Η φύση στο Νομό Χαλκιδικής
Λίμνη Μαυρόμπαρα Πολύχρονο
Τρία χιλιόμετρα δυτικά του Πολυχρόνου και σε τέσσερα από το Κασσανδρινό, σε υψόμετρο περίπου 300 μ. από τη θάλασσα, βρίσκεται μια μικρή λιμνούλα, η Μαυρόμπαρα, φυσικό μνημείο από το 1997. Αυτός ο μοναδικός υδροβιότοπος, με σπάνια χλωρίδα και πανίδα, προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βόννης και την Οδηγία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η Μαυρόμπαρα, λίμνη επιφάνειας 2.200 τετραγωνικά μέτρα, με γλυκό νερό, και βάθους 10 μέτρων, δημιουργήθηκε από γεωλογικές καθιζήσεις. Στο δάσος του Πολυχρόνου, μέσω περιπατητικών διαδρομών και ορεινών μονοπατιών, ανάμεσα από εκκλησάκια, αιωνόβια δέντρα, κατάσπαρτα αγριολούλουδα και πλούσια βλάστηση, συνοδεία από κοτσύφια, μπεκάτσες, βατράχους, σαλαμάνδρες, και νερόφιδα, συναντάμε τη λίμνη. Τα κρυστάλλινα, ήρεμα, αλλά μαύρα νερά της δίνουν καταφύγιο σε τρία σπάνια είδη χελώνας νερού.
Λιμνοθάλασσα Άγιος Μάμας
Η λιμνοθάλασσα του Αγίου Μάμα αναπτύσσεται λίγο μετά τη διώρυγα της Ποτίδαιας. Αυτός ο μικρός παράκτιος υδροβιότοπος και έκτασης 6.332 στρεμμάτων, σχηματίζεται ανάμεσα στις χερσονήσους Κασσάνδρας και Σιθωνίας, και θεωρείται περιοχή ειδικής προστασίας του δικτύου Natura 2000. Στα υγρά λιβάδια του με στάσιμα νερά, χαμηλή βλάστηση, αμμολόφους και καλαμιώνες (Φραγμίτες,) και κατά μήκος της ακτογραμμής του, ο υδροβιότοπος του Αγίου Μάμα προσφέρει καταφύγιο σε μια ενδιαφέρουσα ορνιθοπανίδα αποτελούμενη από πολλά είδη πτηνών όπως οι καλαμοκανάδες, τα νεροχελίδονα, οι πάπιες και τα φλαμίνγκο, όπως, επίσης, φιλοξενεί κοπάδια προβάτων και λοιπών ζώων.
Λιμνοθάλασσα Γλαρόκαβος Πευκοχώρι
Τεσσεράμισι περίπου χιλιόμετρα από την πλατεία του Πευκοχωρίου και πριν τα όρια του Παλιουρίου Χαλκιδικής, βρίσκεται η λιμνοθάλασσα του Γλαρόκαβου. Πρόκειται για ένα φυσικό λιμάνι, ιδανικό καταφύγιο μικρών ψαροκάικων, αλλά και ιδιωτικών σκαφών. Ο Γλαρόκαβος βρίσκεται στην Ειδική Ζώνη Προστασίας Natura 2000 καθώς διαθέτει άγρια χλωρίδα και πανίδα. Η παραλία του είναι αμμώδης, τα νερά του έχουν ένα μοναδικά γαλάζιο χρώμα εξαιτίας του μικρού τους βάθους, ενώ τα γύρω πεύκα φθάνουν μέχρι το επίπεδο της θάλασσας προσφέροντας πυκνή σκιά.
