Η φύση στο νομό Χανίων
Κεδροδάσος
Το κεδροδάσος στο Ελαφονήσι είναι ένα σπάνιας ομορφιάς παραλιακό δάσος που αποτελείται από αιωνόβια δέντρα, που όμως δεν έχουν μεγάλο ύψος καθώς οι κέδροι δε μεγαλώνουν γρήγορα παρά μόνο κατά ένα εκατοστό κάθε χρόνο. Η ευρύτερη περιοχή του κεδροδάσους έχει ενταχθεί στις προστατευόμενες περιοχές Natura και αποτελεί και βιότοπο της χελώνας Careta careta.
Λίμνη Αγιάς
Η τεχνητή Λίμνη της Αγιάς βρίσκεται δίπλα στο ομώνυμο χωριό. Είναι μια μικρή λίμνη έκτασης 450 στρεμμάτων, η οποία επικοινωνεί νότια με την κοιλάδα του Φασά. Η κοιλάδα αυτή θεωρείται ως η πιο υγρή της Κρήτης. Η περιοχή δέχεται νερό από υπόγειες πηγές και από τον ποταμό Ξεκωλωμένο. Η λίμνη δημιουργήθηκε από τη ΔΕΗ για παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας και παρόλο που το εργοστάσιο δε λειτουργεί πλέον, ο επισκέπτης μπορεί ακόμη να δει τις παλιές εγκαταστάσεις. Η Λίμνη της Αγιάς φιλοξενεί μεγάλη ποικιλία ειδών της χλωρίδας και της πανίδας της Κρήτης και πιθανότατα τη μεγαλύτερη ποικιλία υδροχαρών φυτών του νησιού. Εκεί βρίσκουν καταφύγιο και πολλά αποδημητικά πουλιά. Η οικολογική σημασία του υδροβιότοπου αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η περιοχή προστατεύεται και από διεθνείς συνθήκες.
Λίμνη Κουρνά
H Λίμνη Κουρνά βρίσκεται κοντά στη Γεωργιούπολη και είναι η μοναδική φυσική λίμνη με γλυκό νερό στην Κρήτη. Καλύπτει έκταση 579 στρεμμάτων και το μέγιστο βάθος της φτάνει τα 22 μέτρα. Η Λίμνη Κουρνά ως σημαντικός υδροβιότοπος είναι προστατευόμενη περιοχή αφού έχει ενταχθεί στο πρόγραμμα NATURA 2000. Σε αυτή ζουν νερόκοτες και πάπιες, χέλια, νερόφιδα και ένα σπάνιο είδος δίχρωμης χελώνας κατά καιρούς εμφανίζονται ερωδιοί και κορμοράνοι και πολλά ακόμη είδη.
Λίμνη Μαχαιρίδα
Η μικρή Λίμνη Μαχαιρίδα βρίσκεται στην περιοχή του Τερσανά στο Ακρωτήρι Χανίων. Το νερό της Λίμνης είναι υφάλμυρο και είναι χαρακτηρισμένη ως καρστική και δολίνη. Ο όρος καρστικός είναι γεωμορφολογικός, χαρακτηρίζει τα εσωτερικά μορφολογικά στοιχεία τα οποία δημιουργούνται στα ασβεστολιθικά πετρώματα. Οι δολίνες είναι βαθιές λακκούβες ή τρύπες, που σχηματίζονται, κατά κανόνα, από την υπονόμευση του εδάφους σε κάποια σημεία. Οι δολίνες όπως είναι η Λίμνη της Μαχαιρίδας συναντιούνται κυρίως σε περιοχές με ασβεστολιθικά πετρώματα. Η Λίμνη της Μαχαιρίδας αποτελεί σημαντικό υδροβιότοπο που φιλοξενεί νερόφιδα, χελώνες και μεταναστευτικά πουλιά.
Λευκά Όρη
Η οροσειρά Λευκά Όρη ή Μαδάρες βρίσκεται στη δυτική Κρήτη, εκτεινόμενη σε περιοχή με μήκος 60 και πλάτος 35 χιλιομέτρων. Ουσιαστικά καλύπτουν το μεγαλύτερο τμήμα του νομού Χανίων και τμήμα του νομού Ρεθύμνης. Με την κορυφή τους Πάχνες στα 2.453 μέτρα, να είναι 3.00 μέτρα χαμηλότερα της Ίδας, της ψηλότερης κορυφής του Ψηλορείτη που είναι στα 2.456μ. Το ανάγλυφό τους διαμορφώνει τα οροπέδια των Ομαλού, Ασκύφου και ένα πλήθος φαραγγιών, με γνωστότερο αυτό της Σαμαριάς. Επίσης κάποια ακόμη πλατώματα (π.χ. Νιάτο), αλλά και αναρίθμητες χαράδρες, σπήλαια, βάραθρα, δολίνες, γκρεμούς και ρήγματα. Στα Λευκά Όρη υπάρχουν πολλά σπήλαια, σπηλαιοβάραθρα και φαράγγια. Το σπουδαιότερο είναι το Φαράγγι της Σαμαριάς. Άλλα φαράγγια που καταλήγουν στο Λιβυκό Πέλαγος είναι της Ελυγιάς, της Αράδαινας, της Τρυπητής, του Κλάδου, της Αγίας Ειρήνης, της Ίμβρου και του Καλλικράτη και τα δύο μεγαλύτερα σπηλαιοβάραθρα της Ελλάδος, του Γουργούθακα και το Λέων. Άλλα σπήλαια είναι του Τζανή στο οροπέδιο του Ομαλού και του Ασφένδου. Στα Λευκά Όρη υπάρχουν πάρα πολλά και σπάνια είδη χλωρίδας και πανίδας, πολλά από τα οποία είναι στενοενδημικά, δηλαδή δε φυτρώνουν ή δε ζουν πουθενά αλλού, ούτε σε άλλες περιοχές της Κρήτης. Διασημότερο είναι το ενδημικό είδος Κρητικός Αίγαγρος, το γνωστό Κρι – Κρι. Οι νότιες πλαγιές του ορεινού όγκου καλύπτονται από δάση με κυπαρίσσια, πουρνάρια και πεύκα, ενώ οι περιοχές της ενδοχώρας που έχουν περισσότερη υγρασία καλύπτονται από δάση με καστανιές, πλατάνια και άλλα υδρόφιλα φυτά.
