Εκκλησίες & Μοναστήρια στη Νάξο

Οι βυζαντινοί ναοί είναι διάσπαρτοι σε όλο σχεδόν τη Νάξο, με μεγαλύτερη όμως πυκνότητα στους κάμπους, όπως στην περιοχή Σαγκρίου και το κεντρικό λεκανοπέδιο της Τραγαίας, θρησκευτικά μνημεία που στολίζουν και προκαλούν δέος με την αρχιτεκτονική τους. Χαρακτηριστικά των Ναών ξεκινώντας από τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους είναι οι Βασιλικές του 6ου αιώνα μ.Χ. και διάφορα άλλα είδη ναών, καμαροσκεπείς, ναοί τύπου «μαυσωλείου», ναοί ιδιότυποι, δίκογχοι, αλλά και ένας σπουδαιότατος τρίκογχος ναός, η Παναγία η Δροσιανή στην Τραγαία. Τα υλικά κατασκευής τους είναι αργολιθοδομή λιγότερο ή περισσότερο προσεγμένη. Άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο των ναών είναι οι αψίδες σχεδόν στο σύνολο τους είναι ημικυκλικές, σπάνια τρίπλευρες ορθογωνικές επίσης υπάρχουν και ανάψυδοι τόσο βυζαντινοί όσο και μεταβυζαντινοί ναοί. Οι τρούλοι σχεδόν σε όλες τις περιπτώσεις έχουν κυλινδρικά τα τύμπανα, με μικρές εξαιρέσεις που είναι οκτάπλευρα επίσης μερικές φορές συναντάμε τρούλο που η βάση του είναι ιδιαίτερα πιεσμένη δίνοντας την αίσθηση τετράγωνου ή ορθογωνίου με στρογγυλεμένες γωνίες. Επίσης σώζονται τμήματα από μαρμαρόγλυπτα τέμπλα και σημαντικές τοιχογραφίες που καταστράφηκαν με το πέρασμα των χρόνων από παρεμβάσεις. Οι ναοί με ζωγραφικό διάκοσμο υπολογίζονται συνολικά γύρω στους 120 από ένα πιθανολογούμενο αρχικό σύνολο περίπου 200, συμπεριλαμβανομένων και ναών ασπρισμένων.

Αγία Κυριακή (Καλλονή)

Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής βρίσκεται στη θέση Καλλονή που απέχει περίπου 3 χλμ. από τον οικισμό της Απειράνθου. Χρονολογείται στην περίοδο της Εικονομαχίας, περίπου τον 9ο αιώνα, και αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία όχι μόνο της Νάξου αλλά και των Βαλκανίων. Έχει πλήθος τοιχογραφιών με πιο χαρακτηριστική την απεικόνιση πτηνών με κορδέλες στο λαιμό, που βρίσκεται στην αψίδα του ιερού.

Αγία Κυριακή (Χώρας)

Η εκκλησία της Αγίας Κυριακή, που βρίσκεται στο Νιό Χωριό της Χώρας Νάξου, είναι ένα από τα πιο πολυζωγραφισμένα και πολυφωτογραφημένα μνημεία της Νάξου. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας η Αγία Κυριακή ήταν μοναστήρι, όπου καλόγεροι δίδασκαν γράμματα και μουσική. Στην αυλή της Αγίας Κυριακής υπάρχει μια μικρή παλαιά εκκλησία, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου.

Αγία Μαρίνα (Κόρωνος)

Η Αγία Μαρίνα είναι η κεντρική εκκλησία του οικισμού της Κορώνου. Είναι δίκλιτη, με το παλαιότερο κλίτος, που κτίστηκε πριν το 1200, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη, και το νεότερο, που χρονολογείται στα τέλη του 16ου αιώνα, αφιερωμένο στη Αγία Μαρίνα. Ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν το μαρμάρινο τέμπλο και το πλακόστρωτο δάπεδο με τον δικέφαλο αετό, που φέρει την επιγραφή «Δια συνδρομής Παπά Νικηφόρου» και την χρονολογία 1804. Στο υπέρθυρο της πύλης εισόδου αναγράφεται ότι «ανακαινίσθηκε επί Ιωακείμ Ιερομόναχου στις 17 Ιουλίου 1747», ενώ την περίοδο 1954-56, κατασκευάστηκαν το πατάρι (γυναικωνίτης), η πλακόστρωτη σκεπή, το Δεσποτικό, οι μαρμάρινες εξέδρες και η δεξαμενή του νερού, από τον τεχνίτη Δημήτρη Μανωλά. Φημισμένες είναι και οι 3 «γλυκόλαλες καμπάνες», όπως αποκαλούνται από τούς ντόπιους, της Αγίας Μαρίνας, που σημαίνονται με το πόδι. Στην πλακόστρωτη αυλή της Εκκλησίας υπάρχει ένας τεράστιος αιωνόβιος πλάτανος, μαρμάρινες κερκίδες, βρύση και παγκάκια που προσφέρονται για λίγη ξεκούραση.

