Η φύση στο Νομό Κοζάνης
Άσκιο όρος
Το Άσκιο ή Σινιάτσικο είναι βουνό της δυτικής Μακεδονίας, με ψηλότερη κορυφή το «Σημείο», όπως αποκαλείται από τους ντόπιους, στα 2.111 μέτρα και η οποία βρίσκεται στο μεσαίο τμήμα του. Είναι νότια συνέχεια του Βίτσι και μεσαίος κρίκος της ορεινής αλυσίδας, που σχηματίζει με το Βίτσι προς βόρεια και τον Βούρινο προς νότο, αρχίζει από τα στενά της Κλεισούρας στην περιοχή που ενώνονται τα σύνορα των νομών Φλωρίνης – Καστοριάς – Κοζάνης, προχωρεί με νότια νοτιοανατολική κατεύθυνση στο νομό Κοζάνης και απολήγει νότια της Σιάτιστας, στη διάβαση που περνά ο δρόμος που συνδέει την Κοζάνη με τα Γρεβενά και αρχίζει ο Βούρινος. Το μήκος του είναι περίπου 33 χλμ. Τα πετρώματα του είναι κυρίως κρυσταλλικά, δεν έχει σημαντικά υδάτινα ρεύματα, με τα περισσότερα από αυτά να καταλήγουν νότια του Ασκίου στον Αλιάκμονα, εκτός από μερικά που καταλήγουν στη λίμνη Βεγορίτιδα μέσω του ποταμού Σουλού, που διαρρέει τον Εορδαϊκό κάμπο και περιφερειακά την Πτολεμαΐδα. Η δυτική-βορειοδυτική και ανατολική-βορειοανατολική πλευρά καλύπτονται με δάση, ενώ αντίθετα στα νότια το Άσκιο είναι βραχώδες.
Όντρια
Τα Όντρια (ή και Όδρυα) είναι ένας ορεινός όγκος του όρους Βοΐου που βρίσκεται στο σύνορο των νομών Κοζάνης και Καστοριάς. Χωρίζονται σε Μεγάλα Όντρια (1.589 μ.) και Μικρά Όντρια (1.530 μ.). Πρόκειται για δύο μεγάλα υψιπέδια τα όρια των οποίων είναι σαφή καθώς περιβάλλονται από εντυπωσιακούς κάθετους βράχους («ζωνάρια» για τους ντόπιους). Τα Όντρια θεωρούνται ένα μέρος πέρα για πέρα ιδιαίτερο αφού είναι γεμάτα από δολίνες και σκεπάζονται σε ένα αρκετά μεγάλο τμήμα τους από πυκνά δάση βελανιδιάς και οξιάς. Πρόκειται για έναν από τους πιο παρθένους ορεινούς όγκους της περιοχής αφού η ανθρώπινη παρέμβαση τόσο στα Μικρά όσο και στα Μεγάλα Όντρια είναι μηδαμινή.
