Εκκλησίες & Μοναστήρια στη Λευκάδα
Αγία Κυριακή στον όρμο του Βλυχού
Το εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής, στον όρμο του Βλυχού απέναντι από το Νυδρί. Η επίσκεψη στο εκκλησάκι μπορεί να γίνει και με μικρά μισθωμένα καΐκια. Το εκκλησάκι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, που βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό Άλατρο. Πρόκειται για μια μικρή μονόχωρη αίθουσα με σαμαρωτή ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη. Όλος ο ναός είναι γεμάτος τοιχογραφίες που έγιναν πιθανότατα στις αρχές του 17ου αιώνα. Οι περισσότερες σήμερα χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα, αφού είναι ξεθωριασμένες από τον καιρό και την εγκατάλειψη, αποτελούν όμως ένα από τα ελάχιστα σύνολα μεταβυζαντινών τοιχογραφιών στην Λευκάδα. «Ο Μυστικός Δείπνος» στη βόρεια πλευρά, «ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος» βρέφος που οδηγείται στον Ζαχαρία, οι Άγιοι «Κοσμάς, Δαμιανός, Παντελεήμων και Μηνάς» με διαφορετικά πολύχρωμα ενδύματα δημιουργούν μια αίσθηση κατάνυξης στον επισκέπτη.
Αγία Μαύρα
Η εκκλησία της Αγίας Μαύρας στη Λευκάδα, βρίσκεται μέσα στο ομώνυμο κάστρο που αναστηλώνεται για να αποκτήσει την αρχική του εικόνα και σώζεται σε εξαιρετική κατάσταση.
Άγιος Γεώργιος στο Μαραντοχώρι
Ιδρύθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα ή στις αρχές του 17ου, το αργότερο μέχρι το 1620. Το μοναστήρι δεν ήταν μεγάλο, υπήρξε όμως πλουσιότατο και με πολλά κτήματα. Το 1922, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων, ο ναός του έγινε τόπος απομόνωσης ατόμων που είχαν προσβληθεί από ευλογιά, γι’ αυτό μετά την επιδημία σφυροκόπησαν τους τοίχους και τους ασβέστωσαν, για απολύμανση. Το μικρό καθολικό του μοναστηριού ήταν γεμάτο τοιχογραφίες, από τις οποίες λίγες σώζονται σήμερα. Σώζεται επίσης τμήμα του τέμπλου αξιόλογης ξυλογλυπτικής τέχνης, που χρονολογείται στα μέσα του 18ου αιώνα. Εκεί υπάρχουν δύο αξιόλογες εικόνες, της Θεοτόκου και του Χριστού.
Άγιος Δονάτος στην Εγκλουβή
Το εκκλησάκι του Αγίου Δονάτου, πάνω από το χωριό Εγκλουβή και σε υψόμετρο 900 μέτρων, που ήταν αρχικά αφιερωμένη στον Άγιο Δομέτιο. Οι ντόπιοι παρασυρμένοι από το όνομα της περιοχής την αφιέρωσαν, όταν την ανακαίνισαν το 1980, στη μνήμη του Άγιου Δονάτου που υπήρξε επίσκοπος της Λευκάδας το 284 μ.Χ. και, σύμφωνα με την παράδοση, γκρεμίστηκε από ένα ψηλό πύργο κατά τη διάρκεια των διωγμών εναντίον των χριστιανών. Τα ερείπια του πύργου αυτού σώζονται λίγο πιο πέρα από την εκκλησία που γιορτάζει στις 7 Αυγούστου.
Άγιος Ιωάννης του Αντζούση
Η μικρή εκκλησία Άγιος Ιωάννης του Αντζούση, βρίσκεται σχεδόν μέσα σε βράχο στην άκρη της παραλίας της Γύρας, στο σημείο που η ακτή ψηλώνει. Εδώ, σύμφωνα με την παράδοση, βρισκόταν το προσευχητάριο όπου προσκύνησε ο ίδιος ο Απόστολος Παύλος στο δρόμο του για τη Ρώμη. Είναι από τις παλαιότερες εκκλησίες του νησιού, που ανακαινίστηκε και επεκτάθηκε από τους Φράγκους Ανδηγαυούς ιππότες (Ανζού), που την ανακάλυψαν το 1331.
