Η φύση στο Νομό Ροδόπης
Βοσβόζης ποταμός
Ο Βοσβόζης είναι ποταμός της Θράκης με συνολικό μήκος 53 χιλιομέτρων. Πηγάζει από το όρος Παπίκιο και τα Όρη Βυρσίνης της οροσειράς της Ανατολικής Ροδόπης, ρέει νότια και αφού διαρρεύσει την πόλη της Κομοτηνής, εκβάλλει τελικά στην Ισμαρίδα κοντά στα Παγούρια και στη συνέχεια καταλήγει στον όρμο Ανοιχτό στο Θρακικό Πέλαγος. Οι πηγές του Βοσβόζη βρίσκονται στην οροσειρά της Ανατολικής Ροδόπης και συγκεκριμένα στο ορεινό συγκρότημα του Παπικίου. Μερικές από τις πιο μακρινές πηγές του, βρίσκονται μερικές εκαντοντάδες μέτρα από τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Ο ανατολικός κλάδος του πηγάζει από την κορυφή Φρουρός των Ορέων Βυρσίνης. Εκβάλλει μετά από 45 χιλιόμετρα στο βόρειο τμήμα της Ισμαρίδας λίμνης. Η λεκάνη απορροής του έχει έκταση 370 τ.χλμ. Κατά τη συμβολή του Βοσβόζη στην Ισμαρίδα δημιουργείται ένα υδρόβιο δάσος από ιτιές, λεύκες, φτελιές και φράξους, που είναι και το μόνο στην περιοχή. Από το νότιο τμήμα της Ισμαρίδας ξεκινά ένας τεχνητός δίαυλος που καταλήγει στον όρμο Ανοιχτό στο Θρακικό Πέλαγος, και έτσι τα νερά του Βοσβόζη, αφού ενισχυθούν από το ρέμα του Νέου Σιδηροχωρίου και το ρέμα της Αδριανής, καταλήγουν στη θάλασσα. Συνυπολογίζοντας την πορεία των υδάτων προς τη θάλασσα, ο Βοσβόζης έχει συνολικό μήκος 53 χλμ. Ο Βοσβόζης δεν έχει ροή τους θερινούς μήνες και πολλές φορές μέσω του τεχνητού δίαυλου, το θαλασσινό νερό καταλήγει στην Ισμαρίδα.
Κομψάτος ποταμός
Ο ποταμός Κομψάτος έχει συνολικό μήκος 68 χιλιόμετρα και πηγάζει από την οροσειρά της Ροδόπης στην περιοχή Διάσπαρτου και καταλήγει στη λίμνη Βιστωνίδα. Η περιοχή του ποταμού είναι σημαντικός βιότοπος για 130 περίπου είδη πουλιών τα οποία έχουν παρατηρηθεί, ορισμένα από τα οποία είναι απειλούμενα με εξαφάνιση. Η λεκάνη απορροής του Κομψάτου είναι 567 τ.χ. Στην έξοδο του ποταμού από την οροσειρά της Ροδόπης στη Θρακική πεδιάδα βρίσκεται το Βυζαντινό πέτρινο τοξωτό γεφύρι, χτισμένο το 15ο αιώνα με πλακαρές πέτρες από Ηπειρώτες μάστορες. Το κυρίως τόξο έχει άνοιγμα 21,80 μέτρα και ύψος 12 μέτρα ενώ το ανατολικό τόξο έχει άνοιγμα 17 μέτρα. Είναι γέφυρα Βυζαντινής αρχιτεκτονικής και χρονολογείται το 15ο αιώνα.
Φιλιούρης (Λίσσος)
Ο ποταμός Φιλιούρης (Λίσσος) έχει μεγάλο μήκος και αποτελείται από πολλά ρέματα. Σημαντικότερα είναι το ρέμα της Ραγάδας, της Δροσιάς, της Νέδας, της Οργάνης και της Συκορράχης. Υπάρχουν επίσης άφθονα λείψανα παραποτάμιων δασών τόσο κατά μήκος του ποταμού όσο και διάσπαρτα στις καλλιέργειες. Οι πηγές του Φιλιούρη βρίσκονται στα βουνά της Ανατολικής Ροδόπης και συγκεκριμένα στους λόφους του Ντεμίρ Τσαλ, κοντά στα σύνορα των νομών Ροδόπης και Έβρου, ενώ ένα δεύτερο κύριο υδάτινο σώμα που συμβάλλει στον Φηλιούρη πηγάζει στα ανατολικά, κοντά στην Λεπτοκαρυά Έβρου. Από τα βουνά της Ροδόπης ο ποταμός διαγράφει μια πορεία από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά πριν εκβάλλει στον όρμο Ανοικτό του Θρακικού πελάγους. Το συνολικό μήκος του ποταμού φτάνει περίπου τα 70 χλμ. Ο ποταμός τροφοδοτεί με γλυκό νερό τους υγροτόπους που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα. Χαρακτηρίζεται από αξιόλογα θηλαστικά, αξιόλογα αμφίβια / ερπετά, αξιόλογα ψάρια. Υπάρχουν επίσης άφθονα λείψανα παραποτάμιων δασών τόσο κατά μήκος του ποταμού όσο και διάσπαρτα στις καλλιέργειες. Το σημείο όπου εκβάλλει στη θάλασσα ο ποταμός Φιλιουρής (ο υδροβιότοπος του Ιμέρου), είναι καταφύγιο πολλών ειδών της ορνιθοπανίδας και ιδιαίτερα των εντυπωσιακών φλαμίνγκο.