Οροπέδιο Ανώπολης
Το Οροπέδιο της Ανώπολης είναι ένα μικρό οροπέδιο που σχηματίζεται στα Λευκά Όρη, μέσα στα άγρια βουνά της περιοχής. Είναι πολύ εύφορο και εξακολουθεί να τρέφει τους κατοίκους του ομώνυμου χωριού, που βρίσκεται εκεί, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία. Στα δυτικά το Οροπέδιο της Ανώπολης διακόπτεται από το άγριο Φαράγγι της Αράδαινας. Από την άλλη μεριά του φαραγγιού σχηματίζεται το μικρότερο Οροπέδιο της Αράδαινας, στο οποίο οδηγεί μια σιδερένια γέφυρα που διασχίζει το φαράγγι.
Οροπέδιο Ασκύφου
Το Οροπέδιο Ασκύφου βρίσκεται σε μια από τις ομορφότερες περιοχές της Κρήτης, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων. Πολλοί παρομοιάζουν το οροπέδιο με λίμνη και το όνομα του προέρχεται από παράφραση του αρχαιοελληνικού «σκύφος» που σημαίνει κύπελλο, λόγω του σχήματος του. Στο Οροπέδιο Ασκύφου υπάρχουν τέσσερα μικρά χωριά με λίγους κάτοικους, οι οποίοι ασχολούνται κυρίως με την κτηνοτροφία. Μέσα στο Οροπέδιο Ασκύφου, δίπλα στο χωριό Γωνί, υπάρχει ένας μεγάλος λόφος στην κορυφή του οποίου υπάρχουν τα ερείπια δύο τούρκικων κάστρων. Οι Κουλέδες του Ασκύφου, όπως λέγονται, χτίστηκαν από τους Τούρκους στα τέλη του 19ου αιώνα για να ελέγχουν τα περάσματα προς τα Σφακιά. Λίγα χιλιόμετρα δυτικά του Οροπεδίου Ασκύφου σχηματίζονται δύο μικρότερα οροπέδια, με απερίγραπτη φυσική ομορφιά. Το πρώτο που συναντάτε από τον ορεινό δρόμο, που ξεκινάει από το Ασκύφου, ονομάζεται Ταύρη, ενώ το δεύτερο ονομάζεται Νιάτο. Στην Ταύρη θα μπορείτε να θαυμάσετε την πανύψηλη κορυφή του Κάστρου στα 2.215 μέτρα.
Οροπέδιο Ομαλού
Το ξακουστό οροπέδιο Ομαλού είναι τριγυρισμένο από τις ψηλές κορυφές των Λευκών Ορέων και συναντώνται τρεις από τις πέντε επαρχίες του νομού, οι επαρχίες Κυδωνίας, Σφακίων και Σελίνου. Από την πεδιάδα της Κυδωνίας η είσοδος για το οροπέδιο βρίσκεται στη θέση Νεραντζόπορτα, σε υψόμετρο 1.087 μέτρων και αποτελεί μία από τις τρεις εισόδους του. Η δεύτερη είναι το Φαράγγι της Σαμαριάς και η τρίτη βρίσκεται στη νοτιοδυτική πλευρά του οροπεδίου, από όπου ξεκινά ένας δρόμος για τη Σούγια. Το οροπέδιο του Ομαλού περιβάλλεται από τις κορυφές των Λευκών Ορέων Βολακιάς (2.216 μ.), Γκίγκιλος μπροστά από το Ξυλόσκαλο (2.081 μ.), Σάμπερος στη δυτική πλευρά του Φαραγγιού της Σαμαριάς (2.005 μ.) και Ψιλάφι (1.984 μ.). Το έδαφος είναι ιδιαίτερα ανώμαλο και κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών, η πρόσβαση μέσω του οδικού δικτύου είναι πολλές φορές αδύνατη εξαιτίας του χιονιού. Από την άνοιξη όμως και μετά, το τοπίο αλλάζει εντελώς όψη, καθώς καλύπτεται από άγρια φυτά.
Πεδιάδα Αλμυρού
Η Πεδιάδα Αλμυρού είναι η εύφορη κοιλάδα που περιβάλλει τη Γεωργιούπολη. Ο φυσικός πλούτος της Πεδιάδας Αλμυρού οφείλεται στα ποτάμια και στις πηγές της, ενώ η καλλιέργεια της γης αποτελεί μια από τις κύριες ασχολίες των κατοίκων της περιοχής. Στα εύφορα εδάφη της Πεδιάδας Αλμυρού καλλιεργούνται αμπέλια, ελαιόδεντρα, σιτηρά, εσπεριδοειδή και κηπευτικά, που είναι τα βασικά προϊόντα του νησιού. Η πεδιάδα Αλμυρού πήρε το όνομά της από τον Αλμυρό ποταμό που τη διασχίζει και που με τη σειρά του ονομάστηκε έτσι καθώς το νερό που κυλάει ανάμεσα στις όχθες του δεν είναι γλυκό, όπως συμβαίνει με την πλειοψηφία των ποταμών, αλλά υφάλμυρο. Η πεδιάδα Αλμυρού διατρέχεται και από τον ποταμό Περαστικό που εκβάλλει στην άκρη της παραλίας της Γεωργιούπολης.
Πεδιάδα Αποκορώνου
Η Πεδιάδα Αποκορώνου είναι μια από τις πιο εύφορες και καταπράσινες περιοχές του νομού Χανιών. Σε αυτή δε θα βρείτε μόνο καλλιεργήσιμες εκτάσεις αλλά και γραφικά χωριά, παραλίες, μνημεία, μουσεία και παραδοσιακά ελαιοτριβεία. Στα εύφορα εδάφη της Πεδιάδας Αποκορώνου καλλιεργούνται αμπέλια, ελαιόδεντρα, σιτηρά, εσπεριδοειδή και κηπευτικά, που είναι τα βασικά προϊόντα του νησιού. Την Πεδιάδα Αποκορώνου διασχίζουν και τρεις ποταμοί, ο Μπούτακας, ο Βρυσιανός και τα Φαρμακερά.