Υγρότοποι Νέας Φώκαιας
Η προστατευόμενη περιοχή με την κωδικό Natura 2000 GR1270013 βρίσκεται στη βορειοδυτική ακτή της χερσονήσου της Κασσάνδρας, στη Χαλκιδική. Αποτελείται από τα δύο σημαντικά παράκτια έλη Σταυρονικήτα και Γεράνι, ένα παράκτιο πευκόδασος, ενώ περιλαμβάνει ακόμη αμμοθίνες, καλαμώνες, θαμνώνες, πρινώνες κ.α. Ο βιότοπος, που εκτείνεται σε 4.400 στρέμματα, γειτνιάζει νότια με τον οικισμό Σάνη και ανατολικά με το συγκρότημα των φυλακών Κασσάνδρας. Τα δύο έλη έχουν συνολική έκταση 3.000 στρεμμάτων και συνδέονται μεταξύ τους με στραγγιστική τάφρο. Το πευκόδασος των 900 στρεμμάτων βρίσκεται στο «Μεσονήσι», δηλαδή στη λωρίδα γης ανάμεσα στη θάλασσα και τον υγρότοπο, ένα κομμάτι του οποίου ανήκει στη Σάνη ΑΕ και το υπόλοιπο στις Αγροτικές Φυλακές Κασσάνδρας. Τα δύο έλη της Σάνης αποτελούν ένα σημαντικό περιφερειακό υγρότοπο της Βόρειας Ελλάδας. Ίσως να μην μπορεί να συγκριθεί με άλλα μεγάλα υγροτοπικά συστήματα, όπως αυτά της Σύμβασης Ραμσάρ, αλλά η σημασία του είναι μεγαλύτερη από πολλούς άλλους εφάμιλλου μεγέθους. Είναι χαρακτηριστικό ότι εδώ παρατηρήθηκε ανά τετραγωνικό η μεγαλύτερη συγκέντρωση σε βιοποικιλότητα πουλιών στη χώρα: έχουν καταγραφεί περισσότερα από 220 είδη πουλιών, σχεδόν τα μισά είδη σε σύνολο 440-450 σε όλη την Ελλάδα! Η περιοχή είναι σημαντική για την αναπαραγωγή των υδρόβιων πουλιών, αλλά και ως σταθμός ξεκούρασης για τα μεταναστευτικά είδη. Κατά τους χειμερινούς μήνες διαχειμάζουν εδώ σημαντικοί πληθυσμοί υδρόβιων πουλιών, όπως φαλαρίδες, πρασινοκέφαλες πάπιες, σφυρηχτάρια, καπακλήδες, σαρσέλες κ.α. Επίσης, στην περιοχή αναπαράγονται οκτώ είδη υδροβίων -αριθμός υψηλός για το μέγεθος και την έκτασή της- με σημαντικότερα τη βαλτόπαπια (παγκοσμίως απειλούμενο είδος), το γκισάρι, τη βαρβάρα, τη φαλαρίδα και την πρασινοκέφαλη πάπια. Επίσης, αναπαράγονται δύο είδη ερωδιών, ο μικροτσικνιάς και ο σπάνιος στους ελληνικούς υγροτόπους πορφυροτσικνιάς, δύο είδη γλαρονιών, η χουλιαρομύτα, ο κορμοράνος και η λαγγόνα, με όλο και μεγαλύτερο αναπαραγόμενο πληθυσμό τα τελευταία χρόνια. Κατά την εαρινή μετανάστευση παρατηρούνται πολυάριθμα κοπάδια μαυροκέφαλων γλάρων και νανόγλαρονων, ενώ στη φθινοπωρινή μετανάστευση προκαλούν εντύπωση οι μεγάλες συγκεντρώσεις του λευκοτσικνιά και πολλών παρυδάτιων ειδών όπως ο καλαμοκανάς, η νανοσκαλίδρα και ο λασπότρυγγας. Το είδος χαρακτηρισμού της περιοχής είναι ο καλαμοκανάς Himantopus himantopus.
