Η φύση στη Νίσυρο

Ηφαίστειο

Το ηφαίστειο της Νισύρου είναι το νεότερο ενεργό ηφαίστειο της Ελλάδας, τα παλαιότερα πετρώματα του δεν ξεπερνούν σε ηλικία τα 150.000 χρόνια. 60.000 χρόνια πριν από σήμερα, εκατοντάδες μικρές εκρήξεις οικοδομούν ένα κώνο που υψωνόταν περίπου 600 μέτρα πάνω από τη θάλασσα και είχε περίπου την περίμετρο της σημερινής Νισύρου. Δυο τεράστιες εκρήξεις, 25.000 και 15.000 χρόνια πριν από σήμερα, καταστρέφουν το κεντρικό τμήμα του ηφαιστείου, το οποίο κατακρημνίζεται και δημιουργεί την σημερινή καλδέρα του ηφαιστείου. Από τότε το ηφαίστειο παραμένει σε ηρεμία. Το πυρακτωμένο όμως πέτρωμα, που βρίσκεται σε βάθος λίγων χιλιομέτρων κάτω από την καλδέρα και τα καυτά αέρια του, θερμαίνουν το θαλασσινό και το βρόχινο νερό που κυκλοφορεί στα ρηχότερα πετρώματα και το μετατρέπουν σε υπέρθερμο ρευστό σε θερμοκρασίες που πλησιάζουν τους 500 βαθμούς κελσίου.  Κατά διαστήματα το υπέρθερμο ρευστό  τινάζει στον αέρα τα πετρώματα που το εμποδίζουν να φτάσει στην επιφάνεια προκαλώντας υδροθερμικές εκρήξεις και δημιουργώντας υδροθερμικούς κρατήρες. Τέτοιες ήταν όλες οι εκρήξεις που έχουν καταγραφεί στη Νίσυρο κατά τους ιστορικούς χρόνους. Στο κέντρο του νησιού δεσπόζει η καλδέρα της Νισύρου. Η διάμετρος της είναι περίπου 4 χιλιόμετρα, το χείλος της κυμαίνεται σε υψόμετρο μεταξύ 250 και 600 μέτρων, ενώ ο πυθμένας της βρίσκεται στα 100 μέτρα από τη στάθμη της θάλασσας. Το δυτικό-βορειοδυτικό τμήμα της  περιβάλλεται από τους λόφους Μποριάτικου, Νίφιου, Προφήτη Ηλία και Τραπεζίνας. Στο εσωτερικό της καλδέρας έχουν εντοπιστεί ίχνη από 20 κρατήρες, οι 10 είναι καλά διατηρημένοι και ο καθένας έχει το δικό του όνομα. Δίπλα στο Στέφανο βρίσκεται ένας μικρότερος κρατήρας, ο μικρός Στέφανος. Οι δυο παλαιότεροι ευδιάκριτοι υδροθερμικοί κρατήρες είναι τα καμινάκια, που βρίσκονται κάτω από τα Νικειά. Καθένας τους έχει διάμετρο 150 μέτρα περίπου. Οι υπόλοιποι υδροθερμικοί κρατήρες βρίσκονται στην περιοχή του Λόφου, απέναντι από τον κρατήρα Στέφανο. Εδώ βρίσκονται ο Λογοθέτης, ο παλαιότερος κρατήρας στην περιοχή, ο Πολυβώτης με διάμετρο 300 επί 150 μέτρα, Ο μικρός Πολυβώτης, το αποτέλεσμα της τελευταίας υδροθερμικής έκρηξης του 1887, ο Αλέξανδρος, ο Αχιλλέας και ο Λογοθέτης.

