Εκκλησίες & Μοναστήρια στο Νομό Σερρών
Μέσα σε δάση, πάνω σε βουνοκορφές, κρεμασμένα από βράχους, μακριά από την πολυκοσμία, ή μέσα στις πόλεις τα μοναστήρια και οι εκκλησίες στο νομό Σερρών εντυπωσιάζουν.
Αγίων Θεοδώρων (Παλαιά Μητρόπολη Σερρών)
Στο κέντρο της παλαιάς πόλης βρίσκεται το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο των Σερρών, ο ιερός ναός των Αγίων Θεοδώρων, γνωστός και ως Παλαιά Μητρόπολη, αφού λειτούργησε ως μητροπολιτικός ναός από τα βυζαντινά μέχρι τα νεότερα χρόνια. Χρονολογείται στον 11ο αιώνα και είναι κτισμένος πιθανόν επάνω σε παλαιότερο ναό, παλαιοχριστιανικής εποχής. Την πρώτη πληροφορία για το μνημείο αντλούμε από μολυβδόβουλο του 12ου αιώνα, ενώ τον 14ο αιώνα ο βυζαντινός λόγιος Θεόδωρος Πεδιάσιμος επισκέφθηκε την περιοχή και περιέγραψε τον ναό. Το 1849 το μνημείο υπέστη καταστροφές από πυρκαγιά, όπως επίσης και το 1913, όταν οι Βούλγαροι πυρπόλησαν την πόλη. Κατά τη διάρκεια των ετών 1928-1935 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αναστήλωσής του και σήμερα, μετά και τις πιο πρόσφατες προσπάθειες αποκατάστασής του, λειτουργεί ως προσκυνηματικός ναός. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής, με νάρθηκα στα δυτικά και υπερώα. Τα κλίτη χωρίζονται μεταξύ τους εσωτερικά με κιονοστοιχίες και το μεσαίο είναι μεγαλύτερο, σχεδόν διπλάσιο σε πλάτος από τα άλλα, με υπερυψωμένο φωταγωγό. Στα ανατολικά εξέχει μόνο η κεντρική ημικυκλική αψίδα με το τρίλοβο παράθυρο, ενώ εσωτερικά στην κόγχη σώζονται κατάλοιπα του συνθρόνου. Κατά τον 12ο-13ο αιώνα το Ιερό Βήμα καλύφθηκε με καμάρα και τα παραβήματα με τρουλίσκους. Τα έτη 1602-1603 ανακατασκευάσθηκε ο νάρθηκας και το 1725, υπό μητροπολίτη Στεφάνου, ανοικοδομήθηκε ο νότιος τοίχος. Την κόγχη του Ιερού Βήματος κοσμούσε η ψηφιδωτή παράσταση της Κοινωνίας των Αποστόλων, από την οποία σήμερα σώζεται μόνο η μορφή του Αποστόλου Ανδρέα, που εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της πόλης.
Μονή Αγίας Κυριακής Αλιστράτης
Στην επαρχιακή οδό Σερρών – Δράμας, δύο χιλιόμετρα πριν τον οικισμό της Αλιστράτης, σ’ ένα καταπράσινο τοπίο, βρίσκεται ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια, μαζί με την Ιερά Μονή Εικοσιφοίνισσας, το μοναστήρι της Αγίας Κυριακής.
