Αξιοθέατα στο Νομό Κοζάνης
Αρχαιολογικός χώρος Αιανής
Η αρχική κατοίκηση του αρχαιολογικού χώρου της Αιανής τοποθετείται στα προϊστορικά χρόνια (Υστερη Εποχή του Χαλκού). Ήκμασε στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια (6ος και 5ος αιώνας π.Χ.), οπότε και χρονολογούνται πολλοί κτιστοί τάφοι, λακκοειδείς τάφοι και δημόσια κτίρια. Η εγκατάλειψη του οικισμού και του νεκροταφείου τοποθετείται στον 1ο αιώνα π.Χ., ίσως εξ αιτίας καταστροφικού σεισμού. Συστηματικές ανασκαφές άρχισαν το 1983. Αποκαλύφθηκαν σημαντικά αρχιτεκτονικά λείψανα, συστάδες τάφων και οργανωμένα νεκροταφεία, τα οποία χρονολογούνται από τα προϊστορικά ως τα υστεροελληνιστικά χρόνια. Ο χώρος της πόλης στο λόφο της Μεγάλης Ράχης ταυτίζεται με βεβαιότητα με την γνωστή από τις πηγές Αιανή, η οποία ήταν η πρωτεύουσα του βασιλείου της Ελίμειας. Έχουν κατασκευαστεί στέγαστρα στη Δεξαμενή, στο Σπίτι με τις Σκάλες και σε τμήμα της Αγοράς. Επίσης στο μεγαλύτερο μέρος της νεκρόπολης με τους κτιστούς κιβωτιόσχημους τάφους. Τα ευρήματα εκτίθενται στο Μουσείο Αιανής.
Γεφύρι Ανθοχωρίου
Το γεφύρι του Ανθοχωρίου είναι το μεγαλύτερο σε μήκος πέτρινο γεφύρι της Μακεδονίας, φθάνοντας τα 49 μέτρα, ενώ το πλάτος του είναι 2,7 μέτρα. Αποτελείται από 4 τόξα, εκ των οποίων το μεγαλύτερο έχει ύψος 9 μέτρα και άνοιγμα 15. Το βορινό ακρόβαθρο στηρίζεται σε βραχώδες σχεδόν κατακόρυφο πρανές. Το γεφύρι συνέδεε εμπορικά τα Γρεβενά με το Τσοτύλι και αποτελούσε πέρασμα για τα κοπάδια της Πίνδου που ξεχειμώνιαζαν στη Θεσσαλία. Αργότερα αποτελούσε τμήμα του παλιού χωματόδρομου που ένωνε τις δύο πόλεις, ενώ ο σημερινός δρόμος το έχει παρακάμψει ακριβώς από δίπλα. Συνηθίζεται να αποκαλείται Γεφύρι του Τσακνοχωρίου, όπως ήταν παλιά η ονομασία του Ανθοχωρίου, αλλά και Γέφυρα Πραμόρτσα. Η ακριβής χρονολογία κατασκευής του είναι άγνωστη, όμως σύμφωνα με ματυρίες έχει κτιστεί πριν το έτος 1770. Ο θρύλος το θέλει να έχει χτιστεί με τη χορηγία κάποιου μεγαλοκτηνοτρόφου. Όταν όμως αυτός προσπάθησε να διαβεί με το κοπάδι και την οικογένειά του τον ποταμό, μία απότομη και ορμητική ροή έριξε τη μονάκριβή του κόρη. Το γεφύρι επισκευάστηκε το έτος 1937 και το 1970, όταν χαρακτηρίστηκε και ως διατηρητέο μνημείο. Βρίσκεται σε απόσταση δύο χιλιομέτρων από το Ανθοχώρι στο δρόμο που το συνδέει με το Κληματάκι και το εγκαταλελειμμένο Παρόχθιο.