Άγιος Σπυρίδωνας στα Λαζαράτα
Ο ναός του Αγίου Σπυρίδωνα, στα Λαζαράτα, πρωτοχτίστηκε γύρω στα μέσα του 18ου αιώνα. Έχει τέμπλο σε ρυθμό μπαρόκ σε άσπρο και χρυσαφί χρώμα, με λεπτούς κίονες κορινθιακού ρυθμού. Η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, στο θυρόφυλλο πρόθεσης, ανήκει μάλλον στον εξέχοντα αγιογράφο Β. Σίδερη και χρονολογείται από το 1894. Το καμπαναριό, ψηλό και επιβλητικό, είναι χτισμένο με μαλακή πέτρα σε τρεις ορόφους.
Άγιος Κήρυκος στο Αθάνι
Ιδρύθηκε επί τουρκοκρατίας. Μικρό και περιορισμένο, έγινε μετόχι της μονής του Αρχαγγέλου Ασωμάτου της Βαυκερής, το 18ο αιώνα. Γκρεμίστηκε από τους σεισμούς και ξαναχτίστηκε. Η βημόθυρα της Ωραίας Πύλης του καθολικού του που εικονίζει το Χριστό, μια από τις παλαιότερες της μονής, βρίσκεται σήμερα στην εκκλησία της Παναγίας Ραχιώτισσας.
Άγιος Νικόλαος Νηράς
Λίγο πριν το φάρο του Λευκάτα. Ιδρύθηκε πιθανότατα στις αρχές του 17ου αιώνα, το 1637 ή και παλαιότερα. Χτίστηκε από εφτά οικογένειες που του κληροδότησαν μεγάλη ακίνητη περιουσία. Ο σημερινός ναός είναι μεταγενέστερος. Το τέμπλο του είναι σύγχρονο με τις εικόνες του, που έγιναν το 1799. Δεκατρείς εικόνες του δωδεκαόρτου και τα τρία δεσποτικά είναι έργα του αγιογράφου Ανδρέα Μπέτζου. Είναι όλες ζωγραφισμένες με ειδικό αβγόχρωμα πάνω στο σανίδι και διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση. Η δεσποτική εικόνα του Αγίου Νικολάου είναι έργο ενός άλλου γνωστού αγιογράφου, του Δημητρίου Φώσκαρη, ζωγραφισμένη το 1699. Είναι η πιο παλιά ενυπόγραφη και χρονολογημένη φορητή εικόνα της Λευκάδας, η οποία κλάπηκε και ξαναβρέθηκε το 1979 με πολλές φθορές. Σήμερα φυλάσσεται σε κτήριο του μοναστηριού, στο χωριό Αθάνι. Το μοναστήρι δεν έχει τοιχογραφίες.
Προφήτης Ηλίας στο Σπανοχώρι
Βρίσκεται στο Σπανοχώρι και όπως προκύπτει από παλαιά έγγραφα, παραχωρήθηκε ερειπωμένη από την Ενετική κυβέρνηση στον ιερέα Βενέτιο Βονασιέρη, ο οποίος την ξανάχτισε. Το 1815 περιήλθε στο Δημόσιο. Πρόσφατα επισκευάστηκε και είναι επισκέψιμη.
Άγιος Στέφανος στην Εξάνθεια
Ο ναός του Αγίου Στεφάνου, στην Εξάνθεια, είναι παλαιός, έχει υποστεί πολλές ζημιές κατά καιρούς και έχει επισκευαστεί. Στο τέμπλο του μνημονεύεται ως χρονολογία κατασκευής, το 1850.
