Εκκλησίες & Μοναστήρια στη Σάμο
Η Σάμος είναι ένα νησί διάσπαρτο από ξωκλήσια, μετόχια και μονές. Τα περισσότερα μοναστήρια χτίστηκαν κατά τη διάρκεια του 16ου αιώνα, ενώ υπάρχουν ξωκλήσια και εκκλησίες που χρονολογούνται από το 10ο και 11ο αιώνα.
Μονή Αγίας Ζώνης
Στην κατάφυτη κοιλάδα της Βλαμαρής και σε απόσταση περίπου 2 χλμ. από την πόλη της Σάμου βρίσκεται η Μονή Αγίας Ζώνης, χτισμένη το 1695. Στο εσωτερικό της φυλάσσονται τοιχογραφίες του 17ου αιώνα και μια αξιόλογη βιβλιοθήκη με πατριαρχικά έγραφα και πολύτιμα σκεύη. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού είναι διακοσμημένο από τον ηγούμενο Γαβριήλ στις αρχές του 19ου αιώνα. Εορτάζει στις 31 Αυγούστου.
Μονή Αγίας Τριάδας
Η Μονή Αγίας Τριάδας χτίστηκε το 1824 και είναι το νεότερο μοναστήρι του νησιού. Βρίσκεται κοντά στον οικισμό Μυτιληνιοί. Το τέμπλο του ναού είναι μαρμάρινο και η ασημωμένη εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής αποτελεί σημαντικό έργο τέχνης. Ο τρούλος του ναού στηρίζεται σε κολώνες, οι οποίες σύμφωνα με την παράδοση μεταφέρθηκαν από κτίσμα της αρχαίας Σάμου.
Μονή Ζωοδόχου Πηγής
Προχωρώντας από τη Μονή Αγίας Ζώνης άλλα 5 περίπου χλμ. και σε υψόμετρο 400 μ. θα βρεθείτε στη Μονή Ζωοδόχου, χτισμένη το 1756, σε τοποθεσία με πανοραμική θέα στο Αιγαίο και τα μικρασιατικά παράλια. Στο εσωτερικό της υπάρχει περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο, κολώνες από το αρχαίο ιερό της Μιλήτου, ένας δεσποτικός ξυλόγλυπτος θρόνος και όμορφες τοιχογραφίες. Γιορτάζει την Παρασκευή της Διακενησίμου μετά το Πάσχα.
Μονή Ζωοδόχου Πηγής Κακοπέρατου
Βρίσκεται σε μια καταπράσινη χαράδρα με πλατάνια, πεύκα και θάμνους κοντά στο χωριό Κοσμαδαίοι, στη δυτική Σάμο. Το φυσικό τοπίο που την περιβάλλει είναι μαγευτικό και αξίζει να ακολουθήσετε τη διαδρομή που οδηγεί στο γνωστό σπήλαιο Κακοπέρατου, μέσα στο οποίο έχτισαν οι μοναχοί ένα εκκλησάκι. Νότια της μονής, κοντά στο βάραθρο του Πανάρετου βρίσκεται το ξωκλήσι του Αϊ Γιάννη.