Μονή Αγίας Παρασκευής
Ένα από τα παλαιότερα μοναστήρια της πατρίδας μας, η Ιερά Γυναικεία Μονή Αγίας Παρασκευής, βρίσκεται σε μια γραφική τοποθεσία στα νότια του Νομού Σερρών. Συγκεκριμένα, θα τη συναντήσετε μόλις δύο χιλιόμετρα από το χωριό Δόμηρος και πέντε χιλιόμετρα από τους πρόποδες του Παγγαίου όρους. Η ιστορία του μοναστηριού αριθμεί 7,5 αιώνες χωρίς όμως να είναι γνωστό το πότε και πως ιδρύθηκε. Σήμερα εκεί μονάζει πολυάριθμη αδελφότητα, η Γερόντισσα και οι αδερφές της Μονής, οι οποίες εκτός από τη φροντίδα του χώρου ασχολούνται και με την αγιογραφία, το εργόχειρο, το χρυσοκέντημα, την κεροπλαστική, την παρασκευή τροφίμων, την κατασκευή θυμιάματος και ιαματικών αλοιφών και ψηφιδωτού.. Επιπλέον, με σεμνότητα, απλότητα και πλούσια χριστιανική αγάπη υποδέχονται όλους τους προσκυνητές για να τους προσφέρουν μια ευλογία της Μονής και να τους ξεκουράσουν με τον πνευματικό λόγο. Άλλωστε όπως ομολογούν και οι ίδιοι οι προσκυνητές, με την αποχώρησή τους από το μοναστήρι η ανανεωμένη πνευματική δύναμη και η μεγάλη ψυχική ωφέλεια ξεχειλίζουν. Στις εγκαταστάσεις του μοναστηριού υπάρχουν επίσης καλλωπιστικά ζώα, τα οποία περιποιούνται με ευλάβεια οι μοναχές. Η Ιερά Γυναικεία Μονή Αγίας Παρασκευής στο Ροδολίβος Σερρών αποτελεί ένα Πνευματικό Φάρο, ένα λαμπρό παράδειγμα στη σύγχρονη ζωή, μια μεγάλη ομολογία για όσα μπορεί να πετύχει ο κοινός θνητός με τη βοήθεια του Θεού!
Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης
Σ’ ένα λόφο, βορειοανατολικά του Σιδηροκάστρου, είναι κτισμένη η ιερά Μονή Αγίων Κηρύκου και Ιουλίτης. Είναι κοινοβιακή Μονή η οποία ιδρύθηκε από την Μητρόπολη Σιδηροκάστρου το 1968.
Μονή Αναλήψεως Παγγαίου
Επτά χιλιόμετρα από τον οικισμό της Πρώτης με πανοραμική θέα στον κάμπο του Νομού Σερρών και σε υψόμετρο 930 μέτρων στο Παγγαίο όρος, βρίσκεται το μοναστήρι της “Θείας Αναλήψεως”, με μεγάλη ιστορία και δράση.
Μονή Αναλήψεως Πρώτης Σερρών
Μόλις 7 χιλιόμετρα από την Πρώτη Σερρών, και σε ύψος 930 μ. στο Παγγαίο, βρίσκεται η Ιερά Μονή Αναλήψεως. Στο παρελθόν υπήρξε μετόχι της Ιεράς Μονής Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας. Το καθολικό της Μονής, είναι μία σπάνια σταυροειδής ροτόντα, ενώ στη Μονή φυλάσσονται τα Ιερά λείψανα του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου και του Αρσενίου του Καπαδόκου. Οι μοναχές ασχολούνται με την αγιογραφία, την ιεροραπτική, την πυρογραφία το χρυσοκέντημα και την κηροπλαστική.
