Εκκλησίες & Μοναστήρια στο Νομό Βοιωτίας

Άγιος Γεώργιος

Μέσα στο ειδυλλιακό τοπίο που δημιουργούν οι ελαιώνες, ανατολικά του χωριού Λουκίσια Βοιωτίας, σε απόσταση περίπου 15 χλμ. από την πόλη της Χαλκίδας και κοντά στην αρχαία Ανθηδόνα, βρίσκεται ο αξιόλογος μικρός βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου. Το μνημείο, σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά του στοιχεία, θα μπορούσε να χρονολογηθεί στον πρώιμο 12ο αιώνα. Πρόκειται για ναό μικρών διαστάσεων, που ανήκει στον ιδιότυπο και σπάνιο αρχιτεκτονικό τύπο του μονόχωρου τετράκογχου με τρούλο και διακρίνεται για την ιδιαίτερη επιμέλεια της κατασκευής του. Η τοιχοποιία του είναι προσεκτικά χτισμένη από πελεκημένους πωρόλιθους με το πλινθοπρίκλειστο σύστημα και ο τρούλος του, που ανήκει στον λεγόμενο «αθηναϊκό» τύπο, είναι οκτάπλευρος με πώρινους κιονίσκους στις γωνίες. Το εσωτερικό του ήταν διακοσμημένο με τοιχογραφίες που ανάγονται στον 13ο-14ο αιώνα και προδίδουν σχέσεις με τη ζωγραφική παράδοση της Αττικής. Από τα λιγοστά σπαράγματα που σώζονται, αντιπροσωπευτικές είναι οι δύο μορφές των διακόνων που κοσμούν τις μικρές κόγχες του Ιερού Βήματος. Το τέμπλο του είναι χτιστό και διακοσμείται με μεταγενέστερες τοιχογραφίες, που χρονολογούνται στον 17ο αιώνα και διακρίνονται για την κομψότητα και την ηρεμία των μορφών και τα έντονα χρώματα. Χαρακτηριστικές είναι οι ολόσωμες μορφές του Αγίου Ιωάννη του Πρόδρομου και του Αγίου Γεωργίου ένθρονου.

Άγιος Σώζων

Στην κεντρική πλατεία του Ορχομενού, κοντά στον ιερό ναό της Παναγίας Σκριπούς, βρίσκεται ο θαυμάσιος μικρός ναός του Αγίου Σώζοντος, που για πολλά χρόνια, όσο λειτουργούσε η μονή της Σκριπούς, αποτελούσε τον ενοριακό ναό του οικισμού. Το μνημείο χρονολογείται στον 12ο αιώνα, αλλά για την ιστορία του δεν υπάρχουν μαρτυρίες. Πρόκειται για μικρών διαστάσεων μονόχωρο ναό με τρούλο και τρεις κόγχες, που εξωτερικά είναι τρίπλευρες. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι από διάφορα υλικά, κυρίως από αρχαίους λίθους και κεραμικά στοιχεία σε δεύτερη χρήση, ενώ ο τρούλος έχει πιο φροντισμένη τοιχοποιία. Ο τρούλος είναι δωδεκάπλευρος, και θεωρείται μοναδικός στο είδος του, καθώς η διαμόρφωσή του συναντάται κυρίως σε ναούς της Κωνσταντινούπολης. Στο εσωτερικό του ναού σώζονται σπαράγματα τοιχογραφιών, που ανήκουν σε δύο κύριες φάσεις, μία του τέλους του 12ου ή του 13ου αιώνα και μία του 16ου αιώνα. Οι παλαιότερες είναι έργο ικανότατου καλλιτέχνη. Στην κόγχη του ιερού εικονίζεται η Παναγία ένθρονη ανάμεσα σε σεβίζοντες αγγέλους, ενώ από τις υπόλοιπες παραστάσεις ξεχωρίζουν οι σταυροί εκατέρωθεν της εισόδου, που σχετίζονται με τον κοιμητηριακό χαρακτήρα που αρχικά πρέπει να είχε ο ναός. Οι μεταγενέστερες τοιχογραφίες διατηρούνται πολύ αποσπασματικά, κυρίως στο κατώτερο μέρος των τοίχων, και αποδίδονται από ορισμένους μελετητές στο γνωστό εργαστήριο των αδελφών Κονταρή, που κατάγονταν από τη Θήβα. Ο ναός γιορτάζει στις 7 Σεπτεμβρίου.