Μονή Μεγάλης Παναγιάς ή Παναγίας των Πέντε Οσπητίων
Σε μια όμορφη τοποθεσία με πανοραμική θέα, κοντά στο χωριό Κουμαραδαίοι, στη νότια πλευρά της Σάμου, βρίσκεται η μεγαλύτερη μονή του νησιού, που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, γνωστή ως Μονή Μεγάλης Παναγίας ή Παναγίας των Πέντε Οσπητίων. Ιδρύθηκε το 1586 από τους αδελφούς μοναχούς Νείλο και Διονύσιο, που ήλθαν από την περιοχή της Μιλήτου, και ο πυρήνας της σχηματίστηκε από τον συνοικισμό μοναχών που ζούσαν σε πέντε παρεκκλήσια της περιοχής (πέντε «οσπήτια»). Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας συνέβαλε σημαντικά στη διάδοση των ελληνικών γραμμάτων, με τη λειτουργία σχολείου και την οικονομική ενίσχυση της παιδείας, ενώ από το 1901 υπήρξε σπουδαίο κέντρο καλλιέργειας της ψαλτικής τέχνης. Στην επανάσταση του 1821 και στους μεταγενέστερους αγώνες των Σαμίων αποτέλεσε ορμητήριο των οπλαρχηγών του νησιού και συνδέθηκε με πολλά σημαντικά γεγονότα της ιστορίας του. Λεηλατήθηκε από τους Τούρκους το 1834 και καταστράφηκε από πυρκαγιά τουλάχιστον τρεις φορές, το 1754, το 1947 και το 1988. Το συγκρότημα περιβάλλεται από διώροφες ή τριώροφες πτέρυγες, που εσωτερικά σχηματίζουν οξυκόρυφα τόξα και ξυλοκατασκευές στα πρότυπα της σαμιακής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Στο μέσο της αυλής βρίσκεται το καθολικό, που χτίστηκε το 1593. Είναι όμορφος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός αθωνίτικου τύπου, με δύο πλαϊνές κόγχες, οκτάπλευρο τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις κίονες, καμαροσκεπή νάρθηκα και εξωνάρθηκα με τοξοστοιχία. Εσωτερικά είναι κατάγραφος με θαυμάσιες τοιχογραφίες, έργο άγνωστου ζωγράφου που ολοκληρώθηκε το 1596. Εντυπωσιακό είναι το ξυλόγλυπτο επιχρυσωμένο τέμπλο του 1740, ο άμβωνας και οι ξυλόγλυπτες θύρες, έργα του 17ου – 18ου αιώνα, και η μαρμάρινη πλακόστρωση του δαπέδου. Στη νότια πλευρά του ναού υπάρχει παρεκκλήσιο αφιερωμένο στους Αποστόλους Πέτρο και Παύλο. Είναι παλαιότερο, στον τύπο της μικρής μονόκλιτης καμαροσκεπούς βασιλικής, χρονολογείται στο τέλος του 15ου αιώνα και πρέπει να είναι ένα από τα πέντε που ενώθηκαν για την ίδρυση της μονής. Η μονή είναι ανδρική και εορτάζει στις 23 Αυγούστου.
Μονή Παναγίας Βροντιανής (Μονή Βροντά)
Η Ιερά Μονή Παναγίας Βροντά ή Βροντιανής είναι το παλαιότερο μοναστήρι της Σάμου και βρίσκεται σκαρφαλωμένη σε υψόμετρο 458 μ. σε μία τοποθεσία που μαγεύει τον προσκυνητή. Σύμφωνα με την παράδοση ονομάστηκε «Βροντιανή», επειδή εκεί φυσάει ο δυνατός σιρόκος, που συνοδεύεται με βροντές, ενώ η θέση της, κοντά στην κωμόπολη Κοκκαρίου, της έδωσε και το προσωνύμιο Κοκκαριανή. Η μονή χτίστηκε το 1566, πάνω στα ερείπια παλαιότερης μονής στη χάρη του Γενεσίου της Παρθένου Μαρίας και πρόκειται για το σημαντικότερο σωζόμενο μοναστικό συγκρότημα της Σάμου. Η Μονή κοσμείται με πολλές τοιχογραφίες, ενώ σημαντικό είναι το επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο της. Στη Ν.Α. πτέρυγα του πρώτου ορόφου, βρίσκεται το παρεκκλήσιο της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, βυζαντινού ρυθμού και μεγάλης αξίας λόγω της απαράμιλλης τεχνοτροπίας του. Δυστυχώς, η μονή υπέστη καταστροφές από τη μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε το καλοκαίρι του 2000. Σήμερα, έχει ανακαινιστεί και συνεχίζει το έργο της.
