Γενικές Πληροφορίες για το Αγαθονήσι

Το έδαφος του νησιού αποτελείται από βραχώδεις και άγονους λόφους με πολλές λίγες πεδιάδες. Τα καλλιεργήσιμα εδάφη είναι ελάχιστα. Η βλάστηση φτωχή και θαμνώδης, αραιά και τα δέντρα, ελιές, χαρουπιές, αμυγδαλιές, συκιές και φραγκοσυκιές. Πηγές δεν υπάρχουν εκτός από λίγα πηγάδια με υφάλμυρο νερό. Η ύδρευση των κατοίκων γίνεται με ομβροδεξαμενές, που σε περιόδους ανομβρίας τις γεμίζουν υδροφόρα πλοία.

Το Αγαθονήσι περιβάλλεται από έξι βραχονησίδες: το Γλάρο ή Κατσαγάνι στα ανατολικά, το Κουνέλι ή Κουνελονήσι στα νότια, τα Νερά ή Νερονήσι, την Πίτα ή Πιάτο ή Ψαθονήσι ή Ψαθώ, το Πράσο στα βόρεια και τη Στρογγυλή ή Στρογγυλό και αρκετές ανώνυμες νησίδες ή νησίδια με τα οποία αποτελούν το Πολύνησο του Αγαθονησίου.

Το Αγαθονήσι στην αρχαιότητα αναφέρεται ως Υετούσσα (νησί με πολλά νερά), ο Θουκιδίδης το ονομάζει Τραγαία νήσος, ο Στράβων το ονομάζει Τραγαίαι νήσοι, ο Πλούταρχος Τραγιά και ο Στέφανος Βυζαντινός Τραγαιαί. Το σημερινό όμως όνομά του, κατά την πιθανότερη εκδοχή, σημαίνει νησί με αγκάθια (Αγκαθονήσι) και ως Agatonissi το αναφέρουν οι περιηγητές. Η σημερινή ονομασία του που χρησιμοποιείται τα τελευταία πενήντα περίπου χρόνια και το κείμενο της μετονομασίας του νησιού το υπόγραψαν όλοι οι κάτοικοι. Άλλωστε οι ίδιοι αποφάσισαν την ονομασία του τόπου τους στις αρχές του 20ου αι. για να αποφύγουν προφανώς τα λιγότερο εύηχα Γά(ι)δαρος ή Γαϊδουρονήσι (μάλλον λόγω του σχήματος του) και Αγκαθονήσι.

Το Αγαθονήσι ανήκε στα λεγόμενα Μηλισιακά νησιά που αποτελούσαν από τον 4ο π.Χ. αιώνα στρατιωτικές επανδρώσεις της ιωνικής μητρόπολης της Μιλήτου. Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, οι πρώτοι κάτοικοι της Τραγαίας (Αγαθονήσι) ήταν οι Κάρες, που ζούσαν στα δυτικά παράλια της Μικράς Ασίας και τη Σάμο. Η Τραγαία αναφέρεται ως πατρίδα του φιλοσόφου Θεόγιτου, μαθητή του Αριστοτέλη. Κατά τους ιστορικούς χρόνους κατοικείται από Δωριείς οι οποίοι εκδιώχθηκαν με τη σειρά τους από τους Ίωνες της Μιλήτου.

Λόγω της γεωγραφικής του θέσης οι κάτοικοι έγιναν μάρτυρες πολλών ναυμαχιών όπως η ναυμαχία της Λάδης το 494 π.Χ. μεταξύ του περσικού στόλου του Δαρείου και των επαναστατών Ιώνων βοηθούμενων από Αιολείς, που έκρινε  την τύχη της αντικρινής Μιλήτου. Με τη νίκη των Περσών έληξε η Ιωνική επανάσταση (499-494 π.Χ.)  και άρχισε να προετοιμάζεται το έδαφος για την εισβολή των Περσών στην Ελλάδα.