Ευαγγελιστής Λουκάς

Στο νοτιοανατολικό άκρο της Θήβας, στο λόφο με το παλαιό νεκροταφείο της πόλης, βρίσκεται ο ιερός ναός που είναι αφιερωμένος στον ιδρυτή της τοπικής εκκλησίας της Βοιωτίας, τον Ευαγγελιστή Λουκά, ο οποίος έζησε εδώ και δίδαξε τον χριστιανισμό. Μάλιστα, σύμφωνα με την παράδοση, αυτός είναι ο τόπος του μαρτυρίου και της ταφής του. Ο ναός, όπως και το εκτεταμένο νεκροταφείο γύρω του, υπήρχαν τουλάχιστον από τα τέλη του 11ου αιώνα, όπως δείχνουν σχετικές αναφορές σε κείμενα της εποχής. Στην ίδια θέση έχουν αποκαλυφθεί τμήματα της κλασικής οχύρωσης της πόλης καθώς και μία μεγάλη αψίδα που πρέπει να ανήκει σε ακόμη παλαιότερο ναό, των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Ο ναός που υπάρχει σήμερα είναι αυτός που ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων και εγκαινιάσθηκε το 1863 από τον μητροπολίτη Θηβών Δοσίθεο, όπως αναφέρει επιγραφή στην Αγία Τράπεζα. Το ανώτερο μέρος του, που ξεχωρίζει από τη διαφορετική τοιχοποιία, έχει κατασκευασθεί πιθανότατα στις αρχές του 20ού αιώνα, έπειτα από καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν την περιοχή. Αρχιτεκτονικά, ο ναός είναι σύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Διακρίνεται η παλαιότερη τοιχοποιία του, κατασκευασμένη από μεγάλους αρχαίους λίθους και αρχιτεκτονικά μέλη, και η νεότερη από αργολιθοδομή. Στο εσωτερικό του υπάρχει αγιογράφηση του 20ού αιώνα, ενώ στο δεξιό μέρος του ιερού δεσπόζει η λάρνακα που χρησιμοποιήθηκε σε δεύτερη χρήση από τους Θηβαίους για την ταφή του Ευαγγελιστή Λουκά. Η λάρνακα χρονολογείται στον 2ο μ.Χ. αιώνα και ανήκε στη ρωμαϊκή οικογένεια Νηδύμου-Ζωσίμου. Σύμφωνα με την παράδοση το λείψανο απομακρύνθηκε από εδώ και μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 357, από τον γιο του Μ. Κωνσταντίνου Κωνστάντιο, και μετά την άλωση της πόλης από τους Φράγκους, το 1204, μεταφέρθηκε στην Πάδοβα της Ιταλίας. Από το 2000 μέρος του λειψάνου τηρείται πάλι στην αρχική του θέση, δίπλα στη λάρνακα. Ο ναός γιορτάζει στις 24 Σεπτεμβρίου και στις 18 Οκτωβρίου.

Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγία Σκριπού)