Ασκητήριο των Αγίων Πατέρων
Είναι ριζωμένο εδώ και αιώνες σε μια βραχώδη έκταση, 5 χιλιόμετρα πάνω από τη Νικιάνα προς τον Αλέξανδρο, μέσα σε μια σπηλιά κοντά στην περιοχή των Σκάρων. Είναι από τα παλαιότερα χριστιανικά μνημεία του νησιού. Εκκλησιαστικές πηγές αναφέρουν ότι εδώ μόνασαν οι τρεις Άγιοι Πατέρες, που ήρθαν στο νησί μετά την Α΄Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ., βρήκαν καταφύγιο στη σπηλιά, και δίδαξαν το Ευαγγέλιο μέχρι το τέλος της ζωής τους. Σε μια διπλανή σπηλιά, βρίσκονται οι τάφοι τους και ο λιτός ναΐσκος του Ησυχαστηρίου, που χτίστηκε προς τιμή τους.
Μονή Αγίου Γεωργίου
Βρίσκεται στο δάσος των Σκάρων, λίγο μετά από τα Κολυβάτα στην περιοχή Αλεξάνδρου, σ’ ένα πλάτωμα με θέα προς τα βορειοδυτικά του νησιού. Σύμφωνα με μαρτυρίες και έγγραφα, ιδρύθηκε το 1611 και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της κεντρικής Λευκάδας. Το μοναστήρι άκμαζε επί Τουρκοκρατίας, όταν στην περιουσία του περιήλθε και το δάσος των Σκάρων. Το 1727 η μονή έφτασε να έχει 8 μετόχια, να καλλιεργεί 708 στρέμματα χωράφια και να συντηρεί 900 αιγοπρόβατα. Ο ναός του μοναστηριού επεκτάθηκε το 1709. Στο εσωτερικό του, στον ανατολικό τοίχο που έχει μείνει ανέπαφος διασώζονται αξιολογότατες αγιογραφίες, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει το τέμπλο του, που έγινε το 1724 και είναι αντίγραφο του τέμπλου του ναού του Αγίου Μηνά που βρίσκεται στην πόλη της Λευκάδας.
Μονή Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου
Χτισμένο στην άκρη του κάμπου της Καρυάς, σε μια ειδυλλιακή πλαγιά, βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, γνωστό στους ντόπιους ως «Αη Γιάννης στο Λιβάδι». Ιδρύθηκε το 1605 και για μια περίοδο τριών αιώνων έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πνευματική ζωή του νησιού. Στις αρχές του 19ου αιώνα το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη ήταν το πλουσιότερο και πολυπληθέστερο στη Λευκάδα, ενώ ήδη από τον 18ο αιώνα η μονή της Οδηγήτριας και άλλοι δεκαπέντε ναοί του νησιού είχαν γίνει μετόχια του. Στο καθολικό του, κατά την παράδοση, ετάφη το 1622 ο ξακουστός αρματολός Σίμος Μπούας ή Γρίβας. Ο σημερινός ναός είναι νεότερος, μονόχωρος, με ξύλινη στέγη και με γυναικωνίτη. Έχει εξαιρετικές τοιχογραφίες, που χρονολογούνται από το 1736 έως το 1753. Στο βόρειο τοίχο σώζονται τοιχογραφίες σε τρεις ζώνες. Στην πρώτη ολόσωμοι άγιοι, στη μεσαία στηθάρια αγίων και στην πάνω μεγάλες πολυπρόσωπες παραστάσεις, φθαρμένες από τον χρόνο. Στα δυτικά διακρίνονται ο Άγιος Κωνσταντίνος, η Αγία Ελένη και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ. Δίπλα στο καθολικό της μονής, μέσα σε πυκνή βλάστηση, υπάρχει το ερειπωμένο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου.
