Εκκλησίες & Μοναστήρια στο Νομό Μαγνησίας
Αγία Μαρίνα στον Κισσό
O αριστοτεχνικός βυζαντινός ναός της Αγίας Μαρίνας στο χωριό Κισσός βρίσκεται στην πλακόστρωτη πλατεία του χωριού στο Πήλιο και πρόκειται για τρίκλητη βασιλική του 17ου αιώνα, χτισμένη το 1650 περίπου. Εδώ ο επισκέπτης βλέπει την αρμονία της φύσης, με την όμορφη αρχιτεκτονική της εκκλησίας, το εντυπωσιακό καμπαναριό της, και το όμορφο σιντριβάνι με νερό της πηγής στον αυλόγυρο της, πριν ακόμα προχωρήσει στο εσωτερικό της που είναι εξίσου εντυπωσιακό. Η εκκλησία είναι τρίκλητος Βασιλική. Στο εσωτερικό του ναού υπάρχουν τέσσερις τρούλοι οι οποίοι είναι διακοσμημένοι περίτεχνα. Στον πρώτο τρούλο που βρίσκεται προς την έξοδο, αναπαριστάται η Αγία Μαρίνα και τριγύρω της είναι ζωγραφισμένες περιμετρικά του θόλου, σκηνές από το βίο της. Στο δεύτερο τρούλο αναπαριστάται η Παναγία με ζωγραφισμένες επίσης περιμετρικά, σκηνές του βίου της. Ο τρίτος τρούλος απεικονίζει τον Παντοκράτορα. Στον τέταρτο τρούλο η αγιογραφία αναπαριστά το Θεό με μορφή γέροντα.
Άγιος Νικολάκης ο «Κρεμαστός»
Λίγο πιο κάτω από την Κουκουράβα, κι έξω από τον Άγιο Ονούφριο, στο βαθούλωμα ενός βράχου, που ανοίγεται σα σπηλιά και που δημιουργεί στον επισκέπτη δέος βρίσκεται το ξωκκλήσι του Άγιου Νικολάκη του Κρεμαστού. Η παράδοση λέει πως τα παλιά χρόνια ήρθε, έζησε και πέθανε σαν ασκητής σ’ αυτό το μέρος ένας άνθρωπος και έχτισε την εκκλησία. Τον βρήκαν πεθαμένο, ένα χειμωνιάτικο πρωί, πλάι σ’ ένα σωρό πέτρες, που βρίσκονται ακόμα κοντά στη σημερινή εκκλησία, και που λένε ότι εκεί ήταν η σκήτη του. Η τοποθεσία αυτή του Αγίου Νικολάου λέγεται και της «Γριάς το πήδημα», διότι στην Τουρκοκρατία, μια γριά Μακρινιτσιώτισσα, που βοσκούσε το κοπάδι της, πήδηξε τρομοκρατημένη στο γκρεμό χωρίς να πάθει τίποτα (30 μέτρα ύψος) όταν είδε τους Τούρκους να ξεπροβάλλουν πάνοπλοι πίσω από τους βράχους με κατεύθυνση την Μακρινίτσα.
Παμμεγίστων Ταξιαρχών στις Μηλιές Πηλίου
Ο Ναός των Παμμεγίστων Ταξιαρχών είναι ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα των Μηλεών. Βρίσκεται στο κέντρο του χωριού πάνω από την κεντρική πλατεία. Χωρίς να είναι γνωστή η ακριβής χρονολογία κατασκευής του – όπως επίσης άγνωστοι είναι ο σχεδιαστής, ο κατασκευαστής και ο αγιογράφος – αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κτίσματα του χωριού. Σε επιγραφή όμως που βρίσκεται πάνω από την πύλη που υπάρχει στα πλάγια του ναού, πληροφορούμαστε ότι ανακαινίστηκε το 1741. Ο ναός είναι αφιερωμένος στους Παμμεγίστους Ταξιάρχες αλλά και στους Αγίους Πάντες. Ο ρυθμός του είναι τρίκλιτη βασιλική με δώδεκα εσωτερικούς τρούλους και αποτελείται από τον πρόναο και τον κυρίως ναό. Τα δύο μέρη του ναού χαρακτηρίζονται από