Λίμνη Πολυφύτου
Η λίμνη Πολυφύτου είναι τεχνητή λίμνη του ποταμού Αλιάκμονα, στο νομό Κοζάνης. Σχηματίστηκε το 1973, μετά την κατασκευή του ομώνυμου φράγματος (Πολυφύτου) στον ποταμό και καλύπτει έκταση 73 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Η λίμνη αποτελεί ιδιοκτησία της ΔΕΗ, έχει παραχωρηθεί όμως στους γύρω κατοίκους προς αλιευτική και οικοτουριστική εκμετάλλευση. Διασχίζεται από την Υψηλή Γέφυρα Σερβίων και τη μικρότερη Γέφυρα Ρυμνίου. Στα νερά της λίμνης έχουν καταγραφεί 17 είδη ψαριών του γλυκού, ενώ στο Δέλτα του ποταμού Αλιάκμονα απαντώνται και πολλά ευρύαλα είδη. Η περιοχή του ταμιευτήρα Αλιάκμονα είναι σημαντικός βιότοπος για τα αρπακτικά πουλιά, διότι τους προμηθεύει τροφή, φώλιασμα και καταφύγιο. Η περιοχή χρησιμοποιείται επιπλέον και από μεταναστευτικά είδη σαν χειμερινό καταφύγιο. Αναφέρονται επίσης αρκετά είδη ερπετοπανίδας, ενώ σε ότι αφορά την πανίδα των θηλαστικών στη λίμνη και γύρω απ’ αυτήν, έχουν αναφερθεί 10 διαφορετικά είδη θηλαστικών. Καλύπτει επιφάνεια 74 τ.χλμ. (κατακλυζόμενη) και δέχεται κυρίως τα νερά του ποταμού Αλιάκμονα και μερικών χειμάρρων από λεκάνη απορροής συνολικής έκτασης 5.630 τ.χλμ. Οι μεταβολές στάθμης των νερών είναι της τάξης των 15μ. Η ταχεία ανανέωση του νερού της λίμνης της δίνει τη δυνατότητα γρήγορης απομάκρυνσης των ρυπογόνων φορτίων, με αποτέλεσμα η λίμνη να διατηρεί τη “μεσοτροφική” της κατάσταση. Προσφέρεται, λοιπόν, για μια σειρά δραστηριοτήτων: ιχθυοπαραγωγικές διαδικασίες (ψάρεμα και ιχθυοκαλλιέργεια), αθλητικές δραστηριότητες (κωπηλασία), αναψυχή κ.α. Καλύπτει επίσης τις ανάγκες άρδευσης των καλλιεργήσιμων εδαφών της περιοχής. Σε πρόσφατη έρευνα διαπιστώθηκαν υπερβάσεις ως προς τη συγκέντρωση μολύβδου, ενώ η κατάσταση της λίμνης χαρακτηρίστηκε «μέτρια». Στις όχθες της λίμνης, κοντά στο χωριό Ροδίτης, βρίσκεται ο Ιερός Ναός του Οσίου Βαραδάτου, χτισμένος από Μικρασιάτες πρόσφυγες οι οποίοι σε ανάμνηση του ναού του Αγίου στα Κουβούκλια Προύσας έχτισαν ομώνυμο ναό στη νέα τους πατρίδα.
Καταρράκτες Σκοτωμένο Νερό
Οι καταρράκτες βρίσκονται στον ορεινό όγκο του Βόιου σε υψόμετρο περίπου 1.200 μέτρων. Χωρίζονται στον κάτω καταρράκτη (Κάτω Βάθρα) ύψους 25 μέτρων και τον πάνω (Άνω Βάθρα) ύψους 30 μέτρων. Λίγο πιο ψηλά υπάρχει και ένας μικρότερος (Κρυμμένη Βάθρα). Πήρε την ονομασία «Σκοτωμένο Νερό» επειδή ο μεγάλος καταρράκτης δεν ακουμπάει σε βράχο με αποτέλεσμα το νερό να είναι στον αέρα. Κατά την παράδοση λοιπόν το νερό σκορπάει και πέφτοντας στα βράχια «σκοτώνεται». Κατά τη διάρκεια της άνοιξης οι καταρράκτες έχουν πολύ νερό, το καλοκαίρι στερεύουν και το χειμώνα σχηματίζονται εντυπωσιακοί παγοκρύσταλλοι.
Φαράγγι Σκεπασμένο
Το φαράγγι Σκεπασμένο βρίσκεται στις δυτικές πλαγιές των Πιερίων στα ανατολικά του νομού Κοζάνης, κοντά στο Βελβεντό. Ονομάζεται και φαράγγι των «Εννιά Πιερίδων Μουσών», ενώ η ονομασία «Σκεπασμένο» προήλθε από ένα σημείο του φαραγγιού, όπου το ρέμα που το διασχίζει κρύβεται μέσα στη γη. Το φαράγγι έχει δημιουργηθεί από τα νερά του ρέματος της Λάφιστας το οποίο ξεκινάει από το χωριό Καταφύγι και καταλήγει στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου η οποία βρίσκεται πολύ κοντά στην είσοδο του φαραγγιού. Το μήκος του είναι 8 χιλιόμετρα περίπου και το υψόμετρό του ξεκινάει από τα 450 μέτρα και φτάνει στα 1.350 μέτρα. Μέσα στο φαράγγι υπάρχουν δέκα εντυπωσιακοί καταρράκτες που δημιουργούν περίπου είκοσι φυσικές λίμνες ενώ το πυκνό δάσος και τα ψηλά βράχια συμπληρώνουν το μαγευτικό τοπίο της περιοχής.
