάκι επ’ ονόματι της Αγίας, το οποίο ο Άγιος Ιωακείμ ο Παπουλάκης (1786-1868) με συνδρομές και εράνους επέκτεινε, φτιάχνοντας μεγαλύτερη την Εκκλησία της Αγίας, με ένα τέχνασμα. Δεν γκρέμισε το μικρό εκκλησάκι, αλλά γύρω από αυτό ανοικοδομήθηκε ο νέος μεγάλος ναός. Όταν περατώθηκε και τοποθετήθηκε η σκεπή του, τότε γκρέμισαν το μικρό εκκλησάκι. Ο ναός χρησιμοποιήθηκε ως ενοριακός  και αργότερα, όταν χτίστηκε ο κεντρικός ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο κέντρο του χωριού, έγινε κοιμητηριακός. Έχει όμορφο ξυλόγλυπτο τέμπλο με δεσποτικές  εικόνες βυζαντινολαϊκής τέχνης.

Είναι κτίσμα μονόχωρο με αρκετές εξωτερικές αρχιτεκτονικές διακοσμήσεις. Εντός του Ναού, στο απλό ξύλινο Τέμπλο του, παρατηρούμε τις εξαιρετικής μεταβυζαντινής τέχνης τέσσερις δεσποτικές εικόνες. Επίσης, θαυμάσια δείγματα εικονογραφίας αποτελούν και δυο ακόμη εικόνες του Ναού, μία της Γαλακτοτροφούσας και μία της Αγίας Παρασκευής. Επιπλέον, ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το δίλοβο μικρό καμπαναριό, το οποίο βρίσκεται ακριβώς πάνω από την είσοδο της αυλής. Σημαντικό σημείο αναφοράς, στον προαύλιο χώρο του Ναού, είναι και ο τάφος του τελευταίου Επισκόπου Ιθάκης, του αειμνήστου Γαβριήλ Καραβία.

Πρόκειται για μικρό, μονόχωρο προ του 1751 Ναό, αφιερωμένο στον Άγιο Ευστάθιο. Το τέμπλο του είναι λιθόκτιστο και αγιογραφημένο. Αγιογραφημένη επίσης είναι και η κόγχη του Αγίου Βήματος καθώς και η Πρόθεση. Εντελώς ξεχωριστό έργο αποτελεί ο γυναικωνίτης του με το ξύλινο πλέγμα. Στα 1884 έγινε μικρή κατά πλάτος επέκταση, ενώ το Άγιο Βήμα του παρέμεινε στο ίδιο μέγεθος. Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ευσταθίου πρέπει να είναι ο πρώτος ή από τους πρώτους σε παλαιότητα ναούς που χτίστηκαν στο Βαθύ, μετά τη μετάβαση των κατοίκων από το Πεταλιάτικο (Παλαιοχώρα) στην περιοχή της σημερινής πρωτεύουσας.

Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ραφαήλ θεμελιώθηκε το 1978 και εγκαινιάστηκε στις 6 Ιουλίου του 1980, στον τόπο που βρισκόταν το σπίτι του Αγίου, δίπλα στην αιωνόβια ελιά, γνωστή στους ντόπιους ως «η ελιά του Λάσκαρη». Ο ναός λόγω του σχήματος της κάτοψής του και του τρόπου κατασκευής του έχει καλή ακουστική. Ο φυσικός φωτισμός γίνεται άμεσα, σε τρόπο που να είναι ο Ναός άπλετα φωτισμένος, χωρίς ο εκκλησιαζόμενος να βλέπει ανοίγματα. Ίσως το σχήμα αυτής της εκκλησίας να ξεφεύγει από τα καθιερωμένα «να ξενεύει» κάπως. Όμως πιστεύω ότι κάθε εποχή, πρέπει να έχει την δική της τεχνοτροπία μέσα στο πλαίσιο της κοινωνικής και τεχνικής εξέλιξης». Ο Ναός, πέρα από το ιδιαίτερο σχήμα του και την αρχιτεκτονική πρόβλεψη για καλή ακουστική και επαρκή φυσικό φωτισμό, διαθέτει αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα, το οποίο προέρχεται από τον Ιερό Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που βρίσκεται επίσης στο Περαχώρι και ελειτουργείτο μέχρι το 1953, οπότε χτυπήθηκε και καταστράφηκε από τους σεισμούς. Η μνήμη του μαρτυρικού θανάτου του Αγίου Ραφαήλ στις Καρυές της Λέσβου το 1463 τιμάται την Τρίτη του Πάσχα και η μετακομιδή των λειψάνων του στην Ιθάκη την πρώτη Κυριακή μετά τις 3 Ιουλίου. Την ημέρα αυτή πανηγυρίζει το νησί, ενώ το απόγευμα λιτανεύονται τα τίμια λείψανα στο Βαθύ. Ο Άγιος Ραφαήλ γεννήθηκε το 1410 στην περιοχή Μύλοι του Περαχωρίου και το κοσμικό του όνομα ήταν Γεώργιος Λάσκαρης ή Λασκαρίδης. Διετέλεσε ιερέας στο ναό του Αγίου Δημητρίου του Λουμπαρδιάρη στην περιοχή της Ακρόπολης των Αθηνών και στη συνέχεια χειροτονήθηκε Αρχιμανδρίτης στην Κωνσταντινούπολη. Μετά την πτώση της Κωνσταντινούπολης μετέβη στη Λέσβο όπου έγινε ηγούμενος στο μοναστήρι των Καρυών της Θέρμης, στο οποίο μαρτύρησε τον Απρίλιο του 1463. Τον Ιούλιο του 1971 έγινε, με λαμπρή υποδοχή, η μετακομιδή μέρους των Ιερών Λειψάνων του στην Ιθάκη.