Μονή Παναγίας Εικοσιφοινίσσης (Μονή της Κοσίνιτσας)
Στις βόρειες πλαγιές του Παγγαίου όρους, κοντά στο χωριό Πρώτη Σερρών, δεσπόζει ένα από τα μεγαλύτερα προσκυνήματα της Μακεδονίας, η Ιερά Μονή της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας, που είναι γνωστή και ως Μονή της Κοσίνιτσας. Για την επωνυμία της έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις, από τις οποίες πιθανότερη φαίνεται εκείνη που τη σχετίζει με το «φοινικοῦν φῶς», δηλαδή το κοκκινωπό φως που εξέπεμψε το ξύλο, πάνω στο οποίο αποτυπώθηκε η μορφή της Παναγίας. Σύμφωνα με την παράδοση, η μονή ιδρύθηκε στα μέσα του 5ου αιώνα από τον τότε επίσκοπο Φιλίππων Σώζοντα. Στην πραγματικότητα όμως πρώτος επίσημος κτήτοράς της θεωρείται ο άγιος Γερμανός από την Παλαιστίνη, ένας από τους φωτιστές των Σλάβων τον 9ο αιώνα. Δεύτερος κτήτορας θεωρείται ο οικουμενικός πατριάρχης Διονύσιος Α΄, ο οποίος συνέβαλε στην ανακαίνισή της, στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα. Σε όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας το μοναστήρι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και ενίσχυση του Ελληνισμού στην περιοχή. Το 1507 καταστράφηκε από τους Τούρκους και οι μοναχοί του σφαγιάστηκαν, αλλά σύντομα αναδιοργανώθηκε και ανακαινίσθηκε. Στις αρχές του 17ου αιώνα, όταν μητροπολίτης Ζιχνών ήταν ο Ιάκωβος, το καθολικό της μονής ανακαινίσθηκε εκ βάθρων και τοιχογραφήθηκε όταν μητροπολίτης Νευροκόπου ήταν ο Δανιήλ Α΄. Αργότερα, κατά την περίοδο των δύο παγκοσμίων πολέμων, η μονή λεηλατήθηκε επανειλημμένα από τους Βούλγαρους, οι οποίοι μεταξύ άλλων το έτος 1917 αφαίρεσαν σημαντικό αριθμό βυζαντινών χειρογράφων. Το 1943 καταστράφηκε από πυρκαγιά όλο το συγκρότημα εκτός από το καθολικό. Η μονή ανασυστάθηκε το 1965, όταν εγκαταστάθηκε εδώ πολυάριθμη γυναικεία αδελφότητα. Από την αρχική, μεσοβυζαντινή φάση της μονής διατηρείται σήμερα μόνο ένα τμήμα του μαρμαροθετημένου δαπέδου, που χρονολογείται γύρω στο 1000. Το σημερινό καθολικό οικοδομήθηκε μεταξύ των ετών 1837-1847 από τον ηγούμενο Ανδρόνικο, ενώ από τον παλαιό ναό των αρχών του 17ου αιώνα διατηρήθηκε τμήμα του Ιερού Βήματος, που ανακαινίσθηκε. Ο κυρίως ναός, η λιτή και ο εξωνάρθηκας ήταν διακοσμημένα με τοιχογραφίες που έγιναν στη διάρκεια των ετών 1858-1865 από τον αγιογράφο Ματθαίο Ιωάννου από την Κόρινθο, ο οποίος είχε εργαστεί κυρίως στη Μολδαβία. Μεγάλο μέρος από αυτές αντικαταστάθηκαν από νεότερες. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο κατασκευάστηκε από Χιώτες τεχνίτες, όταν ηγούμενος ήταν ο Σωφρόνιος, στα τέλη του 18ου αιώνα. Αξιόλογες είναι και οι τοιχογραφίες του κοιμητηριακού ναού των Αγίων Αναργύρων με τις επιχρισμένες σήμερα τοιχογραφίες των μέσων του 16ου αιώνα.
Μονή Παναγίας Βυσσιανής
Το 1972, ιδρύθηκε η Ιερά Μονή Παναγίας Βυσσιανής, έπειτα από πρωτοβουλία Σερραίων πιστών. Μόλις 10χλμ. από την πόλη των Σερρών και 2χλμ. από τον οικισμό Μετόχι, θα βρει κανείς την Μονή. Καθημερινά δέχεται πολλούς επισκέπτες καθώς εκεί βρίσκεται η θαυματουργός εικόνα της Παναγίας Βυσσιανής, που φημολογείται ότι βρήκε ένας βοσκός αφού η Παναγία εμφανίστηκε στον ύπνο του. Ακόμα, το επί σειράς ετών, αποξηραμένο αγίασμα, σαν από θαύμα, την παραμονή της γιορτής της (14 Αυγούστου), άρχισε να αναβλύζει ασταμάτητα.