Μπουχάρια – Νοχτάρια Μικροβάλτου
Το εντυπωσιακό φαινόμενο των γεωμορφολογικών σχηματισμών «Μπουχάρια – Νοχτάρια» 40 χιλιόμετρα νοτίως της Κοζάνης, έγινε αντικείμενο προσπάθειας ερμηνείας από διάφορους μύθους. Στην πραγματικότητα πρόκειται για φυσικούς σχηματισμούς, οι οποίοι προήλθαν από τη διάβρωση του εδάφους που ξεκίνησε πριν από 70.000 χρόνια. Τα «Μπουχάρια» έχουν το σχήμα χωμάτινης κολώνας, η οποία αποτελείται από άμμο, κροκάλες, μάργες, άργιλο και πιθανή συγκολλητική ύλη από οξείδια του σιδήρου και διοξείδιο του πυριτίου, σύμφωνα και με πρόσφατη έκθεση του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Την κορυφή από τις κολώνες αυτές καλύπτει ένας σχιστόλιθος βράχος, ο οποίος έπαιξε το ρόλο της ομπρέλας στην εξέλιξη του σχηματισμού. Ο αριθμός τους ξεπερνάει τους είκοσι, ενώ το ύψος τους ξεκινά από δύο και φτάνει τα έξι και τα επτά μέτρα. Η ονομασία της τοποθεσίας «Μπουχάρια» προέρχεται από το σχήμα τους, καθότι «μπουχάρι» στην τοπική διάλεκτο σημαίνει καμινάδα. Ενδιαφέρον στην περιοχή παρουσιάζουν επίσης οι κωνικοί σχηματισμοί, δηλαδή τα «Νοχτάρια», τα οποία θυμίζουν μικρές πυραμίδες. Τα «Νοχτάρια» είναι ίδιας προέλευσης και σύστασης με τα «Μπουχάρια», χωρίς όμως το σχιστόλιθο καπέλο. Εκτείνονται κατά μήκος του ρέματος της Ποταμιάς, στα όρια με την περιοχή του Λιβαδερού. Η πρώτη εικόνα η οποία δημιουργείται στον επισκέπτη είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή, καθώς τον καθηλώνουν με τη μορφή τους. Οι κάτοικοι της περιοχής έδωσαν διάφορα χαρακτηριστικά ονόματα στους σχηματισμούς αυτούς, όπως «Άτλαντες», «Καρυάτιδες», «Φρουρός», κλπ. Η διάμετρος τους κυμαίνεται από μισό έως και δύο μέτρα. Η κορυφή τους είναι καλυμμένη με σχιστολιθικές πλάκες, οι οποίες αποτελούν και τη γενεσιουργό τους αιτία. Πυραμιδοειδείς σχηματισμοί φτιάχνουν τα «Νοχτάρια», τα οποία εκτείνονται σε μήκος 1,5 χιλιομέτρου, δημιουργώντας ένα εκπληκτικό δάσος εξάρσεων, διαφόρων μεγεθών. Σύμφωνα με τους γεωλόγους, ο σχηματισμός των «Μπουχαριών» ξεκίνησε πριν από 70.000 χρόνια. Ακολουθώντας το μονοπάτι κι έχοντας οδηγό και συντροφιά το μικρό ρέμα, ο επισκέπτης μπορεί να διασχίσει αυτό το τεράστιο γεωπάρκο και μετά από δύο ώρες περίπου να τερματίσει στη Βογγόπετρα, στον ιστορικό Ναό της Αγίας Παρασκευής.