Όχι πολύ μακριά από τον Ιερό Ναό Γαρδελακίου και στο ίδιο περίπου ύψος, βρίσκεται ο Ιερός Ναός Βλαχερνών. Από εντοιχισμένη πλάκα, που εντοπίζεται στην εξωτερική πλευρά του ανατολικού μέρους του Ναού, διαβάζουμε ότι η εκκλησία κατασκευάστηκε το 1792, αν και σε παλαιότερα έγγραφα αναφέρεται ότι είναι  κτίσμα του 1720 και λειτουργούσε ως Ιερά Μονή. Εντός του Ναού βλέπουμε ένα θαυμάσιο ξυλόγλυπτο Τέμπλο, στο οποίο υπάρχει αγιογραφική ενότητα. Δηλαδή όλες οι εικόνες, από την επίστεψη μέχρι και τα θωράκια είναι αγιογραφημένες από το ίδιο περίφημο εργαστήριο των Περλιγκίδων στο Ληξούρι  της Κεφαλονιάς. Στον προαύλιο χώρο του Ναού υπάρχει μετρίου ύψους καμπαναριό, ίδιας περίπου χρονολόγησης με αξιόλογη κλίμακα (σκάλα), ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, η οποία οδηγεί στις καμπάνες και αποτελείται από πέτρινους λαξεμένους σπονδύλους, τοποθετημένους τον ένα πάνω στον άλλον.

Στην ανατολική περιοχή της πόλεως της Ιθάκης και στη συνοικία «Καραβάτα», βρίσκεται ο Μητροπολιτικός Ναός, αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου. Είναι μονόχωρο, ευρύχωρο, δρομικό κτίσμα του 1800, σύμφωνα με την εντοιχισμένη πλάκα στο υπέρθυρο της δυτικής εισόδου. Πριν χτιστεί ο σημερινός Ναός, ακριβώς στην ίδια περιοχή υπήρχε μικρότερη εκκλησία, η επονομαζόμενη «Παναγία στα Λινοβρόχια».  Το όνομά της οφειλόταν στο γεγονός ότι στην περιοχή λίμναζαν βρόχινα νερά, στα οποία εισχωρούσε θάλασσα καθιστώντας τα υφάλμυρα. Μέσα σ’ αυτό το υφάλμυρο νερό μαλάκωναν οι κάτοικοι το λινάρι για την περαιτέρω επεξεργασία του. Εντός του σημερινού Ναού, βλέπουμε το περίφημο, ολόγλυφο, ξύλινο τέμπλο του 1793, έργο του Μετσοβίτη ξυλογλύπτη Ιωάννου Πασχουλίτη. Στην αριστερή  πλευρά του Ναού παρατηρούμε τον εξαιρετικής αισθητικής Άμβωνα, έργο του Ιθακησίου Σπύρου Κομνηνού από την Λεύκη Ιθάκης. Επίσης, στον Ι. Ναό φιλοξενούνται οι περίφημες μεταβυζαντινές εικόνες από την «Παναγούλα στου Κόντε», η οποία καταστράφηκε από τους φοβερούς σεισμούς του 1953. Παραπλεύρως του Ι. Ναού και σε μικρή απόσταση βρίσκεται το καμπαναριό του, εξαιρετικό έργο αρχιτεκτονικής τέχνης, το οποίο περατώθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα.

Στο παραθαλάσσιο χωριό Κιόνι  και σε ύψωμα βρίσκεται ευμεγέθης, μονόχωρος, δρομικός ο Ιερός Ναός Ευαγγελιστρίας. Είναι ναός επίσης χτισμένος με συνδρομές και εράνους του Αγίου Ιωακείμ του Παπουλάκη (1786-1868) στα μέσα του ΙΘ΄ αιώνα. Πρόκειται για ευρύχωρο και ψηλό κτίσμα με αρκετά και μεγάλα παράθυρα, που δίνουν στο εσωτερικό του άπλετο φως. Το τέμπλο και όλος ο διάκοσμος του ναού, είναι δυτικότροπα επηρεασμένος.

Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Ανωγή είναι ρυθμού Βασιλικής μεγάλων διαστάσεων. Θαυμάσιες εικόνες Αγίων και μορφές Αγγέλων σπάνιας τεχνικής, μαρτυρούν το  ταλέντο του ζωγράφου της εποχής, του Αντωνίου εξ Αγράφων που ήκμασε περί τα μέσα του 17ου αιώνα. Σύμφωνα με επιγραφή στο πέτρινο τέμπλο, ο Αντώνιος εξ Αγράφων παρέδωσε τις εικόνες στα 1680. Στο ναό διακρίνονται πέντε αγιογραφικές ζώνες. Μέρος της δεύτερης ζώνης του δυτικού τοίχου, απέναντι από την κυρία είσοδο, θυμίζει τα μωσαϊκά του San Vitale της Ραβένας και τοιχογραφίες των Μετεώρων. Εδώ συναντάμε μεταξύ άλλων και τις μορφές του Μεγάλου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης, ανάμεσα στους οποίους παρεμβάλλεται ο σταυρός της Λωραίνης. Στο σύνολο τους οι τοιχογραφίες είναι Ηπειρωτικής τεχνοτροπίας, με επιδράσεις από την Κρητική σχολή και ίσως από τα περίφημα μωσαϊκά των Βυζαντινών ναών της Ραβέννας. Ο Ναός υπέστη σοβαρές ζημιές, κατά την διάρκεια των σεισμών του 1953. Λίγο αργότερα, επισκευάσθηκε με την συνδρομή του Ιθακήσιου εφοπλιστή κ. Πάνου Γράτσου και οι τοιχογραφίες συντηρήθηκαν από τον συντηρητή κ. Αναστάσιο Κουτσουρή. Αξιοπρόσεχτα για τον επισκέπτη είναι το ξύλινο δωδεκάπορτο της εποχής του 1821, οι πήλινες εντοιχισμένες στάμνες για την ακουστική του ναού, τα παλαιά πέτρινα μνημεία και ο διώροφος γυναικωνίτης στην πρόσοψη του οποίου παρίσταται η Θεία Κρίση. Τέλος, επιβλητικό και ωραίο από γνήσια νηρήτια πέτρα, στέκει το Βενετσιάνικο καμπαναριό της εκκλησίας, σύμβολο του χωριού και πόλος ιερού προσκυνήματος της κοιμήσεως της Θεοτόκου, που εορτάζει 15 Αυγούστου.

Σε δυτικό ύψωμα της πόλεως της Ιθάκης υψώνεται ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως Θεοτόκου «Γαρδελάκι». Πρόκειται για μονόχωρο, δρομικό κτίσμα του 1845. Στη θέση του παλιότερα, υπήρχε μικρότερος Ναός και οι οικογένειες  Βλασσοπούλου τον ανακαίνισαν  στο σημερινό του μέγεθος. Εντός του Ναού αυτού φυλάσσεται, περίφημης τέχνης, ευμεγέθης  χρυσοκέντητος Επιτάφιος με την Κοίμηση της Θεοτόκου. Παραπλεύρως, υψώνεται το καμπαναριό, έργο σύγχρονης αρχιτεκτονικής και υψηλής αισθητικής αξίας. Εκτός από ενοριακός, ο Ναός αυτός είναι συγχρόνως και κοιμητηριακός. Στο κοιμητήριό του ευρίσκεται ο τάφος της περίφημης οικογένειας Θεοφιλάτου, η οποία δραστηριοποιούταν στην Ρουμανία με τα περίφημα «σλέπια», τα γνωστά πλοιάρια στο Δούναβη. Η οικογένεια αυτή είναι η πρώτη που έφερε ατμοκίνητα πλοία στην Ελλάδα.