Μονή Παναγίας Σπηλιανής
Η Παναγία η Σπηλιανή ή Καληαρμένισσα, όπως λέγεται από τους ντόπιους είναι μια γραφικότατη Μονή, χτισμένη σε σπηλιά κοντά στο Πυθαγόρειο. Ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πορφύριος ανέφερε ότι η σπηλιά ήταν το μέρος όπου ο Πυθαγόρας διατηρούσε τη σχολή του. Στη Μονή, ο επισκέπτης μπορεί να προσκυνήσει τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία είναι σπασμένη σε πέντε κομμάτια και χωρίς χρώματα. Η παράδοση λέει ότι όταν κάποιοι ξένοι έφτασαν στο νησί και θέλησαν να πάρουν την εικόνα, η Παναγία δε θέλησε να εγκαταλείψει το νησί και πέφτοντας στη θάλασσα, η εικόνα έσπασε σε πέντε κομμάτια. Τα πέντε αυτά κομμάτια επέπλευσαν στο νησί και τα περιμάζεψαν οι ντόπιοι. Οι εξώστες της Μονής επιφυλάσσουν στον επισκέπτη μια πανοραμική θέα του νησιού, μέχρι και τα παράλια της Μικράς Ασίας.
Μονή Προφήτη Ηλία
Η Μονή του Προφήτη Ηλία είναι χτισμένη στη βορειοδυτική πλευρά της Σάμου, κοντά στο Καρλόβασι. Ο ναός ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης βασιλικής με τρούλο και στο εσωτερικό του φυλάσσονται αξιόλογες εικόνες του 18ου αιώνα. Στο Καθολικό του ναού, αξιόλογο είναι το μαρμάρινο δάπεδο με περίτεχνο ομφάλιο στο κέντρο και απεικονίσεις του Αδάμ και της Εύας. Εορτάζει στις 20 Ιουλίου.
Μονή Τιμίου Σταυρού
Η Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού αποτελεί πνευματικό πόλο έλξης για το νησί της Σάμου. Βρίσκεται στην παλιά πρωτεύουσα, τη Χώρα, κάτω από το χωριό Μαυρατζαίοι. Ιδρύθηκε το 1592, από τον μοναχό Νείλο που με θαυματουργό τρόπο ανακάλυψε, εκεί, την εικόνα της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Ο μεγαλοπρεπής ναός που αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο, ανακαινίσθηκε το 1839. Το δεξιό κλίτος αφιερώθηκε στον Τίμιο Πρόδρομο ενώ το αριστερό στη Ζωοδόχο Πηγή. Το καθολικό στολίσθηκε με περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο που στη συνέχεια επιχρυσώθηκε όπως και ο σκαλιστός δεσποτικός θρόνος. Η αγιογράφηση ακολουθεί λαϊκή τεχνοτροπία ενώ ιδιαίτερα εντυπωσιακοί είναι οι δύο πολυέλαιοι, δωρεές του Πατριάρχη Κυρίλλου Β’. Στο σκευοφυλάκιο της Μονής φυλάσσονται αξιόλογα κειμήλια, με σπουδαιότερο τον αστερίσκο που περιέχει Τίμιο Ξύλο, ενώ πολλά κειμήλια έχουν μεταφερθεί στο Εκκλησιαστικό Βυζαντινό Μουσείο Σάμου. Στον πανηγυρικό εορτασμό της, στις 14 Σεπτεμβρίου, γίνεται πανσαμιακό προσκύνημα.
Παναγία Σαραντασκαλιώτισσα
Από τα ξωκλήσια, ξεχωρίζει αυτό της Παναγίας Σαραντασκαλιώτισσας, που βρίσκεται στη νοτιοανατολική πλευρά του Κέρκη και σε υψόμετρο 320 μέτρα. Το εκκλησάκι είναι αφιερωμένο στο Γενέθλιο της Θεοτόκου και είναι χτισμένο σε μια σπηλιά, όπου για να φτάσει κανείς, πρέπει να ακολουθήσει τη μαγευτική διαδρομή και να ανέβει 40 σκαλιά σκαλισμένα στον απότομο βράχο.
Πηγή: Π.Ε. Σάμου