Άγιοι Απόστολοι

Οι Άγιοι Απόστολοι είναι βυζαντινή εκκλησία σπάνιας αρχιτεκτονικής, δίπλα στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Μετόχι. Σταυροειδής εγγεγραμμένη με τρούλο του 10ου – 11ου αιώνα, είναι η μοναδική διόρωφη εκκλησία που έχει βρεθεί στη Νάξο. Στον επάνω όροφο, που μάλλον ήταν παρεκκλήσι, οδηγούν εξωτερικές σκάλες που ξεκινούν πάνω από την είσοδο. Στο εσωτερικό σώζονται ελάχιστες τοιχογραφίες του 12ου – 13ου αιώνα, που αποκαλύφτηκαν κάτω από τον ασβέστη.

Άγιος Αρτέμιος Σαγκρίου

Ο ναός του Αγίου Αρτεμίου στη θέση Σταυρός, μεταξύ Τραγαίας και Σαγκρίου, είναι μια απλή μονόχωρη εκκλησία με τρούλο, στην οποία το ιερό κατέχει ολόκληρη την ανατολική κεραία. Το δάπεδό του διατηρείται άθικτο και αποτελείται από πλάκες και φυσικό βράχο. Η ζωγραφική διακόσμηση, που περιορίζεται στους τοίχους, την καμάρα και την αψίδα του ιερού καθώς και το εσωράχιο του ανατολικού τόξου, είναι ανεικονική από γεωμετρικά σχέδια και φυτικά κοσμήματα. Σπείρες και σπειροειδείς βλαστοί σε τετράγωνα πλαίσια καλύπτουν την καμάρα του ιερού. Στο τεταρτοσφαίριο της αψίδας του ιερού η επιγραφή: ΜΝΗΣΘΗΤΙ Κ(ύ)ριε) ΤΟΝ ΔΟΥΛΟΝ ΣΟΥ ΥΚΟΝΟΜΟΝ ΟΝ ΓΙΝΟΣΚΗ Κ(ύριο) Σ ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΑΜΗΝ. Το υπόλοιπο της καμάρας χωρίζεται σε τρεις άνισες ζώνες. Η μεσαία, κοσμείται με τεμνόμενους κύκλους και ρόδακες. Οι δύο πλάγιες ζώνες χωρίζονται σε τετράγωνα που περιέχουν εναλάξ ρόδακα σε κύκλο και ρόμβο με καρδιόσχημα φύλλα στις γωνίες. Στο ανατολικό τόξο υπάρχει ελικοειδής πλοχμός. Ο ανεικονικός διάκοσμος εντάσσει το ναό του Αγίου Αρτεμίου στην εικονομαχική περίοδο (729/30-843). Τα μνημεία της περιόδου αυτής είναι περιορισμένης έκτασης στον ελλαδικό χώρο, γεγονός που υπογραμμίζει τη σπουδαιότητα του συγκεκριμένου μνημείου, αλλά και ναών με ανεικονικό διάκοσμο στη Νάξο (Αγία Κυριακή στην Απείρανθο, Άγιος Ιωάννης στ’ Αδησαρού στην περιοχή Δαμαριώνα κ.ά.).

Άγιος Γεώργιος Διασορίτης

Ο Άγιος Γεώργιος Διασορίτης, είναι βυζαντινή εκκλησία του κάμπου της Τραγαίας και βρίσκεται ανάμεσα στο Χαλκί και τα Μονοίτσια. Σταυροειδής με τρούλο του 10ου – 11ου αιώνα, έχει πολλές και σπάνιες τοιχογραφίες του 11ου ,12ου και του 13ου αιώνα. Λέγεται ότι είναι κτισμένη πάνω σε αρχαίο ιερό του Δία, γεγονός όμως που δεν είναι επίσημα καταχωρημένο.

Άγιος Γεώργιος (Κωμιακής)

Ο Άγιος Γεώργιος είναι βυζαντινός κοιμητηριακός ναός σε σχήμα ελεύθερου σταυρού με τρούλο. Το οκτάπλευρο τύμπανο του τρούλου του, είναι το μοναδικό που έχει βρεθεί στα βυζαντινά μνημεία της Νάξου αλλά ακόμα δεν έχει αποσαφηνιστεί η ακριβής χρονολογία κατασκευής του. Στο εσωτερικό του ναού, τα παλαιά επιχρίσματα καλύπτουν τοιχογραφίες των αρχών του 14ου αιώνα. Λόγω καθιζήσεως του εδάφους το μνημείο έχει υποστεί στο παρελθόν στερεωτικές και επισκευαστικές επεμβάσεις.

Άγιος Γεώργιος (Μέλανες)

Η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, βρίσκεται σε κατάφυτη περιοχή δίπλα στο ποτάμι, που απέχει περίπου εκατό μέτρα από τους Μέλανες. Προσφάτως αποκαλύφτηκαν στο εσωτερικό της εκκλησίας αγιογραφίες και επιγραφές που μαρτυρούν ότι έχει χτιστεί πάνω σε ερείπια παλαιοχριστιανικού ναού που ενδεχομένως να είναι ο αρχαιότερος στα Βαλκάνια.