τις υπέροχες και εντυπωσιακές αγιογραφίες, όπως του Αγίου Σισώη των Χριστιανών Κοπτών της Αιγύπτου μπροστά στο λείψανο του Αγίου Αλεξάνδρου, του Αγίου Χριστοφόρου με τη μορφή προβάτου, του Ζυγού της Δικαιοσύνης, του Βελζεβούλ στις Πύλες της Κολάσεως αλλά και του Ζωδιακού Κύκλου στον πρόναο, ενώ στον κυρίως ναό ξεχωρίζει το καταπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο, περίτεχνα σκαλισμένο στο χέρι, καλυμμένο με φύλλο χρυσού και αγιογραφημένο από διάφορους αγιογράφους και με διάφορες τεχνοτροπίες. Στην εσωτερική κατασκευή του ναού χρησιμοποιήθηκαν επαναστατικές και πρωτοποριακές λύσεις ώστε να έχει εξαιρετική ακουστική και συγχρόνως να περιοριστεί ο ήχος προς τα έξω. Έτσι κάτω από το δάπεδο του ναού υπάρχει ένα σύστημα από τέσσερα πηγάδια στις γωνίες και ένα στο κέντρο που επικοινωνούν με χιαστούς διαδρόμους – κανάλια τα οποία εξασφαλίζουν τη στεγανότητά του, ενισχύοντας παράλληλα τους μπάσους ήχους, ενώ στις βάσεις των θόλων υπάρχουν ενσωματωμένα σαράντα οκτώ αναποδογυρισμένα πιθάρια, τέσσερα σε κάθε τρούλο τα οποία ενισχύουν τους πρίμους ήχους. Το όλο ακουστικό σύστημα αποδείχθηκε εξαιρετικό και αναγνωρίστηκε διεθνώς. Εξωτερικά ο ναός αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της τοπικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, κατασκευασμένος με τρόπο που να μην προδίδει την αληθινή φύση του κτιρίου, λόγω της τουρκικής κατοχής, χωρίς καμπαναριό, με συμβατική στέγη, με την απουσία παραθύρων, και άλλων εκκλησιαστικών δειγμάτων.
Μονή Αγίου Λαυρεντίου Πηλίου
Βρίσκεται ανατολικά του χωριού Άγιος Λαυρέντιος του νομού Μαγνησίας, που οφείλει την ονομασία του στην προϋπάρχουσα Μονή. Κατά την παράδοση η μονή ιδρύθηκε από τον Όσιο Λαυρέντιο το Μέγα που ήταν μοναχός της Μεγίστης Λαύρας. Η ύπαρξη λατινικής επιγραφής στο μνημείο, τμήματα της οποίας βρίσκονται εντοιχισμένα στη δυτική και βόρεια όψη του καθολικού, πιθανολογούν προΰπαρξη λατινικής μονής του Αγίου Ανδρέα, στα ερείπια της οποίας χτίστηκε αργότερα η μονή του Αγίου Λαυρεντίου. Σύμφωνα με επιγραφές που σώζονται, το σημερινό καθολικό είναι αποτέλεσμα αλλεπάλληλων ανακαινίσεων, προσθηκών και επισκευών κυρίως κατά τον 18ο αι., περίοδο ακμής της μοναστηριακής κοινότητας. Ο 19ος αι. συνδέεται με τη μορφή του ελλόγιμου Δοσίθεου του Β´, του επικαλουμένου Φιλοσόφου. Το 1819 γίνεται ηγούμενος και ιδρύει στο μοναστήρι Φιλοσοφική Σχολή. Πρόκειται για την τελευταία περίοδο αναλαμπής της Μονής στην πορεία της στο χρόνο. Σημειωτέο ότι και κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας λειτούργησε «Κρυφό Σχολειό» στο Καθολικό της Μονής. Το μοναστήρι υπέστη καταστροφές από τους Τούρκους το 1823 όταν λεηλατήθηκε και το ομώνυμο χωριό.