Ιαματικές Πηγές

Ένας πολύ σημαντικός τρόπος εκφόρτισης των υδροφόρων οριζόντων της Νισύρου, είναι οι θερμές πηγές που εντοπίζονται στις ακτές του νησιού, στην απόληξη κυρίως των ενεργών ρηγμάτων του νησιού. Η θερμοκρασία των υδάτων φτάνει έως και τους 61°C. Τα νερά από τις πηγές αυτές διακρίνονται σε νερά υψηλής περιεκτικότητας σε χλώριο, με τιμές 18.000- 22.000mg/L, που αντιπροσωπεύουν μείγμα γεωθερμικών υδάτων με θαλασσινό νερό, αλλά και μικρές ποσότητες μετεωρικού νερού και σε νερά με περιεκτικότητα σε χλώριο έως και 14.000mg/L, από την ανάμειξη γεωθερμικού ρευστού με μετεωρικό κυρίως νερό. Η χημική σύσταση και οι φυσικές ιδιότητες των νερών έχουν καταγραφεί και παρακολουθούνται συστηματικά από διάφορα ερευνητικά προγράμματα, καθώς η καταγραφή τυχόν μεταβολών τους συνεισφέρει σημαντικά στην αξιολόγηση του βαθμού δράσης τους και στην εκτίμηση της επικινδυνότητας του ηφαιστείου. Πολλές αναφορές για τη χρήση θερμών πηγών στο νησί της Νισύρου υπάρχουν από τα Ρωμαϊκά χρόνια. Η ιδέα για την εκμετάλλευση των θερμών πηγών δόθηκε από ένα Νισύριο το 1870, ο οποίος υπέφερε από ψωρίαση και γιατρεύτηκε από τις μοναδικές ιδιότητες των νερών στις θερμές πηγές. Οι πιο γνωστές από τις θερμές πηγές είναι αυτές των Λουτρών του Μανδρακίου, της Θερμιανής στους Πάλους, δίπλα στο εκκλησάκι της Παναγιάς της Θερμιανής και του Αυλακίου. Αναλυτικότερα:

• Στη βόρεια ακτή του νησιού λειτουργούν τα Δημοτικά Λουτρά Μανδρακίου από το 1872, όπου το θερμό νερό (πλούσιο σε χλώριο-νάτριο-θείο) σημαντικής παροχής, αναβλύζει μέσα από τους τόφφους και την κίσσηρη, θερμοκρασίας 46‐47°C. Η θερμή πηγή είναι φημισμένη για τις θεραπευτικές ιδιότητες στις ρευματοπάθειες, αρθροπάθειες, δερματικές παθήσεις και παθήσεις του κυκλοφορικού συστήματος.
• Στο χωριό Πάλοι αναβλύζει το θερμό νερό της Θερμιανής, από τις αλλουβιακές αποθέσεις με θερμοκρασία 39-40°C και αναπτύσσεται σε 100μ. περίπου κατά μήκος της ακτογραμμής. Εκεί λειτουργούσαν τα γνωστά «Ιαματικά Λουτρά Παντελίδη» από το 1895 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Σήμερα έχουν αναστηλωθεί τα παλαιά λουτρά, δεν είναι όμως ακόμη έτοιμα να λειτουργήσουν.
• Η θερμότερη πηγή με τη σημαντική παροχή, βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νησιού, στη θέση Αυλάκι εντός των ανδεσιτικών λαβών. Αποτελείται από αναβλύσεις παράκτιες και υποθαλάσσιες θερμοκρασίας 58‐61°C με συνεχή ροή, αναπτυσσόμενες σε μήκος 350μ. κατά μήκος της ακτογραμμής. Τα νερά της είχαν χρησιμοποιηθεί για λουτροθεραπείες εντός οικήματος με λουτήρες που τώρα έχει εγκαταληφθεί.
• Επίσης στη νοτιοδυτική ακτή του νησιού, στον όρμο Λευκός, θερμό νερό αναβλύζει σημειακά με θερμοκρασία 47°C.
• Υπόθερμες πηγές απαντώνται στο Μανδράκι, τους Πάλους και το ανατολικό τμήμα το νησιού. Χαρακτηρίζονται από χαμηλή περιεκτικότητα σε διαλυμένα άλατα και θερμοκρασία 18-25°C.

Πέραν των θερμών πηγών, στη Νίσυρο, υπάρχουν πλήθος θέσεις όπου αναδύεται θερμός ατμός. Δύο από αυτές τις θέσεις χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν ως φυσικές σάουνες. Η κυριότερη, και γνωστή από την αρχαιότητα, είναι στη θέση Πυριά, όπου σώζεται ακόμα ο θάλαμος των ατμόλουτρων και διπλανά βοηθητικά των λουτρών κτίσματα. Η άλλη θέση βρίσκεται στην είσοδο του οικισμού Εμπορειός. Η θερμοκρασία των ατμών είναι 34-35°C.

Βιοποικιλότητα

Εξαιτίας της ηφαιστειακής προέλευσης και της γεωγραφικής θέσης του νησιού, η χλωρίδα και η πανίδα που αναπτύσσονται σε αυτό παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον καθώς αποτελεί και οδό μετανάστευσης ασιατικών ειδών προς τον ελληνικό χώρο και προς τη νότια Ευρώπη γενικότερα. Όλο το νησί και οι νησίδες που το περιβάλλουν είναι ενταγμένα στο Δίκτυο NATURA 2000 συνολικής έκτασης 4.730,82 εκτάρια, καθώς επίσης και η νότια περιοχή της Νισύρου, η Στρογγύλη και η παράκτια θαλάσσια ζώνη συνολικής έκτασης 17.823,80 εκτάρια. Επιπλέον έχει χαρακτηριστεί και ως Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Επίσης μια έκταση περίπου 16.100 στρ. στα βόρεια του νησιού έως το κέντρο του αποτελεί καταφύγιο άγριας ζωής.