Το 440 π.Χ. κοντά στο νησί ο Περικλής ναυμάχησε με το στόλο των Σαμίων. Το 74 π.Χ., όπως μας λέει ο Πλούταρχος, ο αυτοκράτορας της Ρώμης Ιούλιος Καίσαρ, πλέοντας από την Ιταλία προς τη Μικρά Ασία, πιάστηκε από πειρατές της Τραγαίας και μεταφέρθηκε στη νησίδα Φαρμακονήσι, όπου και κρατήθηκε. Κατά τη βυζαντινή περίοδο, πιθανότατα εποικίστηκε από βυζαντινούς εξόριστους, όπως εξάλλου και πολλά ακόμη μικρονήσια του Αιγαίου, στους οποίους πιθανόν να οφείλεται και το σημερινό γλωσσικό ιδίωμα των κατοίκων του, μια ιδιαίτερα καθαρή Ελληνική διάλεκτος.

Το νησί εποικίστηκε και εγκαταλείφθηκε πολλές φορές από τους κατοίκους του, λόγω δυσμενών συνθηκών. Έτσι το Αγαθονήσι γνώρισε αρκετές φάσεις απόλυτης εγκατάλειψης. Χαρακτηριστική είναι η περιγραφή του γνωστού Οθωμανού ναύαρχου και γεωγράφου Piri Reis ως έναν τόπο ακατοίκητο πάνω στον οποίο έβοσκαν μόνο κατσίκες.

Το 1087 το νησί περιέρχεται στη δικαιοδοσία της Πάτμου όταν ο Όσιος Χριστόδουλος γίνεται κάτοχος των νησιών και κτίζει τη Μονή της Πάτμου και το 1292 το Αγαθονήσι καθώς και άλλα κτήματα και νησίδες, δωρίθηκε  με  αυτοκρατορικό χρυσόβουλλο στην Ιερά Μονή Πάτμου. Το 1310 τα Δωδεκάνησα πέρασαν στα χέρια των Ιωαννιτών Ιπποτών. Μέχρι το 14ο αιώνα επειδή η κατοίκηση του νησιού δεν ήταν πάντα συνεχής, ήταν κρησφύγετο πειρατών και μαζί με τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα γνώρισε πληθώρα κατακτητών.

Το 1522 μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα περιέρχεται στην κυριαρχία των Τούρκων, του σουλτάνου Σουλεϊμάν Β’ (του αποκαλούμενου Μεγαλοπρεπούς), ο οποίος χορήγησε ένα ειδικό προνομιακό καθεστώς στα νησιά και παρέμεινε μέχρι το 1912.

Μετά την επανάσταση του 1821 και παρά τις προσδοκίες των κατοίκων τους, τα Δωδεκάνησα έμειναν έξω από τα όρια του ελληνικού κράτους. Στις 6 Αυγούστου 1824 κατέφυγε εδώ ο ηττημένος τουρκοαιγυπτιακός στόλος. Στις 29 Αυγούστου 1824 διεξήχθη στα ανατολικά του νησιού η ναυμαχία του Γέροντα. Το 1909 οι νεότουρκοι κατάργησαν και τα προνόμια που απολάμβαναν οι Δωδεκανήσιοι.

Στα μέσα του 19ου αιώνα εγκαταστάθηκαν κτηνοτρόφοι και ψαράδες από την Πάτμο και τους Φούρνους και ίδρυσαν μόνιμο οικισμό. Τότε κτίστηκε και ο παλιότερος οικισμός του, το Μεγάλο Χωριό, αθέατος από την θάλασσα, ενώ διακρίνεται ακόμη και σήμερα ο πέτρινος τοίχος γύρω από τα σπίτια  που προφανώς χρησίμευε ως αμυντική οχύρωση.

Το 1912 η Ιταλία που πολεμούσε με την Τουρκία για την Κυρηναϊκή, κατέλαβε τα νησιά για να πιέσει τους Τούρκους να υποχωρήσουν. Οι Ιταλοί έκαναν λόγο αρχικά για αυτονομία και αυτοδιοίκηση, δημιουργώντας την ψευδαίσθηση της άμεσης απελευθέρωσης στους Έλληνες κατοίκους τους (131.332 σε σύνολο 143.482, το 1912). Όμως κάτι τέτοιο δεν έγινε και η Ιταλία κράτησε τα νησιά. Το 1943 οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το νησί για σύντομο χρονικό διάστημα. Στις 7 Μαρτίου του 1948 ενσωματώθηκε οριστικά στο Ελληνικό κράτος.