Το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας των Καθαρών ή Παναγίας Καθαριώτισσας, όπως είναι ευρύτερα γνωστό, δεσπόζει όλου του νησιού σε υψόμετρο 556 μ., στη νοτιοανατολική πλευρά του ομηρικού βουνού Νήριτος. Η ζωή του Μοναστηριού αρχίζει γύρω στα 1696, η ιστορία όμως της εικόνας του Γενεσίου της Θεοτόκου, στο οποίο είναι αφιερωμένο το Μοναστήρι, είναι ακόμη πιο παλιά και χάνεται μέσα στην μακρόχρονη παράδοση του νησιού. Την επωνυμία «Καθαριώτισσα» την έλαβε, όπως θέλει η παράδοση, εξ αιτίας της εύρεσης της εικόνας μέσα στα καιόμενα «κάθαρα», μία λέξη η οποία στην τοπική διάλεκτο σημαίνει ξερόκλαδα και μικρούς θάμνους, που κόβονται και καίγονται για να καθαρίσει ο τόπος. Το 1830 το ιστορικό μοναστήρι βρισκόταν σε μεγάλη ακμή, αφού πλούσιες ήταν οι δωρεές και τα αφιερώματα σ’ αυτό. Η οικονομική ευμάρεια έδωσε τη δυνατότητα να διαδραματίσει η μονή σπουδαιότατο ρόλο κατά την Επανάσταση του 1821, αφού μεταξύ άλλων περιέθαλπτε τους τραυματισμένους και κατατρεγμένους αγωνιστές. Από το 1880 μέχρι και το 1910 η μονή περιήλθε σε οικονομικό μαρασμό και το 1917 ο ηγούμενος Ιερόθεος Καλλίνικος ξεκίνησε προσπάθεια ανακαίνισής της, στην οποία συμμετείχαν όλοι οι Ιθακήσιοι και κυρίως οι εφοπλιστές του νησιού. Την ανακαίνιση της μονής συνέχισε επίσης ο ιερομόναχος Σαμουήλ Μολφέσης, ο οποίος υπήρξε και ο τελευταίος της ηγούμενος. Το 1993 εγκαταστάθηκε στη μονή ο Ιθακήσιος μοναχός Θεοδόσιος Βλησμάς, ο οποίος, μέχρι σήμερα, καταβάλλει σημαντικές προσπάθειες για την περαιτέρω ανακαίνισή της, με τη συνδρομή των απανταχού της Γης ευρισκομένων Ιθακησίων. Το μοναστήρι της Παναγίας Καθαριώτισσας πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου, κατά την εορτή του Γενεσίου της  Θεοτόκου. Μικρότερο πανηγύρι γίνεται επίσης στην Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, όταν  κατά την παράδοση, μετά την Λειτουργία, μοιράζονται στους προσκυνητές κουκιά νερόβραστα, λόγω της νηστείας. Ολόκληρη η ζωή της Ιθάκης είναι συνυφασμένη με την Καθαριώτισσα και το Μοναστήρι της. Δύο φορές κατά το παρελθόν, συγκεκριμένα μετά από τους σεισμούς του 1928 και τον Μάρτιο του 1954, μετά τους σεισμούς του 1953, μεταφέρθηκε η εικόνα της Παναγίας Καθαριώτισσας από το μοναστήρι στην πρωτεύουσα του νησιού, το Βαθύ. Τη λιτανευτική πομπή ακολούθησε όλος ο κόσμος με τα πόδια, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο λαός της Ιθάκης Αυτήν εμπιστεύεται και από Αυτήν παίρνει δύναμη και ελπίδα στις πιο δύσκολες στιγμές του.

Η Μονή των Ταξιαρχών Ιθάκης βρίσκεται πάνω από το Περαχώρι στην περιοχή Βουνί. Μετά από απόφαση των Δημογερόντων τον Οκτώβριο του 1622, χτίστηκε στη θέση προϋπάρχουσας ομώνυμης εκκλησίας με τις προσφορές (γης, ζώων και προϊόντων) των κατοίκων. Αποτελούνταν από το Ναό, το Ηγουμενείο και τα κελιά. Μέχρι και το 1898 η Μονή ηγουμενευόταν από αξιόλογης μόρφωσης Ιθακήσιους ηγούμενους. Από το 1910 και ύστερα η Μονή παρακμάζει. Παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Ιερέα Σπυρίδωνα Βλησμά, οι καιροί που ακολούθησαν ήταν δύσκολοι, ενώ το τελειωτικό χτύπημα ήρθε από τους σεισμούς του 1953 που ισοπέδωσαν τη Μονή. Οι Περαχωρίτες με την επιμονή και τη φιλοτιμία τους, άλλοι με την προσωπική τους εργασία και άλλοι με την οικονομική τους ενίσχυση, έστησαν ξανά την εκκλησία και ένα κελί λίγα χρόνια μετά. Το Μοναστήρι ανέκαθεν ήταν σημείο αναφοράς για τους Περαχωρίτες. Πανηγύριζε τρεις φορές το χρόνο (της Αναλήψεως, 13 Ιουλίου και 8 Νοεμβρίου) και κατά τους θερινούς μήνες ακολουθούσε πάντα γλέντι, κατά το είθισται των Περαχωριτών. Ξακουστές είναι ακόμη οι «Πρωτομαγιές» στο Μοναστήρι με χορό στο αλώνι, κάτω από τον ίσκιο των καστανιών. Στις μέρες μας, το Μοναστήρι εξακολουθεί να πανηγυρίζει όπως παλιά, με τη γνωστή Περαχωρίτικη «γαλαντομία και αλεγρία».

Πηγή πληροφοριών & photo slider: Δήμος Ιθάκης