Άγιος Θαλλέλαιος

Η εκκλησία του Άγιου Θαλλέλαιου, που υπήρξε καθολικό παλαιότερης μονής, γιορτάζει κάθε χρόνο στις 20 Μαΐου, οπότε οργανώνεται και μεγάλο πανηγύρι. Η σημερινή δίκλιτη καμαροσκεπής εκκλησία του Αγίου Θαλλελαίου, φαίνεται ότι παλαιότερα υπήρξε καθολικό μοναστηριού, το οποίο, μαζί με τα μοναστήρια του Φωτοδότη και της Αγιάς, αναφέρεται σε έγγραφο του 1509, σύμφωνα με το οποίο παραχωρείται στο Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως από το δούκα Κρίσπι.

Άγιος Θεόδωρος

Ο Άγιος Θεόδωρος, είναι μονόχωρος ναός με τρούλο, στον ομώνυμο όρμο της βορειοδυτικής Νάξου. Πιθανότατα χτίστηκε στα τέλη του 9ου αιώνα, στη θέση παλιότερου ναού, του οποίου διακρίνεται η αψίδα και οι περιμετρικοί τοίχοι, ενώ στο άμεσο περιβάλλον του έχουν βρεθεί διάφορα λαξευτά μάρμαρα και δόμοι αρχαίου κτίσματος. Στο εσωτερικό του ναού υπήρχε ζωγραφικός διάκοσμος των βυζαντινών χρόνων, πιθανότατα ανεικονικός.

Άγιος Ιωάννης Πρόδρομος στο Κεραμί

Ναός τετράγωνος με τρούλο του 11ου – 13ου αιώνα, που στηρίζεται σε τέσσερα τόξα και για το λόγο αυτό ανήκει στους λεγόμενους ναούς τύπου «μαυσωλείου». Αργότερα ο ναός επιμηκύνθηκε με καμαροσκεπή προσθήκη. Στο ναό σώζονται μοναδικές τοιχογραφίες του 13ου αιώνα. Σε ορισμένες από αυτές τις τοιχογραφίες διακρίνονται αρχαϊσμοί, όπως για παράδειγμα στην τοιχογραφία του τρούλου με αναπαράσταση τριών αγγέλων που κρατούν δίσκο στο κέντρο με παράσταση του Παντοκράτορα. Επίσης, στο ναό σώζεται η Αγία Τράπεζα και ξυλόγλυπτο τέμπλο.

Άγιος Μάμας ή Παναγία Θεοσκέπαστη

Στην περιοχή της Ποταμιάς σε μια κατάφυτη λαγκάδα συναντάμε αυτό το βυζαντινό εκκλησάκι του Άγιου Μάμα ή της Θεοσκέπαστης, όπως είναι η δεύτερη ονομασία του. Πήρε το κύριο όνομά του από τον Άγιο Μάμα, που είναι ο προστάτης των βοσκών. Το εκκλησάκι είναι από τα παλιότερα του νησιού. Τοποθετείται χρονολογικά στα μέσα του 9ου αιώνα και κατά πάσα πιθανότητα χτίστηκε πάνω σε ναό των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Σύμφωνα με την εγχάρακτη επιγραφή που υπάρχει στον ναό, με την ανέγερσή του συνδέεται ο επίσκοπος Λέων. Παρουσιάζει εξαιρετικό αρχιτεκτονικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Είναι ένας σταυροειδής ναός με αξιόλογα γλυπτά στο εσωτερικό του και νωπογραφίες. Πριν την περίοδο της Φραγκοκρατίας υπήρξε Μητρόπολη των Ορθοδόξων και μετά το 1207 μετατράπηκε από τους κατακτητές σε καθολική εκκλησία.

Άγιος Νικόλαος (Αγερσανί)

Στη δυτική πλευρά του οικισμού, πάνω σε ένα λοφίσκο, βρίσκεται η παλαιότερη εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Χτισμένη πριν το 1660, κοσμείται από υπέρθυρα και φέρει οικόσημα, ενώ είναι τρίκλιτη, με το μεσαίο κλίτος αφιερωμένο στην Παναγία, το αριστερό στον Άγιο Νικόλαο και το δεξιό στους Αγίους Αναργύρους. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο, οι εικόνες, τα εκκλησιαστικά σκεύη καθώς και τα ιερά βιβλία της Παναγίας Αγερσανιώτισσας, είναι όλα ανεκτίμητης αξίας και σπανιότητας και θεωρούνται μουσειακά κομμάτια.

Άγιος Νικολάος Σαγκρίου

Ο ναός του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στο Άνω Σαγκρί. Είναι μονόχωρος με τρούλο και το εσωτερικό του καλύπτεται από αλλεπάλληλα στρώματα τοιχογραφιών, που αναπαριστούν σκηνές από τη Γέννηση και τη Βάφτιση του Χριστού. Το πιο πρόσφατο στρώμα τοιχογραφιών χρονολογείται από το 1270. Διακρίνονται λίγα, αλλά χαρακτηριστικά δείγματα από τον 11ο και 13ο αιώνα, ενώ σποραδικά αναγράφονται και ονόματα δωρητών.