Μονή Άνω Ξενιάς
Το μοναστήρι της Άνω Ξενιάς βρίσκεται στο όρος Όθρυς, στα νότια όρια του νομού Μαγνησίας, ανάμεσα στα χωριά Κοκκωτοί και Βρύναινα. Δεν είναι λίγοι αυτοί που αγνοούν την ύπαρξή του, ενώ πολλοί το συγχέουν με το γνωστό μοναστήρι της Κάτω Ξενιάς, που βρίσκεται κοντά στην Εθνική Οδό. Η παρουσία λειψάνων παλαιοχριστιανικού Ναού, που ανάγονται πιθανότατα στον 7ον αιώνα, μαρτυρεί την μακραίωνη ιστορία του χώρου. Σύμφωνα πάντως με την επικρατούσα άποψη στην επιστημονική κοινότητα, η ίδρυση του μοναστηριού πρέπει να τοποθετηθεί στα τέλη του 10ου αιώνα, χωρίς αυτό να αποκλείει την ύπαρξη προγενέστερου ναού. Το μοναστήρι, μέσα στη μακραίωνη ιστορία του, υπέστη αρκετές καταστροφές. Η εφέστιος εικόνα της Ιεράς Μονής, αποτελεί παλλάδιον του Μοναστηριού, έργο άριστης βυζαντινής τέχνης και είναι αχρονολόγητη. Αν και φέρει ασημένιο κάλυμμα που κατασκευάστηκε στο Βόλο το 1900, εντούτοις εντυπωσιακός είναι ο μεγάλος αριθμός των προσώπων που εικονίζονται στην όλη σύνθεση, 30 συνολικά. Σύμφωνα με την παράδοση, η Εικόνα βρέθηκε μέσα σε κισσούς στον τόπο που στη συνέχεια χτίστηκε ο πρώτος Ναός, γι’ αυτό τον λόγο η Μονή αρχικά ονομάστηκε «Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου Κισσιωτίσσης», ονομασία που αναγράφεται σε παλαιά σφραγίδα της Μονής. Ο ναός είναι εξωτερικά λιτός, με επίπεδους τοίχους και τρεις κόγχες στα ανατολικά. Στα δυτικά ένας ξυλόστεγος εξωνάρθηκας προφυλάσσει την είσοδό του και τις τοιχογραφίες του εξωτερικού δυτικού τοίχου. Το εσωτερικό του χωρίζεται στον κυρίως ναό, στο ιερό βήμα και το στενόμακρο νάρθηκα. Ο νάρθηκας (αρχιτεκτονική) (ή λιτή) συνδέεται με τον κυρίως ναό με τρεις θύρες, μία στο κέντρο και δύο πλευρικές. Κατά την τουρκοκρατία το αριστερό μέρος του κλείστηκε με έναν εγκάρσιο τοίχο και αποτέλεσε το Κρυφό Σχολειό. Τέσσερις κίονες στο κέντρο του κυρίως ναού συγκρατούν το σύστημα των τόξων που βαστάζει την ξύλινη οροφή, η οποία έχει αντικαταστήσει τους τρούλους, πέντε κατά την παράδοση, που παλιότερα στέγαζαν το οικοδόμημα. Από την κάτοψη του ναού και την διάταξη των τόξων φαίνεται ότι ο ναός ανήκει στον ρυθμό του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, ρυθμό ιδιαίτερα προσφιλή στην Κωνσταντινούπολη τον 9ο και τον 10ο αιώνα. Δείγματα τέτοιων ναών της «Κωνσταντινουπολίτικης σχολής» συναντάμε στην Ελλάδα μόνο σε μοναστήρια που χτίστηκαν από βυζαντινούς αυτοκράτορες, με αρτιότερα δείγματα το καθολικό της μονής Βατοπεδίου στο Άγιο Όρος και το ναό της Παναγίας στη μονή Οσίου Λουκά στη Λιβαδειά. Με τον τελευταίο μάλιστα ναό, η ομοιότητα του σχεδίου της κάτοψης και οι ίδιες διαστάσεις οδηγούν στην υποψία ότι και στα δύο μνημεία ίσως χρησιμοποιήθηκαν τα ίδια σχέδια, αν όχι και οι ίδιοι πρωτομάστορες. Οι κόγχες του ιερού βήματος, ημικυκλικές στο εσωτερικό, στην εξωτερική τους όψη είναι τρίπλευρες οι δύο μικρότερες και πεντάπλευρη η μεσαία. Στο βόρειο τοίχο του ναού σώζονται λείψανα της πρώτης τοιχοποιίας, η οποία ακολουθεί το ισόδομο πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Είναι και αυτό ένα στοιχείο αρχαϊκότητας, που συναντάμε από τον 9ο αι. σε ναούς της Καστοριάς, αλλά και αργότερα στην Παναγία Σκριπού στη Βοιωτία και στο ναό της Παναγίας στη μονή του Οσίου Λουκά. Οι άλλοι τοίχοι του ναού έχουν κατά το μεγαλύτερο μέρος τους επισκευαστεί, ύστερα από την καταστροφή της μονής από τους Σταυροφόρους στα χρόνια μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204. Σημαντικό στοιχείο της ταυτότητας του καθολικού της Άνω Ξενιάς αποτελεί και ο ζωγραφικός