Χλωρίδα: Η καταγεγραμμένη παρουσία 450 ειδών χλωρίδας καθιστά τη Νίσυρο σαν το μοναδικό «πράσινο» ενεργό ηφαίστειο του Αιγαίου. Με την τελευταία έντονη δράση του ηφαιστείου κατά το 1873-1877 η βλάστηση της περιοχής των κρατήρων κατεστράφη ολοσχερώς. Σήμερα η βλάστηση της περιοχής αναπτύσσεται σε έδαφος σχηματισμένο από υλικά πλήρωσης της καλδέρας, και είναι φρυγανώδης, με χαρακτηριστικότερα είδη: τα φρύγανα Cistus creticus, C. salviifolius, Sarcopoterium spinosum και Erica manipuliflora. Τα καλλιεργούμενα δέντρα, από τα αρχαία χρόνια, είναι: η ελιά (Olea europea ssp. europea), η αμυγδαλιά (Amygdalus communis), η συκιά (Ficus carica) (https://tinyurl.com/y4l74jpy), η βελανιδιά (Quercus macrolepis) και η αγραμυθιά (Pistacia terebinthus). Η αγριελιά (Olea europaea sylvestris) εφύετο στην περιοχή και πριν 60.000 χρόνια, καθώς απολιθωμένα φύλλα της έχουν εντοπιστεί σε αντίστοιχης ηλικίας στρώματα στάχτης.  Η λεβάντα, η καμπανούλα Νισυριά, οι άγριες ορχιδέες και εκατοντάδες άλλα λουλούδια, συνθέτουν πίνακες μοναδικής ομορφιάς, ιδιαίτερα την άνοιξη. Το είδος Quercus coccifera, ευρύτερα γνωστό ως πουρνάρι, με τη μορφή δέντρων και υψηλών θάμνων σχηματίζει δάσος μεταξύ των βουνών Προφήτης Ηλίας και Νύφιος, ενώ στην περιοχή της Ευαγγελίστρας εμφανίζεται σε θαμνώδεις συστάδες.  Ιδιαίτερα φημισμένος είναι ο «κρεμαστός κήπος» του Διαβάτη που αποτελεί μια όαση από ψηλά δέντρα (καρυδιές, συκιές, αχλαδιές, κ.ά.) σε μια επίπεδη κυκλική έκταση που περικλείεται από ψηλό μαντρότοιχο. Η κυκλική αυτή δομή είναι ένας κρατήρας κατάρρευσης του θόλου του Προφήτη Ηλία, δομή συνηθισμένη σε θόλους που δημιουργούνται στην τελική φάση της έκρηξης, κατά την ψύξη του μάγματος.

Πανίδα: Η ύπαρξη 85 ειδών ορνιθοπανίδας, 7 ειδών ερπετών, καθώς και η παρουσία της φώκιας Monachus-monachus στις ακτές του νησιού, αναδεικνύουν τη Νίσυρο σε έναν τόπο άξιο ιδιαίτερης προστασίας και μελέτης. Χαρακτηριστικά είδη που φιλοξενούνται στο νησί είναι: Agame stelio (τεφρόμαυρες σαύρες), Alector chukar (πέρδικα που αποτέλεσε σύμβολο ομορφιάς και ευρωστίας), Falco peregrinus (πετρίτης που είναι το ταχύτερο πλάσμα στον πλανήτη και κυνηγάει με 400 χλμ την ώρα, πηγή: ιστοσελίδα Δ. Νισυρίων), Lanius senator (κοκκινοκεφαλάς που εμφανίζεται στην κεντρική και νότια Ευρώπη και σε νησιά του Αιγαίου, πηγή: wikipedia), Lanius nubicus (Παρδαλοκεφαλάς που εμφανίζεται στην Ανατολική Μεσόγειο με εξάπλωση στα ΝΑ Βαλκάνια και κάποια νησιά του Αιγαίου, πηγή: wikimedia), Buteo rufinus (αετογερακίνα, αρπακτικό της στέπας με εξάπλωση κυρίως στην Ασία και την βόρεια Αφρική, αλλά και στις βραχώδεις περιοχές των νοτίων Βαλκανίων, Χαλκοκουρούνα (γνωστή ως ο κυανούς του Αριστοτέλη ή γαλάζια καρακάξα), Σπιζαετός, Γεράκι.

Πηγή: Δήμος Νισύρου