Στον Ορχομενό της Βοιωτίας, κοντά στα αρχαία ερείπια, βρίσκεται ο ιερός ναός της Παναγίας της Σκριπούς, το σημαντικότερο μνημείο του 9ου αιώνα στη Στερεά Ελλάδα, που αποτελεί ορόσημο για τη βυζαντινή αρχιτεκτονική, όχι μόνο εξαιτίας της τεχνοτροπίας του αλλά και λόγω των σπουδαίων επιγραφών που διασώζουν πολύτιμες πληροφορίες για την ιστορία του. Σε αυτές οφείλεται πιθανότατα και η ονομασία «Σκριπού», από τη λατινική λέξη scriptus, που σημαίνει «γραμμένος». Ο ναός είναι χτισμένος επάνω σε ερείπια κτηρίων της μυκηναϊκής εποχής και αρχαίων ιερών. Οικοδομήθηκε το 874 από τον πρωτοσπαθάριο Λέοντα, που ήταν ιδιοκτήτης της περιοχής. Είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ τα δύο παρεκκλήσια που έχουν διαμορφωθεί στις πλευρές του ιερού είναι αφιερωμένα στους δύο κορυφαίους Αποστόλους, Πέτρο και Παύλο. Ανήκε σε συγκρότημα μονής, από την οποία διατηρείται σήμερα μόνο η πύλη και μία πτέρυγα κελιών. Η μονή λειτούργησε για πολλούς αιώνες, απέκτησε μεγάλη φήμη και αποτέλεσε το σπουδαιότερο πνευματικό κέντρο όλης της περιοχής, δίνοντας το όνομά της και στον ίδιο τον οικισμό, που στα ύστερα βυζαντινά χρόνια και στην περίοδο της Τουρκοκρατίας επικράτησε να ονομάζεται Σκριπού. Διαλύθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα και ο ναός έγινε ενοριακός. Στους νεότερους χρόνους συνδέθηκε με τη διάσωση του Ορχομενού από τα αντίποινα των γερμανικών στρατευμάτων, στις 10 Σεπτεμβρίου 1943, που αποδόθηκε σε επέμβαση της Παναγίας. Το 1996 ο ναός υπέστη σοβαρές ζημιές από πυρκαγιά, και έχει εν μέρει αποκατασταθεί. Αρχιτεκτονικά ανήκει στο λεγόμενο «μεταβατικό τύπο», δηλαδή στη μετάβαση από την παλαιοχριστιανική τρουλαία βασιλική στο μεσοβυζαντινό σταυροειδή εγγεγραμμένο. Στην κάτοψη δίνει την εντύπωση τρίκλιτης βασιλικής, τα κλίτη της οποίας χωρίζονται με τοίχους αντί κιόνων. Στα ανατολικά απολήγει σε τρεις ημικυκλικές αψίδες και στα δυτικά υπάρχει νάρθηκας με πρόπυλο. Λόγω του συνδυασμού διαφόρων αρχιτεκτονικών στοιχείων, το μνημείο δε δείχνει αρμονικό. Για την κατασκευή των τοίχων έχουν χρησιμοποιηθεί και αρχαία υλικά, ενώ για πρώτη φορά χρησιμοποιείται εδώ οδοντωτή ταινία για τη διακόσμηση του εξωτερικού του ναού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα γλυπτά που διακοσμούν τον ναό εσωτερικά και εξωτερικά, στα οποία συνδυάζονται παραδοσιακά βυζαντινά με ανατολίτικα θέματα. Στη νότια πλευρά σώζεται το εντυπωσιακό κατακόρυφο μαρμάρινο ηλιακό ρολόι, το παλαιότερο γνωστό αυτού του είδους στην Ελλάδα. Στο εσωτερικό του ναού διατηρούνται λίγες τοιχογραφίες του 16ου και 17ου αιώνα, ενώ τμήματα του αρχικού τέμπλου εκτίθενται σε παρακείμενο χώρο. Ο ναός λειτουργεί ως ενοριακός και πανηγυρίζει στις 15 και 23 Αυγούστου, καθώς και στις 10 Σεπτεμβρίου.

Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου

Στο χωριό Βάγια, κοντά στη Θήβα, βρίσκεται η μεταβυζαντινή μονή του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, που είναι γνωστή και με την ονομασία Μαζαράκη. Η μονή ιδρύθηκε τον 16ο αιώνα και ειδικότερα την περίοδο 1540-1570. Στα χρόνια της επανάστασης του 1821 αποτέλεσε κέντρο της δράσης των οπλαρχηγών της περιοχής, ενώ οι μοναχοί της διασκορπίστηκαν. Λειτούργησε και πάλι μετά την απελευθέρωση, αλλά μόνο για μικρό διάστημα, αφού καταργήθηκε με το διάταγμα του Όθωνα, του 1833, και η περιουσία της περιήλθε στο νεοσύστατο κράτος. Το 1969 ανασυστάθηκε και από τότε λειτουργεί ως γυναικεία. Τότε οικοδομήθηκαν νέα συγκροτήματα κελιών και εργαστηρίων και συντηρήθηκε το καθολικό. Το συγκρότημα της μονής σήμερα είναι πλήρως ανακαινισμένο. Ο ναός ακολουθεί τον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο και είναι κτισμένος με αρκετή επιμέλεια από ντόπια πέτρα, που προέρχεται από το γειτονικό βουνό. Πίσω από το παρεκκλήσι των Μυροφόρων βρίσκεται ο τάφος του Μητροπολίτη Θηβών και Λεβαδείας Νικολάου Γραικού, που φιλοξενήθηκε στη μονή από το 1986 έως τον θάνατό του, το 1996. Η μονή γιορτάζει δύο φορές το χρόνο, στις 8 Μαΐου και στις 26 Σεπτεμβρίου.