Ποταμός Κερίτης
Ένα από τα πιο όμορφα ποτάμια των Χανίων είναι και ο ποταμός Κερίτης. Πηγάζει από το χωριό Μεσκλά, διασχίζει το εύφορο λεκανοπέδιο του Αλικιανού και εκβάλει στην παραλία του Πλατανιά. Πριν φτάσει στη θάλασσα ο ποταμός Κερίτης μετονομάζεται σε Πλατανιά (από τους πλατάνους που φύονται στις όχθες τους). Στην αρχαιότητα όμως ονομαζόταν Ιάρδανος. Η γέφυρα του ποταμού Κερίτη κοντά στο χωριό Αλικιανός είναι πετρόκτιστη, τρίτοξη και επιβλητική.
Ποταμός Κλαδισός
Ο Κλαδισός ποταμός των Χανίων πηγάζει από τα Λευκά Όρη. Συγκεντρώνει τα νερά της κοιλάδας του Θερίσου, διαρρέει το ομώνυμο φαράγγι και την πεδιάδα των Χανίων και εκβάλλει στον κόλπο των Χανίων, δυτικά από την παραλία της Νέας Χώρας. Το αρχαίο όνομα του ποταμού ήταν Κερδισός. Οι εκβολές του Κλαδισού ποταμού στα Χανιά είναι στη συνοικία της Νέας Χώρας. Παλιότερα, ο Κλαδισός ποταμός ήταν ένα ορμητικό ποτάμι των Χανίων, με πλούσια βλάστηση, που δημιουργούσε μοναδικές εικόνες και τοπία στο πέρασμά του. Σήμερα, ειδικά στις εκβολές του στη θάλασσα, κοντά στο κέντρο των Χανίων, το ποτάμι θυμίζει μολυσμένο βάλτο. Ουσιαστικά ο Κλαδισός ποταμός έχει στερέψει, όμως ακόμα και σήμερα, στο σημείο αυτό που συναντάει τη θάλασσα έχει δημιουργηθεί ένα μοναδικό οικοσύστημα για την πανίδα και τη χλωρίδα της περιοχής.
Ποταμός Κυλιάρης
Ο ποταμός Κυλιάρης ξεκινάει κοντά στο χωριό Στύλος στον Αποκόρωνα και εκβάλει στην παραλία της Κυανής Ακτής κοντά στις Καλύβες. Το μήκος του είναι 5 χιλιόμετρα και αποτελεί το δεύτερο μεγαλύτερο ποταμό σε ροή νερού στην Κρήτη. Κατά την αρχαιότητα ο ποταμός Κυλιάρης ονομαζόταν Πυκνός. Τα ύδατα του ποταμού Κυλιάρη προέρχονται από τις κορυφές των Λευκών Ορέων Βαρσάμου (υψόμετρο 1.389 μέτρων) και τη Μαύρη (2.069 μέτρων). Ο ποταμός Κυλιάρης έχει και τέσσερις παραπόταμους (ο Κεραμιώτης, η Αναβρετή, ο Μυλαύλακας και ο Μανταμάς) και το συνολικό μήκος του δικτύου τους φτάνει τα 36 χιλιόμετρα. Ο ποταμός Κυλιάρης αποτελεί πολύ σημαντικό υδροβιότοπο για πουλιά, χελώνες, αμφίβια, χέλια και καβούρια. Διασχίζει περιβόλια, ένα κάμπο με ελαιώνες και η βλάστηση γύρω του μέχρι να καταλήξει στη θάλασσα είναι πυκνή.
Ποταμός Ταυρωνίτης
Ο ποταμός Ταυρωνίτης βρίσκεται στα Χανιά και είναι από τα ποτάμια που ξεραίνονται το καλοκαίρι. Είναι γνωστός για τη σιδερένια γέφυρά του και εκβάλλει σε μια καταγάλανη ακτή κοντά στο ομώνυμο χωριό στην παραλία του Ταυρωνίτη. Στο δέλτα του ποταμού έχει σχηματιστεί ένας φυσικός υδροβιότοπος, ο οποίος αποτελεί φυσικό ενδιαίτημα για πολλά είδη πανίδας αλλά και σημαντικό σταθμό για αποδημητικά πουλιά.
Ποταμός Τυφλός
Ο ποταμός Τυφλός πηγάζει από το όρος Δίκαιος και εκβάλει στον κόλπο της Κίσσαμου συναντώντας στην πορεία του κι άλλα μικρά ρέματα. Διέρχεται μέσα από το εντυπωσιακό Τοπολιανό Φαράγγι και μετά το φαράγγι ο σκληρός ασβεστόλιθος σταδιακά δίνει τη θέση του στο μαλακό χώμα, σχηματίζοντας μια μεγάλη εύφορη κοιλάδα. Ο ποταμός Τυφλός συμβάλλει ουσιαστικά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας στο φαράγγι, αφού εκεί ζουν άγρια είδη ζώων, πουλιών και σπάνια αλλά φύονται και ενδημικά φυτά της Κρήτης. Την κοίτη του ποταμού Τυφλού περιβάλλουν καταπράσινα φυτά και μεγάλα δέντρα, όπως πλατάνια, αγριελιές, κατσοπρινιές, φλώροι, κουμαριές και ζουρίδες.
Σπήλαιο Αγίας Σοφίας
Το Σπήλαιο της Αγίας Σοφίας είναι ένα από τα εντυπωσιακότερα σπήλαια της Κρήτης. Η κεντρική του αίθουσα έχει ύψος 20 μέτρα και διάμετρο 70 και βρίσκεται λίγο μετά το χωριό Τοπόλια. Εκεί βρίσκεται και το εκκλησάκι της Αγίας Σοφίας από το οποίο πήρε και το όνομά του. Οι αξιοσημείωτα πολυάριθμοι σταλαγμίτες και σταλακτίτες στα τοιχώματα του σπηλαίου φτάνουν σε μέγεθος τα πέντε μέτρα. Αν παρατηρήσετε προσεκτικά θα δείτε μάλιστα και ένα μυθικό Μονόκερο να σχηματίζεται από ένα βράχο και ένα σταλαγμίτη! Ο θρύλος λέει ότι από το Σπήλαιο της Αγίας Σοφίας πέρασε ο Άγιος Γεώργιος και πως μάλιστα ένα σημάδι στο βράχο είναι από το πέταλο του αλόγου του. Επίσης έχουν ανακαλυφθεί αντικείμενα που μαρτυρούν τη χρήση του σπηλαίου από τη Νεολιθική Περίοδο.