Λίμνη Βιστωνίδα
Η λίμνη Βιστωνίδα ή λίμνη Μπουρού (παλαιότερη ονομασία που χρησιμοποιείται και σήμερα) ή Μπουρού Γκιόλ (ονομασία στα Τουρκικά την οποία έφερε επί οθωμανικής περιόδου) βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Νομού Ξάνθης και Ροδόπης και ο υγροβιότοπός τής προστατεύεται από τη σύμβαση Ραμσάρ. Η ονομασία της προέρχεται από την αρχαία ονομασία της περιοχής, αλλά και πόλης της Βιστονίας ή Βιστωνίας, που ίδρυσε ο μυθικός Βίστων, όπου διέμεναν οι Βίστονες. Είναι η τέταρτη μεγαλύτερη λίμνη της Ελλάδας, συνολικής έκτασης 45 τ.χλμ με μέγιστο μήκος 12,5 χλμ. και μέγιστο πλάτος 7 χλμ.. Στη λίμνη αυτή εκβάλουν τρεις μικροί ποταμοί που την τροφοδοτούν με νερό. Το μέσο βάθος υπολογίζεται στα 4 μέτρα. Η λίμνη συνδέεται με την θάλασσα, τον Βιστωνικό Κόλπο, (ή Πόρτο Λάγους), μέσω στενών καναλιών και λόγω του θαλασσινού νερού που εισέρχεται στην λίμνη το νερό της παρουσιάζει μεταβολές αλατότητας. Τα αβαθή ύδατά της προσφέρονται για ιχθυοτροφικές δραστηριότητες, με την εκμετάλλευση των μετακινήσεων των ψαριών από και προς το εσωτερικό της κυρίως για πολλαπλασιασμό. Έτσι πέριξ των καναλιών σύνδεσης της λίμνης με τη θάλασσα έχουν αναπτυχθεί σπουδαίες παραλίμνιες ιχθυοτροφικές δραστηριότητες με ιστορικές καταβολές, από τους κατοίκους της περιοχής. Η λίμνη περιβάλλεται από καλαμιώνες (phragmites), έχει ζώνες αρμυρικιών (tamarix sp.), αλίπεδα, παραποτάμια δάση καθώς και λίμνες με γλυκό νερό και υγρά λιβάδια. Στη λίμνη έχουν καταγραφεί 227 είδη πουλιών μερικά από τα οποία ιδιαίτερα σπάνια όπως το κεφαλούδι, η λαγγόνα και η νανόχηνα. Η Ελλάδα μετά την επικύρωση της συνθήκης Ραμσάρ, περιέλαβε τον υδροβιότοπο της Βιστωνίδας στον κατάλογο Natura 2000, των προστατευομένων οικοτόπων και υγροβιοτόπων της χώρας μαζί με τα είδη χλωρίδας και πανίδας αυτών.