Μονή Αγίου Νικολάου

Σε μια καταπράσινη τοποθεσία στον Διόνυσο, κοντά στον Ορχομενό, στην περιοχή Καμπιά, βρίσκεται ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μνημεία της Βοιωτίας, η περίφημη μονή που είναι αφιερωμένη στον Όσιο Μάρτυρα Νικόλαο το Νέο. Χρονολογείται στο πρώτο μισό του 12ου αιώνα και θεωρείται περίπου σύγχρονη με τη Μονή του Οσίου Λουκά, της οποίας ήταν μετόχι. Μάλιστα, σύμφωνα με την παράδοση, οικοδομήθηκε με το ίδιο υλικό, το οποίο έφερναν έως την Αταλάντη τα αυτοκρατορικά πλοία και από εκεί μεταφερόταν έως το Στείρι για την κατασκευή της Μονής Οσίου Λουκά, αφού περνούσαν από τα Καμπιά. Επειδή ο ναός μοιάζει αρκετά πολυτελής για να βρίσκεται στην αγροτική αυτή περιοχή, έχει διατυπωθεί η άποψη ότι οικοδομήθηκε με χορηγίες βυζαντινών αξιωματούχων και αρχόντων και όχι με δαπάνες των κατοίκων. Το καθολικό έχει επηρεαστεί σημαντικά από την αρχιτεκτονική του ναού του Οσίου Λουκά, αλλά είναι μικρότερο. Ανήκει στον ίδιο αρχιτεκτονικό τύπο του ηπειρωτικού οκταγωνικού, δηλαδή είναι σταυροειδής, αλλά ο τρούλος του στηρίζεται σε οκτώ σημεία. Η τοιχοποιία του είναι ιδιαίτερα επιμελημένη και πολυτελής, κατασκευασμένη από λαξευμένους ογκόλιθους και με επένδυση από μαρμάρινες πλάκες, κάτι που δεν συνηθιζόταν στους ναούς της εποχής. Ιδιαίτερα εντυπωσιακός είναι και ο γλυπτός διάκοσμος της βόρειας εισόδου του. Κάτω από το ναό, όπως και στη Μονή Οσίου Λουκά, υπάρχει η ημιυπόγεια κρύπτη της Αγίας Βαρβάρας. Τους τοίχους της κοσμούν ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 13ου ή 14ου αιώνα, που περιλαμβάνουν τον Παντοκράτορα στην κόγχη, και ολόσωμες μορφές ιεραρχών και αγίων, ανάμεσα στους οποίους διακρίνεται και ο Ιωάννης Καλοκτένης, ο αγαπητός στους πιστούς μητροπολίτης Θηβών τον 12ο αιώνα. Η μονή είναι ανδρική και γιορτάζει στις 9 Μαΐου.