Η οικονομία στο Αγαθονήσι βασίζεται κυρίως στην αλιεία, την κτηνοτροφία και τα τελευταία χρόνια με τον τουρισμό. Το νησί είναι πλούσιο σε αλιεύματα όπου υπάρχουν δυο μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας, στο Βαθύ Πηγάδι και στον απάνεμο κόλπο του Καθολικού, οι οποίες απασχολούν και αρκετούς από τους μόνιμους κατοίκους του. Στον τομέα της κτηνοτροφίας εκτρέφονται αιγοπρόβατα με ελεύθερη βοσκή και παράγονται εξαιρετικά κτηνοτροφικά και γαλακτοκομικά προϊόντα, που εκτός από τις τοπικές ανάγκες κατανάλωσης εξάγονται και στα γύρω νησιά. Τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη του τουρισμού, έχει δημιουργηθεί μικρή τουριστική υποδομή και έχουν ανεγερθεί μικρές μονάδες ενοικιαζόμενων δωματίων.

Ο μόνιμος πληθυσμός του νησιού είναι 186 κάτοικοι σύμφωνα με την απογραφή του 2011. Μετά το καλοκαίρι που τελειώνει η τουριστική περίοδος και οι επισκέπτες εγκαταλείπουν το νησί, η ζωή είναι διαφορετική. Ο πληθυσμός μειώνεται, οι ρυθμοί πέφτουν, οι συνθήκες ζωής είναι διαφορετικές και καμιά φορά σκληρές.

Το Αγαθονήσι φημίζεται για τα φρέσκα ψάρια και θαλασσινά, για τα μαγειρευτά και τα τυριά του. Στις ταβέρνες του νησιού θα δοκιμάσετε:

• αρνί λεμονάτο ή γεμιστό
• αστακό
• κατσικάκι στο φούρνο με πατάτες
• κατσικάκι κοκκινιστό με πατάτες
• μύδια αχνιστά
• μυζήθρα φρέσκια
• μπιζέλια τοπικά
• παραδοσιακά εδέσματα (γλυκά με μέλι)(ξεροτήγανα ή δίπλες)(μπελτές ή μαρμελάδα από βρασμένα κυδώνια).
• παραδοσιακή φάβα ή φλισκουκούδι
• τυρί τάκος (αλμυρό τυρί ιδανικό για κρασί και ούζο)
• τυροπιτάκια
• φάβα άνυδρη (φλισκουκούδι)
• χταπόδι κρασάτο
• ψαρόσουπα

Οι Αγαθονησιώτες τηρούν ευλαβικά τις παραδόσεις τους, παρ’ όλο που τα ήθη και τα έθιμα τους πολλές φορές μοιάζουν με αντίστοιχα γειτονικών νησιών, από τα οποία κατάγονται οι σημερινοί κάτοικοι. Χαρακτηριστικό είναι το έθιμο του Κλείδωνα, που αναβιώνει τον Ιούνη. Οι κάτοικοι ανάβουν φωτιές στις πλατείες και περνάνε πηδώντας από πάνω τους για να εξαγνιστούν από τα κακά πνεύματα. Τα Χριστούγεννα και η Μεγάλη Εβδομάδα γιορτάζονται με παραδοσιακή λαμπρότητα. Το Πάσχα, το αρνάκι σερβίρεται όχι στη σούβλα, αλλά γεμιστό με ρύζι στο φούρνο.

Οι Αγαθονησιώτες είναι γλεντζέδες για αυτό τα πανηγύρια είναι φημισμένα για το κέφι, τη μουσική και το χορό που κρατάνε μέχρι το πρωί. Η φήμη έχει απλωθεί στα γύρω νησιά, Σάμο, Πάτμο, Λειψούς και Λέρο με αποτέλεσμα να έρχονται στο νησί για να γλεντήσουν αυθεντικά. Στο Αγαθονήσι υπάρχουν διάσπαρτα ξωκλήσια, όπου πραγματοποιούνται διάφορα πανηγύρια, κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες.