Μονή Παναγίας Γουμερά
Το μοναστήρι της Παναγίας Γουμερά, είναι χτισμένο στις καταπράσινες πλαγιές του Μπέλες κοντά στην Μακρινίτσα και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα προσκυνήματα του Ποντιακού Ελληνισμού, αφού φιλοξενεί τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Γουμερά, που μετέφεραν το 1923 πρόσφυγες από την Αργυρούπολη του Πόντου. Το 1970 το σωματείο «Αδελφότητας Ποντίων Καλλιθέας» αποφασίζει γα την επανίδρυση της Μονής στην νέα πατρίδα, την Μακρυνίτσα Σερρών. Η Θεοδωρίδου Στέλλα και η Κανλή Βέτα δωρίζουν τα κτήματα τους για να υπάρξει ο απαραίτητος χώρος. Σύσσωμοι όλοι οι κάτοικοι του χωριού με αισιοδοξία, κέφι και χαρά συμβάλλουν υλικά, ηθικά, οικονομικά και με προσωπική εργασία για το κτίσιμο της Μονής. Σταδιακά χτίζονται ο ξενώνας και ο ναός της Αγίας Κυριακής. Η παλαιά ιστορική Μονή της Παναγίας Γουμερά, βρίσκεται στην επαρχία Χαλδίας της Αργυρούπολης του Πόντου. Υπήρξε σπουδαίο κέντρο πνευματικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Ταυτόχρονα η βιβλιοθήκη της διέθετε πολλά χειρόγραφα αρχαίων συγγραφέων και πατέρων της Εκκλησίας, ενώ οι εικόνες της ήταν σπάνιας αξίας ζωγραφισμένες στην Βλαχία. Μέχρι το 1914 λειτουργούσε οικοτροφείο με δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο. Είναι η χρονιά της καταστροφής. Όλη η περιουσία δημεύεται από τους Τούρκους και αρχίζει η αντίστροφη μέτρηση. Πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου, κατά την εορτή του Γενεσίου της Θεοτόκου.
Μονή Τιμίου Προδρόμου
Σε μια βαθιά χαράδρα του Μενοίκιου όρους, σε απόσταση περίπου 12 χιλιομέτρων από την πόλη των Σερρών, είναι κτισμένη η Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου, που λόγω της μακραίωνης παράδοσής της συγκαταλέγεται στα πιο σημαντικά και ιστορικά μοναστηριακά κέντρα της Μακεδονίας. Η ίδρυσή της ανάγεται στο 1270, όταν ο ιερομόναχος Ιωαννίκιος από τις Σέρρες, μαζί με τον ορφανό ανιψιό του Ιωακείμ εγκαταστάθηκαν στον χώρο, ανακαινίζοντας το ερειπωμένο εκκλησάκι που υπήρχε εδώ και οργανώνοντας την πρώτη μοναστική κοινότητα. Το 1290 ο Ιωαννίκιος εκλέχθηκε επίσκοπος Εζεβών και όταν απεβίωσε, το 1300, τάφηκε στο προαύλιο της μονής. Τον διαδέχθηκε ο ανηψιός του Ιωακείμ, τότε επίσκοπος Ζιχνών, ο οποίος ανακαίνισε και επέκτεινε τη μονή και επέστρεψε σε αυτή λίγο πριν από τον θάνατό του, το 1333, λαμβάνοντας το μοναστικό όνομα Ιωάννης. Το μοναστήρι ευεργετήθηκε και αργότερα από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες, καθώς και από τον τσάρο των Σέρβων, Στέφανο Δουσάν, κατά τον 14ο αιώνα. Αναπτύχθηκε σε σπουδαίο πνευματικό κέντρο, απέκτησε μεγάλη περιουσία, και έλαβε το σταυροπηγιακό προνόμιο. Εδώ αποσύρθηκε, πέθανε και τάφηκε, το 1472, και ο πρώτος οικουμενικός πατριάρχης μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, Γεννάδιος