Λίμνη Ισμαρίδα
Έχει μέσο βάθος 1,5 μέτρα, δέχεται νερά στα βόρεια από τον ποταμό Βοσβόζη ή Μπος Μπος. Στα ανατολικά περνάει ο ποταμός Λύσσος που χύνεται στο Θρακικό πέλαγος. Μέσα στη λάσπη του βυθού ζουν κρυμμένα πάμπολλα μικρά ζώα, όπως γαστερόποδα, ελασματοβράγχια, δακτυλιοσκώληκες. Αυτά αποτελούν σπουδαία τροφή για τα παρυδάτια πουλιά που τα αναζητούν ανασκαλεύοντας τη λάσπη με το ράμφος τους. Παρά το μικρό της μέγεθος, αποτελεί σημαντικό πέρασμα για τα μεταναστευτικά πουλιά, καθώς ο καλαμώνας της παρέχει καταφύγιο από τα αρπακτικά και το κρύο. Η λίμνη είναι πηγή ζωής για τον αγροτικό πληθυσμό των γειτονικών οικισμών, οι κάτοικοι των οποίων για το λόγο αυτό, την ονόμαζαν παλαιότερα Μητρικού ή Μάνα, χρησιμοποιείται για άρδευση και λιγότερο πλέον για αλιεία. Είναι η μοναδική λίμνη γλυκού νερού στη Θράκη. Φιλοξενεί αξιόλογο αριθμό ειδών και ενοτήτων βλάστησης. Στη βόρεια πλευρά της λίμνης, ξεχωρίζει μικρό υδροχαρές δάσος. Αποτελεί σημαντικό πέρασμα για τα μεταναστευτικά πουλιά.
Λιμνοθάλασσα Αλυκή
Η Αλυκή είναι μία ρηχή, παράκτια λιμνοθάλασσα που βρίσκεται ανάμεσα στις λιμνοθάλασσες της Πτελέας και του Καρατζά. Περιβάλλεται από μεγάλα αλμυρά έλη και παραθαλάσσιες αμμοθίνες, όπου δεν υπάρχουν καλάμια ή έλη με γλυκό νερό. Στο βόρειο τμήμα της λιμνοθάλασσας υπάρχουν αλυκές και οι καλλιέργειες εκτείνονται ως τον υγρότοπο που αποτελεί υγρότοπο διεθνούς σημασίας Ramsar. Αποτελεί επίσης Τόπο Κοινοτικής Προστασίας για τύπους οικοτόπων και είδη φυτών και ζώων του Δικτύου NATURA 2000. Έχει συνολική περίμετρο 11.5 km και μέγιστο υψόμετρο 10 m. Είναι ρηχή παράκτια λιμνοθάλασσα, που μέρος της χρησιμοποιείται ως αλυκή. Από το 1983 η περιοχή προσελκύει Φοινικόπτερα που αναμένεται να σχηματίσουν αποικία φωλιάσματος. Το χειμώνα η λίμνη είναι σημαντική για πάπιες και παρυδάτια πτηνά.
Λιμνοθάλασσα Ξηρολίμνη
Η Λιμνοθάλασσα Ξηρολίμνη βρίσκεται κοντά στο χωριό Αρωγής του νομού Ροδόπης. Η Ξηρολίμνη ή αλλιώς και Λιμνοθάλασσα Φαναριού παρότι δε διαθέτει ιδιαίτερη βλάστηση, φιλοξενεί πολλά είδη πτηνών. Χωρίζεται από το Θρακικό πέλαγος από μια στενή λωρίδα μήκους 1,5 χλμ. και πλάτους 100 μέτρων, ενώ επικοινωνεί με τη θάλασσα από έναν στενό δίαυλο στα ανατολικά της στον οποίο βρίσκονται εγκαταστάσεις ιχθυοσυλλογής. Το μέγεθος της φτάνει τα 1.900 στρέμματα και η περίμετρος της τα 5,8 χλμ. Πρόκειται για μία αβαθή λίμνη με μέγιστος βάθος μόλις το ένα μέτρο. Η Ξηρολίμνη είναι η δυτικότερη από τις πέντε μεγάλες λιμνοθάλασσες της Ροδόπης.
Λιμνοθάλασσες Πτελέα – Έλος
Αποτελούν δύο παραθαλάσσιες, ρηχές λίμνες με αλμυρό νερό, λασπώδεις ακτές, αμμώδεις λωρίδες γης, παραλίες προς τη μεριά της θάλασσας και αλμυρά έλη. Υπάρχει ένας σύνδεσμος μεταξύ τους και χωρίζονται με ένα ανάχωμα. Στα βόρεια και βορειοανατολικά περιβάλλονται από αρδευόμενη, καλλιεργούμενη γη. Στα νότια, προς τη θάλασσα, υπάρχουν βραχώδεις ακτές. Στη λιμνοθάλασσα Πτελέα ή Καραγατσέλι και Έλος συναντώνται οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί φοινικόπτερων. Αποτελούν υγρότοπο διεθνούς σημασίας Ramsar. Αποτελούν επίσης Τόπο Κοινοτικής Προστασίας για τύπους οικοτόπων και είδη φυτών και ζώων του Δικτύου NATURA 2000. Έχουν συνολική περίμετρο 23 km και μέγιστο υψόμετρο 10 m.