Γεφύρι Μόρφης
Από τη Μόρφη μπορεί κανείς να επισκεφθεί το δίτοξο γεφύρι της Τσούκας επάνω στον ποταμό Πραμόριτσα, χτισμένο επάνω σε μία πανέμορφη τοποθεσία. Το γεφύρι παλιά συνέδεε τους οικισμούς Μόρφης, της Κορυφής, της Χρυσαυγής και της εγκαταλελειμμένης σήμερα Τσούκας. Στην περιοχή του βουνού της Τσούκας οι Μορφιώτες είχαν τα χωράφια και τα βοσκοτόπια τους. Επίσης το γεφύρι παλιότερα αποτελούσε τμήμα της βλαχόστρατας. Πρόκειται για το παλαιότερα χρονολογημένο γεφύρι του Βοΐου. Είναι εύκολη η πρόσβαση μέσω του σηματοδοτημένου μονοπατιού που συνδέει τη Μόρφη με τη Χρυσαυγή.
Γεφύρι Ροδοχωρίου ή Τσούκαρη
Το γεφύρι Τσούκαρη συνέδεε παλιά τον οικισμό του Ροδοχωρίου με το Τσοτύλι και τον εγκαταλελειμμένο οικισμό Ρόκαστρο. Χρησιμοποιείται ακόμα και σήμερα για την διάβαση των αγροτικών μηχανημάτων στην απέναντι όχθη του ποταμού Πραμόριτσα. Εκεί σήμερα οδηγεί από την πλατεία του Ροδοχωρίου μια αγροτική οδός μήκους περίπου δύο χιλιομέτρων. Χτίστηκε με τη χορηγία του Δημήτριου Τσούκαρη, ενός ξενιτεμένου Ροδοχωρίτη μάστορα στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με το δωρητή ο λόγος δημιουργίας του γεφυριού ήταν καθαρά κοινωφελής, μιας και αυτό θα εξυπηρετούσε και τα πιο απομακρυσμένα χωριά των Γρεβενών. Υπάρχουν μαρτυρίες, ότι πριν ξεκινήσει η αγορά του Τσοτυλίου, παζαριώτες με τα ζώα τους διέρχονταν επί δύο μέρες από την περιοχή. Χτίστηκε το έτος 1885. Το γεφύρι διέθετε πέντε καμάρες, από τις οποίες οι δύο μικρότερες είναι δυσδιάκριτες λόγω της πυκνής βλάστησης και των προσχώσεων. Η πρώτη καμάρα στην οποία ήταν εντοιχισμένη και η ημερομηνία κτίσης κατέρρευσε το 1955 από διάβρωση της βάσης και έπειτα αντικαταστάθηκε με σκυρόδεμα. Το μήκος του γεφυριού φτάνει τα 40 μέτρα. Από τα 5 τόξα το δεύτερο είναι το μεγαλύτερο. Η τοποθεσία έχει πάρει την ονομασία Παλιομονάστηρο, όπου ενδέχεται να υπήρχε κάστρο σύμφωνα με τις λαϊκές ρήσεις. Έχουν αποκαλυφθεί τεράστιοι ογκόλιθοι από το τείχος πολλοί εκ των οποίων κατρακύλησαν οι χωρικοί στο ποτάμι για να χτίσουν το γεφύρι.
Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής, βρίσκεται σε ένα διώροφο κτίριο και παρουσιάζει την ιστορία της αρχαίας Αιανής, πρωτεύουσας της Ελίμειας, που ήταν ένα από τα σημαντικότερα βασίλεια της Άνω Μακεδονίας. Σημαντικές συλλογές περιλαμβάνουν ευρήματα της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (1500 – 1200 π.Χ.) και της Αρχαϊκής και Κλασικής περιόδου (600 -500 π.Χ.), τα οποία παρέχουν μια σημαντική εικόνα για τη διαμόρφωση των δωρικομακεδονικών λαών στην περιοχή και την αστική και πολιτική ανάπτυξη της Αιανής, ιδιαίτερα κατά τον έκτο αιώνα π.Χ.
