Γενικές πληροφορίες για τη Φολέγανδρο
Η Φολέγανδρος είναι το νοτιότερο νησί των Δυτικών Κυκλάδων, ανάμεσα στη Μήλο και τη Σίκινο, με πρωτεύουσα τη Χώρα. Διοικητικά υπάγεται στην Περιφερειακή Ενότητα Θήρας, της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.
Ονομασία – Ιστορία
Η πρώτη αναφορά στο νησί γίνεται στην ελληνική μυθολογία, όπου αναφέρεται ότι πρωτοκατοικήθηκε από βοσκούς της Δυτικής Ελλάδας που έψαχναν για βοσκότοπους. Και καθώς οι βοσκοί αυτοί ήταν άντρες, το νησί ονομάστηκε Πολύανδρος. Απόηχος αυτής της πανάρχαιης ονομασίας είναι η μεταξύ των ναυτικών ονομασία του νησιού ως Πολύκαντρο.
Σε συνέχεια, σύμφωνα με τη μυθολογία στο νησί ήρθαν οι Μινωίτες Κρήτες, με οδηγό τους το γιο του βασιλιά της Κρήτης Μίνωα Φολέγανδρο, το όνομα του οποίου πήρε το νησί στους κατοπινούς χρόνους. Είναι γνωστό από ιστορικά κείμενα ότι το νησί αποτελούσε καταφύγιο καταδιωκομένων από την Κρήτη. Από τους μελετητές διατυπώνεται επίσης η εκδοχή ότι η Φολέγανδρος οφείλει το όνομά της στους Φοίνικες. Οι Φοίνικες, ξακουστοί έμποροι στα πρώτα χρόνια της 1ης χιλιετίας π.Χ., χρησιμοποιούσαν το νησί ως αγκυροβόλιο και σταθμό στις εμπορικές τους εξορμήσεις σε όλη τη Μεσόγειο και το ονόμαζαν «phelekgundari», όνομα που σημαίνει στη γλώσσα τους «πετρώδης γη», όρος που αποδίδει επακριβώς τη μορφολογία του νησιού. Άλλωστε, «σιδηρά γη», εξαιτίας της τραχύτητας του εδάφους της την αποκαλεί και ο αρχαίος συγγραφέας Άρατος. Από επιγραφές που βρέθηκαν στη νήσο οι κάτοικοι κατά την ιστορική περίοδο πρέπει να ήταν Δωριείς από τη Σαντορίνη του γένους των Αιγιδών.
Το 425 π.Χ. φέρεται να έχει ήδη κυριευθεί και να ήταν υποτελής των Αθηναίων, καταβάλλοντας ετήσιο φόρο 2.000 δραχμών, σύμφωνα με επιγραφή που βρέθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών. Δεύτερη ιστορική αναφορά προέρχεται από επιγραφή που βρέθηκε στους Δελφούς παρά τον θησαυρό των Σιφνίων, του 4ου – 3ου αιώνα π.Χ. που η Φολέγανδρος φέρεται να συνέβαλλε οικονομικά στην επισκευή του ναού του Απόλλωνα, ή να αποτελούσε αποικία που ιδρύθηκε κατ’ εντολή του Μαντείου. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποίησαν το νησί ως τόπο εξορίας.
Μεσαίωνας-Νεότερα χρόνια
Επί Φραγκοκρατίας η Φολέγανδρος ανήκε στο Δουκάτο του Αιγαίου. Την κατέκτησε ο ιδρυτής του Δουκάτου Μάρκος Σανούδος το 1212 και ανέγειρε μεγάλο οχυρό φρούριο στο ψηλότερο σημείο της Χώρας, όπου και η αρχαία πόλη. Το νησί έμεινε υπό την κυριαρχία των Βενετών μέχρι το 1566, όταν και ερημώθηκε από τους Τούρκους πειρατές. Το 1617 οι Τούρκοι κατέλαβαν το νησί και το εξουσίαζαν μέχρι το 1821. Το έτος 1715 η Φολέγανδρος υπέστη λεηλασία και ερήμωση από τον πασά Τζανούμ Χότζα που υποδούλωσε τους κατοίκους της.