Άη Σώζος

Το κάτασπρο λιλιπούτειο εκκλησάκι του Άη Σώζου, σκαρφαλωμένο σε ένα βράχο δίπλα στη θάλασσα, στην περιοχή Καλαντού, είναι μια από εκείνες τις μαγικές εικόνες που δε φεύγουν ποτέ από τη μνήμη. Το έχτισε ένας έμπορος που ναυάγησε στην περιοχή, και επειδή το εμπόρευμά του ήταν λάδι και κρασί, όταν έδινε τη μάχη με τα κύματα έκανε τάμα στο θεό πως αν σωθεί θα χτίσει στην περιοχή ένα ξωκλήσι από λάδι και κρασί. Το έχτισε, ρίχνοντας στα θεμέλια λάδι και κρασί, και του έδωσε το όνομα Άγιος Σώζος. Για να το απολαύσετε, δεν έχετε παρά να περπατήσετε ένα πανέμορφο μονοπάτι που ξεκινάει από την παραλία της Αγιασσού.

Καθολική Μητρόπολη

Η Μητρόπολη των Καθολικών που βρίσκεται στο Κάστρο της Νάξου χτίστηκε στη μεσαιωνική εποχή. Πέρασε από διάφορες οικοδομικές φάσεις και, τελικά, έλαβε τον οριστικό της χαρακτήρα τον 17ο αιώνα το δάπεδό της είναι μαρμάρινο, γεμάτο με επιτύμβιες πλάκες του 17ου και 18ου αι., με τα οικόσημα μερικών από τις σημαντικότερες καθολικές οικογένειες που έδρασαν στο νησί από τον 16ο αι. και μετά. Η αφθονία του μπαρόκ στο κεντρικό βήμα (17ος αι.) αποτελεί το πλαίσιο μιας βυζαντινής εικόνα με τη διπλή όψη, της Παναγίας της Ελεούσας, από τη μια όψη, και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, από την άλλη όψη, του 12ου αι., αρχαιότερη κι από την ίδια την εκκλησία. Σ’ άλλες εικόνες, η ανάμιξη βυζαντινών και δυτικών ρυθμών αποκαλύπτει τους επηρεασμούς της ενετο-κρητικής κουλτούρας από την οποία προέρχεται και ο Ελ Γκρέκο.

Καστρομονάστηρο Φωτοδότη Χριστού

Η Μονή Φωτοδότη βρίσκεται βόρεια του οικισμού Δανακός και είναι το αρχαιότερο και ίσως και το σημαντικότερο καστρομονάστηρο της Νάξου. Σε υψόμετρο περίπου 500 μέτρων, με αιωνόβιες βελανιδιές, συκιές και αμπέλια τριγύρω, ένα αιωνόβιο πλάτανο στην αυλή του, και μαγευτική θέα προς τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου και τις Δονούσες, Ο «Φωτοδότης», όπως αποκαλείται από τους ντόπιους, πέρα από την ιστορική και θρησκευτική του σημασία αποτελεί και φυσικό αξιοθέατο. Το μοναστήρι κτίστηκε στα ερείπια παλαιοχριστιανικής τρίκλιτης κιονοστήρικτης βασιλικής του 6ου αιώνα, και αποτελείται από δύο ορόφους. Στο ισόγειο βρίσκεται τρίκλιτος ναός με τρούλο που στηρίζεται σε τέσσερις μαρμάρινους κίονες, και τέμπλο επίσης μαρμάρινο με βυζαντινά γλυπτά και ανάγλυφα. Οι διάκοσμοι του τέμπλου και των τοιχογραφιών του ναού, χρονολογούνται στην περίοδο της Εικονομαχίας, για αυτό και η ανέγερσή του τοποθετείται στον 9ο μ.Χ. αιώνα. Το ένα από τα δύο δωμάτια που βρίσκονται στα δεξιά του κύριου ναού, πιθανότατα να λειτουργούσε ως κρύπτη. Η πρόσβαση στον πρώτο όροφο γίνεται από μια πρόσθετη εξωτερική πέτρινη σκάλα. Στο κέντρο του ορόφου πάνω από τον ναό, υπάρχει αίθριο στο οποίο δεσπόζει ο τρούλος της εκκλησίας, ενώ περιμετρικά βρίσκονται το αρχονταρίκι και σε ψηλότερα επίπεδα τα κελιά των μοναχών. Επίσης υπάρχουν πολεμίστρες και επάλξεις. Πολλοί είναι οι μύθοι και οι παραδόσεις σχετικά με την αρχική ίδρυση και τη λειτουργία του μοναστηριού. Επικρατέστερη είναι αυτή που θέλει, το μοναστήρι να έχει χτιστεί από πριγκίπισσα, που βρέθηκε σε κίνδυνο από μεγάλη θαλασσοταραχή και έκανε «τάμα» την ανέγερση εκκλησίας στο σημείο της ξηράς όπου θα σωζόταν. Σύμφωνα με την ίδια παράδοση, η πριγκίπισσα είδε κάποιο φως στο σημείο που βρίσκεται σήμερα ο Ναός και τηρώντας το τάμα της έχτισε τη μονή που είναι αφιερωμένη στο «Φωτοδότη». Η αναστήλωση του Μοναστηριού, ξεκίνησε το 1991 με υποβολή μελέτης από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, και οι εργασίες ολοκληρώθηκαν το 2007. Ο Ναός είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος που γιορτάζει στις 6 Αυγούστου.