Εκκλησιαστικό Μουσείο Σιάτιστας
Το Εκκλησιαστικό Μουσείο Σιάτιστας στεγάζεται σε κτίριο που χτίστηκε τη δεκαετία του 1980 στον αύλειο χώρο του επισκοπικού μεγάρου. Στο χώρο αυτό οργανώθηκε μια μόνιμη έκθεση και περιλαμβάνει εικόνες, ξυλόγλυπτα τμήματα τέμπλων, αργυρά λειτουργικά αντικείμενα μικροτεχνίας, εκκλησιαστικά βιβλία, χειρόγραφα και παλαίτυπα, λειτουργικά άμφια, τα οποία διασώθηκαν και φυλάσσονται και προέρχονται από τους ναούς της πόλης και τους ναούς και τα μοναστήρια της περιοχής. Η αίθουσα εμβαδού 155 τετραγωνικών μέτρων στην οποία στεγάζεται η έκθεση διαμορφώθηκε έτσι, ώστε στον ενιαίο χώρο να δημιουργηθούν ενότητες ανάλογες με τις χρονικές περιόδους, στις οποίες εντάσσονται τα εκθέματα. Η πρώτη ενότητα περιλαμβάνει δύο εικόνες, την εικόνα «Επί σοι χαίρει», που φιλοτεχνήθηκε από τον Γεώργιο Κλόντζα καθώς και την εικόνα της «Παναγίας Οδηγήτριας». Στη δεύτερη ενότητα εκτίθενται εικόνες του 17ου αιώνα. Εδώ περιλαμβάνονται η εικόνα της Παναγίας ένθρονης βρεφοκρατούσας, του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου και της Αγίας Παρασκευής με σκηνές του βίου της, οι οποίες προέρχονται από το τέμπλο του καθολικού της μονής αγίας Παρασκευής Δομαβιστίου. Ακολουθούν τρεις εικόνες από το ναό του Αγίου Νικολάου Σιάτιστας. Η πρώτη παριστάνει την αποτομημένη κεφαλή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, η δεύτερη την Αγία Παρασκευή και η τρίτη τους Αγίους Κοσμά και Δαμιανό. Ακολουθεί η εικόνα του Χριστού ένθρονου και η ενότητα κορυφώνεται με την εικόνα που έχει θέμα την Αποκάλυψη του Ιωάννη και προέρχεται από το ναό της Αγίας Παρασκευής Σιάτιστας. Η τρίτη ενότητα περιλαμβάνει εικόνες του 18ου και 19ου αιώνα. Μια από αυτές είναι και η εικόνα του Αγίου Παρθενίου Λαμψάκου με αρχιερατικό ένδυμα και μήτρα. Ακολουθεί και μια άλλη ενότητα με ξυλόγλυπτα. Στα σημεία διαχωρισμού των ενοτήτων περιλαμβάνονται τρεις κλειστές κρυστάλλινες προθήκες, όπου υπάρχουν λειτουργικά άμφια, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως καλύμματα τιμίων δώρων, αργυρά αντικείμενα και βιβλία.
Λαογραφικό Μουσείο Βελβεντού
Ένα όμορφο ταξίδι στο χρόνο προσφέρει στους επισκέπτες του το Λαογραφικό Μουσείο Βελβεντού. Το μουσείο στεγάζεται στο αναπαλαιωμένο αρχοντικό «Κώστα», το οποίο χρονολογείται από το 19ο αιώνα και είναι μακεδονικής αρχιτεκτονικής. Μέσα στους χώρους του ξετυλίγεται η ιστορία του τόπου και οι καθημερινές ασχολίες των κατοίκων. Το Μουσείο δεν παρουσιάζει απλώς αντικείμενα, ενδυμασίες, νομίσματα, φωτογραφίες. Διηγείται ιστορίες που για κάποιους είναι η δική τους ζωή, για άλλους είναι η ζωή των προγόνων τους. Την περιήγηση συνοδεύει ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα, που υποστηρίζεται από το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βελβεντού και δίνει στους επισκέπτες τη δυνατότητα να καταλάβουν ότι όλη η οικογένεια έπρεπε να κοπιάσει για να έχει τα απαραίτητα αγαθά, ότι οι τεντζερέδες και τα κιούπια ήταν δύσχρηστα αντικείμενα αλλά εντελώς λειτουργικά, ότι η μάνες έπρεπε να είναι στο πόδι από το ένα πρωινό ως την άλλη νύχτα και τόσα άλλα «ότι». Στο Λαογραφικό Μουσείο Βελβεντού μπορεί κανείς να δει αντικείμενα τόσο μικρά όσο μια καρφίτσα κεφαλομάντηλου και τόσο μεγάλα όσο ένα ρακοκάζανο, ευαίσθητα όσο ένα βαφτιστικό φουστανάκι και ανθεκτικά όσο ένα πέτρινο χειρομύλι.