Μονή Φανερωμένης
Στον καταπράσινο πευκόφυτο λόφο που βρίσκεται δυτικά της πόλης κι απ’ όπου η θέα προς τον Αϊ Γιάννη, τη Γύρα και το Κάστρο είναι μαγευτική είναι χτισμένο το μοναστήρι της Φανερωμένης. Με ιστορία αιώνων, η οποία πιθανότατα ξεκινά από τους πρώτους αποστολικούς χρόνους, είναι ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία του τόπου και το μοναδικό μοναστήρι του νησιού που λειτουργεί στις μέρες μας. Η παράδοση αναφέρει ότι στο σημείο που βρίσκεται χτισμένο, υπήρχε το Καλλιμάρμαρο Ιερό της θεάς Αρτέμιδος. Οι Μαθητές του Αποστόλου Παύλου που έφτασαν πρώτοι στο νησί, συγκέντρωσαν εδώ τους κατοίκους και κήρυξαν το χριστιανισμό, δημιουργώντας τον πρώτο «ευκτήριο οίκο», ενώ ένας απ’ αυτούς ο Σωσίων χειροτονήθηκε πρώτος επίσκοπος Λευκάδος και ίδρυσε το μοναστήρι. Σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μετά την Α’ Οικουμενική Σύνοδο, ήρθαν πέντε Πατέρες με τον επίσκοπο Λευκάδας Αγάθαρχο. Δύο απ’ αυτούς εγκαταστάθηκαν στη μονή και οι τρεις άλλοι ίδρυσαν το Ησυχαστήριο των Αγίων Πατέρων έξω από το χωριό Αλέξανδρος. Οι Πατέρες αυτοί έχτισαν τα πρώτα κελιά, μεγάλωσαν το ναό και οργάνωσαν το μοναχισμό στη Λευκάδα. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι η πρώτη εικόνα της Παναγίας που είχε παραγγελθεί στην Κωνσταντινούπολη, αποκαλύφθηκε «αχειροποίητος» στον ιερομόναχο και αγιογράφο Κάλλιστο, μετά από προσευχή του. Γι’ αυτό ονομάστηκε και Φανερωμένη. Το μοναστήρι πήρε τη σημερινή του μορφή επί Ενετοκρατίας το 1734. Ο ναός ξαναχτίστηκε τον 19ο αιώνα, μετά από δύο πυρκαγιές και έχει χαρακτηριστικά που φανερώνουν έντονη επίδραση της Ζακυνθινής αρχιτεκτονικής. Η εικόνα της Παναγίας (1887) είναι αντίγραφο της παλιάς θαυματουργής εικόνας της Φανερωμένης και έγινε στο Άγιο Όρος. Το τέμπλο του έγινε μετά το 1886 και είναι έργο του Ευστάθιου Προσαλέντη του νεότερου. Οι εικόνες του είναι έργο των αδελφών Χριστόδουλου και Θωμά Ζωγράφου από τις Χιονιάδες της Ηπείρου. Επίσης, στις ποδιές του τέμπλου υπάρχουν έργα του Λεωνίδα Σίδερη, με παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε πρόσφατα με πρωτοβουλία του Ηγούμενου. Κατασκευάστηκε νέα πτέρυγα κελιών, ηγουμενείο, συνοδικό, βιβλιοθήκη και παρεκκλήσιο αφιερωμένο στον Άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη. Εδώ, σε σύγχρονο κτίριο, στεγάζεται και το Εκκλησιαστικό μουσείο της μονής με χαρακτηριστικά εκθέματα της εκκλησιαστικής τέχνης και παράδοσης. Εικόνες, άμφια, σκεύη και βιβλία εκτίθενται σε τρεις ορόφους δίνοντας στον επισκέπτη μια ανάγλυφη εικόνα για την εξέλιξη του πολιτισμού της Λευκάδας. Επίσης, στη μονή λειτουργεί έκθεση χριστιανικού βιβλίου, καθώς και μικρός ξενώνας για τη φιλοξενία προσκυνητών. Η Παναγία η Φανερωμένη, που στέκει για αιώνες στον ιερό βράχο, συγκεντρώνει πολλούς προσκυνητές. Είναι πολιούχος και προστάτιδα των «απανταχού της γης Λευκαδίων» και η χάρη της εορτάζεται με κάθε μεγαλοπρέπεια τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος.
Παναγία των Βλαχερνών
Η Παναγία των Βλαχερνών, μέσα στον Ελαιώνα. Ιστορικό εκκλησάκι που ιδρύθηκε το 1740. Στον νότιο εξωτερικό του τοίχο, υπάρχει εντοιχισμένη πλάκα που αναφέρει ότι την Κυριακή των Απόκρεωv του 1821 συγκεντρώθηκαν εκεί δώδεκα οπλαρχηγοί και προύχοντες της Λευκάδας και της Ρούμελης για να ορκιστούν ότι θα πολεμήσουν για την απελευθέρωση της πατρίδας.