Μητρόπολη Ορθοδόξων

Η Μητρόπολη των Ορθοδόξων, στη Χώρα, κτίσθηκε στο χώρο μικρότερης εκκλησίας, της Ζωοδόχου Πηγής, κι έλαβε τη σημερινή της μορφή το 1780-1787, όταν Μητροπολίτης Παροναξίας ήταν ο Νεόφυτος Λαχοβάρης. Στο κτίριο έχουν χρησιμοποιηθεί υλικά παλαιών ναών και αρχαίων κτισμάτων. Λέγεται ότι οι μονοκόμματες γρανιτένιες κολόνες του ναού μεταφέρθηκαν από τα ερείπια της Δήλου. Εντός της εκκλησίας υπάρχουν εικόνες από την εποχή της Τουρκοκρατίας κι ένα Ευαγγέλιο, που σύμφωνα με την παράδοση το δώρισε η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας. Μπροστά στη Μητρόπολη παραμένει ανοιχτός ο αρχαιολογικός χώρος, που έχει διαμορφωθεί σε αρχαιολογικό πάρκο.

Μονή Αγιάς

Η Μονή της Αγιάς είναι χτισμένη σε ειδυλλιακή τοποθεσία με υψόμετρο 220 μ, και απέχει περίπου 6 χλμ από τον Απόλλωνα. Το καθολικό της, είναι τρίκλιτη καμαροσκεπής βασιλική, της οποίας τα κλίτη χωρίζονται από πεσσοστήρικτες τοξοστοιχίες, τεχνοτροπία που συνηθίζεται σε θρησκευτικά μνημεία των πρώιμων βυζαντινών χρόνων. Στο προαύλιο υπάρχει πηγή που περιστοιχίζεται από τεράστιους αιωνόβιους πλάτανους. Οι Φράγκοι κατέλαβαν τη Μονή της Αγιάς στις αρχές του 13ου αιώνα, και την επέστρεψαν στην Ορθόδοξη Εκκλησία το 1559, όταν πλέον κυρίαρχοι στο Αιγαίο ήταν οι Τούρκοι.

Μονή Αγίου Ελευθερίου (Σαγκρί)

Το μοναστήρι του Αγίου Ελευθερίου υψώνεται μεγαλόπρεπο στη νότια πλευρά του χωριού Σαγκρί. Διατηρείται σε καλή κατάσταση μετά την τρίτη αναπαλαίωσή του. Αποτελείται από το καθολικό και από το κυρίως μοναστηριακό διώροφο συγκρότημα, που χρησίμευε για κατοικία των μοναχών και αργότερα λειτούργησε ως σχολή κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Στο τέμπλο της μονής υπάρχουν ενδιαφέρουσες εικόνες, οι οποίες εκτός από την αξιόλογη τεχνοτροπία τους, αποκαλύπτουν αρκετές πληροφορίες και για την ίδια την ιστορία της μονής. Χαρακτηριστικές είναι οι εικόνες του Αγίου Ελευθερίου, του Παντοκράτορος, του Αγίου Αρτεμίου, καθώς και της Παναγίας Ελεούσας. Το μοναστήρι περιλαμβάνει αποθήκες, κελιά και μια μεγάλη αίθουσα, που παλαιά λειτουργούσε σαν αίθουσα διδασκαλίας και βιβλιοθήκη. Η μονή Αγίου Ελευθερίου υπήρξε αξιόλογο θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων της Τουρκοκρατίας.

Μονή Καλορίτσας

Πίσω από το μοναστήρι του Τίμιου Σταυρού, στην πλαγιά του Προφήτη Ηλία, βρίσκεται το σπήλαιο της γέννησης και το βυζαντινό μοναστήρι της Καλορίτσας. Πρόκειται για φυσικό σπήλαιο με διαστάσεις περίπου 30μ μήκος και 10μ πλάτος, που μετατράπηκε σε εκκλησία τον 4ο αιώνα, γιατί σύμφωνα με την παράδοση, εκεί μέσα βρέθηκε η εικόνα της γέννησης του Χριστού από κάποιο βοσκό. Από πάνω, υψώνονται τα ερείπια του βυζαντινού μοναστηριού της Παναγίας της Καλορίτισσας που χρονολογείται ανάμεσα στον 11ο και τον 13ο αιώνα. Μέσα στη σπηλιά σώζεται κεντρική αψίδα με σύνθρονο, επισκοπικός θρόνος, τοιχογραφίες της προεικονομαχικής και της μεταεικονομαχικής περίοδου, λείψανα ανεικονικού διακόσμου, ενώ σε άλλα σημεία υπάρχουν τοιχογραφίες του 11ου αιώνα όπως επίσης και η μεμονωμένη παράσταση της Γεννήσης του 1619. Τα ερείπια των κελλιών και ο φούρνος που βρίσκονται έξω από το σπήλαιο, καθώς και το ενδιάμεσο αίθριο με τα «αιωρούμενα» τόξα χρονολογούνται στους μεταβυζαντινούς χρόνους.