του διάκοσμος. Πρόκειται για ένα μεγάλο σύνολο παραστάσεων και αγίων που εκτυλίσσεται στον κυρίως ναό και το ιερό βήμα (ο νάρθηκας δεν έχει τοιχογραφίες), ο αριθμός των οποίων ξεπερνά τις τριακόσιες, παρά το σχετικά μικρό χώρο που είχε στη διάθεσή του ο καλλιτέχνης. Το θεματολόγιο εκτυλίσσεται σε επάλληλες ζώνες. Στη χαμηλότερη ολόσωμοι άγιοι, πιο πάνω άγιοι σε προτομή μέσα σε κυκλικά πλαίσια (μετάλλια), ψηλότερα οι Χαιρετισμοί της Θεοτόκου και στην τελευταία ζώνη σκηνές από τη ζωή και το πάθος του Χριστού. Τα τόξα καλύπτονται από μαρτύρια αγίων, το ιερό βήμα από ιεράρχες και παραστάσεις σχετικές με τη Θεία Λειτουργία, ενώ στο δυτικό τοίχο του κυρίως ναού δεσπόζει η μεγάλη σύνθεση της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Μονή Κάτω Ξενιάς
Αποτελούσε από την ίδρυσή του, περί το 13ο αιώνα, μετόχι της Μονής «Κισσιωτίσσης» (όπως ονομαζόταν τότε η Μονή Ξενιάς). Μετά το σεισμό του 1980 το μοναστήρι μεταφέρθηκε σε περακείμενο λόφο, σε απόσταση 500 περίπου μέτρων από το αρχικό κτίσμα. Τα παλαιά -ερειπωμένα σήμερα- κτίρια της μονής, σε τετράγωνη διάταξη, χτίστηκαν την περίοδο 1908-1928 και περικλείουν το Καθολικό. Το Καθολικό της παλαιάς μονής, αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, αναστηλώθηκε μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1980 και είναι επισκέψιμο στο κοινό. Το αρχικό του κτίσμα, σύμφωνα με τα γλυπτά που βρίσκονται εντοιχισμένα, πρέπει να τοποθετηθεί στον 13ο αιώνα, ενώ υπήρξαν ανοικοδομήσεις ή/και ανακαινίσεις κατά τον 17ο και κατά τον 20ό αιώνα. Το 1867, έπειτα από πυρπόληση της Μονής (Άνω) Ξενιάς από τους Τούρκους, οι μοναχοί κατέφυγαν στο Μετόχι της μονής, τον Άγιο Νικόλαο, μεταφέροντας τις θαυματουργές εικόνες της Παναγίας Βρεφοκρατούσας και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, και όσα κειμήλια μπόρεσαν να διασώσουν. Σύντομα το παλαιό μετόχι έγινε γνωστό ως Μονή Ξενιάς.
Μονή Οσίου Σεραφείμ του Σαρώφ στην Πορταριά
Το μοναστήρι είναι αφιερωμένο στο μεγάλο Άγιο του 19ου αιώνα στη Ρωσία Όσιο Σεραφείμ του Σαρώφ και βρίσκεται στην τοποθεσία «Προφήτης Ηλίας» βόρεια της Πορταριάς. Το μοναστήρι πανηγυρίζει στις 19 Ιουλίου την Ανακομιδή των Ιερών Λειψάνων του Οσίου Σεραφείμ του Σαρώφ, ενώ στις 2 Ιανουαρίου εορτάζει την κοίμηση του Αγίου.
Μονή Ταξιαρχών Αγίου Γεωργίου Νηλείας
Βρίσκεται ανάμεσα σε δυο γραφικά χωριά του πανέμορφου Πηλίου, τον Άγιο Βλάσιο και τον Άγιο Γεώργιο Νηλείας σε υψόμετρο 650 περίπου μέτρων και αγναντεύει τον Παγασητικό πάνω από ένα θεαματικό φυσικό εξώστη με πανοραμική θέα. Οι πρώτες αναφορές για την Μονή των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, την τοποθετούν τον 12ο αιώνα ως μία ανδρώα Μονή στην νότια πλαγιά του Πηλίου. Την εποχή αυτή άκμαζε η μοναστική και ασκητική ζωή στην περιοχή αυτή, σε βαθμό μάλιστα ώστε το όρος Πήλιο να αποκαλείται και «Βουνό των Κελλίων». Μετά την πυρπόληση και την ολοσχερή καταστροφή της το 1310, πιθανόν από Καταλανούς πειρατές, η Μονή επανιδρύεται στη σημερινή της θέση, υψηλότερη της πρώτης, αναζητώντας προστασία όχι μόνο από τα εχθρικά στοιχεία που λυμαίνονταν τον τόπο, αλλά και από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Η ανασύστασή της αποδίδεται σε Αγιορείτες μοναχούς καταγόμενους από τον Άγιο Γεώργιο Νηλείας, οι οποίοι έφυγαν από τον Άθωνα, ίσως εξαιτίας των Ησυχαστικών ερίδων του 14ου αιώνα, και ήλθαν στην πατρίδα τους όπου έχτισαν το σημερινό μοναστήρι, δίδοντάς του τη μορφή του γνωστού αθωνικού τετραγώνου με το Ναό στη μέση, κατά το πρότυπο των αγιορείτικων μονών.