Μονή Οσίου Λουκά

Στη δυτική πλαγιά του Ελικώνα, απέναντι από τον Παρνασσό, μετά το χωριό Στείρι, σε απόσταση περίπου 30 χλμ. από τη Λειβαδιά, είναι κτισμένη η ξακουστή μονή του Οσίου Λουκά, το μεγαλύτερο και καλύτερα διατηρημένο μοναστηριακό συγκρότημα των μεσοβυζαντινών χρόνων, που ξεχωρίζει για τη θαυμάσια αρχιτεκτονική του και τον εξαίρετο διάκοσμο από ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και γλυπτά. Μαζί με τη Νέα Μονή Χίου και τη Μονή Δαφνίου, το μοναστήρι του Όσιου Λουκά περιλαμβάνεται στον κατάλογο μνημείων παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO. Η ίδρυση της μονής συνδέεται με την παρουσία του τοπικού οσίου Λουκά Στειριώτη, που μόνασε εδώ τα τελευταία χρόνια της ζωής του, από το 946/7 έως το 953. Ήταν χαρισματικός, θαυματουργός και με προφητικές ικανότητες, μάλιστα είχε προφητεύσει την ανακατάληψη της αραβοκρατούμενης Κρήτης από τους Βυζαντινούς, που επιτεύχθηκε από τον Νικηφόρο Φωκά το 961. Διατηρούσε στενή σχέση με τους στρατηγούς του Θέματος της Ελλάδος, που είχε έδρα τη Θήβα, και ένας από αυτούς, ο Κρηνίτης, το 946, άρχισε να κτίζει στον χώρο την εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, που σήμερα ταυτίζεται με την κρύπτη, πάνω στην οποία αργότερα κτίστηκε το καθολικό. Η ολοκλήρωση και ο διάκοσμός της πραγματοποιήθηκαν το 955, λίγο μετά τον θάνατο του οσίου, από τους μοναχούς, οι οποίοι επίσης μετέτρεψαν το κελί του σε σταυροειδές ευκτήριο και οργάνωσαν τη μοναστηριακή κοινότητα. Μετά την ανακατάληψη της Κρήτης από τους Βυζαντινούς, το 961, ανεγέρθηκε ο δεύτερος ναός, αφιερωμένος στην Παναγία, έργο πολυδάπανο και θριαμβικού χαρακτήρα, που αποδίδεται στον αυτοκράτορα Ρωμανό Β΄ και συνδέεται με την προφητεία του οσίου. Το καθολικό κτίστηκε επάνω από την κρύπτη στις αρχές του 11ου αιώνα και ολοκληρώθηκε επί ηγουμενίας Φιλοθέου, περίπου το έτος 1011, όταν έγινε η ανακομιδή των λειψάνων του οσίου από τον αρχικό του τάφο, στο κελί του, στη σημερινή τους θέση. Κατά την περίοδο της Φραγκοκρατίας, μετά το 1204, στο μοναστήρι εγκαταστάθηκαν Λατίνοι μοναχοί, ενώ στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας επανήλθε στην ορθόδοξη λατρεία και πραγματοποιήθηκαν επισκευές και επεκτάσεις των κτηρίων. Η μονή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα του 1821. Οι δύο ενωμένες μεταξύ τους λαμπρές εκκλησίες δεσπόζουν στο κέντρο του μοναστηριακού συγκροτήματος. Η μικρότερη, στα βόρεια, αφιερωμένη στην Παναγία, χρονολογείται στον 10ο αιώνα και ανήκει στον τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες. Στη δυτική της πλευρά υπάρχει ευρύς δικιόνιος νάρθηκας, η λιτή, που για πρώτη φορά εμφανίζεται εδώ. Εντυπωσιακός είναι ο πλούσιος εξωτερικός κεραμοπλαστικός διάκοσμός της με τα κουφικά (γράμματα αραβικής γραφής), και ο μαρμάρινος τρούλος της. Στο εσωτερικό της, το μαρμάρινο τέμπλο αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα δείγματα της τέχνης του 10ου αιώνα, ενώ στο διακονικό διατηρούνται λίγες τοιχογραφίες του 12ου αιώνα. Το καθολικό, η νότια, μεγαλύτερη εκκλησία, είναι διώροφο και ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του λεγόμενου «ηπειρωτικού» οκταγωνικού σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού, που εφαρμόζεται για πρώτη φορά εδώ. Αποτελείται από τον κυρίως ναό, στον οποίο στα ανατολικά έχει προσαρτηθεί το τριμερές Ιερό Βήμα και στα δυτικά δύο νάρθηκες, από τους οποίους ο εξωνάρθηκας ήταν μεταγενέστερος, του 12ου αιώνα, αλλά κατεδαφίστηκε. Χαρακτηριστικό του αρχιτεκτονικού αυτού τύπου είναι ότι οι οκτώ πεσσοί (τετράπλευροι κίονες) που στηρίζουν τον τρούλο απωθούνται προς τα πλάγια δημιουργώντας ενιαίο χώρο στον κυρίως ναό. Στα πλάγια του κεντρικού τμήματος του ναού διαμορφώνονται παρεκκλήσια. Ο ψηφιδωτός διάκοσμος του ναού αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα σωζόμενα σύνολα. Διατηρείται στο μεγαλύτερο μέρος του, εκτός από τον τρούλο που είχε καταστραφεί το 1593 και τα ψηφιδωτά του αντικαταστάθηκαν με τοιχογραφίες, πιθανώς του τέλους του 17ου αιώνα. Με τοιχογραφίες του 11ου αιώνα διακοσμούνται και τα παρεκκλήσια και η κρύπτη, ενώ η τοιχογραφία του Ιησού του Ναυή, που βρίσκεται δίπλα στον τάφο του οσίου, χρονολογείται στον 10ο αιώνα. Εντυπωσιακή είναι και η ορθομαρμάρωση που σώζεται στο κάτω μέρος των τοίχων. Στο σημείο όπου το καθολικό ενώνεται με τον δεύτερο ναό, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, υπάρχει το λείψανο του οσίου, που προσελκύει πλήθη προσκυνητών. Το συγκρότημα περιλαμβάνει ακόμη πολλούς βοηθητικούς χώρους και κελιά, που ανάγονται σε διάφορες εποχές, και στην αναστηλωμένη τράπεζά του λειτουργεί μουσείο γλυπτών. Η μονή είναι ανδρική και πανηγυρίζει στις 7 Φεβρουαρίου, ενώ εορτασμοί πραγματοποιούνται την Κυριακή των Προπατόρων και στις 15 Αυγούστου.