Μονή Τίμιου Σταυρού

Στον κάμπο της Αγιασσού, έξω από το Σαγκρί υψώνεται ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Νάξου, η Μονή Τίμιου Σταυρού ή Πύργος Μπαζαίου. Το όνομα τoυ παρακείμενου χωριού προέρχεται από παραφθορά του Sainte Croix, που είναι η γαλλική ονομασία του Τίμιου Σταυρού. Το δεύτερο όνομα (πύργος Μπαζαίου), το έλαβε από την οικογένεια στην ιδιοκτησία της οποίας βρίσκεται το οίκημα. Η μονή χτίστηκε περίπου το 1600 και αρχικά στέγασε το μοναστήρι του Τιμίου Σταυρού μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, οπότε και εγκαταλείφθηκε οριστικά από τους μοναχούς. Το 1834 πέρασε στην ιδιοκτησία του νεοσύστατου τότε Ελληνικού κράτους και για πολλά χρόνια στη συνέχεια φιλοξένησε οικογένειες αγγειοπλαστών που ζούσαν και είχαν και τα εργαστήριά τους στο χώρο. Περίπου στα τέλη του 19ου αιώνα, εκποιήθηκε από το Ελληνικό Δημόσιο και αγοράστηκε από την οικογένεια Μπαζαίου, στους απογόνους της οποίας ανήκει έως σήμερα.

Μονή Φανερωμένης

Η Μονή Φανερωμένης Νάξου, με μορφή ενετικού πύργου είναι κτισμένη σε ύψωμα και δεσπόζει σε όλα τα βορειοδυτικά παράλια της Νάξου. Η ακριβής χρονολογία της ίδρυσης της είναι άγνωστη, τοποθετείται όμως γύρω στον 14ο αιώνα. Στα τέλη του 16ου αιώνα, μετά από σχετική απόφαση του Οικουμενικού Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Θεολήπτου του Α΄, ανακηρύχθηκε σταυροπηγιακή μονή με συνέπεια να έχει ειδικά προνόμια στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Η μεγαλύτερη ακμή της ωστόσο σημειώθηκε στις αρχές του 19ου αιώνα, όταν ηγούμενοι της Μονής ήταν ο Δωρόθεος (Τζιώτης), που το 1826 δημιούργησε δύο από τα πρώτα διδακτήρια της Νάξου, ο Ηλίας Γεωργιάδης, καθώς επίσης και ο μετέπειτα Άγιος Αρσένιος της Πάρου κ.ά.

Παναγία Απειρανθίτισσα

Στον κεντρικό δρόμο της Απειράνθου θα συναντήσετε την Παναγία που φέρει το όνομα του χωριού. Κτισμένη τον 18ο αιώνα δεσπόζει με την επιβλητική της παρουσία. Περίτεχνο το μαρμάρινο καμπαναριό και το τέμπλο της καθώς και οι εικόνες μες στο ναό. Ένας θρύλος σχετικά με την εικόνα της Απεραθίτισσας αναφέρει ότι η εικόνα ξεβράστηκε κατά τη Βυζαντινή περίοδο, στην παραλία του Αζαλά. Εκεί, τη βρήκε ένας Απεραθίτης βοσκός και την πήρε στους ώμους του να τη φέρει στο χωριό. Σε δύο σημεία της διαδρομής, η εικόνα κατέβηκε από τον ώμο του βοσκού ως εκ θαύματος. Ήταν τα μέρη όπου η Παναγία επέλεξε να χτιστούν αντίστοιχα η εκκλησία της Πυθαδαριώτισσας και του Σταυρού της Ράχης. Όταν έφτασαν στο χωριό, ο βοσκός τοποθέτησε την εικόνα μέσα στην Πρωτόθρονο, την πρώτη εκκλησία που υπήρχε στη θέση του σημερινού Δημοτικού σχολείου. Την άλλη μέρα το πρωί η εικόνα βρίσκονταν στη θέση που είναι σήμερα ο κεντρικός Ναός της Παναγίας. Το γεγονός αυτό θεωρήθηκε θεϊκό σημάδι, για το σημείο το οποίο έπρεπε να χτιστεί εκκλησία.

Παναγία Αργοκοιλιώτισσα

Γύρω από την Κόρωνο μπορείτε να επισκεφθείτε τον οικισμό Αργοκοίλι, που είναι ονομαστός για το μοναστήρι της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας. Κάθε χρόνο τη «Νια Παρασκευή», δηλαδή την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα, της Ζωοδόχου Πηγής, γίνεται το μεγαλύτερο προσκύνημα της Νάξου. Εκατοντάδες πιστοί από όλα τα μέρη της Νάξου φθάνουν στο ομώνυμο Μοναστήρι για να προσκυνήσουν την πάνσεπτη εικόνα της Παναγίας και να ανάψουν ένα κερί στη χάρη Της. Στη θέση Θόλος της περιοχής Αργοκοίλι, βρέθηκε το 1836 μία πολύ παλαιά εικόνα της Παναγίας, που πιθανολογείται ότι υπήρχε εκεί από την εποχή της εικονομαχίας. Η εικόνα τοποθετήθηκε στην Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας μέχρι το 1841, οπότε μεταφέρθηκε κάπου αλλού, άγνωστο πού, και χάθηκαν τα ίχνη της. Περίπου 90 χρόνια αργότερα, το 1930, χάρη στο όραμα μιας μαθήτριας του Γυμνασίου της Κατίνας Λεγάκη, η εικόνα ξαναβρέθηκε στη Χώρα της Νάξου, ανάμεσα στα εικονίσματα μιας γυναίκας, της κυρίας Ξένου (Ζούλαινας), και επεστράφη στο Αργοκοίλι στις 9 Φεβρουαρίου 1930. Η εικόνα, που θεωρείται θαυματουργή λόγω της ιστορίας της, είναι ανάγλυφη, από κηρομαστίχα, και απεικονίζει από τη μια πλευρά τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και από την άλλη τη Βάπτιση του Ιησού. Έχει διαστάσεις 5 x 5.20 εκατοστά και εκτιμάται ότι είναι έργο του Ευαγγελιστή Λουκά. Σήμερα η εικόνα βρίσκεται στο μοναστήρι της Παναγίας Αργοκοιλιώτισσας, που καταλαμβάνει έκταση 25 περίπου στρεμμάτων και περιλαμβάνει την παλιά μονόκλιτη εκκλησία του 1851, τη μεγάλη καινούργια εκκλησία που δεσπόζει στην περιοχή, καθώς και μια ακόμα εκκλησία αφιερωμένη στο ιερό αγίασμα που βρέθηκε να αναβλύζει από βράχο απέναντι από το σημείο εύρεσης της εικόνας.