20ός αιώνας
Κατά την περίοδο που ίσχυε ο θεσμός των εκτοπίσεων, δηλαδή μεταξύ 1928 και 1971, χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 29 νησιά του Αιγαίου ως τόποι εξορίας και φυλακής μεταξύ των οποίων και η Φολέγανδρος. Μάλιστα το 1937, το δικτατορικό Καθεστώς της 4ης Αυγούστου όρισε τα νησιά Άγιο Ευστράτιο, Ανάφη, Σίφνο και Φολέγανδρο ως τόπους εξορίας «των ήσσονος βαθμού σοβαρότητος κομμουνιστών». Μεταξύ των εξορισθέντων εκείνης της περιόδου στη Φολέγανδρο ήταν σημαντικές προσωπικότητες του πνεύματος όπως η Φούλα Χατζιδάκη, ο Μιλτιάδης Πορφυρογένης κ.ά.
Προστατευόμενος βιότοπος
Το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είναι προστατευόμενος βιότοπος του Natura 2000. Πρόκειται για ένα βραχώδη βιότοπο με θαμνώδη βλάστηση και σπήλαια στα οποία βρίσκουν καταφύγιο οι μεσογειακές φώκιες μοναχοί. Στα προστατευόμενα είδη της χλωρίδας περιλαμβάνονται: σιληνή του Χόλτζμαν, σύμφυτο των Κυκλάδων, ανθυλλίς του Αιγαίου, ενδημικές καμπανούλες, κρόκοι, αγριογαρύφαλλα, ηρύγγια τα Αμοργινά, φιτιλάρια του Έρχαρτ, γάλιο της Αμοργού, ελίχρυσο το ανατολίτικο, πιμπινέλες του Πρετεντέρη, σέσελι το κριταμόφυλλο, σιληνή η Κύθνια, σενέκια τα δίχρωμα, κ.α. Στα προστατευόμενα είδη της πανίδας περιλαμβάνονται: λαφιάτες, κυρτοδάκτυλοι, έρυξ, σαμιαμίδια, σιλιβούτια, οχιές και πίννα η ευγενής. Στην προστατευόμενη ορνιθοπανίδα περιλαμβάνονται: μαυροπετρίτες, μύχοι της Μεσογείου, σπιζαετοί, πετρίτες, φρυγανοτσίχλονα, μαυροσταχτάρες, γερακίνες, αετογερακίνες, αρτέμης, γιδοβύζια, πελαργοί, λευκοχελίδονα, λευκοτσικνιάδες, κιρκινέζια, σταβλοχελίδονα, αιγαιόγλαροι, λιμόζες, θαλασσοκόρακες, σκουφοβουτηχτάρια, μαυροβουτηχτάρια, τρυγόνια, κ.α.
Τουριστικές υποδομές
Οι ξενοδοχειακές υποδομές τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολύ, χωρίς όμως να επηρεάζουν το «χρώμα» του νησιού. Υπάρχουν καταλύματα για όλα τα γούστα και βαλάντια, στη Χώρα, τον Καραβοστάση, την Αγκάλη και την Άνω Μεριά. Η Φολέγανδρος είναι μοναδικό δείγμα νησιού των Κυκλάδων με πλατείες στη διαμόρφωση της Χώρας.
Κουζίνα
Παραδοσιακά φαγητά είναι τα ματσάτα, που είναι τοπικά μακαρόνια και σερβίρονται συνήθως με κόκκορα κοκκινιστό, κατσίκι κοκκινιστό ή σουτζουκάκια, η καλασούνα ή κρεμμυδένια, όπως την αποκαλούν συχνά, καθώς και η καρπουζένια, γλυκό από καρπούζι, μέλι και σουσάμι (παστέλι) ψημένο στον φούρνο. Στη Φολέγανδρο, υπάρχει και τοπική τυροκομία με διάφορα τυριά όπως το σουρωτό (φρέσκο αιγοπρόβιο τυρί), το ξυνότυρο, το ανθότυρο και το «σκέτο» τυρί, ένα σκληρό τυρί που συνοδεύει ιδανικά τα ματσάτα.
Μετακινήσεις
Οι συγκοινωνίες στο νησί γίνονται με λεωφορεία, συνδέοντας τον Καραβοστάση με τη Χώρα, την Αγκάλη και την Άνω Μεριά. Το καλοκαίρι μπορεί κάποιος να κάνει και το γύρο του νησιού με καραβάκια ή να επισκεφτεί με αυτό κάποιες δυσπρόσιτες παραλίες.