Εκκλησίες & Μοναστήρια στο Νομό Φθιώτιδας
Μονή Αγάθωνος
Η Ιερά Μονή Αγάθωνος στο νομό Φθιώτιδας, είναι μια κοινοβιακή μονή, η οποία βρίσκεται χτισμένη στους πρόποδες του όρους Οίτη σε υψόμετρο 553 μέτρων. Το μοναστήρι εορτάζει στις 6 και στις 15 Αυγούστου. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με τις συνθήκες ίδρυσης του μοναστηριού. Η ίδρυσή της ανάγεται στις αρχές του 15ου αιώνα όταν ο κτήτορας της μονής μοναχός Αγάθων, που εγκαταβιούσε σε άλλη μονή της περιοχής, την έκτισε με δική του χορηγία. Έπειτα η μονή παίρνει το όνομα του μοναχού. Αποτέλεσε καταφύγιο των αγωνιστών της επανάστασης του 1821. Καταστράφηκε από τον Δράμαλη το 1822. Από την πυρκαγιά υπέστησαν σημαντικές ζημιές οι αγιογραφίες του καθολικού αλλά διασώθηκαν πολύτιμα κειμήλια και ιερά λείψανα αγίων. Μετά το τέλος της Τουρκοκρατίας, η μονή φιλοξένησε τη σχολή χωροφυλακής. Η ανέγερση του καθολικού της μονής τοποθετείται τον 15ο αιώνα με πολλές όμως μεταγενέστερες παρεμβάσεις. Είναι τετρακίονος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, αγιορείτικου ρυθμού, είναι αφιερωμένος στην Θεοτόκο και βρίσκεται τοποθετημένος στη βορειοανατολική πλευρά της μονής. Εκατέρωθεν του καθολικού, υπάρχουν τέσσερα ναΐδρια με αγιογραφημένες τοιχογραφίες που χρονολογούνται από τα μέσα του 16ου αιώνα. Τα τέσσερα αυτά ναϊδρια στις τέσσερις άκρες του καθολικού, είναι αφιερωμένα στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος στα νοτιοανατολικά, στους Αγίους Αποστόλους στα βορειοανατολικά, στον Άγιο Χαράλαμπο στα βορειοδυτικά και στον Ιωάννη τον Βαπτιστή στα νοτιοδυτικά. Οι αγιογραφίες του καθολικού δε σώζονται σε καλή κατάσταση. Μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο φάσεις, η πρώτη τον 16ο με 17ο αιώνα και η δεύτερη τον 18ο και η τρίτη φάση τον 20ό αιώνα. Οι εικόνες του τέμπλου είναι έργο μεταγενέστερες και αποδίδονται στους αδελφούς αγιογράφους Ιωσαφαίους, με αναγραφόμενη χρονολογία το 1905. Τα κελιά του αρχικού συγκροτήματος του μοναστηριού δε σώζονται. Το μοναστήρι σήμερα χαρακτηρίζεται ως οικολογικό επειδή φιλοξενεί στους χώρους του το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Οίτης που λειτουργεί από το 1953. Στο μουσείο προβάλλεται η χλωρίδα και η πανίδα του Εθνικού δρυμού Οίτης. Στο εξωτερικό χώρο της μονής λειτουργεί εκτροφείο άγριων πουλιών που ενισχύουν την πανίδα του δρυμού, ειδικός χώρος όπου φιλοξενούνται παγώνια καθώς και περιφραγμένος χώρος 1.200 στρεμμάτων που ζει σημαντικός αριθμός ελαφιών. Η εικόνα της Παναγίας του Αγάθωνος θεωρείται θαυματουργή.
Μονή Γενεσίου Θεοτόκου Δαμάστας
Η Ιερά Μονή Γενεσίου Θεοτόκου Δαμάστας, είναι γυναικείο μοναστήρι, και βρίσκεται σε υψόμετρο 740 μέτρων στο Καλλίδρομο όρος. Γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, στα Γενέθλια της Θεοτόκου. Η μονή είχε καεί μερικά χρόνια πριν την Επανάσταση του 1821. Το καθολικό της μονής, που έχει μορφή σταυρικής βασιλικής μετά τρούλου και είναι οκτάπλευρο συμμετρικό, δεν είναι γνωστό πότε χτίστηκε. Ιστορήθηκε το 1818 ενώ η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, που βρίσκεται στη μονή, είναι έργο του 16ου αιώνα και φέρει επάργυρη επένδυση του 1892. Η αγιογράφηση της μονής έγινε με έξοδα του αγωνιστή της επανάστασης Γ. Δυοβουνιώτη σύμφωνα με επιγραφή που σώζεται πάνω από την είσοδο του καθολικού. Στη διάρκεια της Επανάστασης του 1821 η μονή υπήρξε κέντρο των επαναστατών στη Στερεά Ελλάδα. Μετά τη δημιουργία του ελληνικού βασιλείου διαλύθηκε και έχασε την περιουσία της με το διάταγμα του Όθωνα το 1833. Περίπου εκατό χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκε στη μονή μικρή ανδρική αδελφότητα μοναχών ενώ το 1953 μετατράπηκε σε γυναικείο μοναστήρι. Σχετικά με την προέλευση της ονομασίας Δαμάστα υπάρχουν οι δυο εκδοχές: σύμφωνα με την πρώτη προέρχεται από το Δαμάστρα, που σημαίνει την Παναγία που δαμάζει τα πάθη και τον πόνο, ενώ σύμφωνα με τη δεύτερη η εικόνα της Παναγίας είχε έρθει από τη Δαμασκό και σιγά σιγά το αρχικό Δαμάσκα έγινε Δαμάστρα.