Μονή Σαγματά

Σε ένα πλάτωμα με εντυπωσιακή θέα προς τον κάμπο της Θήβας, στην κορυφή του όρους Υπάτιον ή Σαγμάτιον, είναι κτισμένη η Ιερά Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος γνωστή και ως Μονή Σαγματά, προσωνυμία που οφείλεται είτε στη μορφολογία του βουνού, που θυμίζει σάγμα (σαμάρι), ή στο γεγονός ότι οι μοναχοί της ασκούσαν το επάγγελμα του σαγματοποιού. Η ίδρυσή της ανάγεται στον 12ο αιώνα, όταν ο όσιος Κλήμης, εγκαταλείποντας τη Μονή του Οσίου Μελετίου στον Κιθαιρώνα, όπου αρχικά μόναζε, εγκαταστάθηκε στο χώρο και ασκήτευσε σε σπήλαιο. Μαζί με τους συνασκητές του οργάνωσαν τη μοναστική κοινότητα, η οποία σύμφωνα με την παράδοση, ευεργετήθηκε από τον αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄ Κομνηνό (1081-1118). Η μονή για αιώνες αποτέλεσε το πνευματικό κέντρο της περιοχής, αλλά τον 19ο αιώνα έπεσε σε παρακμή, ωστόσο τη δεκαετία του 1970 ανακαινίσθηκε και ανανεώθηκε και σήμερα λειτουργεί ως ανδρική. Στο μέσο του συγκροτήματος βρίσκεται το καθολικό, που χρονολογείται στον 12ο αιώνα. Ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο του σύνθετου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο και στη δυτική του πλευρά υπάρχει λιτή, ευρύχωρος νάρθηκας. Στο εσωτερικό του το τέμπλο είναι σύγχρονο, ενώ το αρχικό, που ήταν μαρμάρινο, ανασυστάθηκε και εκτίθεται. Εντυπωσιακό είναι το δάπεδο, που αποτελείται από πολύχρωμα μαρμαροθετήματα και διακοσμείται με γεωμετρικά σχήματα και εξαιρετικές παραστάσεις από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Στο σκευοφυλάκιο φυλάσσεται σταυρός με Τίμιο Ξύλο, ο οποίος θεωρείται δώρο του αυτοκράτορα Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, ενώ εξέχουσα θέση κατέχει η κάρα του οσίου Κλήμεντος, που προσελκύει πλήθη προσκυνητών. Το συγκρότημα συμπληρώνουν η τράπεζα και το φωτάναμμα του 12ου αιώνα, καθώς και βοηθητικά κτήρια και κελιά, που ανάγονται κυρίως στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Στη μονή υπάρχει παρεκκλήσιο αφιερωμένο στο σύγχρονο Ρώσο άγιο, Λουκά τον Ιατρό (1877-1961). Η μονή πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου, στις 26 Ιανουαρίου και 1η Μαΐου, ημέρες εορτασμού του οσίου Κλήμεντος, και στις 14 Σεπτεμβρίου.