Σπήλαιο Αγίου Ιωάννη Ερημίτη
Το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη Ερημίτη βρίσκεται κοντά στο Φαράγγι Αυλάκι, δίπλα από τα εγκαταλειμμένα κτίρια της Μονής Καθολικού στο Ακρωτήρι Χανίων. Η ιστορία του σπηλαίου σχετίζεται με την ασκητική ζωή που πέρασε μέσα σε αυτό -σύμφωνα με τους μελετητές- ο Ερημίτης Ιωάννης τον 6ο αιώνα. Μια ιστορία λέει ότι πέρασε από τη σπηλιά ο Άγιος Ιωάννης διψασμένος αναζητώντας να πιεί νερό. Επειδή δεν έβρισκε έβαλε το σπαθί του βαθιά μέσα στο βράχο από όπου και βγήκε νερό το οποίο τρέχει μέχρι και σήμερα. Μια άλλη ιστορία αναφέρει ότι ο Άγιος Ιωάννης ήρθε από την Αίγυπτο με άλλους 98 Θεοφόρους Πατέρες και εγκαταστάθηκε στον Αζωγυρέ Σελίνου. Όταν άρχισε να διαδίδεται η φήμη του ως θαυματουργός και να συρρέουν πλήθη στον Αζωγυρέ, αποφάσισε να αποχωριστεί από τους υπόλοιπους Πατέρες και να αποσυρθεί σε κάποιο απόμερο σημείο, όπου θα μπορούσε με απόλυτη ηρεμία να αφιερωθεί στο Θεό. Αρχικά εγκαταστάθηκε στο Σπήλαιο της Μαραθοκεφάλας, αλλά όταν κι εκεί έγινε γνωστή η παρουσία του, αποσύρθηκε στο σημείο που είναι κτισμένη η μονή καθολικού στο Ακρωτήρι. Το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη Ερημίτη μοιάζει με μακρόστενη στοά. Έχει μήκος περίπου 135 μέτρα και οι επιστήμονες πιστεύουν πως πρόκειται ουσιαστικά για την κοίτη προϊστορικού ποταμού. Κοντά στην είσοδο του σπηλαίου του Αγίου Ιωάννη Ερημίτη υπάρχει ένας υπόγειος συλλέκτης νερού, ενώ τις πλευρές της στοάς διακοσμούν σταλαγμίτες και σταλακτίτες. Το σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη Ερημίτη αποπνέει θρησκευτικό χαρακτήρα αφού είναι στολισμένο με εικόνες και εκκλησιαστικά αντικείμενα τα οποία κρέμονται στα τοιχώματά του. Στα δεξιά της στοάς υπάρχει ένα «δωμάτιο» με ανθρώπινα οστά και στο τέλος του σπηλαίου βρίσκεται μια λιθωματική λεκάνη, που αποκαλείται «βράχος του Ιωάννη», και λέγεται ότι είναι το σημείο όπου πέθανε ο ασκητής. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ιωάννης πέθανε μετά τον τραυματισμό του από βέλος, καθώς ένας κυνηγός τον πέρασε για ζώο και τον χτύπησε με αυτό. Ο ασκητής του ζήτησε να τον μεταφέρει στο συγκεκριμένο σημείο εντός του σπηλαίου για να πεθάνει και οι πιστοί από τότε θεωρούν τον βράχο αυτό στο σπήλαιο του Αγίου Ιωάννη Ερημίτη θαυματουργό. Το εκκλησάκι που είναι αφιερωμένο στον Άγιο είναι χτισμένο στα δεξιά της εισόδου του σπηλαίου και γιορτάζει στις 7 Οκτωβρίου.
Σπήλαιο Αρκουδοσπηλιός
Ο Αρκουδοσπηλιός ή αλλιώς Σπήλαιο Παναγίας της Αρκουδιώτισσας, έχει γίνει γνωστός για το σταλαγμίτη που μοιάζει με σκυφτή αρκούδα κι από τον οποίο πήρε το όνομά του το σπήλαιο. Από τις επιγραφές, που έχουν βρεθεί στο εσωτερικό του Αρκουδοσπηλιού, θεωρείται ότι αποτελούσε χώρο λατρείας του Απόλλωνα και της Άρτεμης. Γύρω από το σπήλαιο υπάρχουν ερειπωμένα κτίρια που μάλλον στέγαζαν μικρό αριθμό μοναχών από τη Μονή Γουβερνέτου. Το 1637 σε απογραφή των Ενετών αναφέρεται η Παναγία της Αρκουδιάς. Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, μια αρκούδα ζούσε στη σπηλιά και έπινε κρυφά το λιγοστό νερό που στάλαζε από τους σταλακτίτες σε ένα κοίλωμα των βράχων. Οι μοναχοί, που διψούσαν και υπέφεραν χωρίς νερό, παρακάλεσαν την Παναγία να τους βοηθήσει. Η Παναγία άκουσε τις προσευχές των μοναχών και μετέτρεψε την αρκούδα σε πέτρα, το σταλαγμίτη που βλέπουμε σήμερα μέσα στον Αρκουδόσπηλιο. Σήμερα μέσα στον Αρκουδοσπηλιό υπάρχει ένα μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στην Παναγία την Αρκουδιώτισσα, το οποίο γιορτάζει στις 2 Φεβρουαρίου (της Υπαπαντής του Χριστού).