• 23 Απριλίου: Αγίου Γεωργίου
• 27 Ιουλίου: Αγίου Παντελεήμονα
• 15 Αυγούστου: Κοιμήσεως της Θεοτόκου
• 23 Αυγούστου: Εννιάμερα της Παναγίας στην ομώνυμη εκκλησία στο Μεγάλο Χωριό
• 29 Αυγούστου: Αη-Γιάννη του θερμαστή (αποκεφάλιση του Προδρόμου). Αυτή τη μέρα όλοι έτρωγαν σταφύλια, φραγκόσυκα και αχινούς, γιατί αν κατανάλωναν οτιδήποτε άλλο θα πάθαιναν «Θέρμη», εξού και το προσωνύμιο «Θερμαστής».

Τα σημαντικότερα πανηγύρια είναι του Αγίου Παντελεήμονα και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου και στα δυο γίνεται μεγάλη προετοιμασία αρκετών ημερών. Στους επισκέπτες προσφέρονται μαγειρευτά κρέατα από ντόπια εκτρεφόμενα ζώα, παραδοσιακά γλυκά και ψωμί ψημένο σε παραδοσιακό ξυλόφουρνο και φυσικά μουσική και χορό.

Το Αγαθονήσι είναι ένα μικρό νησί με παρθένες φυσικές ομορφιές, με αυθεντική νησιωτική ζωή, που προσφέρεται για ξένοιαστες και εντελώς αντικομφορμιστικές διακοπές. Το Αγαθονήσι είναι ιδανικό για τους λάτρεις της ηρεμίας, της φύσης και του περιπατητικού τουρισμού. Είναι ιδανικό για εξερεύνηση του πλούσιου βυθού. Ο γύρος του νησιού παρουσιάζει αρκετό ενδιαφέρον, με πολλούς καλοσχηματισμένους όρμους και πολύ ασφαλή αγκυροβόλια κατά μήκος της ακτογραμμής και με τις νησίδες που περιβάλλεται βόρεια, ανατολικά και νότια. Τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη του τουρισμού, έχει δημιουργηθεί μικρή τουριστική υποδομή με μικρές μονάδες ενοικιαζόμενων δωματίων, ελάχιστα ταβερνάκια-εστιατόρια με καλό φαγητό και φρέσκα θαλασσινά.

Η διάβαση στο Αγαθονήσι μπορεί να πραγματοποιηθεί, είτε με συμβατικό πλοίο της γραμμής, είτε με ταχύπλοα σκάφη, ανάλογα με την ώρα, την ημέρα της διέλευσης και το λιμάνι αναχώρησης. Η διαδρομή εκτελείται σε περίπου 6:30 με 8:30 ώρες με το πλοίο υψηλής ταχύτητας και 8 με 11 ώρες με το απλό πλοίο, ανάλογα με το δρομολόγιο και την ακτοπλοϊκή εταιρεία.

Το Αγαθονήσι συνδέεται με την Κάλυμνο, Λειψούς, Λέρο, Πάτμο και Πυθαγόρειο της Σάμου, καθημερινά με τακτικά δρομολόγια και ενδιάμεσους σταθμούς.

Με λιγότερα δρομολόγια συνδέεται επίσης με Αρκιούς, Αστυπάλαια, Κω, Ρόδο και Σύμη με ενδιάμεσους σταθμούς.

Ο απάνεμος και ήσυχος κόλπος του Αγίου Γεωργίου προσφέρει δυνατότητα ελλιμενισμού ιδιωτικών σκαφών.

Στο νησί λειτουργεί σύγχρονο ελικοδρόμιο.

Το Αγαθονήσι έχει 10 περίπου χλμ οδικό δίκτυο. Το νησί είναι τόσο μικρό που μπορείτε να το εξερευνήσετε με τα πόδια, αλλά και με τα μικρά καϊκάκια να φτάσετε σε κάθε παραλία του.