Παναγία Δαμνιώτισσα

Η Παναγία Δαμνιώτισσα, είναι μια πολύ όμορφη εκκλησία, κτισμένη στην περιοχή όπου κάποτε υπήρχε οικισμός με το όνομα Δαμίνος. Σταυροειδής με τρούλο του 9ου – 10 ου αιώνα, διατηρεί τοιχογραφίες τριών στρωμάτων του 12ου και 13ου αιώνα, ενώ σώζονται και μαρμαρόγλυπτα τμήματα βυζαντινού τέμπλου του 11ου αιώνα.

Παναγία Δροσιανή

Σε μικρή απόσταση από τη Μονή, στο δρόμο προς το Χαλκί, βρίσκεται μια από τις αρχαιότερες εκκλησίες της Νάξου, η Παναγία Δροσιανή. Ο ναός, που παλιά υπήρξε καθολικό μοναστηριού, έχει μοναδική αρχιτεκτονική, με γυμνή λιθοδομή, τρίκογχο κωνικό δώμα με τρούλο και τρία μονόχωρα παρακλήσσια με τρούλους στη βόρεια πλευρά. Μερικές από τις τοιχογραφίες που έχουν διασωθεί, χρονολογούνται στον 6ο αιώνα και θεωρούνται από πολλούς μελετητές οι παλαιότερες των Βαλκανίων, ενώ οι υπόλοιπες ανήκουν στην περίοδο από τον 11ο έως τον 14ο αιώνα. Επίσης στην εκκλησία σώζονται το μαρμάρινο τέμπλο, οι μαρμάρινοι κηροστάτες, καθώς και η παλιά εικόνα της Παναγίας Δροσιανής που συνδέεται με πολλούς θρύλους και παραδόσεις. Σύμφωνα με κάποιες από αυτές, ονομάστηκε Δροσιανή γιατί «δρόσιζε», ίδρωνε δηλαδή κάθε φορά που οι κάτοικοι της Μονής απειλούνταν από κάποιο κίνδυνο, ενώ σύμφωνα με κάποια άλλη εκδοχή το όνομα αποδίδεται στο ότι η Παναγία ευλόγησε με τη χάρη της τον τόπο, χαρίζοντας του πολλά νερά και συνεπώς δροσιά. Ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής είναι και τα παρεκκλήσια που βρίσκονται στη βόρεια πλευρά, καθώς δύο από αυτά έχουν εξωτερικά τετράγωνους τρούλους, ενώ γραφικό είναι και το μικρό κοιμητήριο που υπάρχει δίπλα στην εκκλησία.

Παναγία η Ατταλιώτισσα

Περίπου 400 μέτρα βόρεια του χωριού Γαλήνη, βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας της Ατταλιώτισσας, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Είναι σταυροειδής βασιλική με τρούλο και πιθανολογείται ότι είναι κτισμένη πάνω σε ερείπια αρχαίου ιερού της Αρτέμιδος. Σύμφωνα με την παράδοση, η εκκλησία κτίστηκε από μια αρχοντοπούλα, η οποία κατάγονταν από την Αττάλεια της Μικράς Ασίας. Η αρχοντοπούλα ήρθε στη Νάξο την περίοδο της εικονομαχίας, φέρνοντας μαζί της μια εικόνα της Παναγίας, στη χάρη της οποίας αφιέρωσε την εκκλησία. Η συγκεκριμένη εικόνα χάθηκε τον προηγούμενο αιώνα. Ωστόσο, σήμερα στηνεκκλησία υπάρχουν εξαιρετικές εικόνες του 17ου αιώνα, έχουν αποκαλυφθεί στρώματα παλαιών τοιχογραφιών, μερικές από τις οποίες ανάγονται και στη Βυζαντινή Περίοδο, ενώ το μαρμάρινο τέμπλο που υπάρχει σήμερα έχει αντικαταστήσει το παλαιότερο ξύλινο. Η εκκλησία της Παναγίας Ατταλιώτισσας έχει ανακηρυχθεί διατηρητέο μνημείο από τη 2η Εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων.