Σπήλαιο Ασφένδου
Κοντά στα Σφακιά, λίγο έξω από το χωριό Ασφένδου σε μια απόκρυμνη πλαγιά, βρίσκεται το σπήλαιο Ασφένδου. Η περιοχή λέγεται Σκορδουλάκια, από το φυτό που φυτρώνει εκεί, γι’ αυτό και οι ντόπιοι αποκαλούν το σπήλαιο και με το όνομα αυτό. Το σπήλαιο Ασφένδου είναι μια σχετικά μικρή κοιλότητα, με μέγιστο ύψος τα δύο μέτρα και μήκος που φτάνει περίπου τα 16 μέτρα. Αν και δεν έχει ιδιαίτερη αξία γεωλογικά, οι ερευνητές ανακάλυψαν βραχογραφίες, οι οποίες χρονολογούνται από την Νεολιθική Εποχή, γύρω στα 7.500 – 8.500 έτη π.Χ. Οι επισκέπτες στο σπήλαιο Ασφένδου μπορούν να διακρίνουν διάφορες εικονογραφημένες παραστάσεις, ελαφιού ή αντιλόπης, τόξου με βέλη, ακοντίου, ίσως πλοίου και μικρού κλαδιού. Επίσης, υπάρχουν και αφηρημένα χαράγματα, γραμμικά και τεκτονικά, όπως και άλλα που σχηματίζονται από μικρές σκαλιστές κουκκίδες. Η συνολική επιφάνεια των βραχογραφιών στο σπήλαιο Σφακίων – Ασφένδου είναι περίπου δύο τετραγωνικά μέτρα.
Σπήλαιο Γουργούθακας
Το σπήλαιο Γουργούθακας είναι το μεγαλύτερο σε βάθος σπήλαιο της Ελλάδας και το δεύτερο στα Βαλκάνια. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.500 μέτρων στην περιοχή Ατζινόλακας στα Λευκά Όρη του νομού Χανίων, σε ένα τοπίο άγριο με μυτερά βράχια και απότομες πλαγιές. Χαρακτηρίζεται ως σπηλαιοβάραθρο και ανακαλύφθηκε από την ομάδα των Γάλλων σπηλαιολόγων «Catamaran» το 1990. Μόλις το 1998 η ίδια ομάδα κατάφερε να φτάσει σε βάθος 1.208 μέτρων στο σπήλαιο. Οι ερευνητές σε αυτό το βάθος βρήκαν μια όμορφη μικρή λίμνη (σιφόνι), η οποία δεν έχει ακόμα εξερευνηθεί. Η ονομασία Γουργούθακας σημαίνει χαραμάδα μέσα στην οποία μαζεύεται το νερό της βροχής που πίνουν τα ζώα. Ο χαρακτηρισμός πιθανότατα προήλθε από τη μορφολογία του σπηλαίου το εσωτερικό του οποίου κυριαρχούν τα τρεχούμενα νερά, μικροί καταρράκτες και λίμνες. Η είσοδος του σπήλαιου Γουργούθακας είναι μακρόστενη. Είναι τόσο στενή όσο το μέγεθος του σώματος του ανθρώπου. Και από εκεί βγαίνει δυνατός και παγωμένος αέρας λόγω του βάθους του.
Σπήλαιο Ελεφάντων
Έξω από τον κόλπο της Σούδας, στο Δρέπανο Ακρωτηρίου βρίσκεται το Σπήλαιο των Ελεφάντων και είναι το μοναδικό μέρος στην Ελλάδα όπου έχουν ανακαλυφθεί οστά ενός μοναδικού είδους ελέφαντα. Είναι ένα πανέμορφο υποθαλάσσιο σπήλαιο του οποίου η ύπαρξη δεν ήταν γνωστή μέχρι και το 1999, όταν ένας ψαροντουφεκάς αντίκρισε την είσοδό του, μήκους περίπου 10 μέτρων και ύψους περίπου 6,5 μέτρων, κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Η εξερεύνησή του ξεκίνησε το 2000 και αποκάλυψε σημαντικότατα ευρήματα παλαιοντολογικού ενδιαφέροντος, όπως τα οστά ελέφαντα, ψηλότερου από το σημερινό, και δύο ειδών ελαφιών. Η πρόσβαση στο Σπήλαιο είναι δυνατή μόνο με σκάφος και η είσοδος στην κύρια αίθουσά του πραγματοποιείται μετά από κολύμπι 40 μέτρων σ’ ένα υποβρύχιο τούνελ. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τον εντυπωσιακό φυσικό του διάκοσμο του με κοκκινωπούς και λευκούς σταλαγμίτες και σταλακτίτες τόσο υποβρυχίως όσο και στην επιφάνεια. Σήμερα το Σπήλαιο των Ελεφάντων αποτελεί καταφύγιο της μεσογειακή φώκιας Monachous monachous, που είναι και το σπανιότερο είδος φώκιας στον κόσμο και ένα από τα έξι περισσότερο απειλούμενα είδη του πλανήτη μας.
Σπήλαιο Ελληνόσπηλιος
Ο Ελληνόσπηλιος βρίσκεται κοντά στην παραλία Αφράτα. H παραλία βρίσκεται μόλις ένα χιλιόμετρο από τον ομώνυμο οικισμό στο ακρωτήρι του Ροδωπού. Από την παραλία, η είσοδος του Ελληνόσπηλιου απέχει μικρή απόσταση από τη θάλασσα. Ο φυσικός διάκοσμος του σπηλαίου με τους σταλακτίτες και τους σταλαγμίτες είναι φανταστικός. Στο σπήλαιο θα δείτε και λιθωματικά μαργαριτάρια. Το μήκος του συνολικά είναι 90 μέτρα και το μήκος των διαδρόμων του είναι 170 μέτρα.
Σπήλαιο Κάτω Σαρακήνα
Το σπήλαιο της Κάτω Σαρακήνας βρίσκεται κοντά στο χωριό Θέρισο, στους πρόποδες των Λευκών Ορέων. Η Κάτω Σαρακήνα που αλλιώς λέγεται και Ελληνικό, έχει μήκος περίπου τα 12 μέτρα και πιθανολογείται ότι λειτουργούσε ως ιερό κατά την αρχαιότητα. Στο σπήλαιο Κάτω Σαρακήνα έχουν βρεθεί κατά το παρελθόν πολλά όστρακα Νεολιθικής, Μινωικής και Γεωμετρικής Εποχής. Στην περιοχή υπάρχει επίσης το καταπράσινο Θερισιανό φαράγγι με νερά και πυκνά δέντρα και μήκος που φτάνει τα 6 χιλιόμετρα, ενώ στη θέση Τρεις Εκκλησιές, εντοπίζεται μια παλιά πέτρινη γέφυρα, η «Καμάρα» όπως τη λένε οι ντόπιοι.