Υδροβιότοποι Σταυρονικήτα και Γερανιού στη Σάνη
Η περιοχή των υδροβιοτόπων της Σάνης είναι καταχωρημένη στην «Ειδική Ζώνη Προστασίας» φυσικής ομορφιάς του Ευρωπαϊκού δικτύου Natura 2000. Μία έκταση 4.400 στρεμμάτων στην ευρύτερη περιοχή Νέας Ποτίδαιας, Νέας Φώκαιας και Σάνη ενέχει δύο παράκτιους υγροτόπους, που σχηματίζονται περιοδικά από πλημμυριζόμενα, υφάλμυρα έλη με αμμοθίνες, και ένα δάσος πεύκων Pinus 900 στρεμμάτων. Στις λίμνες αυτές, Γεράνι και Σταυρονικήτα, καταγράφηκαν πάνω από 215 είδη πουλιών, μισά εκ των ειδών που ευδοκιμούν σε όλη την ελληνική επικράτεια. Πολλά από αυτά είναι σπάνια και απειλούμενα. Τα είδη που καταγράφηκαν ανήκουν στις οικογένειες των αρπακτικών, υδρόβιων, ερωδιόμορφων, παρυδάτιων, γλαρόμορφων, θαλασσόπουλων, και στρουθιόμορφων, ενώ το ένα τρίτο εξ’ αυτών εντάσσονται στα πλέον απειλούμενα πουλιά της Ελλάδας. Ανάμεσά τους ανήκουν ο Στικταετός, ο Τσίφτης, η Χαλκόκοτα, και ο Πορφυροτσικνιάς.
Χολομώντας
Ο Χολομώντας είναι το δεύτερο σε ύψος (μετά τον Άθω) βουνό της Χαλκιδικής και καλύπτει το ανατολικό και κεντρικό τμήμα του νομού. Εκτείνεται από τον Πολύγυρο μέχρι την Αρναία σε άξονα νοτιοδυτικό -βορειοανατολικό και το μέγιστο υψόμετρό του είναι τα 1.165 μ. στην ομώνυμη κορυφή. Το Πτούνι (909 μ.), η Σταυρού Τούμπα (938 μ.), η Λιαρίγκοβα (821 μ.) πάνω από την Αρναία, και το Καστρί (748 μ.) είναι κάποιες από τις υπόλοιπες κορυφές του ορεινού όγκου. Βορειοδυτικά συνδέεται με το βουνό Χορτιάτης, ενώ βορειοανατολική του προέκταση αποτελεί το όρος Στρατονικόν που εκτείνεται στη βορειοανατολική Χαλκιδική. Ο Χολομώντας αποκαλείται και Υψίζωνος (ή Υψίζων όρος), λέξη με καταβολές στην αρχαιότητα. Σημαίνει «υψηλά εζωσμένον» και του δόθηκε λόγω της εντυπωσιακής βλάστησης που διαθέτει. Η ξυλεία του ήταν περιζήτητη για τη ναυπήγηση πλοίων κατά την αρχαιότητα. Μεγάλο τμήμα του ορεινού όγκου έχει ενταχθεί στο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών Natura 2000. Όσο αφορά τη χλωρίδα, η περιοχή καλύπτεται κυρίως από βελανιδιές (δρυς) και σε μικρότερο ποσοστό από οξιές, ουρνάρια, κουμαριές κ.ά. Σε ποσοστό άνω του 30% στη συνολική έκταση του δάσους έχουν γίνει αναδασώσεις με πεύκα και έλατα. Τα παραπάνω είδη αποτελούν αντικείμενο εκμετάλλευσης με σημαντική πρόσοδο για την τοπική κοινωνία. Πλούσια είναι και η πανίδα του Χολομώντα. Εδώ μπορούμε ακόμα να συναντήσουμε το ζαρκάδι, τον αγριόχοιρο, το λαγό, τον λύκο, την αλεπού το κουνάβι, τον ασβό, τη νυφίτσα, κ.ά. Η περιοχή είναι χαρακτηρισμένη ως σημαντική για την ορνιθοπανίδα, αφού εδώ αναπαράγονται αρπακτικά όπως ο σφηκιάρης, το όρνιο, ο φιδαετός, ο χρυσαετός, ο πετρίτης και ο μπούφος. Είναι, επίσης, πιθανόν να αναπαράγεται εδώ ο μαυροπελαργός. Εκτός από τα αρπακτικά στην περιοχή απαντώνται κάποια αποδημητικά είδη (τσίχλες, φάσες) και αρκετά ενδημικά όπως η πέρδικα, ο κότσυφας και κάποια είδη δρυοκολάπτη.