Παναγία η Θεοσκέπαστη

Ακριβώς πίσω από την Καθολική Μητρόπολη και δίπλα στο Καθολικό Επισκοπικό Μέγαρο, βρίσκεται ο μοναδικός ορθόδοξος ναός του Κάστρου, η Παναγία η Θεοσκέπαστη. Ακριβώς πίσω από την Καθολική Μητρόπολη και δίπλα στο Καθολικό Επισκοπικό Μέγαρο, βρίσκεται ο μοναδικός ορθόδοξος ναός του Κάστρου, η Παναγία η Θεοσκέπαστη. Η εκκλησία είναι ναός δίκλιτος. Το ένα κλίτος (δεξιά) ανήκει στην Παναγία και το άλλο στην Αγία Αναστασία τη Φαρμακολύτρια. Πρόκειται πιθανότατα για το παλαιότερο μνημείο απ’ όσα σώζονται στο Κάστρο, που μας «κληροδότησε» τον «Κώδικα της Θεοσκέπαστης» και αμφιπρόσωπες φορητές εικόνες.

Παναγία Κερά

Περίπου ενάμιση χιλιόμετρο νοτιοανατολικά του οικισμού της Ατσιπάπης, στη θέση Λιοΐρι, βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας Κεράς. Πρόκειται για βυζαντινό ναό του 9ου αιώνα που αρχιτεκτονικά ανήκει στο σπάνιο τύπο μεταβατικού σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Για την στήριξη του τρούλου έχουν χρησιμοποιηθεί πεσσότοιχοι, ενώ στην κάλυψη της βόρειας κεραίας του σταυρού και των βορείων γωνιαίων διαμερισμάτων, οι θόλοι διακόπτονται με τοποθέτηση οριζόντιων σχιστόπλακων. Στην αψίδα του Διακονικού υπάρχει σύνθρονο και επισκοπικός θρόνος, ενώ έχει διαπιστωθεί ότι κάτω από τα ασβεστώματα των εσωτερικών επιφανειών υπάρχουν βυζαντινές τοιχογραφίες. Δυτικά έχει προστεθεί καμαροσκεπές προστώο. Κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου που γιορτάζει η εκκλησία, γίνεται λειτουργία και ακολουθεί τοπικό πανηγύρι στη σκιά του πλατάνου.

Παναγία Μυρτιδιώτισσα

Η Παναγία η Μυρτιδιώτισσα, ένα μικρό νησάκι με μία κατάλευκη εκκλησία καταμεσής του λιμανιού της Νάξου, είναι η πρώτη επαφή του επισκέπτη με την απαράμιλλη γραφικότητα του νησιού. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, στην αρχαιότητα η βραχονησίδα αυτή υπήρξε τόπος λατρείας του Ποσειδώνα. Σήμερα έχει διαπλατυνθεί και διαμορφωθεί σε επισκέψιμο χώρο, προσφέροντας μοναδική θέα προς την Πορτάρα και τη Χώρα της Νάξου. Το εκκλησάκι, στο οποίο οφείλει κι το όνομά του το νησάκι, είναι αφιερωμένο στην Παναγία και γιορτάζει κάθε χρόνο στις 24 Σεπτεμβρίου, ξεχωριστή μέρα για να το επισκεφθεί κανείς.

Παναγία Πρωτόθρονος

Η Παναγία Πρωτόθρονος στο Χαλκί, είναι μία από τις σημαντικότερες εκκλησίες του νησιού. Χτίστηκε στην παλαιοχριστιανική εποχή ως τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική και τον 9ο αιώνα μετατράπηκε σε σταυροειδή εγγεγραμμένη με τρούλο. Υπάρχουν και δύο πρόσθετα κλίτη που κτίστηκαν μεταγενέστερα. Στο εσωτερικό της σώζονται 5 στρώματα τοιχογραφιών: παλαιοχριστιανικών χρόνων, ανεικονικές του 9ου αιώνα, του 10ου, 11ου, και 13ου αιώνα. Η τοιχογραφία που απεικονίζει την Παναγία με τη ρόκα στο χέρι (Ευαγγελισμός της Θεοτόκου), στην κόγχη του ιερού, θεωρείται μοναδική στα Βαλκάνια. Σύμφωνα με την παράδοση ονομάζεται Πρωτόθρονη γιατί είναι η πρώτη εκκλησία που κτίστηκε στη Νάξο, ενώ αποδεδειγμένα λειτουργεί αδιάλειπτα από το 1052 μ.Χ.

Παναγία Φιλοτίτισσα

Η εντυπωσιακή εκκλησία της Παναγίας της Φιλωτίτισσας, αφιερωμένη στην Κοίμηση τη Θεοτόκου, βρίσκεται στο Φιλώτι, κοντά στον πύργο του Μπαρότσι. Κτίστηκε γύρω στο 1710, μέσα στο κτήμα που διεκδίκησαν και κέρδισαν μετά από πολλές προσπάθειες οι κάτοικοι της περιοχής από τον άρχοντα Μπαρότσι. Είναι τρίκλιτη κιονοστήρικτη τρουλλαία βασιλική, με υπέροχο γλυπτό καμπαναριό, παλιές εικόνες και εξαιρετικής τέχνης μαρμάρινο τέμπλο.

Διαμονή στη Νάξο: Βρες το ιδανικό κατάλυμα για αξέχαστες διακοπές!