Σπήλαιο Κρυονερίδας
Λίγο έξω από το χωριό Βαφές των Χανίων, στη χαράδρα Λαγγός, βρίσκεται το σπήλαιο της Κρυονερίδας σε υψόμετρο 230 μέτρων. Είναι αρκετά στενό και μικρό και έχει περίπου 30 μέτρα μήκος. Από τον εξωτερικό χώρο ξεκινά μια πολύ στενή και χαμηλή στοά που οδηγεί στο εσωτερικό του. Στο βάθος, στη δεύτερη αίθουσα του σπηλαίου, βρίσκεται μια μικρή πηγή από όπου πήρε και το όνομα του. Το σπήλαιο δεν έχει τόσο μεγάλη σπηλαιολογική σημασία όσο ιστορική που είναι ανεκτίμητη. Τον Αύγουστο του 1821, κυνηγημένοι από τους Τούρκους, 130 κάτοικοι του Βαφέ κρύφτηκαν στο σπήλαιο για να σωθούν. Οι Τούρκοι τους αντιλήφθηκαν, από το κλάμα ενός μωρού. Επειδή όμως μόνο ένας – ένας μπορούσε να περάσει από τη στενή είσοδο του Σπηλαίου της Κρυονερίδας οι πρώτοι Τούρκοι μου μπήκαν στο σπήλαιο βρήκαν το θάνατο από τους κατοίκους του Βαφέ. Γι’ αυτό μετά οι Τούρκοι έβαλαν φωτιά και περίμεναν οι εγκλωβισμένοι να βγουν μόνοι τους μην αντέχοντας τον καπνό. Οι Βαφιώτες αρνούμενοι να παραδοθούν βρήκαν ηρωικό θάνατο και μόνο επτά κατάφεραν να σωθούν από την ασφυξία. Τα οστά των θυμάτων βρίσκονται ακόμα μέσα στο σπήλαιο ενώ στην είσοδο υπάρχει εικονοστάσι για τη μνήμη τους. Κάθε χρόνο πραγματοποιείται τον Αύγουστο στο Σπήλαιο της Κρυονερίδας επιμνημόσυνη δέηση.
Σπήλαιο Τζανή
Το σπήλαιο του Τζανή είναι ακόμη γνωστό ως Καταβόθρα ή Χώνος και βρίσκεται στο οροπέδιο του Ομαλού Χανίων. Είναι από τα μεγαλύτερα σπήλαια της Ελλάδας με το μήκος των διαδρομών του να φτάνει περίπου τα 3000 μέτρα και έχει 280 μέτρα βάθος. Στη διαδρομή του σπηλαίου δημιουργούνται υπόγειοι καταρράκτες, λίμνες αλλά και υπόγειο φαράγγι. Το σπήλαιο του Τζανή έχει ιδιαίτερη οικολογική σημασία καθώς φιλοξενεί πολλά προστατευόμενα είδη, ιδιαίτερα νυχτερίδες, και αποτελεί ένα φυσικό αποστραγγιστικό έργο για τα νερά του οροπεδίου. Το όνομα του προέρχεται από τον οπλαρχηγό της περιοχής, Μάρκο Τζανή, ο οποίος σύμφωνα με τον θρύλο, προσπαθώντας να ξεφύγει από τους εχθρούς του μπήκε μέσα στο σπήλαιο και δεν ξαναβγήκε ποτέ. Μια διαφορετική εκδοχή του θρύλου λέει ότι οι νεράιδες που κατοικούσαν στο σπήλαιο, μαγεύτηκαν από το άκουσμα της λύρας του Τζανή και τον απήγαγαν για να συνοδεύει ο ήχος της τους χορούς τους.
Φαράγγι Αγίας Ειρήνης
Το Φαράγγι της Αγίας Ειρήνης βρίσκεται κοντά στο ομώνυμο χωριό. Το συνολικό μήκος του είναι περίπου επτά χιλιόμετρα. Το Φαράγγι της Αγίας Ειρήνης είναι και ένας ξεχωριστός βιότοπος. Φιλοξενεί τον προστατευόμενο κρητικό αίγαγρο, ποικίλα είδη πανίδας και χλωρίδας. Έχει μάλιστα ενταχθεί στο δίκτυο NATURA 2000 και έχει χαρακτηριστεί ως Καταφύγιο Άγριας Ζωής. Το Φαράγγι διαρρέει ο ποταμός Αγερηνιώτης. Υπάρχουν δύο πηγές νερού στην είσοδο και στην έξοδο του μονοπατιού ενώ στο ενδιάμεσό υπάρχει και ένα δασικό φυλάκιο.
Φαράγγι Αράδαινας
Ένα από τα πιο γνωστά φαράγγια της Κρήτης και αρκετά δημοφιλές στους πεζοπόρους είναι το Φαράγγι της Αράδαινας. Το συνολικό μήκος του είναι 15 χιλιόμετρα. Ξεκινάει από τα Λευκά Όρη και καταλήγει στο Λιβυκό Πέλαγος στην παραλία Μάρμαρα. Η πιο διαδεδομένη είσοδος του Φαραγγιού της Αράδαινας είναι κοντά στην Ανώπολη Σφακίων, στο ερειπωμένο χωριό Αράδαινα, μετά τη γέφυρα του Αγίου Ιωάννη. Στο σημείο όπου μια μεταλλική γέφυρα ενώνει τις δύο άκρες του φαραγγιού, ξεκινά το μονοπάτι για την κοίτη του. Στο Φαράγγι της Αράδαινας η πλούσια βλάστηση, η εναλλαγή σε αυτά που συνθέτουν το φυσικό περιβάλλον και οι κατακόρυφοι βράχοι, κάνουν το τοπίο μοναδικό.