Λαογραφικό Μουσείο Εράτυρας
Το Λαογραφικό Μουσείο της Εράτυρας αποτελείται από τρία επίπεδα, το υπόγειο, το ισόγειο και ο όροφος. Στο υπόγειο οι χώροι έχουν διαμορφωθεί ως χώροι αποθήκευσης και έκθεσης αντικειμένων που μαρτυρούν τον τρόπο ζωής των κατοίκων και τις αγροτικές κυρίως ασχολίες τους. Τα αντικείμενα έχουν στηθεί με τέτοιο τρόπο που μας δείχνει πως λειτουργούσε πριν από αιώνες ένα σπίτι της εποχής. Στο ισόγειο εκθέτονται στρωσίδια των οντάδων, υφαντά δείγματα της λαϊκής τέχνης και εντυπωσιακές φορεσιές. Στον όροφο παρουσιάζονται νομίσματα της ενώσεως των Ερατυραίων, πριν την ίδρυση του ελληνικού κράτους, καθώς και όπλα εκείνης της εποχής.
Λαογραφικό Μουσείο Καστανιάς Σερβίων
Η αξιόλογη Λαογραφική Συλλογή που φιλοξενείται στο Λαογραφικό Μουσείο της Καστανιάς περιλαμβάνει γεωργικά και κτηνοτροφικά εργαλεία, είδη υφαντικής τέχνης, τοπικές ενδυμασίες, κοσμήματα, παλιές φωτογραφίες κι ένα πλήθος από αντικείμενα του καστανιώτικου νοικοκυριού, τα οποία φανερώνουν την πορεία των ανθρώπων μέσα στο χρόνο.
Λαογραφικό Μουσείο Κοζάνης
Το Ιστορικό – Λαογραφικό και Φυσικής Ιστορίας Μουσείο βρίσκεται στο κέντρο της πόλης. Περιλαμβάνει τις εξής θεματικές κατηγορίες: Έκθεση Φυσικής Ιστορίας (από την Παλαιολιθική εποχή μέχρι και τους νεότερους χρόνους), Αρχαιολογική – Βυζαντινή έκθεση (από το 7000 π.Χ. έως 1453 μ.Χ.), Ιστορική έκθεση (από το 1453 έως 1944), Λαογραφική έκθεση, που θεωρείται και η σημαντικότερη, (από το 1640 έως 1960), Πινακοθήκη νεότερων χρόνων, Συλλογή γραμματοσήμων (1861-2004) και Συλλογή ραδιοφώνων (1930-1960). Στόχος της ίδρυσης του Μουσείου ήταν η διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μέσω της καταγραφής και περισυλλογής των αντικειμένων, με απώτερο σκοπό την εκπαίδευση και την επιμόρφωση των επισκεπτών.
Παλαιοντολογικό – Ανθρωπολογικό μουσείο Πτολεμαΐδας
Λειτουργεί από το 1997 και σ’ αυτό ο επισκέπτης θα βρει παλαιοντολογικό, ιστορικό, λαογραφικό και εθνολογικό υλικό της περιοχής. Η παλαιοντολογική συλλογή του μουσείου διαχωρίζεται σε γεωλογικά ευρήματα, σε πετρώματα, απολιθώματα, σπονδυλωτά και ασπόνδυλα. Τα αντιπροσωπευτικότερα ευρήματά του είναι οι χαυλιόδοντες από ελεφαvτoειδή η κάτω γνάθος ιπποταμοειδούς, τα οστά ποδών από ιππάριο, κρανίο και κέρατα βοοειδών. Οι ηλικίες των απολιθωμάτων είναι από ένα έως τρία εκατομμύρια χρόνια, ενώ υπάρχουν και προϊστορικά εργαλεία που χρησιμοποιούσε ο άνθρωπος.