Μονή Αγίου Αθανασίου Ομβριακής
Πρόκειται για ναό βυζαντινού ρυθμού με διακόσμηση κατά το σύστημα των βυζαντινών. Ο ναός, αν και στο παρελθόν είχε υποστεί σοβαρές ζημιές (είχε πυρποληθεί από τους Τούρκους στις 6 Μαΐου του 1897 και είχε καταστραφεί μέρος αυτού από τον μεγάλο σεισμό της 30ης Απριλίου 1954) ακόμη και σήμερα ξεχωρίζει για τη μεγαλοπρέπεια και το σεβασμό που εμπνέει ο εσωτερικός του χώρος. Στη Μονή φυλάσσονται πολλά άγια Λείψανα, σε τρεις χειροποίητες Λειψανοθήκες.
Μονή Αντινίτσης
Η Μονή Αντινίτσης ή Ιερά Μονή Γενεσίου της Θεοτόκου Αντινίτσης βρίσκεται στις πλαγιές του όρους Όθρυς σε υψόμετρο 900 μέτρων. Η Μονή Αντινίτσης θεωρείται από τα παλαιότερα μοναστήρια της περιοχής και δεν υπάρχει ακριβής χρονολογία ίδρυσής της, καταστράφηκε δε ολοσχερώς το 1944 από τις κατοχικές δυνάμεις μαζί με το γειτονικό σανατόριο. Η ανοικοδόμησή της ξεκίνησε στα τέλη του 1960 και το σημερινό καθολικό της είναι αντίγραφο του παλαιού αθωνικού τύπου, τετρακιόνιος σταυροειδής μετά τρούλου. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση η μονή ιδρύθηκε από δύο πρόσφυγες (κληρικούς ή λαϊκούς) της πόλης του Αϊδινίου Μικράς Ασίας όταν ξεκίνησαν οι σφαγές στην πόλη τους, οι οποίοι μετέφεραν μαζί τους και τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας του Αϊδινίου. Σύμφωνα με μια άποψη, στο γεγονός αυτό και την παραφθορά της λέξης Αϊδίνιο οφείλεται το όνομα του μοναστηριού. Σύμφωνα με δεύτερη εκδοχή το όνομα Αντίνιτσα οφείλεται στην ονομασία της παλαιάς κωμόπολης Αντίνας όπου στους αρχαίους χρόνους υπήρχε ιερό προς τιμήν της θεάς Αρτέμιδος.
Μονή Προφήτη Ηλία, Ζέλι Λοκρίδος
Η έρημη σήμερα Μονή βρίσκεται στη θέση Κάκαρος, βορειοδυτικά από το χωριό Ζέλι της Λοκρίδας επάνω στο όρος Καλλίδρομο και κοντά στο ασκητήριο του Αγίου Σεραφείμ. Είναι ένα επιβλητικό μοναστηριακό συγκρότημα με οχυρωματικό περίβολο, αφιερωμένο στον Προφήτη Ηλία. Η ακριβής χρονολογία κτίσης της μονής είναι άγνωστη, πιθανόν ανεγέρθηκε στην περίοδο της Φραγκοκρατίας όπως συμπεραίνουμε από τη χρήση «σπασμένων» αψίδων γοτθικού τύπου σε διάφορα σημεία των κατασκευών. Η σημερινή της όμως μορφή είναι αποτέλεσμα των εκτεταμένων επεμβάσεων και αναδιαρρυθμίσεων που υπέστη κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας και στη θέση αυτή υπήρχε το αρχαίο προχριστιανικό φρούριο της Ομηρικής πόλης Τάρφος. Μία επιγραφή που φυλάσσεται στο Σχολείο του Ζελίου, προχριστιανικής εποχής, ήταν εντοιχισμένη στην είσοδο της Μονής και αναφέρεται σε κάποιο αφιέρωμα προς τους θεούς ενός Σωσιτέλη και της γυναίκας του Ξενύλας. Η μονή διαθέτει έναν επιβλητικό οχυρωματικό περίβολο, που διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση. Το καθολικό στη σημερινή του μορφή είναι μονόχωρο, καμαροσκεπές, με τρεις μεγάλες αντηρίδες στη νότια πλευρά του και με τοιχογραφικό διάκοσμο του τέλους του 18ου αιώνα. Ωστόσο τα κλεισμένα οξυκόρυφα τοξωτά ανοίγματα στους πλάγιους τοίχους μαρτυρούν ότι στην αρχική του μορφή ήταν τρίκλιτη βασιλική, που πιθανότατα ανεγέρθηκε με την επίδραση δυτικών προτύπων. Ανάλογα στοιχεία εμφραγμένων οξυκόρυφων τόξων απαντούν και στα υπόλοιπα κτίσματα της μονής. Τα κελιά είναι διώροφα και καταλαμβάνουν τις τέσσερις πλευρές του περιβόλου. Η Μονή γιορτάζει την 20η Ιουλίου.