Φαράγγι Ασφένδου
Το Φαράγγι Ασφένδου ξεκινάει από το ερειπωμένο πλέον χωριό Ασφένδου στα Σφακιά των Χανίων και καταλήγει στα Κολοκάσια, που είναι και αυτός ένας εγκαταλελειμμένος οικισμένος στα νότια της Κρήτης. Το δρόμο για την έναρξη του μονοπατιού σηματοδοτεί ένα παραδοσιακό, πέτρινο καλντερίμι. Το Φαράγγι Ασφένδου κατά βάση είναι κατηφορικό και σε αρκετά σημεία του υπάρχει χαλίκι. Το μονοπάτι εκτείνεται παράλληλα της κοίτης του ποταμού και 50 μέτρα ψηλότερα και από πολλά σημεία του εμφανίζεται η όμορφη θέα του Λιβυκού Πελάγους. Η βλάστηση στο φαράγγι είναι αραιή και περιορίζεται κυρίως σε φυτά όπως οι πρίνοι, ενώ στις βραχώδεις πλαγιές του ανθεί ο κρητικός έβενος καθώς και πολλά αρωματικά βότανα όπως θυμάρι, ρίγανη, δίκταμος, φασκομηλιές κ.ά. Διασχίζοντας το Φαράγγι Ασφένδου θα βρείτε και το «Σπήλιο του Βοσκού» μια μικρή σπηλιά που ντόπιοι αποκαλούν έτσι. Προς το τέλος της διαδρομής, σε μια παράκαμψη πριν τα Κολοκάσια, είναι χτισμένος μέσα στο βράχο ο σπηλαιώδης ναός του Αγίου Αντωνίου με πανέμορφες αγιογραφίες.
Φαράγγια Βαβουλέδω και Τραχινού
Το φαράγγι Βαβουλέδω ξεκινάει από τον οικισμό Βαβουλέδο ανατολικά από το χωριό Χαμαλεύρι και διαρρέεται από το ρέμα Χορτέ. Κοντά στον οικισμό Ληδιανά, ενώνεται με το φαράγγι του Τραχινού και συνεχίζει την πορεία του ως την «κοσμικότερη» γειτονιά των Παλαιών Ρουμάτων, τα Αρχοντικά. Το φαράγγι του Τραχινού ξεκινάει από τη γειτονιά του Τραχινού και είναι σχετικά μικρό. Είναι από τα φαράγγια της Κρήτης με την περισσότερη βλάστηση, ενώ τα τοιχώματα του είναι πολύ στενά σχεδόν σε όλο του το μήκος. Και τα δύο ενώνονται κοντά στον οικισμό Ληδιανά. Καθώς ακολουθούν «κυκλική» πορεία συνήθως η διάσχισή τους συνδυάζεται.
Φαράγγι Ελυγιάς
Το Φαράγγι της Ελυγιάς βρίσκεται στα Σφακιά και εκτείνεται παράλληλα με το φαράγγι της Σαμαριάς, από το οροπέδιο του Ομαλού ως την παραλία του Αγίου Παύλου, στο Λιβυκό πέλαγος. Το φαράγγι είναι γεμάτο κυπαρίσσια και πεύκα και σε κάποια σημεία η κατάβαση είναι πολύ απότομη. Κοντά στην αρχή του φαραγγιού υπάρχουν συντρίμια ενός Βελγικού αεροσκάφους. Στο Φαράγγι της Ελυγιάς διαβιούν ακόμη πληθυσμοί του Κρητικού Αίγαγρου, το γνωστό Κρι-Κρι.
Φαράγγι Ίλιγγα
Το Φαράγγι του Ίλιγγα (ή Καβή) ξεκινάει από την Ανώπολη Σφακίων και καταλήγει στην πανέμορφη παραλία του Ίλιγγα στη Χώρα Σφακίων. Το φαράγγι του Καβή είναι ένα από τα μεγαλύτερα και πιο άγρια των Σφακίων. Η κοίτη του είναι ξερή σχεδόν πάντα και μόνο μετά από πολύωρες βροχοπτώσεις μπορεί να υπάρξει ροή νερού. Εκτός από το κυρίως ρέμα στον Καβή πέφτουν άλλα 5 παραφάραγγα (κλειδιά στο Σφακιανό ιδίωμα), εξαιρετικά άγρια. Το εγκαταλελειμμένο εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού, 700 χρονών περίπου, σηματοδοτεί την έναρξη της διαδρομής μέσα στο φαράγγι. Αξιοθέατο του Καβή ιστορικής σημασίας αποτελεί και το σπήλαιο όπου άφησε την περίοδο της Τουρκοκρατίας την τελευταία του πνοή ο οπλαρχηγός της επαρχίας Σελίνου Μπασιάς. Το κυρίως κομμάτι του φαραγγιού καλύπτεται από παρθένο δάσος οριζοντόκλαρου κυπαρισσιού και ασφεντάμου, ένα από τα μεγαλύτερα δάση της Κρήτης ενώ όσο πλησιάζουμε τη θάλασσα το δάσος δίνει τη θέση του σε επιβλητικούς γκρεμούς εκατοντάδων μέτρων με δέντρα να κρέμονται παντού. Η κοίτη ενώ σε γενικές γραμμές είναι φαρδιά σε κάποια σημεία στενεύει απότομα και φτάνει το ενάμιση μέτρο κάνοντας το πέρασμα μοναδική εμπειρία ιδιαίτερα στα δύο σημεία που αγριεύει απότομα. Λίγο πριν την έξοδό του στη θάλασσα συναντάμε το πέτρινο καλντερίμι μοναδικής ομορφιάς το οποίο κατηφορίζει από τη μια πλαγιά και ανηφορίζει στην απέναντι που αποτελούσε για αιώνες τη μόνη οδό επικοινωνίας της Ανώπολης με τη Χώρα Σφακίων.