Σχολάριος. Στην περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας η μονή διατήρησε τα προνόμια της, και κατά τον 19ο αιώνα λειτούργησαν εδώ ελληνική και ιερατική σχολή. Το 1913, καθώς και κατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων, υπέστη από τους Βούλγαρους σοβαρές καταστροφές και λεηλασίες, ειδικά του πολύτιμου αρχείου και της πλούσιας βιβλιοθήκης της. Στο κέντρο της αυλής του μοναστηριού δεσπόζει το καθολικό, το οποίο χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Είναι μονόχωρος ναός με τρούλο και η αψίδα του ιερού του εξωτερικά είναι τρίπλευρη. Στα δυτικά υπάρχουν δύο νάρθηκες, από τους οποίους ο εσωνάρθηκας ονομάζεται Μεσονυκτικό ή λιτή και ο εξωνάρθηκας Ενάτη. Στο επάνω μέρος της Ενάτης υπάρχει το μονόχωρο τρουλαίο παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου, όπου βρίσκεται και ο τάφος της Ελένης, αδελφής του Σέρβου δεσπότη των Σερρών τον 14ο αιώνα, Ιωάννη Ούγκλεση. Δυτικότερα υπάρχει ανοικτή στοά και κωδωνοστάσιο. Στη βόρεια πλευρά διαμορφώνονται δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Ιωάννη, του κτήτορα της μονής, που αγιοποιήθηκε το 1505 και η μνήμη του τιμάται στις 12 Δεκεμβρίου, μαζί με του Αγίου Σπυρίδωνα. Στη νότια πλευρά είναι το λεγόμενο Μακρυναρίκι, μια στενόμακρη αίθουσα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες που κοσμούν το καθολικό και τα παρεκκλήσια. Πρόκειται για εικονογραφικά σύνολα που ανάγονται σε διάφορες εποχές από τον 14ο έως τον 19ο αιώνα, αντικατοπτρίζοντας τις ζωγραφικές τάσεις που επικρατούσαν κάθε φορά στην ευρύτερη περιοχή. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού είναι έργο του έτους 1803. Γύρω από το καθολικό υπάρχουν τα κελλιά των μοναχών, η τράπεζα και τα κτήρια της ιερατικής σχολής, που με τους εξωτερικούς τοίχους τους σχηματίζουν περίβολο με ψηλό πύργο στη μία γωνία. Από το 1986 εγκαταστάθηκε στην ερειπωμένη Μονή η γυναικεία αδελφότητα από την Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας Πορταριάς Πηλίου, υπό την καθοδήγηση του Πανοσιολογιωτάτου γέροντος Εφραίμ της Ιεράς Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους. Το 2010 η Μονή υπέστη καταστροφές από πυρκαγιά πουι προκάλεσε μεγάλες ζημιές σε πολλούς χώρους της. Ωστόσο, χάρη στην καθημερινή υπεράνθρωπη προσπάθεια των μοναχών και την ευαισθητοποίηση προσκυνητών και φίλων της Μονής, το κτιριακό συγκρότημα τείνει να ανακτήσει την πρώτη του δόξα και τιμή.
Μονή Τιμίου Σταυρού Αγίου Πνεύματος
Δέκα πέντε περίπου χιλιόμετρα από την πόλη των Σερρών, στον οικισμό του Αγίου Πνεύματος, στις παρυφές του Μενοίκιου όρους, είναι χτισμένο το Μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού. Βρίσκεται ψηλά σ’ ένα λοφίσκο, με πανοραμική θέα στον κάμπο και στην πόλη των Σερρών, μέσα σ’ ένα καταπράσινο πευκόφυτο τοπίο.