Φαράγγι Ίμπρου
Το Φαράγγι της Ίμπρου είναι από τα πιο γνωστά της Κρήτης και ίσως το πιο φημισμένο, αμέσως μετά από της Σαμαριάς. Βρίσκεται κοντά στη Χώρα Σφακίων και ξεκινά από το χωριό Ίμβρος και καταλήγει στο χωριό Κομητάδες. Το πιο εντυπωσιακό του κομμάτι Φαραγγιού της Ίμπρου στενεύει απότομα και περιορίζεται σε πλάτος που φτάνει μόλις τα δύο μέτρα, ενώ τα κάθετα βράχια ορθώνονται σε ύψος 300 μέτρων, στο σημείο που ονομάζεται «πέτρινες πύλες».
Φαράγγι Καλλικράτη
To Φαράγγι Καλλικράτης βρίσκεται στα νότια του νομού Χανίων και είναι ένα από τα πολλά φαράγγια της περιοχής των Σφακίων. Το φαράγγι συνδέει τα ορεινά βοσκοτόπια της περιοχής με τα χωριά της πεδιάδας του Φραγκοκάστελου. Αφετηρία του είναι το ορεινό χωριό Καλλικράτης. To Φαράγγι Καλλικράτης είναι σχετικά μικρό και καταλήγει ανάμεσα στα χωριά Πατσιανός και Καψόδασος. Η βλάστηση στο φαράγγι του Καλλικράτη είναι χαμηλή και αποτελείται κυρίως από θάμνους, έβενους και φασκομηλιές.
Φαράγγι Κλάδου
Το Φαράγγι του Κλάδου βρίσκεται στα Σφακιά και εκτείνεται δυτικά του Φαραγγιού της Σαμαριάς και της κορυφής του όρους Γκίγκιλος. Αποτελεί ένα από τα πιο δύσβατα φαράγγια με ελάχιστες σημάνσεις και με υψηλό βαθμό επικινδυνότητας σε αρκετά κομμάτια του, λόγω του σαθρού εδάφους και των απότομων πλαγιών. Διαθέτει 42 καταρράκτες! Το μονοπάτι που οδηγεί στο Φαράγγι του Κλάδου ξεκινάει από μια όμορφη παραλία, τα Δώματα. Βόρεια της περιοχής Λινοσέλι, βρίσκεται και η δεύτερη είσοδος του Φαραγγιού του Κλάδου, η οποία είναι σχεδόν απρόσιτη.
Φαράγγι Λισσού
Η έξοδος του Φαραγγιού της Λισσού καταλήγει στην πανέμορφη αρχαία πόλη της Λισσού. Το φαράγγι εντυπωσιάζει με τις επιβλητικές βραχώδεις πλαγιές του, τα στενά περάσματά του και την πανέμορφη θέα προς το Λιβυκό πέλαγος. Μέσα σ’ ένα τοπίο γεμάτο εναλλαγές από πλούσια βλάστηση σε γυμνά βράχια, βλέπεις διάσπαρτα φυτρωμένο το αρωματικό φυτό δίκταμος. Προς το τέλος της διαδρομής εμφανίζεται το λιμάνι της Αρχαίας Λισσού, με το μεγάλης σπουδαιότητας, ναό του Ασκληπιού και το ψηφιδωτό δάπεδο του. Εκεί θα δείτε τα διάσπαρτα ερείπια της Αρχαίας Λισσού, τάφους, το ρωμαϊκό θέατρο και την εκκλησία του Αγίου Κήρυκου που είναι χτισμένη στη θέση παλαιοχριστιανικής εκκλησίας του 4ου-5ου αιώνα.
Φαράγγι Σφακιανό
Το Σφακιανό Φαράγγι αποτελεί ένα από τα πιο πλούσια σε χλωρίδα φαράγγια των Χανίων. Είναι γνωστό και με τα ονόματα Φαράγγι Βαρθολομά και Λαγκό. Έχει μήκος περίπου 6,5 χιλιόμετρα. Το Σφακιανό Φαράγγι ξεκινάει από υψόμετρο 1.200 μέτρων και μετά από 6,5 χιλιόμετρα πορεία καταλήγει στο Λιβυκό Πέλαγος. Το μονοπάτι που οδηγεί μέσα στο φαράγγι αρχίζει από το χωριό Ίμβρος.
Φαράγγι Τρυπητής
To Φαράγγι της Τρυπητής στα Χανιά είναι ένα από τα δυσκολότερα και πιο δυσπρόσιτα της Κρήτης γι’ αυτό και η διάσχιση του χαρακτηρίζεται ως αληθινή περιπέτεια. To Φαράγγι της Τρυπητής είναι καταπράσινο αλλά άνυδρο. Εκτός από πλούσια χλωρίδα, ανάμεσα στα πολλά πεύκα και κυπαρίσσια ζουν και τα προστατευόμενα αγριοκάτσικα της Κρήτης (κρητικοί αίγαγροι). Τα σπήλαια στο Φαράγγι της Τρυπητής είναι αμέτρητα και από αυτές τις «τρύπες» πήρε και το όνομά του.
Φαράγγι Φυγούς
Το Φαράγγι της Φυγούς είναι μικρό αλλά πανέμορφο. Βρίσκεται κοντά στη Σούγια και αποτελεί παραφάραγγο του φαραγγιού της Αγίας Ειρήνης. Επί Τουρκοκρατίας, κλέφτες και αρματολοί χρησιμοποιούσαν το Φαράγγι της Φυγούς για να διαφεύγουν προς τον Ομαλό και το Φαράγγι της Σαμαριάς και από αυτό εξηγείται και το όνομά του. Πολλοί πεζοπόροι που διασχίζουν το Φαράγγι της Αγίας Ειρήνης ξεκινούν την πορεία τους από το Φαράγγι της Φυγούς, το οποίο καταλήγει στο φαράγγι της Αγίας Ειρήνης. Μέσα από το Φαράγγι της Φυγούς διέρχεται μονοπάτι το οποίο περνάει ανάμεσα από κυπαρίσσια και πεύκα. Στη θέση Πολλά Σπιτάκια θα δείτε τον εγκαταλελειμμένο οικισμό και ένα φυλάκιο του Δασαρχείου. Στο σημείο συνάντησης με το Φαράγγι της Αγίας Ειρήνης θα δείτε και το ιστορικό σπήλαιο της Χοιρότρυπας.